скачать книгу бесплатно
Пьесалар / Пьесы
Туфан Габдулла улы Миңнуллин
Китапка танылган драматург, Татарстанның халык язучысы Туфан Миңнуллинның төрле елларда язылган пьесалары тупланды.
PDF A4 форматында нәшрият макеты сакланган.
Туфан Миннуллин
Пьесалар / Пьесы
© Татарстан китап нәшрияты, 2021
© Миңнуллин Т. А., варислар, 2021
© Галиәхмәтова А. Ф., төзү, 2021
Әлдермештән Әлмәндәр
Күп йөргән, күпне күргән, дөньяның ачысын-төчесен татыган, ләкин күңел көрлеген югалтмаган авылым картларына багышлыйм.
Катнашучылар:
Әлмәндәр – Әлдермеш авылы карты, 91 яшендә.
Искәндәр – Әлмәндәрнең өлкән малае, 70 яшендә.
Өммия – Искәндәрнең карчыгы, Әлмәндәрнең килене, 65 яшендә.
Хәмдебану – Әлдермеш авылы карчыгы, 70 яшендә.
Евстигней – Әлмәндәрнең Антоновка авылындагы «знаком» ы, 85 яшендә.
Гөлфирә – Әлмәндәр улының оныгы, 17 яшендә.
Йөзембикә – Әлмәндәрнең карчыгы, Гөлфирә яшендә.
Илсур – Әлдермеш авылының 5–6 яшьлек малае.
Мансур – Әлдермеш авылы егете, 18 яшендә.
Газраил – яше билгесез, ләкин карт икәне күренеп тора.
Әҗәл – ул да яшь түгел.
Фәрештә – Газраилнең секретаре.
Пролог
Беренче пәрдә ачыла. Ут икенче пәрдәне яктырта. Анда Җир шарының ике түгәрәккә бүленгән картасы эленеп тора. Карта каршына, кулына күрсәткеч таяк тотып, Газраил баскан. Ул, авыз эченнән генә ниндидер аңлаешсыз бер көйне көйләп, картадан Әлдермеш авылын эзли. Таба алмагач, кинәт борыла да кесәсеннән телефон трубкасын тартып чыгара.
Газраил (телефон трубкасына). Сезме? Минем янга керегез!
Фәрештә керә.
Фәрештә. Тыңлыйм сезне, Газраил әфәнде.
Газраил (картага күрсәтеп). Нәрсә бу?
Фәрештә. Җир өстенең картасы.
Газраил. Җир өстенең картасы булгач, кайда монда Әлдермеш?
Фәрештә (картадан Әлдермеш авылын эзли). Әлдермеш… Әлдермеш… Әлдермеш… Шәһәрме ул, авылмы?
Газраил. Илле йортлы авыл булырга тиеш.
Фәрештә. Әлдермеш… Әлдермеш… Ул авыл Европаның көнчыгышында яки Азиянең көнбатышында булырга тиештер. Әлдермеш… Әлдермеш… Менә ул! Менә ул Әлдермеш!
Газраил (картадагы Әлдермешкә таягы белән төртеп). Кара син аны, әкәянни, кайда качып яткан!
Фәрештә. Әкәянни түгел, Газраил әфәнде, окаянный.
Газраил. Күп белмәгез! Барыгыз, бер мең биш йөз илленче номерлы Әҗәлгә әйтегез, минем янга керсен.
Фәрештә чыгып китә. Бераздан Әҗәл керә.
Әҗәл. Мөмкинме?
Газраил. Кер әйдә. Хәлләрең ничек, Әҗәл?
Әҗәл. Ярыйсы.
Газраил. Эшсезлектән интекмисеңме?
Әҗәл. Тын алырга да вакыт юк, үзегез беләсез.
Газраил. Сиңа тагын командировкага китәргә туры киләчәк.
Әҗәл. Кай якка?
Газраил (таягы белән картадагы Әлдермешкә төртеп). Менә монда, Әлдермешкә!
Әҗәл. Анда кем бар?
Газраил. Әлмәндәр карт.
Әҗәл. Хәле начармыни?
Газраил. Киресенчә, җир җимертеп йөри.
Әҗәл. Алайса, нигә?..
Газраил. Тыңла. Мин бүген җир өстендәге адәм балаларының исемлеген карап утырдым. Кулыма Әлдермеш авылында яшәгәннәрнең һәм яшәүчеләрнең исемлеге эләкте. Шунда күрәм ки: Әлдермеш авылында элек-электән туксаннан узып яшәгән берәү дә булмаган. Ә менә Әлмәндәр картка туксан бер. Ишетәсеңме, туксан бер! Нигә ул, бүтәннәрдән узып, бер ел артык яшәгән? Бу ни?! Миннән качып бер ел артык яшәргә аның ни хакы бар?! Кыскасы, хәзер үк Әлдермешкә юл тот. Ярты сәгать вакыт бирәм, Әлмәндәрне минем янга алып кил.
Әҗәл. Баш өсте. Әмер үтәлергә тиеш. Исеме ничек дидегез әле?
Газраил. Әлмәндәр. Әлдермештән Әлмәндәр.
Әҗәл. Биографиясе ничек?
Газраил. Картотека минем секретарем Фәрештәдә. Аңардан ал.
Әҗәл. Хушыгыз. Мин Әлдермешкә төшеп киттем.
Ут сүнә.
Беренче пәрдә
Беренче күренеш
Ут яна. Әлдермеш авылында Әлмәндәр картның ишегалды. Верстак. Верстак янында – ышкыланган, ышкыланырга әзерләнгән такталар өеме. Ишегалдына өйнең ян тәрәзәләре караган. Койма буенда – самолёт трабына охшатып эшләнгән баскыч. Баскыч өстендәге мәйданчыкка тәхеткә охшатып әйләнгеч кресло куелган. Ул креслога менеп утырсаң, авыл күренә. Әлмәндәр өе яныннан юл уза. Ул юлдан авыл халкы үтеп йөри. Койма, капка, тәрәзә наличниклары, баскыч төрле төсләргә буялган. Барысы да Әлмәндәр картның кулы белән эшләнгән. Ут янганда, Әлмәндәр карт верстак янында көйли-көйли такта ышкылый.
Әлмәндәр. Ала карга дигән, әй, асыл кош,
Тәүбә иттең мәллә очмаска?
Тәүбә итсәң дә син, мин итмәдем
Чибәр-чибәр кызлар кочмаска.
(Ышкылап бетергән тактасын верстакка сөяп куя да өйнең ишегалды ягына чыга торган тәрәзәсе янына килеп кычкыра.) Әй, кем бар өйдә, чәй чыгарыгыз! (Баскычтан менеп, креслога утыра, җырын дәвам итә.)
Ала карга дигән, әй, асыл кош,
Кай имәнгә кунып сайрадың?
(Койма яныннан узучылар Әлмәндәргә сәлам биреп узалар. Әлмәндәр аларның сәламен рәхәтләнеп кабул итә. Кайберәүләре белән сөйләшә.) Исән бит әле, Сәйфулла… Рәхмәт… Утырырга дигәндә утырабыз да аны… Эшкә ашыгасыңмы?.. Карале, Сәйфулла, бригадир Гаптерине күрсәң әйт, Әлмәндәр абый сиңа ахмак дип әйтте, диген. Мин үз гомеремдә кешегә андый сүз әйтмәдем, менә бүген әйтәм. Ни өчен дисеңме? Үзе мине мыскыл итте. Эш бирми, син карт инде, рәхәтләнеп ял ит, ди. Сау бул, Сәйфулла, эшләрең уң булсын!
Ала карга дигән, әй, асыл кош…
Әйбәт, бик әйбәт, кызым. Һәй, Әлмәндәр бабаң әле синең туеңа барып чүгә-чүгә бииячәк. Кияүгә чыгарга җыенмыйм дисеңме? Алай димә, кызым… Чишмәгә суга барасыңмы? Сау бул. Юлың уң булсын. Гомерең чишмә суы кебек ару булсын!
Ала карга дигән, әй, асыл кош…
(Кинәт кемнеңдер килгәнен күреп, урамга арты белән әйләнеп утыра.) Ә мин синең сәламеңне алмыйм. Син мине мыскыл иттең. Казанда укып кайткан да бригадир булган, имеш. Казанда укып кайткан булсам, мин әллә кем булыр идем. (Кинәт урам якка әйләнеп.) Ни дидең?.. Иртәгәме?.. Сарыклар абзарын ремонтларгамы?.. Рәхмәт, Габдрахман энем. Юкка гына Казанда укып кайтмагансың икән. Һәмишә шулай мәгънәле бул. (Шатланыбрак җырлый башлый.)
Ала карга дигән, әй, асыл кош,
Кай имәнгә кунып сайрадың?
Син сайрамасаң да, мин сайрадым –
Чибәр-чибәр кызлар сайладым.
(Урамда Хәмдебануны күреп.) Хәмдебану… (Тиз генә баскычтан төшеп, капканы ача.)
Анда Хәмдебану карчык күренә.
Хәмдебану. Исәнлекме-саулыкмы, Әлмәндәр абзый.
Әлмәндәр. Шәп бит әле, Хәмдебану. Кай якка таба теркелдисең?
Хәмдебану. Шул, теркелдәрлек кенә калды инде. Менә чыккан идем.
Әлмәндәр. Ишегалдына уз, Хәмдебану, сөйләшеп утырыйк. (Хәмдебану ишегалдына кергәч, капканы яба да бикләп үк куя.) Әйдә, түрдән уз, утыр.
Хәмдебану (такталарны күреп). Үзең бер генә дә тик тормыйсың, Әлмәндәр абзый. Тагын ни ясарга җыенасың?
Әлмәндәр (түбәтәен артка чигереп). Дача.
Хәмдебану. Ни дидең?
Әлмәндәр. Дача, Хәмдебану, дача! Казанга баргач, Искәндәр кызының кызы Казан читендәге бакчаларына алып барды. Шунда тактадан өй салганнар, шул «дача» дип атала, белдеңме?
Хәмдебану. Алай икән. Син дә шуны эшлим дисеңме?
Әлмәндәр. Ясыйм. Бакча уртасына дача ясап куям.
Хәмдебану. Ындыр табагы чаклы бу өегез кысанга киттемени?
Әлмәндәр. Китте. Килен явызланды. Картая башлады. Картайган саен явызлана. Булмады, малайның бәхете булмады, озын гомерле хатынга туры килде.
Хәмдебану. Алай димә, Әлмәндәр абзый, үзең дә Аллага шөкер.
Әлмәндәр. «Үзең дә…» Нәрсә үзем дә?.. Мин – ир кеше. Ир кеше, үз гомерендә ике хатын да җирләрлек яшәмәгәч, ир кеше буламы.
Хәмдебану. Әстәгъфирулла…
Әлмәндәр. Син курыкма, Хәмдебану. Мин ике генә дидем, өч димәдем. Син, ходай кушса, озак яшәрсең. Нишләтим, Йөзембикә белән Фәхриҗамалның гомерләре кыска булды, берсе алтмышта, икенчесе җитмеш дүрттә дөнья куйдылар. Үзең беләсең, гаебем юк, үз әҗәлләре белән үлделәр… Инде менә болай, Хәмдебану, сиңа әйтергә күптән йөрим, ялгыз башың яшәве сиңа җиңел түгелдер… Әллә, мин әйтәм… Чык син миңа кияүгә…
Хәмдебану. Әстәгъфирулла…
Әлмәндәр. Өрмәгән җиргә дә утыртмам, җәй көннәре бакча уртасындагы дачада яшәрбез.
Хәмдебану. Килешмәгәнне… Олы башың белән әллә ниләр сөйләп утырасың, Әлмәндәр абзый. Җитмеш яшьлек карчыктан көлмәсәң…
Әлмәндәр. Көлмим мин, чынлап әйтәм, Хәмдебану. Ир башым белән килен кулына карап ята алмыйм ич инде мин. Җир җимертеп йөргән чагымда…
Хәмдебану. Кит, кит, Әлмәндәр абзый. Картая алмадың. Мин белә белгәннән авылның Шүрәлесе булдың.
Әлмәндәр. Шүрәле булып ни явызлык кылдым?
Хәмдебану. Явызлык кылдың димим, кеше көлдердең.
Әлмәндәр. Көлсә ни булган?..
