скачать книгу бесплатно
Гөлфирә. Кайчан картаермын, мин әйткәнне дә тыңларлар иде. Әйдә, әбием. (Өммияне култыклап ала.)
Кереп китәләр.
Искәндәр. Менә шулай, әти.
Әлмәндәр. Нәрсә «шулай»?..
Искәндәр. Шулай.
Әлмәндәр. Нәрсәнең шулай икәнен белмисең бит, улым. Хатының да әйтә, кызык-кызык дип кенә яшәде, ди. Кызыкның нәрсә икәнен белми, мәгънәсенә төшенми. Син дә аңа кушылып мине ачуланасың.
Искәндәр. Ачуланмыйм, әти.
Әлмәндәр. Ачулансаң да үпкәләмим. Дүрт энең дә кайтып, бишәүләп ачулансагыз, сөенер генә идем. Хәлең ничек?
Искәндәр. Юк ла инде, беткән.
Әлмәндәр (кинәт үзгәреп). Зарланма! Зарланасы булма!
Искәндәр. Үзең сорыйсың бит.
Әлмәндәр. Яхшы диген. Көл! Җырла! Бие! «Шулай» ның мәгънәсе шунда, кызыкның да мәгънәсе шунда. Әгәр син зарлана дип мин зарлансам, син сукрана дип мин сукрансам ни була… (Урыныннан торып.) Бераз гына утырып тор.
Искәндәр. Кая барасың?
Әлмәндәр. Үзем беләм. (Чыгып китә дә бераздан бер чирекле шешәне кочаклап керә.) Кил ышыккарак.
Искәндәр. Ансыз гына сөйләшик.
Әлмәндәр. Нәрсә сөйлисеңне беләм, минем ни әйтәсемне син дә беләсең. Әчегән бал эчеп, җырлашып утырсак, икебезгә дә шифасы тияр. Рамнарны кырып ясап куйган идем, өлгерүе җиткәндер. (Алмагач ботагына элеп куйган кружканы алып, Искәндәр янына чүгәләп утыра.) Теләсәң ни әйт, хатының усал. Шушы чиреклене өйгә керттерми бит тәки. Нәрсәсе бар инде. Бал бит бу, чын бал. Аракыны, үзең беләсең, үзем дә өйгә кертмәдем. (Кружкага бал салып.) Яле, тотып куй.
Искәндәр. Авырайтмас микән?
Әлмәндәр. Атаң кушкач авырайтмас.
Искәндәр балдан авыз итә дә кружканы Әлмәндәргә суза.
Әлмәндәр кружкада калган балны эчеп бетерә.
Менә шулай, улым.
Искәндәр. Нәрсә шулай?
Әлмәндәр. Үләргә ашыкма, дим.
Искәндәр. Мин ашыкмыйм да бит…
Әлмәндәр. Ашыгасың. Син әле дүрт энекәшең өчен дә яшәргә тиеш. Кызык менә шунда була: сиңа Әҗәл килеп әйтә, Искәндәр, саубуллаш дөнья белән, ди. Барыбер зарланып ятасың, ди. Син үзең дә, болай интегеп яшәгәнче дип, риза буласың. Риза булмаска кирәк. Алдарга кирәк әҗәлне.
Искәндәр. Алдарсың аны.
Әлмәндәр. Ә син алда. Җаен тап. Моның вакыты җиткән дип, Әҗәл килә. Куркыткан була. Ә син сер бирмисең. Ул синең белән мәшәкатьләнгән арада, көн үтә, бүтәннәр янына барырга соңга кала, синең аркада бүтәннәр дә озаграк яшәп кала. Менә шулай…
Ала карга дигән, әй, асыл кош,
Кунган җирең кайсы имәндә?
Син башың исәң дә, мин имәдем,
Башкаема хәсрәт килгәндә.
Кушылып җырла миңа, улым.
Искәндәр. Хәлем юк.
Әлмәндәр. Җырла!
Искәндәр. Ала карга дигән, әй, асыл кош… Булмый, әти.
Әлмәндәр. Пешмәгән арыш чумары! Боламык! (Паузадан соң.) Әй, улым… (Өстеннән казакиен салып җиргә җәя.) Таянып тор.
Искәндәр. Өйгә керим.
Әлмәндәр. Сөйләшмәдек бит әле, улым.
Искәндәр. Булды, әти, сөйләштек. (Утырган урыныннан торырга азаплана, булдыра алмый. Әлмәндәр аңа ярдәм итмәкче булып кулыннан тота.) Үзем. (Көч-хәл белән торып, өйгә таба атлый.)
Әлмәндәр. Хатыныңа әйт, бераздан миңа чәй чыгарсын. (Искәндәр артыннан карап калып җыр суза.)
Ала карга дигән, әй, асыл кош…
Әҗәл. Аңлашылды, Әлмәндәр.
Әлмәндәр. Ни аңлашылды, Әҗәлетдин?
Әҗәл. Үз хәйләңне үзең ачып бирдең. Һаман мине алдап йөртәсең. Килешми, Әлмәндәр. Яхшылыкка яманлык белән кайтарасың. Алайга китсә… Куй хәзер үк кулыңны. Куй, боргаланып маташма, картлач.
Әлмәндәр. Нәрсә җикеренәсең? Куймыйм дигәнем юк. Китер кәгазеңне.
Әҗәл (кесәсеннән кәгазь алып, Әлмәндәр каршына җәеп сала). Аңлашылырлык итеп куй.
Әлмәндәр. Кайсы җиренә? Шушындамы?
Әҗәл. Шунда.
Әлмәндәр. Яза белмим бит мин, Әҗәл дус.
Әҗәл. Хәйләләмә. Председатель булып эшләдең.
Әлмәндәр. Соң, җаным-бәгырем, вакыты шундый иде.
Әҗәл. Кил, кулыңнан тотып яздырам.
Әлмәндәр. Орынма. Әлмәндәр дип искечә яза беләм. Тик аз гына сабыр ит, бал кабып куйыйк.
Әҗәл. Капмыйсың, Әлмәндәр.
Әлмәндәр. Балдан ни була?
Әҗәл. Өйрәнеп алдым мин сине. Бал кабам дип, этлек эшләргә җыенасың.
Әлмәндәр. Юк ла инде. Нәрсә син ул чаклы? Кил, утыр, торма каршымда тасраеп. (Кружкага бал салып.) Йә, тотып куй минем исәнлеккә.
Әҗәл. Юк, юк… Беренчедән, миңа ярамый, икенчедән, ничек инде синең исәнлеккә эчим ди? Мин бит синең янга исәнлек-саулык теләп килмәдем.
Әлмәндәр. Минем җаным өчен тот, алайса. Озакка сузма, кул да куясы бар.
Әҗәл. Шулай дисәң генә. (Кружкадагы балны эчеп куя.)
Әлмәндәр. Менә шулай. (Үзенә дә салып эчә.) Менә шулай. Ничек, әйбәтме?
Әҗәл. Беләм инде, син начар нәрсә эчмисең.
Әлмәндәр. Шулай шул. Тот тагын берәрне. Әйдә, бер утырган – бер гумер. Син мине бүтән күрмәячәксең. Сагынып сөйләрлек булсын.
Әҗәл. Аз гына сал.
Әлмәндәр салып бирә, Әҗәл эчә. Әлмәндәр дә салып эчә.
Әлмәндәр. Әйдә, хәзер рәхәтләнеп сөйләшеп утырыйк.
Әҗәл. Әйттем бит, этлек эшлисең, дип.
Әлмәндәр. Йә инде, Әҗәл дус. Күпкә түзгәнне азга түз инде. Җырлыйммы?
Әҗәл. «Ала карга дигән асыл кош» ны җырлама.
Әлмәндәр. Ошамыймыни?
Әҗәл. Әллә нинди, шомлы.
Әлмәндәр. Әһә, шомлыны син дә яратмыйсың икән. Аңламыйсың син, тиле, җырның ни икәнен. Әлмәндәрнең үз гумерендә шомлы җыр җырлаганы юк. Ярый, мәтәлеп кит, чурту-матыр, бүтәнне җырлыйм.
Мин җырлыймын бырдыйны –
Бырдый белән шырдыйны;
Мин җырлаганны ошатмасаң,
Үзең җырла шундыйны.
Йә, ничек?
Әҗәл. Ярый.
Әлмәндәр. Яраса тыңла.
Мин җырлыймын бырдыйны –
Бырдый белән шырдыйны;
Җырламас идем шырдыйны,
Тыңлаучысы шыр тиле.
Монысы ничек?
Әҗәл. Мин, Әлмәндәр, синең янга килгәннән бирле гел синең сүзеңнән чыкмый йөрим, әйеме? Син гел мине мыскыл итәсең, әйеме? Гел миннән көләсең, әйеме? Ярамый бит болай, агай-эне. Ярамый болай, Әлмәндәр дус. Яратам бит мин сине. Яратмаган кеше белән араны тиз өзәм мин.
Әлмәндәр кычкырып көлеп җибәрә.
Йә, нигә көләсең, ә, нигә көләсең?
Әлмәндәр. Көлке.
Әҗәл. Нәрсәсе көлке. Йә, нәрсәсе көлке инде?
Әлмәндәр. Үлемне әйтәм. Үлем көлке.
Әҗәл. Көлке түгел, Әлмәндәр дус.
Әлмәндәр. Көлке. Адәм баласы ыспутникка утырып җиде кат күктә җыр көйләп йөри, Газраилнең маңгаена чиертеп үтә, җиргә төшә дә юктан гына үлеп китә. Көлке булмый ни булсын. Эх, чурту-матыр, дөбер-шатыр… Миңа ярый да инде… Япь-яшь егетләр бит, жибадур кебек егетләр!.. (Русча җырлап җибәрә.)
Ассалуди, былгаруди
Гулять иттек кыз белән…
Аңлыйсыңмы: ассалуди, былгаруди. Беләсеңме син ул сүзне? Белмисең. Ә мин беләм.
Әҗәл. Яратам мин сине, Әлмәндәр дус. Валлаһи дип әйтәм, тимәс идем мин сиңа… Нишлим… Кил, Әлмәндәр дус, кочаклап үбим бер үзеңне.
Әлмәндәр. Анысы булмый, Әҗәлетдин.
Әҗәл. Яратмыйсың син мине, Әлмәндәр, беләм. Дошман күрәсең. Эх!.. (Әлмәндәрнең казакие өстенә ава да гырлап йокыга китә.)
Әлмәндәр, аның янына килеп, йоклаганмы-юкмы икәнен карый. Әҗәлнең йоклаганлыгына ышангач, казакиен тартып алып, шыпан гына бакчадан чыгып ычкына.
Пәрдә.
Икенче пәрдә
Интермедия
Прологтагы күренеш. Сәхнәдә Газраил белән Фәрештә.
Газраил. Бер мең биш йөз илленче номерлы Әҗәлдән хәбәр юкмы?
Фәрештә. Юк.
