banner banner banner
Идегәй. Татар халык дастаны
Идегәй. Татар халык дастаны
Оценить:
Рейтинг: 0

Полная версия:

Идегәй. Татар халык дастаны

скачать книгу бесплатно


– Бездән борын заманда

Тунику[148 - Тунику – борынгы Монголиядә хакимлек иткән хан.] атлы хан үтте,

Яу булганга яу булды,

Ил булганга ил булды.

Олы ханның уагы,

Уак ханның олысы

Туникуга баш иде.

Тунику күктән ашканда,

Кытай йортын басканда,

Аның олы вәзире –

Тат торуны Колатай,

Даладан табып бер бала,

Тарун[149 - Тарун – үги ата.] булып үстерде.

Югалчы бала[150 - Югалчы бала – өйсез, урам баласы.] ир булды,

Озак үтми яу булды;

Тат торунын кузгатып,

Туникуны каулады.

Туникуның тәхетенә

Колатайны хан итте.

Хан булган соң Колатай,

Югалчы үскән баланың

Кырсак[151 - Кырсак – шомлы.] башын чаптырып,

Туникуны кайтарды.

Сорау бирәм, олы би,

Кайсы дөрес эшләде?

Кәмалның углы Киң Җанбай

Җавап биреп аны әйтте:

– Ак калада уйга бай

Йорт агасы Субратай[152 - Субратай – Субра атай.],

Йөз туксан биш яшәдең,

Күпне күреп байкадың,

Күпне белеп сөйләдең,

Синнән кала мин байгыш,

Әйтеп-әйтеп ни әйтим?

Азамат ир Колатай

Яман юлга басмады,

Хан булган соң сарайда

Югалчыны үтереп,

Тунику данын саклады.

Сыпра сынлы Субра

Идегәйгә карап анда әйтте:

– Яу түбәгә баш егет,

Яшең утызга җитмәен

Тугыз йортка дан булдың;

Азамат ир Кобогыл!

Төпчек атаң белмимен,

Өч азамат әңгәмәсен[153 - Өч азамат әңгәмәсен – ягъни югарыда әйтелгән Тунику, Колатай һәм Югалчы әңгәмәсен.]

Байкап күрсәң ни булгай?

Анда әйтте Идегәй:

– Ак калада уйга бай,

Йорт агасы Субратай.

Йөз туксан биш яшәдең,

Азау тешең ашадың,

Күпне күреп байкадың;

Югалчы үскән батырның

Аты иде Тимертау,

Аның атын әйтмәдең,

Йорттан аны яшердең,

Убалын[154 - Убал – гөнаһ, язык.] кая куярсың?

Өнәндә[155 - Өнән (Онон) – хәзерге Монголия һәм СССР территорияләре буйлап ага торган елга.] булды сигез хан,

Олы ханның уагы,

Уак ханның олысы

Туникуга баш иде,

Тунику күккә ашкан соң,

Кытай йортын баскан соң

Үзен күккә ашырган

Йортына кыңгыр карады,

Йорты фәрван булмады;

Көчлесе кол биләде,

Көчсезе зар иңрәде,

Күккә ашкан Тунику

Йортына күзен салмады;

Югалчы үскән Тимертау

Йортның зарын аңлады:

Юл тапмаен адашкан

Чалпы йортка юл булды.

Чалпы[156 - Чалпы – масса.] йортны кузгатып,

Туникуны каулады,

Йортка күзен салмаган

Туникуны каулаучы

Тимертау дөрес эшләде;

Йортның уен байкамый,

Тимертау сүзен тыңламый,

Сын битләгән[157 - Сын битләү – сынын, төсен алыштыру.] сорандай

Мылҗырап йөргән Колатай,

Тимертау башын чаптырып,

Убал ялгыш эшләде,

Минем белгәнем шул, – диде.

Җавап сүзен алгачтан,

Сынап бер карап торгачтан,

Өлкән ерау Субра

Идегәйне җүпләп анда әйтте:

– Яшь җелектә май була,

Акылы уйга бай була:

Җелегеңә май тулган,

Акылың уйга бай булган.

Аны әйтеп Субра,

Сары балны күтәреп,

Идегәй белән Җанбайга

Тулгай биреп янә әйтте: