скачать книгу бесплатно
Газраил. Нишләп йөри ул? Унике сәгать вакыт үтте. Әлмәндәр һаман да исән. Нәрсә бу?
Фәрештә. Белмим. Бәлки, Әлдермеш авылын таба алмый йөридер.
Газраил. Юкны сөйләмәгез. Кесәсендә Җир өстенең картасы бар.
Фәрештә. Сез булып сез дә картадан Әлдермешне таба алмадыгыз.
Газраил. Күп белмәгез. Барыгыз, эшегездә булыгыз!
Фәрештә китә, Әҗәл керә.
Әҗәл. Мөмкинме?
Газраил. Һә, кайткан. Кайда Әлмәндәр?
Әҗәл (башын аска иеп). Юк.
Газраил. Ничек «юк»?
Әҗәл. Кызгандым мин аны.
Газраил. Нәрсә-ә?!
Әҗәл. Кызгандым. Жибадур кебек тап-таза, менә дигән кеше.
Газраил. Нинди жибадур?
Әҗәл. Әлдермеш авылында «живодёр» дигән сүзне үзгәртеп, «жибадур» диләр. Ләкин яхшы мәгънәдә кулланалар. «Болото» дигән сүзне «мулата» диләр. «Во саду ли в огороде» дигән җырны «Ассалуди былгаруди» дип җырлыйлар.
Газраил. Син нәрсә лыгырдыйсың?
Әҗәл. Лыгырдамыйм, дөресен әйтәм. Әлмәндәр үзе җырлады. «Ассалуди былгаруди гулять иттек кыз белән» дип җырлады.
Газраил (Әҗәл каршына атылып килеп). Син!.. Син Әлмәндәрне алып киләсе урынга җыр өйрәнеп яттыңмы?! Бу ни бу?! Нәрсә бу?! (Шулвакыт телефон шалтыраган тавыш ишетелә. Газраил кесәсеннән телефон трубкасын ала.) Әйе, тыңлыйм. Хәзер. Шуны да миннән башка эшли алмыйсыз. (Әҗәлгә.) Беркая да китмичә шушында мине көтеп утыр. (Тиз генә чыгып китә.)
Фәрештә керә.
Фәрештә. Эләктеме?
Әҗәл. Булды бераз.
Фәрештә. Нигә соңладың?
Әҗәл. Син дә сорау алма әле.
Фәрештә. Ә мин беләм.
Әҗәл. Нәрсә беләсең?
Фәрештә. Син Әлмәндәр картны югалттың.
Әҗәл. Каян беләсең?
Фәрештә. Минем белмәгәнем юк.
Әҗәл. Кайда ул Әлмәндәр?
Фәрештә. Әйтимме соң?
Әҗәл. Нәрсә чытлыкланасың? Минем хәлне күреп торасың ич.
Фәрештә. Күреп торам. Мин күп нәрсәне күреп торам. Һәм… һәм шулар өчен син миңа бурычлы. Бүген кәгазьләрне актарып утырганда, синең тагын бер кыңгыр эшеңне күреп алдым. Моннан 70, 60 һәм 45 ел элек шеф сине өч тапкыр Әлмәндәр янына җибәргән булган. Син…
Әҗәл. Әкрен.
Фәрештә. Ни өчендер ул чакта бу этлегеңне Газраил сизми калган… Хәзер оныткан.
Әҗәл. Әкрен, дим.
Фәрештә. Курыкма, мин аңа әйтмәдем.
Әҗәл. Әйтергә иде.
Фәрештә. Мин әләкче түгел. Газраилгә баш бирергә теләмәвең өчен мин сине хөрмәт итәм.
Әҗәл. Рәхмәт. Хөрмәт иткәч әйт, кайда Әлмәндәр?
Фәрештә. Антоновка авылында. Евстигней исемле карт янында.
Әҗәл (карта каршына барып, Антоновка авылын эзләп таба). Кара, карт төлке, кая сызган. Рәхмәт сиңа. Бу юлы ычкына алмассың, Әлмәндәр.
Фәрештә. Ни өчен син Әлмәндәр картны яклыйсың?
Әҗәл (кинәт кызып). Яклыйм?.. Әйе, яклыйм! Хакым юкмы әллә?! Әгәр беләсең килсә, җанкисәгем, дөнья үлемнән генә тормый. Туйдым! Әгәр кулымнан килсә, мин үзем Әлмәндәр урынында булыр идем. Без кемнәр синең белән? Үлемсез булуыбыздан ни мәгънә? Безнең бар белгәнебез: кайгы, хәсрәт, күз яшьләре.
Фәрештә. Оһо! Син үзгәреп кайткансың.
Әҗәл. Кызганычка каршы, үзгәрә алмыйм. Үзгәрә алсам, Әлмәндәр картны Газраил кулына бирмәс идем.
Фәрештә. Әлмәндәр дә Әлмәндәр, дисең. Кем соң ул? Галимме? Искиткеч бер ачыш ясаганмы? Танылган җырчымы?
Әҗәл. Юк.
Фәрештә. Әллә берәр футболистмы йә булмаса хоккеистмы?
Әҗәл. Юк.
Фәрештә. Әллә…
Әҗәл. Юк.
Фәрештә. Бәлки…
Әҗәл. Юк.
Фәрештә. Кем соң, алайса? Нәрсә эшләгән?
Әҗәл. Берни эшләмәгән. Гап-гади кеше. Ләкин гомере буе яшәүнең кадерен, тәмен белеп яшәгән кеше. Иң авыр чакларда да тормыштан ямь таба белгән, күңел көрлеген югалтмаган кеше. Ул – авылның шатлыгы, өмете. Аны күреп сөйләшкән кеше кайгысын оныта. Мин дә Әлмәндәр карт яшенә җитәрмен дип өметләнә. Азмы болар? Хәер, без нәрсә аңлыйбыз соң!
Фәрештә. Ә нигә аңларга? Аңламау, бәлки, хәерлерәктер.
Әҗәл. Бәлки, бәлки. Шулай да…
Фәрештә. Ләкин шуны бел: хуҗа бу юлы онытмаячак.
Әҗәл. Аңладым.
Фәрештә. Килә… Мин сине хөрмәт итәм, шуңа күрә кисәтергә уйладым. (Чыгып китә.)
Газраил (кереп). Бар хәзер Әлдермешкә. Әлмәндәрсез борылып кайтсаң, күрсәтермен «ассадули былгаруди» еңны.
Ут сүнә.
Өченче күренеш
Антоновка авылындагы Евстигней картның бакчасы. Пәрдә ачылганда, Евстигней умарта карап йөри. «Ястәгнәй! Знакум!» дигән тавышны ишетеп, битлеген күтәрә.
Әлмәндәр (үзе күренми). Ястәгнәй! Знакум!
Евстигней. Кем ул анда?
Әлмәндәр. Кто такуй, знаешь? Не знаешь – маклашка дам.
Евстигней. Альмандар?
Әлмәндәр (агачлар арасыннан килеп чыга). Знал, маклашка не дам. Гости пришул – чәй давай, дивка давай.
Евстигней (битлеген җиргә куеп, Әлмәндәр каршына бара). Шайтан! Нихаль, Альмандар? Якши?
Күрешәләр.
Әлмәндәр. Хураша! Сам хураша?
Евстигней. Якши! Бик якши! Каян килдең?
Әлмәндәр. Деревня. Свая деревня. Тибя давна ни видал.
Евстигней. Якши! Бик якши! Айда, кил, утыр монда. Мин да уйлаган синга барырга. Вот умарта, бал киряк. Янгир бар, бал бар, куп бар. Син бал бар?
Әлмәндәр. Мнугы. Гуд хураша, дуж есть, сулныца есть, свиты мнугы, пчала туда-суда мнугы литит. Тибя кислый мюд есть? Меня есть. Әлмәндәр кислый мюд пил. Әҗәлдән бижал. Әжәл спал, Әлмәндәр Ястәгнәй знакум бежал.
Евстигней. Азяль? Кем Азяль?
Әлмәндәр. Смирт. Пришул. Гаварит, старик, давай. Әлмәндәр, давай. Туда-суда, умирать. Я тужы туда-суда. Бижал тибя. Писня пить будем, дивка гулять будем.
Евстигней (көлеп). Балагур. Якши! Бик якши! Бал бар, Альмандар бар, Евстигней бар, карчык бар.
Әлмәндәр. Старуха ни нада, дивка давай. Три верст пришул, дивка нит – абратны бижать будем.
Евстигней. Ю-ук! Кунак! Дус! Альмандар дус! Знаком!
Әлмәндәр. Мнугы гуд знакум! Хураша знакум.
Евстигней. Айда, Альмандар, ызба кер.
Әлмәндәр. Ызба ни нады. Здич хураша. Старуха ни нады, чәй ни нады, кислый мед ни нады. Писня нады. Садис, писня пить будем. Ассалуди, былгаруди. Давай, ястәгнәй. (Җыр башлый.)
Ассалуди, былгаруди…
Давай, Ястәгнәй.
Евстигней (җыр башлый, Әлмәндәр очынып тыңлый).
Во саду ли, в огороде
Девица гуляла.
За ней ходит, за ней ходит
Удалой молодчик,
За ней носит, за ней носит
Дороги подарки.
Әлмәндәр. Спасибо, Ястәгнәй. Рәхмәт. Рәхмәт. Яшәдек без, ә? Җырлап яшәдек. Сер бирмәдек. Күпме гумер бергә. Алтмыш ел, ә? Күршеләр, знакумнар. Хәтерлисеңме, болынга печән чабарга чыккач, җыелышып биегәндә, сезнең авылның Маручканы кочаклаган идем, шуннан минем Йөзембикәм, азгын дип, мине әрләгән иде. Хәтерлисеңме, безнең якка аклар килгәч, бергәләп урманда кызылларга кушылып киткән идек. Исеңдәме колхоз төзегәндә мине үлемнән коткарып калганың, хәтерлисеңме сугыш вакытында…
Евстигней. Да, много прошло.
Әлмәндәр. Малы, Ястәгнәй. Бик әз. Яшисе килә, Ястәгнәй. Илле яшьтә булсаң иде хәзер, ә? Дөньясы бигрәк матур бит, Ястәгнәй. Китәсе килми. Әҗәл килде миңа, сизеп торам. Шуңа күрә синең яныңа чаптым, җәяүләп килдем, Ястәгнәй, саубуллашып кайтыйм дидем. Әҗәл килде.
Евстигней. Ерунду не болтай, Альмандар.
Әлмәндәр. Ярунда түгел, сизенәм. Мин, үзең беләсең, шыңшып йөрергә яратмадым. Дөньядан ямь табып яшәдем. Авырлык килсә дә бирешмәдем. Җылап йөрүчеләрне җенем сөйми. Син мине зарлана дип уйлама. Исем дә китми, Әҗәл белән дә көлеп сөйләштем.
Евстигней. Правильно, так и надо. Я тоже, знаешь, маху не давал. Жить будем еще, Альмандар.
Әлмәндәр. Шулай. Синең исән-сау йөргәнеңне күреп сөендем. Хәлләрең ничек соң, Ястәгнәй?
Евстигней. Дело молодое.
Әлмәндәр. Шулай, бирешмә, нык тор. Син миннән алты яшькә яшьрәк.
Евстигней. Молокосос.
