скачать книгу бесплатно
Гөлфирә. Моның өчен эләгәчәк аңарга. Ярый, сау булыгыз, Мансур, минем йокым килә.
Мансур. Егетләр белән сөйләшкәндә «йокым килә» дип әйтергә ярамый.
Гөлфирә. Ни була?
Мансур. Әдәпсез була, некультурный була. Авыл кызлары алай дип әйтмиләр.
Гөлфирә. Алайса, авыл кызлары янына барыгыз.
Мансур. Нигә алай авыл кызлары дип мыскыл итебрәк әйтәсез?
Гөлфирә. Нәрсә миңа бәйләнәсез? Кайткан саен бәйләнәсез.
Мансур. Сезнең белән сөйләшәсем килгәнгә. Шуңа күрә авылга кайтканыгызны көтеп кенә торам.
Гөлфирә. Әллә «яратам» дип әйтергә уйлыйсызмы?
Мансур. Уйламыйм. «Яратам» дип әйтер өчен нигә уйлап торырга. «Яратмыйм» дип әйтер өчен уйларга кирәк.
Гөлфирә. Кызык икән. Нигә алай?
Әлмәндәр. Безнең замандагыча сөйләшмиләр шул болар. Сөйләшүләре тәмле.
Әҗәл. Нәрсәсе тәмле инде, кырт та мырт.
Әлмәндәр. Бөтен хикмәт шунда. Безнең яшь чакта без генә сөйли идек. Хатын-кызның теле кияүгә чыгып ун елдан соң гына ачыла иде. Төннәрен кочаклаганда да түшәк читенәрәк авышалар иде, куркалар иде. Курыккан хатын-кызны кочаклауның ни тәме бар. Кочагыңа үзе шуып керсен ул. Теле белән ачуланган булсын.
Әҗәл. Карт азгын син, Әлмәндәр.
Әлмәндәр. Ту-ты.
Гөлфирә. Нигә алай? Әйтегез инде, ник дәшмисез?
Мансур. Әйтәм, миңа «син» дип дәшсәгез әйтәм.
Гөлфирә. «Сез» дип үзең башладың?
Мансур. Мин культурныйрак чыксын дип әйткән идем.
Гөлфирә (көлеп). Үләм! Көлеп үләрсең синең белән.
Мансур. Менә болай ул, Гөлфирә. «Яратам» дип әйтер өчен уйларга кирәкми. Чөнки күңелеңдәген әйтәсең. «Яратмыйм» дип әйтер өчен уйларга кирәк. Чөнки уйламый әйтеп ташлап ялгышуың бар. «Яратмыйм» дип бер әйткәч, «яратам» дип әйтергә соң була.
Гөлфирә. «Яратам» дип әйтеп тә ялгышырга мөмкин.
Мансур. Күңел беркайчан да ялгышмый.
Гөлфирә. Лекцияң өчен рәхмәт, истә тотармын. Син кайчан әле армиягә китәсең?
Мансур. Нигә алай сорыйсың?
Гөлфирә. Авылга кайткач, үзем генә рәхәтләнеп йөрер идем.
Мансур. Быел котыласың, ике елдан тотыласың.
Гөлфирә. Ике елдан соң мин авылга кайтмыйм.
Мансур. Кая барасың?
Гөлфирә. Быел укырга керәм. Студент булгач, җәй көне студотряд белән китәм.
Мансур. Укырга керә аласыңмы соң?
Гөлфирә. Мин бит син түгел. Минем бөтенесе дә бишле.
Әлмәндәр. Үземә охшаган, мактанырга ярата. Шулай, кызым, сер бирмә. Дәү бабаң сер бирмәде дөньясында.
Мансур. Син, Гөлфирә, миннән котылам, дисең. Үзең мине күргәч сөенәсең.
Гөлфирә. Каян беләсең?
Мансур. Мансур сизә ул. Авылга да син мине сагынып кайтасың.
Гөлфирә. Менә бусы ялган!
Мансур. «Ялган» дип әйтергә ашыкма, Гөлфирә, «чын» дип әйтәсең бар.
Гөлфирә. Кара син нинди!
Мансур. Мин шундый. Элек кенә оялчан идем. Хәзер… (Көйләп.) «Менә без дә үсеп җиттек, әни». Армиягә китәбез. Армия оялчан егетләрне яратмый. Син ачуланма мине «сагынып кайтасың» диюемә. Аның ни гаебе бар. Мин дә бит сине сагынып көтеп торам. Күңелең мин сагынганны сизә.
Гөлфирә. Үләм, үләм!..
Мансур. Син нигә безнең авылда тумаган икән, дип әйткән идемме?
Гөлфирә. Әйткән идең.
Мансур. Безнең авылда туган булсаң, безнең авылда үскән булсаң, гел бергә булган булыр идек. Мин армиягә киткәндә, кулъяулык чигеп бирер идең…
Гөлфирә. Үләм!.. Хәзер кулъяулык чикмиләр авылда да.
Мансур. Син чигәр идең, Гөлфирә.
Әлмәндәр. Дөрес! Чигәр иде. Әгәр дә мин чынлап торып яратсам, комнан бау ишәр идем.
Әҗәл. Иштеңме соң?
Әлмәндәр. Нәрсә «иштеңме»?
Әҗәл. Яратканың булмадымыни?
Әлмәндәр. Аны әйтәсең икән. Комнан бау ишеп азапланырга әллә мин җүләрме. Кыйбла җиленә сәнәк белән кадаучы түгел мин. Бау ишмәдем, Искәндәрем тугач, Йөзембикәмә бишек ясап бирдем. Кулыма балта да тотып караганым юк иде, ясаган бишегем сандугач оясы булды.
Гөлфирә. Мансур… Син… Син нигә миңа… «яратам» дип әйтмисең?
Мансур. Син «яратмыйм» дип әйтерсең дә…
Гөлфирә. Ә мин алай дип әйткәнче уйлап карармын.
Мансур (Гөлфирәне кочагына алып). Яратам, Гөлфирә.
Әлмәндәр (куанычыннан нишләргә белми). Үбешегез инде, хәерсезләр. Аның ни ояты бар?!
Әҗәл. Әкрен, әкрен, Әлмәндәр. (Гөлфирә белән Мансур үбешкәнне күреп.) Эх, нигә мин дә кеше булып яралмаган икән!
Гөлфирә (Мансурдан читкәрәк китә). Чыннанмы, Мансур?
Мансур (бар көченә кычкырып). Яратам! Я-ра-та-а-а-ам!
Гөлфирә. Нишлисең, җүләр!
Мансур (җырга күчеп).
Уфа тараклары белән
Күңелле чәч таравы;
Үзәкләремне өзәдер
Бер елмаеп каравы.
Уфа тараклары таптым
Агыйдел буйларыннан;
Гомеремнең буйларына
Китмәссең уйларымнан.
Гөлфирә. Нишлисең, Мансур?! Кешеләр ишетә.
Мансур. Беркем дә юк, Гөлфирә, дөньяда без икәү генә.
Әлмәндәр (Гөлфирә белән Мансур ишетерлек итеп). Ә мин?! Мине кая куясыз. Мин бар, мин – шаһит!
Мансур белән Гөлфирә Әлмәндәр тавышын ишетеп сызалар. Әлмәндәр тураеп бакча уртасына баса.
Ә мин?! Мин бар дөньяда! Мин исән! Кит, Әҗәл. Китеп тор янымнан! Эх!.. (Мансур җырлаган көйгә җырлап, бакча буйлап йөренә.)
Уфа тараклары белән
Кем чәчләрен тараган;
Фани дөнья авыр, диләр,
Кем күтәреп караган.
Уфа таракларым җуйдым
Чәчләрем тараганда…
Бакчага Өммия чыга. Аптырап, Әлмәндәргә карап тора.
Әлмәндәр, җырын дәвам итеп, аның каршына бара.
И туган-үскән илләрем,
Чит җиргә караганда.
Өммия. Әллә инде акылың ук җиңеләйдеме, ходаем?! Өйдә югыең лабаса, Антунга китте, дигәннәрие. Кай арада кайтып җиттең? Булсаң да булырсың икән!
Әлмәндәр. Кушылып җырла миңа, килен.
Өммия. Әстәгъфирулла. (Тиз генә кереп китә.)
Әлмәндәр. Надан! (Алачык янына бара-бара сөйләнә.) Дөнья ямен аңламый. Япь-яшь башларыннан йоклап яталар. Эх, егерме генә елга яшь булсам! (Алачык идәненә утырып.) Утыз гына елга. Кырык… Илле… Алтмыш… Җитмеш…
Алмагач арасыннан көянтә-чиләк күтәргән Йөзембикә чыга. Ул төсе, буе, тавышы белән Гөлфирәгә охшаган. Киеме генә башка.
Әлмәндәр. Йөзембикә!
Йөзембикә (туктап кала, йөзен яулыгы белән каплый). Кем ул?
Әлмәндәр. Мин бу, Йөзембикә, Әлмәндәр.
Йөзембикә. Басма өстендә нишләп утырасың, Әлмәндәр?
Әлмәндәр. Айны саклыйм.
Йөзембикә. Айны? Аны урлыйлармыни? Ул бит еракта, аңа кемнең кулы җитсен?
Әлмәндәр. Җирдәге айны. Иңбашларына көянтә-чиләкләр аскан айны саклыйм, Йөзембикә.
Йөзембикә. Әллә минеме?
Әлмәндәр. Син аймыни?
Йөзембикә. И хәсиятсез. Кит, юл өстендә утырма.
Әлмәндәр. Китмәсәм нишләтерсең?
Йөзембикә. Суга төртеп төшерермен.
Әлмәндәр. Аннары тартып алырсың да бауга элеп киптерерсең.
Йөзембикә (көлеп). Тиледер син, иеме? Төнлә берүзең басма өстендә утырасың.
Әлмәндәр. Син дә берүзең чишмәгә килгәнсең ич. Төн дип тормагансың.
Йөзембикә. Көндезләрен вакытым юк.
Әлмәндәр. Минем дә вакытым юк.
