скачать книгу бесплатно
Әлмәндәр. Онытырлар микән?.. Онытсалар ни. Нишләтәсең, һәркемнең үз юлы. Шул юлдан барганда бүтәннәрне генә төртеп екмасын.
Әҗәл. Карале, Әлмәндәр! Син, чардуган корабыз, дидең, тагын алдаштың. Дача салып ятасың икән ич. Нәрсәгә ул, дип сорагач, йокларга, дидең.
Әлмәндәр. Тинтәк! Әҗәлнең ни икәнен белмәгән сабыйга каберем өстенә чардуган дип ничек әйтәсең. Мин сабыйлар белән сөйләшкәндә, син кысылма.
Әҗәл. Шунысы да аңлашылмый, чардуганны нигә бакчага корасың, зират бар.
Әлмәндәр. Үлмәс борын зират өстендә чардуган корганымны күрсәләр, кешеләр ни уйлар? Үзләре дә чардуган өчен такта ярдыра башларлар. Нигә аларны ашыктырырга.
Әҗәл. Һич кенә дә сүз табып булмый сиңа.
Әлмәндәр. Тапмасаң, тик утыр.
Әҗәл. Бик утырасы да бит… Нишләргә инде синең белән? Усаллансам, шык та итә алмыйсың алуын. Тик әллә нигә, усалланасым килми.
Әлмәндәр. Тукта!.. Хәмдебану килә. Миңа хатын булырга тиешле карчык. Син, Әҗәлетдин, читкәрәк авышып тор. Мин Хәмдебану белән сөйләшкәндә килеп комачау итмә. Мин сүземне сүз итәргә тиеш. Ризалыгын бирсен. Өйләнәмме, өйләнмимме – анысын күз күрер.
Әҗәл. Сабый булма, соңгы сәгатьләреңдә үзеңнән көлдермә.
Әлмәндәр. Юк, әлеге көнгә хәтле, шушы яшемә җитеп, сүземне аста калдырмадым. Хатын-кыздан көлдермәдем.
Әҗәл. Хәмдебану ризалыгын бирсә, минем кәгазьгә кулыңны куясыңмы?
Әлмәндәр. Карарбыз.
Әҗәл. Өзеп әйт, юкса комачаулыйм.
Әлмәндәр. Бәйләнчек эт булдың. Куйсам куярмын инде, чурту-матыр, мәтәлеп кит.
Әҗәл. Бар, алайса, тәвәккәллә.
Рәшәткә янында Хәмдебану күренә, Әлмәндәр рәшәткә янына килә.
Әлмәндәр. Хәмдебану!
Хәмдебану җавап бирми үтеп киткәч.
Хәмдебану, әллә үпкәләдеңме?
Хәмдебану (борылып килеп). Үпкәләмәскә соң, Әлмәндәр абзый, тузга язмаганны. Үземнән үзем оялып йөрим. Андый сүзне ишетмәгәнемә утыз ел. Башка берәү шулай дип әйтсә, таяк белән башын бәреп ярыр идем.
Әлмәндәр. Миңа ник сукмадың?
Хәмдебану. Сүзләрең тозсыз булса да, эчеңдә явызлык юк синең, Әлмәндәр абзый.
Әлмәндәр. Рәхмәт сүзеңә, Хәмдебану. Телең бигрәк татлы инде, шундый әйбәт итеп әйттең. Миңа кияүгә чыгарга ризалыгыңны да бирсәң…
Хәмдебану. Син әле һәмишә…
Әлмәндәр. Кызма, кызма, Хәмдебану. Тозсыз сөйләсәм дә, юк сүз сөйләмим. Ниятем чын.
Хәмдебану. Бирермен менә ниятеңне таяк белән башыңа.
Әлмәндәр. Беренче тапкырында сукмагач, икенчесендә сукмассың инде.
Хәмдебану. Түзәрмен, түзәрмен дә…
Әлмәндәр. Түзәрсең, түзәрсең дә ризалыгыңны бер бирерсең, Хәмдебану. Ялгыз башка тормыш алып барулары читен.
Хәмдебану. Аллага шөкер, кешегә сынык сорап кергәнем булмады. Пинсем җитә.
Әлмәндәр. Шул пинсе түләп бозып бетерделәр карчыкларны. Тамагың ачыкса, үзең эзләп керер идең Әлмәндәрне.
Хәмдебану. Мыскыл итмә.
Әлмәндәр. Мыскыл итмим, кызганам, Хәмдебану.
Хәмдебану. Кызганма да. Кызганыч көнгә калганым юк.
Әлмәндәр. Калгач соң булыр. Хәзер картайдың, өч аяклап йөрисең. Чирләп китеп урын өстенә егылсаң, яныңда кем утырыр? Ярый ла Әҗәл тиз килсә. Килми интектерсә нишләрсең?
Хәмдебану. Куркытма. Заманасы ул түгел, ялгызымны калдырмаслар.
Бакча ягына Өммия чыга. Хәмдебану белән Әлмәндәрнең сөйләшеп торганнарын күреп, колак сала.
Әлмәндәр. Бигрәк кире беткән хатын булдың. Өзеп әйтәсең инде, алайса? Миңа кияүгә чыкмыйм, дисең.
Хәмдебану. Әйттем бит, юк сүзне сөйләмә, Әлмәндәр абзый. Гумерең буе миңа бәйләндең. Башта бүтәннәргә димләдең, хәзер үзеңә. Шаярып әйтәсеңдер дисәм, чынлап икән.
Әлмәндәр. Яшьрәк чагыңда яшьрәкләр кирәк иде сиңа. Картайгач – мин дә бик әйбәт. Ныклап уйла, Хәмдебану.
Хәмдебану. Уйлыйсы-нитәсе юк. Үзеңнән биздерәсең килмәсә, бүтән бу сүзеңне сөйләмә, Әлмәндәр абзый. (Кузгалып китә.)
Әлмәндәр. Риза булсаң, килеп әйтерсең, ялынып бармам. Чынлап әйтәм, Хәмдебану. Бик ныклап уйла. (Хәмдебану киткән якка карап кала. Өммиянең кычкырып көлеп җибәрүеннән сискәнеп китә.)
Өммия. И-и-и… И Аллам! И ходаем! Үләм, үләм!.. Тагын ниләр кыланырсың икән?
Әлмәндәр. Нәрсә авызыңны ердың? Әллә тыңлап тордыңмы?
Өммия. Үләм, үләм… Бөтен урамга шар ярып сөйләшеп тора да, тыңлап тордыңмы, дигән була. Нәрсәгә такта турый, ни кыланырга җыена дисәм, башка чыгарга йөри икән. Үләм, үләм…
Әлмәндәр. Үлсәң үләрсең, мин үләргә җыенмыйм.
Өммия. Әйтәм, малаеңа кереп әйтәм, урамга чыгып кычкырам, белсеннәр кем икәнеңне.
Әлмәндәр. Нәрсә, нәрсә очынасың? Матри, килен!
Өммия. Әйтәм, Искәндәргә кереп әйтәм. (Кереп китә.)
Әлмәндәр (аның артыннан кычкырып кала). Килен!
Әҗәл. Күрдеңме инде, Әлмәндәр?
Әлмәндәр. Нәрсә «күрдеңме», нәрсә син дә авызыңны ерасың?
Әҗәл. Көләләр үзеңнән, Әлмәндәр.
Әлмәндәр. Белмичә көләләр, аңламыйча көләләр.
Әҗәл. Аңламаслык берни дә юк. Көлдермә үзеңнән, әйдә, кулыңны куй да, китик тизрәк.
Әлмәндәр. Хәмдебану ризалыгын бирмәде, тыңлап тордың.
Әҗәл. Аның ризалык биргәнен көтсәң… Булмаганны өмет итмә.
Өммия, Гөлфирә, Искәндәр бакчага чыгалар. Гөлфирә Искәндәрне култыклаган, үзе көлә.
Өммия. Күрегез әнә, үзеннән сорагыз. Менә шушы урында унсигез яшьлек егетләр кебек сайрап торды.
Искәндәр. Әти, нишләвең инде тагын?
Әлмәндәр (Өммия каршына атылып барып). Теңкәмә тидең, явыз килен!
Өммия. Үләм, үләм!.. (Үзе Әлмәндәрдән кача.)
Гөлфирә (Өммияне куып йөргән Әлмәндәрне кочаклап алып). Дәү бабай, дәү бабай, ярамый.
Әлмәндәр. Җибәр, кызым. Азды, әбиең азды.
Гөлфирә. Ярамый, ярамый. Син бит бик акыллы, бик әйбәт дәү бабай. Әби ялгыша. Кил, утыр, тынычлан.
Өммия (Гөлфирәгә). Син нәрсә аның сүзен сөйлисең? Кем ялгыша?
Гөлфирә (Өммияне барып кочаклап). Юк, әбием, ялгышмыйсың, син дә дөрес сөйлисең. (Әлмәндәрнең утырган урыныннан сикереп торганын күреп, аның янына килә.) Юк-юк, дәү бабай, син бик әйбәт. Бөтенегез дә бик әйбәт. Мин сезнең барыгызны да сагынып кайтам. Килегез, барыгыз да тезелешеп утырыгыз.
Өммия. Утырасым да килми. Үзе генә җитмәгән, безне адәм көлкесенә калдырырга җыена. Үләм, үләм… Өйләнәм, ди бит, өйләнәм, ди.
Гөлфирә. Өйләнсә ни булган?
Искәндәр. Син, кызым, тик тор. Син бернәрсә дә аңламыйсың әле.
Гөлфирә. Ничек инде аңламыйм! Бабай ялгыз яши. Өйләнсә, ни гаебе бар?
Өммия. Ничек «ялгыз яши»? Ә без?
Гөлфирә. Сез икәү. Бабай – синең картың, син – бабайның карчыгы. Дәү бабай ялгыз.
Әлмәндәр. Рәхмәт, кызым. Менә алар җитмештән узып та шуны аңламыйлар.
Искәндәр. Алай түгел ул, әти. Өйләнмәдең түгел, өйләндең. Әнкәй вафат булгач ун ел да йөрмәдең, өйләндең бит, сүз әйтмәдек.
Әлмәндәр. Кем әйтмәде? Хатының әйтмәдеме?
Өммия. Әйтмәдем, ул чакта тел яшерә идем.
Әлмәндәр. Иреңнең колак итен ашадың. Әллә мин ишетмәдемме?
Искәндәр. Ярый, анысы булган-беткән. Инде хәзер, йөз яшеңә җиткәндә.
Әлмәндәр. Син, малай актыгы, минем яшьне санама.
Гөлфирә (Искәндәргә). Син, бабай, дөрес әйтмисең. Йөз яшеңә җиткәндә димә, йөз яшеңә дә җитмәгән килеш, диген. Сиңа, дәү бабай, чыннан да өйләнергә иртәрәк. Йөзгә җиткәч була.
Өммия. Котыртып утырма. Сиңа көлке. Әтиеңә хат язып җибәрермен менә. Монда кайтып дәү бабасын котыртып йөри, дип. Аның белән без изаланабыз, син түгел.
Искәндәр. Әти, әйдә әйбәтләп сөйләшик… Бүтән чакта синең сүздән чыкмыйбыз, безнең өйдә син хуҗа. Киленең Өммия дә синең каршыңда биеп тора. Ни әйтсәң, шуны тыңлый.
Әлмәндәр. Бик тыңлый инде, тыңлый хатының.
Искәндәр. Ярый, кызма. Өр-яңа такталарны турап, бер дә кирәкмәгәнгә бакча уртасына алачык корырга тотынганың өчен сүз әйтмәдек.
Әлмәндәр. Әллә әйтер идеңме?
Искәндәр. Тыңлап бетер инде.
Өммия. Искәндәр авыру, нигә аны борчыйсың.
Әлмәндәр. Ата белән бала сөйләшкәндә син кысылма!
Искәндәр. Бар, Өммия, өйгә керегез. Без икәү генә сөйләшик.
Өммия. Сине тыңлыймы ул?! Сине ул олы кешегә санамый.
Гөлфирә көлеп җибәрә.
Нигә бертуктаусыз көләсең? Сабый бала түгел, акыл керергә вакыт.
Гөлфирә. Кызык ич.
Өммия. Сиңа кызык кына булсын.
Гөлфирә. Дөнья кызык булгач начармыни?
Өммия. Дәү бабаң гомере буе кызык-кызык дип яшәде. Хәзер, күрәсең, нишли. Аңа кызык – безгә оят. Әйдә, керәбез.
Гөлфирә. Өйгә керәсем килми. Дәү бабай янында утырасым килә. Дәү бабай, синең яныңда утырыйммы?
Искәндәр. Гөлфирә, олылар әйткәнне тыңла.
