скачать книгу бесплатно
Биегәнди баз илә[290 - Баз илә – уйнап, уйнаган төсле.],
Күкселәрең[291 - Күкселәрең – күкрәкләрең.] сүзләшәдер
Төрле сүзи саз илә[292 - Сүзи саз илә – сүзләрне килештереп.].
И Фатыйма ла, җанашым,
Бер тоташ бу сагышым,
Гыйшкың илә җәй вә кышын,
Үтә көз дә, яз илә.
Ник бу күңлем түзмидер лә,
Ник өмиден өзмидер лә?
Әллә тоташ сүзлидер лә
Дәрдкә сабры аз илә[293 - Дәрдкә сабры аз илә – хәсрәткә (чиргә) сабыры азлыктан.]!
Сагынып, и Фатыйма ла,
Килсәнә бер катыйма ла!
Кайгылы әүкатыйма[294 - Әүкатыйма – вакытларыма.] ла
Талда бул[295 - Талда булу – дәва булу, таяныч булу, ышык булу.] һәм раз илә[296 - Раз илә – сер (хикмәт) белән.]!
«Бер тәбәссем садир улса…»
Бер тәбәссем садир улса[297 - Табәссем содир улса – елмаю күренсә, елмаю пәйда булса.] гөлкөшадлардин[298 - Гөлкөшадлар – чәчәк аткан гөлләр, монда: матур кызларның йөзләре.] мәгәр,
Шөгъләсендин зольмәт ула[299 - Шөгъләсендин зольмәт ула – сүзгә-сүз: нурыннан караңгылана; мәгънәсе: кызлар елмаюы янында төссезләнеп (нурсызланып) кала.] җөмлә ул нәҗме гомер[300 - Нәҗме гомер – яшәү йолдызы, хәят йолдызы.]!
Шөгълә идәр[301 - Шөгълә идәр – яктырып, нурланып торыр.] зольмәт эчрә сән нигярнең хәндәсе[302 - Нигярнең хәндәсе – гүзәлнең елмаюы.],
Кашлары һилял[303 - Һилял – яңа туган ай.] кебидер һәм яңагы ляләсе.
Ирер идем бер заманда къәрйәдә[304 - Къәрйә – авыл.] сакин[305 - Сакин – торучы, яшәүче.] үзем,
Сәрви къәдд[306 - Сәрви къәдд – сәрви (кипарис) сын.] вә сурәтеңә дөшде шул дәмдә[307 - Шул дәмдә – шул чакта, шул мизгелдә.] күзем.
Күрде күзем, дөшде күңлем ул бәдер[308 - Бәдер – тулган ай.] сурәтеңә,
Хәйран улып, гашыйк улдым шул заман сирәтеңә[309 - Сирәтеңә – йөреш-торышыңа (күркәм холкыңа).].
Күз күрергә дилбәри күп[310 - Дилбәри күп – күңелгә ягымлылыгы күп.], назәнин – хәйр-ел-бәнат[311 - Назәнин – хәйр-ел-бәнат – иң назлы – кызларның гүзәле.],
Дешләре дил рәгъдидәндер[312 - Дил рәгъдидәндер – күңел бизәгедер.], агъзыдыр къәнд-у-нәуат[313 - Къәнд-у-нәуат – шикәр, вә нәуат.].
Йөзләре шәмсекъәмәрди[314 - Шәмсекъәмәрди – шәмсекамәрдәй: кояш һәм айдай.], мисле тавис рәфтәсе[315 - Рәфтәсе – йөреше, хәрәкәте.],
Ауазы хуш гъәндәлибди[316 - Гъәндәлиб – сандугач, былбыл.], тутый кеби гөфтәсе[317 - Гөфтәсе – сөйләшүе, сөйләве.].
Һилялә охшар йөзеңә төшде күңлем рәгъбәте[318 - Күңлем рәгъбәте – күңелем теләге, мәелем.];
Күз күрекле йарны сәүмәк әнбийалар сөннәте[319 - Әнбийалар сөннәте – пәйгамбәрләр сөннәте (гадәте, кушкан эше).].
Сән икәнсең, белмәс идем, кыйлды мәдех[320 - Кыйлды мәдех – мактады.] бер фәлян,
Галимә дип, гыйлемле дип кыйлды тәфсил ул бәйан.
Җәмилә[321 - Җәмилә – күркәм, матур, гүзәл.] дип, кямилә[322 - Кямилә – камил, уңган, һәр яктан да килгән.] дип, кәлмеш икән һәр тараф,
Къамәте[323 - Къамәте – сыны, буй-сыны.] йәш тал кебидер, дешләре мисле сәдәф[324 - Сәдәф – энҗе кабырчыгыннан эшләнгән зиннәт (төймә); энҗе.].
Маһеруйи[325 - Маһеруйи – ай йөзен (айдай йөзен).] күрсәм идем, укыр идем күп сәна[326 - Сәна – мактау, мактау догасы.],
Садрыма[327 - Садр – садыр: күкрәк, күңел, йөрәк.] гәр гъилләт[328 - Гъилләт – авыру, чир.] улса, гъилләтенә сән дәуа!
Гъилләтемнең юк дәуасы күрмәенчә вәҗһеңи[329 - Вәҗһеңи – йөзеңне, чыраеңны.],
Мәрхәмәт кыйл бу мәризъга[330 - Мәризъ – авыру, чирле (кеше).], дидерерсән вәҗгъеңи[331 - Дидерерсән вәҗгъеңи – әгәр тидерсәң (гыйшкың) чирен.].
Гәр җәсәдем[332 - Җәсәд – тән, бәдән.] монда булса, дил вә күңлем сәндәдер,
Бәхри-дәрдкә[333 - Бәхри-дәрд – дәрт-хәсрәт диңгезе.] гаркъ улыбмын[334 - Гаркъ улыбмын – гарык булганмын, батканмын.], – мәгънәсе юк
бәндәдер.
Күрдекем сагъәт җиһанда китде зольмәт, килде нур,
Йә кояш сән, йаки ай сән, йаки җәннәт эчрә хур!
«Гыйшыкның пәйаны…»
Гыйшыкның пәйаны[335 - Пәйаны – ахыры, чиге.] юкдыр, баскан туфрак улмаса,
Интиһаи гыйшык улмаз[336 - Интиһаи гыйшык улмаз – гыйшыкның соңы (чиге) булмас.], тән череп хакъ[337 - Хакъ – туфрак, җир.] улмаса.
Гъәрзыхаль итмәк өчен[338 - Гъәрзыхаль итмәк өчен – хәлне бәян итмәк өчен.] бер намә яздым сәңа мән,
Та беләсән гыйшкъ удына янмышым кап-кара мән!
И гүзәлем, егъламагыл бу гамеңә сән җәзил[339 - Сән җәзил – син бик тә, син бик күп.],
Гамь җөдадин[340 - Гамь җөдадин – кайгы-аерылудан.], эш Ходадин – фасбир ул съәбран
җәмил[341 - Фасбир ул съәбран җәмил – күркәм сабырлык белән сабыр ит.]!
Ятка куйма мәйелеңи – куйсаң, күрерсән вәйлеңи[342 - Күрерсән вәйлеңи – хәсрәтеңне, бәла-казаңны күрерсең.],
Сакла, җаным, гайреләрдин садрең илә зәйлеңи[343 - Садрең илә зәйлеңи – күкрәгең белән итәк-чабуыңны.]!
Гакыйль улан[344 - Гакыйль улан – гакыллы булган.] үзенә һәр кемсәи йар әйдәмәс,
Һәр белер-белмәс катында кәшфе әсрар әйләмәс[345 - Кәшфе әсрар әйләмәс – серләрне ачмас.].
Йар илән сохбәт[346 - Сохбәт – сөйләшү, әңгәмәләшү, серләшү.] гаҗәбдер, тәгъне әгъйар[347 - Тәгъне әгъйар – читләрнең шелтәсе (ятларның гайбәте).] улмаса,
Багъ ара гөл-сәбез хушдыр, михнәти хар улмаса[348 - Багъ ара гөл-сәбез хушдыр, михнәти хар улмаса – бакчаларда гөл һәм яшеллек хуштыр, әгәр хурлыклы михнәте (нәтиҗәсе) тигәнәк (чәнечке) булмаса.].
Бөйлә мөстәсна[349 - Бөйлә мөстәсна – болай тиңдәшсез (искитәрлек).] гүзәлсән, кем сәңа юкдыр бәдәл[350 - Бәдәл – алмаш, тиң.],
Хөснедин, и җан, мөнкъәтыйгъ кыйлмас бәне илла
әҗәл[351 - Хөснедин, и җан, мөнкъәтыйгъ кыйлмас бәне илла әҗәл – аның күркәмлегеннән мине әҗәлдән (үлемнән) башка бер нәрсә дә аера алмас.].
Къәсд идәрсә әһле тогъйан[352 - Къәсд идәрсә әһле тогъйан – азгынлык әһелләре явыз ният итсәләр.] алгалы җаным бәнем,
Нә гамем вар, ки Хода улса мәдәдкярем бәнем[353 - Хода улса мәдәдкярем бәнем – Ходай минем ярдәм итүчем булса.]?
«Үсеп бара ла бер җаный…»
Үсеп бара ла бер җаный,
Чыкып бара матур даный,
Мәдехли һәр кеше аный, –
Йар итсә, кемгә дә ярый!
Үзе яңа үсеп бара,
Йөзе мисле маһа пара[354 - Мисле маһа пара – маһ – ай: айга пар, айга таң шикелле.],
Күзе – нәргис, кашы кара, –
Ниндәй булыр бара-бара?!
Мәкәрҗә калфагы сәнең,
Башыңда сачагы [уйный],
Кулыңдадыр беләзекең, –
Йөрәгем өзелә, җан[ый]!
Колагыңда көмеш алка,
Дәхи артыңдадыр тәңкә;
Морадыңдыр сәнең кемдә? –
Йөрәгем өзелә, җаный!
Беләзекең кулыңдадыр,
Яка-башың буйныңдадыр,
Ике нәрсәң куйныңдадыр, –
Алар ни нәрсәләр, җаный?
Бән әгәр күршәен[355 - Күршәен – күрешәен; күрешик.] дисәм,
Шайәд әллә ояласың,
Оялмакың чын булса гәр,
Зәһи[356 - Зәһи – яхшы, шәп; бик.] инсафлы баласың!
Икеләнгән булып күңлең,
Ары һәм бире чабасың,
Бәнем кебек сәне сәүгән,
Күп эзләсәң дә тапмазсың.
Төшемдә күрешеп, җаный,
Сөйләшдек каты сер сүзләр;
Болай ук сүзләшә алмаслар
Нә кадәр үз булып үзләр[357 - Үз булып үзләр – үз булып беткән кешеләр.].
Әйа җаным, күзем нуры,
Карасам гәр сәңа туры,
Китәдер күзләрем нуры –
Ки сәнсең [чын] оҗмах хуры!
Бигүк садә баламысың?
Бәне искә саламысың?
Йә онытып каламысың
Зифалыгың горурында?
Языйм микән, йитәр микән,
Сәнең мәдхең бетәр микән?
Күңеллардин китәр микән
Сәнең дәрдең[358 - Дәрдең – кайгың, хәсрәтең.] белән, җаный?!
«И белмисең, шөйлә…»
И белмисең, шөйлә[359 - Шөйлә – шулай.] булдым
Җиһанда бән сәңа моштакъ[360 - Моштакъ – омтылу.],
Йосыф берлә Зөләйхадик, –
Ки бәлки, зийадә[361 - Зийадә – бик, бик тә.] моштакъ.
И җанки, хили моктандым[362 - Хили моктандым – байтак, шактый интектем.],
Ки бер күрергә уфтандым,
Еладым, дәхи сыктандым,
Сагынып бик, булып моштакъ.
Сәүгән тоткач, киңәш тарка,
Тагын эш алка да салка,
Калырсың көлкегә халка[363 - Халка – халыкка.], –
Тик утырма юаш, йомшак.
Юаш дигәнгә рәнҗемә,
Кесәл дә булма, кәлҗемә,
Юк әсбаб[364 - Әсбаб – сәбәпләр.] берлә алҗыма, –
Юк әсбаблар булыр моштакъ.
Юк әсбаб нигә аласың? –
Ки кайгы берлә бетәсең!
Тагы да кемне көтәсең?
Кемә күңлең булыр моштакъ?!
И-и, и генә лә, и генә,
Ни булды миңа, ни генә?
Эшемдә юк ла көй генә,
Нидән буды икән эш так[365 - Так (рус.) – шулай.]?
Ничек табыйм ла көй генәм?
Сөйләп бир, җанеки генәм,
Матурым, и чибәр генәм,
Әгәр булсаң ки бик хуш так.
* * *
Бу карышмак белән, тутка[366 - Тутка – тутыкай, тётка.],
Җитәлсаң ярый максудка;
Алып куйса бер Асмутка
Вә йаки бер яман Артак…
«Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…»
…Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…
Җибәргән чакта ир селтәп,
Ки кайгы берлә гөрселдәп,
Егылып егълама, аппак.
Язылган булса тәкъдирдә,
Тап улсаң шундайын иргә,
Бәнем дә каргышым бергә
Киләчәк, шөбһәсез, аппак.
Карышканлыкда зәррәни[367 - Зәррәни – бөртектәй.] (?)
Күңел генәм дә жәлләми,
Күрәсең бардыр әллә ни,
Йөрәгең җилкенеп, аппак.
