скачать книгу бесплатно
Әлмәндәр. Валлаһи, дөрес! Әйдә җырлыйбыз.
Евстигней (көйләп). Ала карга дигян, ай, асыл куш…
Әлмәндәр. Валлаһи шулай.
Ала карга дигән, әй, асыл кош,
Имән башларына ник кундың?
Никләр кунганыңны да белмәгәч,
Якты дөньяларга ник тудың?
Хәтерлисеңме, Ястәгнәй, синең Иваның белән минем Хәйретдиннең үле хәбәрләре бер көнне килде.
Евстигней. Да-а…
Әлмәндәр. Әйдә безгә киттек, Ястәгнәй. Куып йөрсен әле безне Әҗәл. Ул мине эзләп чыгып китәр, ә без рәхәтләнеп… Әйдә, мой дача гулять будем. Сад дача делал, гарадскуй дача.
Евстигней. Ю-ук, Альмандар. Син минеке кунак. Минеке избада йоклыйсын.
Әлмәндәр. Твая снаха ругать будет.
Евстигней. Ю-ук. Килин якши. Син яратам. Посиди немного, я скажу… (Чыгып китә.)
Әлмәндәр, Евстигнейның битлеген киеп, умарта янына килә дә хәле бетеп туктый. Әҗәл күренә.
Әҗәл. Шулай диген, Әлмәндәр. Качтым диген.
Әлмәндәр (битлекне салып, җиргә утыра). Ни булды дисәм, син икәнсең әле.
Әҗәл. Әйе, мин фәкыйрегез. Әйттем бит мин сиңа, миннән качып котыла алмассың, дидем. Әйдә Әлдермешкә кайтабыз.
Әлмәндәр. Китер кәгазеңне, кул куйыйм, котылыйм син сабакыдан.
Әҗәл. Юк, Әлдермешкә кайтабыз башта.
Әлмәндәр. Ни аермасы бар?
Әҗәл. Син анда такта ышкылаттың, такта кадаклаттың. Исәп-хисапны шунда өзәрбез.
Әлмәндәр. Кайтырлык хәлем бетте.
Әҗәл. Хәйләләмә. Әйдә, Әлмәндәр, яхшылык белән. Юк нәрсә өчен бозылышмыйк. Тор әйдә, минем өчен кайда кул куйсаң да барыбер, үзең өчен әйтәм. Туган-үскән нигезеңдә, үзең ясый башлаган алачыгыңда…
Әлмәндәр. Шулай димсең?.. Ястәгнәй чыксын инде, саубуллашып китим.
Әҗәл. Бәлки, кирәкмәс.
Әлмәндәр. Ни өчен?
Әҗәл. Ни өчен дип… Башың белән уйлап кара. Ул да яшь кеше түгел, син авырайганны күрер дә, кәефе китәр. Син бит кешеләрнең кәефләре кырылуын теләмисең.
Әлмәндәр. Шулай шул.
Әҗәл. Әйдә тор. Әкрен генә атлыйк. Нәрсә ул синең өчен өч чакрым ара. Сиңа җиңелрәк булсын өчен мин яныңнан бармам, читтәнрәк атлармын.
Әлмәндәр (урыныннан торып). Бигрәк төче теллегә әйләнгәнсең.
Әҗәл. Төче телледән түгел. Качып киткәнеңә ачулансам да, сокланам мин сиңа. Туксан бер яшеңдә өч чакрым җиргә җәяүләп чыгып киткәнсең. Кайтасың барын да оныткансың. Йә, ничек, ярыйсыландымы хәлең? Бәлки, чыннан да, Ястәгнәй знакумың чыкканны көтәрсең? Берәр ат юнәтеп озатып куярлар.
Әлмәндәр. Юк, кеше борчырга яратмыйм. Әйдә.
Әкрен генә бакчадан чыгып китәләр. Евстигней керә.
Евстигней. Альмандар. Кайда син? Где ты? Шаярма, әй, балагур, шайтан!
Ут сүнә.
Дүртенче күренеш
Әлмәндәр карт бакчасы. Эшләнеп бетмәгән алачык идәнендә Әлмәндәр белән Әҗәл утыралар. Вакыт төн. Әрәмәлек ягыннан гармунга кушылып җырлаган тавышлар ишетелә.
Әҗәл. Ятып ял итеп ал, Әлмәндәр. Шактый юл үттең, арыгансыңдыр.
Әлмәндәр. Акылың алтын икән. Ял итеп ал дигән булып мәңгелеккә йоклатырга җыенасыңмы?
Әҗәл. Нәрсә инде син. Кем дип беләсең мине ул кадәр. Син генә ул алдашасың, мин гадел эш йөртәм. Кулыңны куймаган килеш сиңа орынаммы… Синең өчен эләгәчәк миңа. Ләкин барыбер соңгы төнеңне үзеңә бирәм.
Әлмәндәр. Маташтырма.
Әҗәл. Валлаһи, билләһи. Төнлә алып китмим сине. Таң атканда, кояш чыгар алдыннан, көн уянганда. Күңелең гел яктыда булгач, үлемең дә яктыда булсын. Ә бүген төнлә син теләгән нәрсәңне эшли аласың.
Әлмәндәр. Җәйге кыска төндә ни эшләп булсын. Ашап туймаганны, ялап туеп булмас.
Әҗәл. Уйла. Үкенечләрең калмыймы?
Әлмәндәр. Юк. Мин кылган эшләремә үкенмәдем. Эшләргә ниятләгән эшемне ахырына җиткезеп туктадым. Ярты юлда менә шушы алачык кала, тагын… тагын… Дөнья кала. Төзелеп бетмәгән дөнья кала. Төзеп бетерәсе иде. Кешеләр үлсәләр дә, ичмасам, минем яшемә җитеп, үз үлемнәре белән үлсеннәр иде. Уттан кырылмасыннар иде.
Әҗәл. Нәрсә әле син мескенләнеп коелып төштең, Әлмәндәр? Шундый күңелле иде синең белән, кинәт сүндең. Салындырма борыныңны, җебемә, чурту-матыр. Тор әйдә, алачыгыңны кадаклап бетерәбез.
Әлмәндәр. Төнлә шакылдау килешми. Кешеләр йоклый.
Әҗәл. Нишләргә соң инде синең белән?
Әлмәндәр. Китер, кәгазеңне.
Әҗәл. Әлмәндәр…
Әлмәндәр. Китер, диләр.
Әҗәл. Нигә инде… Мин үзем әйтеп торганда…
Әлмәндәр. Белеп тор, мин кул куйдырдым, Әлмәндәрне җиңдем дип мактанасы булма, үзем куям.
Әҗәл. Хет өйдәге улың, киленең, оныгың белән саубуллаш.
Әлмәндәр. Йокылары бүленмәсен.
Әҗәл. Ярый соң, алайса, әйтмәк бар, көчләмәк юк. Соңыннан миңа үпкәләмә. (Кәгазь белән карандашны Әлмәндәргә суза.) Әлмәндәр, кызганам мин сине, валлаһи, кызганам. Сиңа ярдәм итәсем килә, ничек ярдәм итәргә белмим. (Кинәт бер фикергә килә.) Таптым! Таптым, Әлмәндәр дус! Син исән калачаксың!
Әлмәндәр (кәгазьне атып бәреп). Әйт тизрәк!
Әҗәл. Искәндәр! Улың Искәндәр! Фамилиягез бер, исемнәрегез охшаган. Абайламас Газраил. Сизмәслек итеп эшләрмен. Искәндәр үзе дә Әҗәл көтеп ята. Керим мин аның янына, кул куйдырып чыгыйм.
Әлмәндәр (сикереп торып). Ни дидең? Ни дидең син, явыз?! Минем бердәнбер улыма? (Әҗәлнең якасына ябыша.)
Әҗәл. Нишлисең, җибәр!
Әлмәндәр. Син Әлмәндәр картны?
Әҗәлне күтәреп алып җиргә сыламакчы була. Әҗәл бирешми. Көрәшәләр. Икесе дә егылып җирдә әүмәкләшәләр. Ниһаять, икесенең дә хәле бетә, бер-берсенә аркаларын терәшеп ял итәләр.
Әҗәл. Әйтерсең мин үзем өчен.
Әлмәндәр. Дәшмә!
Әҗәл. Синең өчен бит, яшисең килә бит.
Әлмәндәр. Дәшмә, дим!
Әҗәл. Дәшмим, чурту-матыр, мәтәлеп кит. Ике тиенлек тә акылың юк. «Ала карга» дип җырлап йөрергә генә беләсең. Аңарга китсә, ала карга асыл кош та түгел әле.
Әлмәндәр. Булмасын. Ул – җан иясе.
Әҗәл. Аның кемгә кирәге бар?
Әлмәндәр. Дөньяда булгач, кирәге бардыр.
Пауза.
Әҗәл. Гафу ит, Әлмәндәр. Мин Искәндәрне исеңә төшереп ялгышканмын. Синең Әлмәндәр икәнеңне онытып җибәргәнмен. Әй дөнья, дөнья… Ассалуди, былгаруди… Карале, Әлмәндәр, теге Ястәгнәй ничек булыр? Синең урынга батмасмы?
Әлмәндәр кинәт Әҗәлгә таба борыла. Әҗәл егылып китә.
Әлмәндәр. Тагын башладыңмы?
Әҗәл (артка чигенеп). Булды, булды. Дәшмим, дәшмим. Зинһар, кызма. (Җирдә яткан кәгазьне алып.) Ярар, синеңчә булсын. Бөтенесе син дигәнчә булсын, мә. Мә карандаш.
Әлмәндәр кәгазьне, карандашны алып, кул куярга җыенганда, бакча рәшәткәсе янына Гөлфирә белән Мансур килеп туктыйлар. Мансур Гөлфирәгә якын килми, читтә басып тора. Әлмәндәр, кул куярга онытып, аларны күзәтә башлый.
Мансур. Гөлфирә, сез нигә безнең авылда тумаган икән?
Гөлфирә. Әллә нинди сораулар бирәсез сез, Мансур.
Мансур. Ярамыймыни?
Гөлфирә. Үзегез ничек уйлыйсыз соң?
Мансур. Мин уйламыйм.
Гөлфирә. Уйламагач, андый сорау бирмәгез.
Мансур. Авылда шулай инде. Сорауны уйлап торып бирмиләр. Тоталар да әйтәләр. Шәһәрдә генә уйлаган булалар. Уйлап, әйтерсең бездән артык җирләре бар. Алар да ике аяклы, без дә ике аяклы.
Гөлфирә. Тавык та ике аяклы, каз да ике аяклы.
Мансур (көлеп). Эләктереп ала беләсез сез.
Әлмәндәр. Син дә эләктереп ал, пешмәгән. Авызың ачып торасың. Бүтән чакта бик егетләнәсең бит.
Әҗәл. Тукта, Әлмәндәр, тыңлыйк.
Әлмәндәр. Кыз белән егет сөйләшүе сиңа ник кирәк?
Әҗәл. Кызык бит. Сөйләшүләре ни белән бетәр икән?!
Гөлфирә. Сез нигә уеннан киттегез?
Мансур. Сез дә киттегез бит.
Гөлфирә. Мин нишләмәм. Миңа дәү бабай әйтте, озак йөрмә, сәгать ун тулганчы, матри, өйдә бул, диде.
Әлмәндәр. Кара курнус борынны, ничек алдаша.
Мансур. Әлмәндәр бабай өйдә юк. Аны күрдем мин, Антоновка авылына бара иде. Ул анда барса, ике-өч көнсез кайтмый, беләм.
Әлмәндәр. Муладис!..
Мансур. Ул миңа әйтте, Гөлфирәң кайтты, диде.
Гөлфирә. Ничек «Гөлфирәң»?
Әлмәндәр. Сынаттың, егет.
Әҗәл. Тик кенә утыр инде.
Әлмәндәр. Ничек тик утырыйм, оныгымның кызы ич ул.
Мансур. Белмим инде, Әлмәндәр бабай шулай диде.
