скачать книгу бесплатно
Bildiyimiz kimi, Vilfor zadəgan sinfinə, Morrel isə rəiyyət ailəsinə mənsub idi; birinci qəti kralpərəst, ikincidən isə Bonapart tərəfdarı kimi şübhələnirdilər. Vilfor Morrelə təkəbbürlə baxaraq laqeyd şəkildə cavab verdi:
– Cənab, bilmirsinizmi, ailə çərçivəsində sakit, ticarət əlaqələrində düzgün və öz işinin bilicisi olmaqla yanaşı, siyasi mənada cinayətkar da olmaq olar. Bunu bilirsiniz, düzdür?
Vilfor son sözlərini xüsusi vurğuyla deyərək sanki Morrelin özünə işarə edirdi; onun sınayıcı baxışları, başqa adam üçün xahiş etməyə cəsarət edən bu adamın qəlbini yarmağa yönəlmişdi, halbuki o, Morrelin özünün də mərhəmətə ehtiyacı olduğunu bilməmiş deyildi.
Morrel qızardı, çünki siyasi baxışlarına görə onun vicdanı bir o qədər də təmiz deyildi, Dantesin ona etibar etdiyi sirr, marşalla görüşü və onun dediyi sözlər, Morrelin ağlını çaşdırmışdı. Lakin o səmimi qəlblə dedi:
– Cənab Vilfor, sizə yalvarıram, ola biləcəyiniz qədər ədalətli, həmişə olduğu kimi rəhmdar olun və zavallı Dantesi tez bir müddətdə bizə qaytarın!
Prokuror köməkçisinin qulağında bu “bizə qaytarın” ifadəsi inqilabi notlar səsləndirdi.
O, düşündü: “Bəli! Bizə qaytarın… Onun himayədarı belə ehtiyatsız şəkildə və cəm halda danışırsa, bu Dantes karbonari təriqətinin mənsubu olmaya? Xatırlayıram, komissar onu bir meyxanadan, həm də çox adamın iştirak etdiyi məclisin içindən götürdüklərini deyirdi. Çox güman, bu hansısa gizli mason təşkilatının bir şöbəsidir”.
Ucadan davam edərək dedi:
– Cənab, siz sakit ola bilərsiniz, təqsirləndirilən günahsızdırsa, ədalət tələb etməkdə tamamilə haqlısınız; əksinə, günahkardırsa, onu cəzalandırmamaq (biz pis zamanlar keçiririk) ağır nəticələr verə bilər. Bu baxımdan mən məcburən öz vəzifəmi yerimə yetirməliyəm.
Soyuqqanlılıqla baş əyib, qürurlu bir şəkildə məhkəmə binasına bitişik evinə daxil oldu, zavallı armator isə donmuş halda küçənin ortasında qaldı.
Dəhliz jandarma və polislə dolu idi; məhbus, hiddətli və alovlu baxışları ilə sakit və tərpənmədən onların arasında dayanmışdı.
Vilfor dəhlizdən keçərək polisin əlindəki bir dəstə kağızı götürüb, sərt baxışla Dantesə nəzər yetirərək, qapı arxasında gözdən itdi, yol üstü dedi:
– Məhbusu gətirin.
Vilforun məhbusa yetirdiyi diqqət nə qədər ani olduğuna baxmayaraq, o özü üçün dindirəcəyi adam haqda müəyyən bir təəssürat yarada bildi. Məhbusun geniş və açıq alnında ağıl, inadlı baxışın çatılmış qaşlarında mərdlik və yarıaçıq dodaqlarının arxasından görünən, fil sümüyü kimi ağappaq iki sıra dişləri ilə birlikdə, açıq ürəklilik oxunurdu.
İlk təəssürat Dantes üçün də xoşa gəlim oldu; lakin Vilfora tez-tez deyirdilər ki, siyasi müdriklik ilk coşquya uymamaqdadır, çünki bu qəlbin səsidir; təəssüratla coşqu arasındakı fərqi unudan Vilfor, bu qanunu ilkin təəssüratına əlavə etdi.
O, qəlbinə daxil olmaq, oradan da ağlını əldə etmək istəyən xoş hissləri boğaraq, ayna qarşısında özünü qaydasına salıb, acıqlı və qaşqabaqlı halda yazı masası arxasına keçdi.
Bir dəqiqədən sonra Dantes daxil oldu.
O, əvvəlki kimi rəngi solğun, lakin sakit və xoş sifətli idi; təbii bir nəzakətlə hakimə baş əyib, sonra sanki Morrelin qonaq otağındaymış kimi gözləri ilə oturacaq axtarmağa başladı.
Yalnız burada o Vilforun sönük baxışları ilə rastlaşdı – qanun keşikçilərinə xas olan o soyuq baxışlar, kimsəni onların fikirlərini oxumağa imkan verməmək üçün, gözlərini tutqun bir şüşəyə çevirir. Bu baxış Dantesə hakim qarşısında olduğunu xatırlatdı.
Vilfor dəhlizdə ona verilən kağızları araşdıraraq soruşdu:
– Siz kimsiz və adınız nədir?
Bir neçə saat içində iş artıq bir dəftər həcminə qədər böyümüşdü: yalnız casusluq adlandırdığımız xora bu tezlikdə təqsirkar bildiyimiz o bədbəxt bədəni yeyib bitirər.
Gənc rəvan və güclü bir səslə cavab verdi:
– Adım Edmon Dantesdir. ”Morrel və Oğlu” firmasına məxsus “Faraon” gəmisinin kapitan köməkçisiyəm.
Vilfor davam etdi:
– Neçə yaşınız var?
Dantes cavab verdi:
– On doqquz.
– Sizi həbs edəndə hardaydınız və nə edirdiniz?
Dantes titrək səslə cavab verdi:
– Dostlarımla birlikdə, nişan ziyafətimdə yemək yeyirdik.
Bu dəqiqələrdə baş verən hadisələr, şən bayramla qəmgin mərasim və Vilforun sərt, Mersedesin isə işıq saçan sifəti arasında, inanılmaz təzad təşkil edərək, böyük əzaba səbəb olurdu.
Özündən asılı olmayaraq diksinən prokuror köməkçisi təkrar etdi:
– Sizin nişanınızda?
– Bəli, mən artıq üç ildir sevdiyim qızla evlənməyi gözləyirəm.
Vilfor özünün şövqsüz adətinin əksinə olaraq belə bir təsadüfə təəccübləndi və gənc adamın həyəcan dolu səsi onun qəlbində xeyirxahlıq sədası oyandırdı. O da öz nişanlısını sevir, xoşbəxtdir, budur onun xoşbəxtliyinə mane olublar, Vilfor indi özü kimi səadətin yaxınlığında olan bir adamın səadətini pozmaqdaydı.
O: “Bu kimi fəlsəfi müqayisə markiza de Sen-Meranın qonaq otağında böyük uğur qazana bilər”, – deyə düşündü. Dantes növbəti sualları gözlədiyi halda, Vilfor beynində antitezislər seçməyə başlamışdı, elə antitezislərdən natiqlər gözəl ifadələr qurur və onu əsl parlaq nitq kimi qəbul edərək, sürəkli alqışlara qərq edirlər.
Beynində əla təbrik nitqi quran Vilfor gülümsədi və Dantesə müraciət edərək dedi:
– Davam edin.
– Nəyə davam edim?
– Ədalət məhkəməsini məlumatlandırın.
– Qoy ədalət məhkəməsi mənə desin ki, hansı məlumatlar almaq istəyir, bildiklərimin hamısını ona danışaram. Lakin, – o, gülümsəyərək əlavə etdi, – mən xəbərdarlıq edirəm, çox az şey bilirəm.
– Siz qəsbkarın dövründə xidmət etmisinizmi?
– O devrilən vaxtı məni hərbi donanmaya təyin etməli idilər.
Vilfor dedi:
– Deyirlər, siz kəskin siyasi əqidəyə maliksiniz, – (bu haqda Vilfora heç kim, heç zaman, heç nə deməmişdi), lakin hər ehtimala qarşı Vilfor bunu təqsirləndirici sual kimi verməyi qərara aldı.
– Mənim siyasi əqidəm!… Məndə heç zaman siyasi əqidə adlı bir şey olmadığını deməyə utanıram, məlumat verdiyim kimi, mənim cəmi on doqquz yaşım var; heç nə bilmirəm və heç bir görkəmli vəzifə də tuta bilmərəm; nəyim varsa, mən kim ola bilərəmsə, onu da əgər arzuladığımı əldə edə bilsəm, yalnız cənab Morrelə borclu olacağam. Beləliklə, mənim əqidələrim siyasi deyil, şəxsi olaraq üç hisslə bağlıdır: mən atamı sevirəm, cənab Morrelə hörmət edirəm və Mersedesi həddindən artıq çox sevirəm. Mərhəmətli hökmdar, ədalət məhkəməsinə yalnız bunları deyə bilərəm; gördüyünüz kimi bu onlar üçün elə də bir mühüm əhəmiyyət kəsb etmir.
Dantes danışa-danışa Vilfor onun açıq, səmimi sifətinə baxıb qeyri-iradi Renenin sözlərini xatırladı, Rene təqsirləndiriləni tanımadığı halda ona qarşı ədalətli olmağı xahiş edirdi. Cinayət və cinayətkarlarla iş aparmağa adət etmiş prokuror köməkçisi Dantesin hər sözündə onun təqsirkar olmadığına dair yeni sübutlar görürdü. Doğrudan da bu gənc, demək olar, yeniyetmə, açıq qəlbli sadəlövh, axtarılan halda heç zaman əldə edə bilmədiyin gözəl nitqə malik, xoşbəxt olduğu üçün də hər kəsə sevgi dolu xoşbəxtlik gətirən, hətta yazıqları xeyirxahlara çevirən, öz hakiminin belə qəlbini doldurmuş zəriflik və xeyirxahlıq hisslərinə qərq edirdi. Vilfor ona qarşı ciddi və sərt idi, amma Edmonun baxışında, səsində və hərəkətlərində onu dindirən adama qarşı mehribanlıq və xeyirxahlıqdan başqa heç nə yox idi.
“Vicdan haqqı, – Vilfor düşünürdü, – əla gəncdir, əminəm ki, Renenin ilk xahişini yerinə yetirmək o qədər də çətin olmayacaq; beləliklə də aşkarda səmimi əl sıxışma, gizlində isə küncdə-bucaqda zərif öpücük də qazana bilərəm”.
Bu şirin ümidlərə görə, Vilforun sifəti aydınlaşdı və o, öz fikirlərindən ayrıldıqdan sonra nəzərini Dantesin üzərinə yönəltdi. Dantes isə onun sifətindəki dəyişikliyi görüb gülümsəyirdi.
Vilfor soruşdu:
– Sizin düşmənləriniz varmı?
Dantes dedi:
– Düşmənlərim? Xoşbəxtlikdən hələlik elə bir əhəmiyyət kəsb etmədiyimdən, onları qazana bilməmişəm. Ola bilsin, bir az çılğınam, lakin tabeliyimdə olanlarla münasibətdə özümü ələ ala bilirəm. Tabeliyimdə on-on iki dənizçi var. Mərhəmətli əlahəzrət, özlərindən soruşa bilərsiniz, onların hər biri məni ataları kimi yox, – çünki bunun üçün hələ çox gəncəm, – amma böyük qardaşları kimi çox sevir.
– Əgər düşmənləriniz yoxdursa ola bilsin, qibtə edənləriniz var. Cəmi on doqquz yaşınız var və sizi gəmi kapitanı təyin edirlər, bu, sizin rütbənizdə yüksək bir vəzifədir; sizi sevən gözəl bir qızla evlənirsiniz, bu isə bütün dünya rütbələri içində, nadir xoşbəxtlikdir. Bu da sizə qibtə etmək üçün iki tutarlı dəlil.
– Bəli, siz doğru deyirsiniz. Siz yəqin, insanları məndən yaxşı tanıyırsınız, dedikləriniz də doğrudur. Lakin, əgər bu qibtə edənlər mənim dostlarım içərisindədirsə, onlara nifrət etməməyim üçün tanımamağa üstünlük verərdim.
– Bu düzdür, həmişə imkan daxilində ətrafı aydın görmək lazımdır. Düzünü desək, məndə o dərəcədə layiqli gənc bir adam təəssüratı yaradırsınız ki, sizə ədalətin adi qanunlarından kənara çıxaraq həqiqəti açmaq üçün kömək etmək qərarına gəlmişəm… Bu da sizi təqsirləndirən məlumat. Xətt tanış gəlirmi?
Vilfor cibindən məktubu çıxarıb Dantesə uzatdı. Dantes baxıb oxudu, alnını qırışdırıb dedi:
– Yox, mən bu xətti tanımıram; xətt dəyişdirilib, lakin kifayət qədər sərtdir. Hər halda o, bacarıqlı əldən çıxıb. – O, minnətdarlıqla Vilfora baxaraq əlavə etdi: – Mən sizin kimi adamla iş birliyində olduğuma görə çox xoşbəxtəm, çünki bu qibtə edən adam həqiqətən düşməndir!
Gəncin gözlərindən yayılan qığılcımlardan Vilfor onun həlim, zahiri görünüşü altında necə güclü daxili qüvvə gizləndiyini başa düşdü.
Vilfor dedi:
– İndi isə mühakimin hakimə dediyi kimi yox, bəlaya düşən adamın, ona kömək etmək istəyən adama söylədiyi kimi, açıq deyin: bu imzasız məktubda həqiqət varmı?
Vilfor Dantesin ona qaytardığı məktubu nifrətedici şəkildə masanın üzərinə atdı.
– Hər şey düzdür, eyni vaxtda bir söz belə düz deyil; and olsun dənizçi namusuma, and olsun Mersedesə olan sevgimə, and olsun atamın canına, əsl həqiqət budur!
Vilfor dedi:
– Danışın. – Ürəyində əlavə etdi: “Əgər Rene məni görə bilsəydi, ümid edirəm, razı qalar və məni cəllad adlandırmazdı”.
– Beləliklə: biz Neapoldan çıxanda kapitan Lekler əsəb qızdırmasına tutuldu; gəmidə həkim yox idi, o isə sahilə yan almaq istəmirdi, çünki Elba adasına çatmağa çox tələsirdi, buna görə də onun səhhəti pisləşdi və xəstəliyin üçüncü günü Lekler ölümünün yaxınlaşdığını görüb məni yanına çağırdı. O dedi: “Dantes, namusuna and iç ki, sizə verəcəyim tapşırığı yerinə yetirəcəksiniz; məsələ çox ciddidir”.
Mən cavab verdim: “Kapitan, and içirəm”.
“Bəlli ki, mənim ölümümdən sonra kapitan köməkçisi olaraq gəminin idarə olunması sizə keçəcək, Elba adasına istiqamət götürüb Porto-Ferrayoya yan alarsız, marşalın yanına gedib bu məktubu ona verin; ola bilsin, orada sizə başqa məktub və yaxud da hansısa bir tapşırıq versinlər. Bu tapşırığı mən yerinə yetirməli idim; Dantes, siz bunu mənim əvəzimə yerinə yetirəcəksiniz və bütün xidmətlər sizin olacaq”.
“Yerinə yetirərəm, kapitan, lakin ola bilsin, marşalın yanına düşmək o qədər də asan olmasın?”
Kapitan dedi: “Bu üzüyü marşala verməyi xahiş edərsiniz, bu bütün maneələri dəf edəcək”.
Bu sözləri deyib mənə bir qaşlı üzük verdi. Bundan iki saat sonra huşunu itirdi, ertəsi gün isə vəfat etdi.
– Bəs siz nə etdiniz?
– Nə edəcəydimsə, onu da etdim. Vəfat edən adamın vəsiyyəti müqəddəsdir; lakin biz dənizçilərdə rəisin xahişi əmrdir, onu yerinə yetirməmək olmaz. Beləliklə Elba adasına istiqamət aldım və ertəsi gün ora çatdım; hamını göyərtədə saxlayıb özüm sahilə endim. Təxmin etdiyim kimi, məni marşalın yanına buraxmaq istəmirdilər, lakin şərti işarə olaraq məndə olan qaşlı üzüyü göndərdim; beləliklə qarşımdakı bütün qapılar açılmış oldu. O, məni qəbul etdi, bədbəxt Leklerin ölümü barədə soruşdu, əvvəl də dediyim kimi, mənə məktub verdi və onu şəxsən Parisə çatdırmağımı istədi. Mən də söz verdim, çünki bu mənim kapitanımın sonuncu vəsiyyətinin yerinə yetirilməsinə daxil idi. Bura gələndən sonra gəmidəki bütün işlərimi yerbəyer edib nişanlımın yanına qaçdım, o, mənə əvvəlkindən daha gözəl, daha zərif göründü. Cənab Morrelin köməkliyi ilə biz kilsədəki rəsmi işləri yoluna qoyduq; sonra sizə əvvəldə dediyim kimi nikah ziyafətində yemək yeyirdik və bir saatdan sonra nikaha daxil olmağa hazırlaşırdıq, səhəri gün Parisə gedəcəyimi fikirləşirdim, lakin qəfildən indi sizin də nifrət etdiyiniz bu məlumata görə məni həbs etdilər.
Vilfor söylədi:
– Bəli, bəli, bunların hamısı mənə həqiqət kimi gəlir və əgər siz təqsirkarsınızsa, o da yalnız ehtiyatsızlıqdandır; lakin sizin ehtiyatsızlığınız da kapitanın əmri ilə bağlıdır. Elbada aldığınız məktubu bizə təqdim edin və ilk çağırışda burada olacağınıza söz verin, sonra da dostlarınızın yanına qayıdın.
Dantes sevincdən özünü itirib qışqırdı:
– Deməli, mən azadam.
– Bəli, ancaq məktubu mənə qaytarın.
– O sizdə olmalıdır, onu məndən digər kağızlarla birlikdə götürdülər, bu dəstin içindən onların bəzilərin tanıyıram.
– Dayanın, – deyə Vilfor şlyapası ilə əlcəklərini götürməyə hazırlaşan Dantesə dedi, – dayanın! Məktub kimə ünvanlanmışdı?
– Parisdə Kok-Eron küçəsində yaşayan cənab Nuartyeyə.
Əgər Vilforun üzərinə ildırım düşsəydi, onu belə qəfil və tez zərbə ilə vurmazdı; o, kreslonun üzərinə düşdü, sonra Dantesdən götürülən kağız bağlamasını götürmək üçün bir balaca dikəldi və tələm-tələsik onları eşələyərək bədbəxtlik gətirən həmin məktubu tapıb izah olunmaz faciəvi baxışını onun üzərinə yönəltdi. Sonra o daha da rəngi qaçmış halda pıçıldadı:
– Cənab Nuartyeyə, Kok-Eron küçəsi, nömrə otuz.
Dantes heyrət içində dedi:
– Elədir ki var, məgər siz onu tanıyırsınız?
Vilfor cəld cavab verdi:
– Xeyr, kralın sadiq qulunun sui-qəsdçilərlə işi ola bilməz.
Dantes soruşdu:
– Deməli, söhbət sui-qəsddən gedir?
Artıq özünü azad olmuş hesab edən Dantes hiss etdi ki, məsələ başqa şəkildə dövr etməyə başlayır.
– Hər halda mən sizə demişdim ki, o məktubun məzmunu haqda heç nə bilmirəm.
Vilfor boğunuq səslə dedi:
– Bəli, siz məktub ünvanlanan şəxsin adını bilirsiniz!
– Məktubu şəxsən özünə vermək üçün onun adını bilməli idim.
Vilfor məktubu oxuyaraq və get-gedə rəngi daha da saralmış halda soruşdu:
– Siz məktubu heç kəsə göstərməyibsiniz?
– Namusuma and olsun ki, heç kimə!
– Elba adasından cənab Nuartyeyə məktub apardığınızı heç kim bilmir?
– Məktubu mənə təqdim edəndən başqa heç kim.
