скачать книгу бесплатно
– Tamamilə ciddiyəm. – Qrafinyada maraq doğuracaq, mənimsə şöhrətpərəstliyim çərçivəsində keçiriləcək bu məhkəmə işləri, mənə qarşı olan nifrəti daha da artıracaq. Bəs kor-koranə düşmənin üzərinə getməyə adət etmiş bu Napoleon əsgərləri nə zaman güllə atacaqlarını, nə zaman isə süngü ilə vuracaqlarını hesablaya biləcəklər? Doğrudan da onlar üzlərini görmədikləri, lakin özlərinin şəxsi düşmənləri saydıqları rus, Avstriya və macar əsgərlərini düşünmədən öldürməyə qadirdir? Doğrusu da budur, bizim işimizdə təhlükə zərurətdir, yoxsa işlərə görə bəraət qazana bilmərik. Müttəhimin gözlərində qəzəb gördükdə, özüm də alovlanıram, bu isə mənə güc verir. Bu artıq mübarizə deyil, döyüşdür; mən onunla döyüşürəm, o, müdafiə olunur, mən yenidən zərbə endirirəm, bütün döyüşlərdə olduğu kimi, bu döyüş də qalibiyyət, ya da məğlubiyyətlə bitir. Məhkəmədə çıxış etmək, bax bu deməkdir! Təhlükə gözəl və aydın danışıq qabiliyyəti doğurur. Əgər məhkum mənim çıxışımdan sonra gülürsə, deməli çıxışım zəif, sözlərim təsirsiz və mənasızmış. Təsəvvür edin, neçə prokurorun təkzib edilməz dəlilləri və gözəl, aydın, qabiliyyətli nitqi altında məhkumun rəngi solur, boynu bükülür. Bu prokurorun qəlbini qürur hissi ilə doldurur! Cinayətkarın başı əyilir və aşağı düşür!
Rene sakitcə qışqırdı. Qonaqlardan biri dedi:
– Gör necə danışır!
Digəri əlavə etdi:
– Bax, bizim zəmanədə məhz belə adamlara ehtiyacımız var.
Üçüncü həmsöhbət davam etdi:
– Sonuncu dəfəki məhkəmədə siz də əla idiniz, Vilfor. Yadınızdadır, atasını öldürən o əclaf? Demək olar, cəllad ona toxunmadan əvvəl, siz onu öldürmüşdünüz.
– Bu ata qatilləri… Mənim onlara heç yazığım gəlmir. – Rene dedi, – bu kimi adamlar üçün lazımi dərəcədə ağır cəza tədbiri yoxdur. Lakin yazıq siyasi cinayətkarlar…
– Rene, onlar daha pis vəziyyətdədir, çünki onlar xalqın atası hesab edilən kralı devirmək, ya da öldürmək istəyirdilər, bu isə otuz iki milyon adamın atasını öldürmək deməkdir.
Rene dedi:
– Fərqi yoxdur, cənab Vilfor. Amma mənə söz verin ki, sizdən xahiş etdiyim adama qarşı daha mərhəmətli olacaqsınız…
Vilfor füsunkarcasına gülərək cavab verdi:
– Sakit olun, ittihamnaməni birlikdə yazacağıq.
Markiza dedi:
– Mənim əzizim, milçəkquşu, itləriniz və bəzək-düzəyinizlə məşğul olun, gələcək ərinizə işlərilə məşğul olmağa imkan verin. İndi silahlar susub, ehramlar dəbdədir; bu haqda yaxşı latın atalar misalı da var.
Vilfor dedi:
– Cedant arma togae.[4 - Silahlar susub, yerini ehrama verib.]
Markiza dedi:
– Mən latınca deməyə cürət etmədim.
Rene sözünə davam etdi:
– Sizi həkim olaraq görmək daha da xoş olardı. Cəzalandıran mələk, mələk olsa da, həmişə mənə qorxunc görünüb.
Vilfor gənc qıza sevgi dolu nəzər salaraq pıçıldadı:
– Rene, mənim əzizim!
Markiz dedi:
– Cənab de Vilfor bizim əyalətin mənəvi və siyasi həkimi olacaq; qızım, mənə inan, bu şərəfli bir vəzifədir.
İslah olunmaz markiza əlavə etdi:
– Bu həm də onun atasının oynadığı rolu unutmağa kömək edər.
Vilfor qəmgin-qəmgin gülümsəyərək cavab verdi:
– Xanım, – mən ən azı buna ümid edirəm, atamın əvvəlki yanlışlara görə tövbə etdiyini, dinin və qanunun qeyrətli dostuna çevrildiyini demək şərəfinə nail oldum, o, məndən də yaxşı kralpərəstdir, çünki onun sevgisi tövbədən, mənimki isə ehtirasdan keçir.
Vilfor, belə bir gözəl monoloqdan sonra, həmişə məhkəmədə olduğu kimi, nitqinin camaata necə təsir etdiyini yoxlamaq üçün, iştirak edənlərə nəzər saldı.
Qraf de Salvyo dedi:
– Düzdür, Vilfor, üç gün bundan əvvəl eyni sözləri Tüilridə jirondistin oğlu ilə Konde ordu zabitinin qızının evlənməsinə təəccübləndiyini bildirən saray nazirinə bunu demişdim, nazir məni çox gözəl başa düşdü. Kral özü bu tərzdə birliyi himayə edir. Bizi dinlədiyini güman etmirdik, lakin birdən söhbətə qarışıb dedi: “Vilfor (diqqət edin, kral “Nuartye” demir, ancaq Vilfor deyərək müraciət edir) çox irəli gedəcək; bu gənc adam tamamilə oturuşub və artıq mənim çevrəmdəndir. Markiz və markizanın qızını ona ərə verməklərini razılıqla qarşıladım, onu da qeyd etmək istərdim ki, əgər onlar bu iş üçün qabaqcadan izin almağa gəlməsəydilər, özüm bunu onlara məsləhət görəcəkdim”.
Vilfor gülərək dedi:
– Bu həkimə miqren, çil, eşşəkarısının vurduğu xəstə nəsib olmasını arzulamaq kimi bir şeydir. Siz məni kral prokuroru görmək arzusundasınızsa, onda yanıma qorxulu xəstəliklərə yoluxmuş adamların gəlməsini arzulayın, çünki onların sağaldılması həkimə şərəf gətirər.
Bu anda, tale sanki Vilforun diləyini gözləyirmiş kimi, qulluqçu içəri girib onun qulağına nə isə pıçıldadı.
Vilfor, üzr istəyərək masadan qalxdı; bir neçə dəqiqədən sonra xoş təbəssümlə geri döndü.
Rene həsrətlə öz nişanlısına baxdı: onun bakenbardlı sifətində göy gözləri alov saçırdı, bu vəziyyətdə daha yaraşıqlı görünürdü. Rene səbirsizliklə onun ani getmə səbəbinin izahını gözləyirdi.
Vilfor dedi:
– Siz indicə ərinizin həkim olmasını arzulayırdınız, baxın Eskulapın (1815-ci ildə onu hələ belə adlandırırdılar) şagirdləri ilə mənim bəzi oxşarlıqlarım var: öz zamanımı nizamlaya bilmirəm. Məni hətta bu gün sizin yanınızda, nişan günümüzdə axtarıb tapdılar.
Gənc qız narazı halda soruşdu:
– Bəs sizi nə üçün çağırmışdılar?
– Deyilənlərə inansaq, çox ağır bir xəstə üçün. Xəstəliyi çox ciddidir və onun eşafot təhlükəsi gözləyir.
Rene rəngi qaçmış halda ucadan dedi:
– Aman Tanrım!
Qonaqlar bir ağızdan bağırdılar:
– Siz nə danışırsınız?
– Görünür, söhbət nə az, nə çox – Bonapart sui-qəsdindən gedir.
Markiza ucadan dedi:
– Doğrudanmı!
– Görün xəbərdə nə deyilir.
Vilfor oxumağa başladı:
“Taxt-tac və əqidə tərəfdarı cənab kral prokurorunu məlumatlandırır ki, Neapol və Porto-Ferraroya daxil olmaqla Smirnadan gələn “Faraon” gəmisinin kapitan köməkçisi Edmon Dantes, Müratdan qəsbkara, qəsbkardan isə Paris Bonapart komitəsinə məktub gətirmişdi.
Əgər o, saxlanılarsa, ifşaedici məktub özündə, ya atasında, ya da onun “Faraon” gəmisindəki kayutunda ola bilər”.
Rene dedi:
– Bağışlayın, bu məktub sizə yazılmayıb, kral prokuroruna ünvanlanıb.
– Bəli, lakin kral prokuroru burada deyil; məktub poçta cavabdeh olan katibə verilib; o bu məktubu açıb, mənim dalımca adam göndərib, mən evdə olmayınca özü həbs barədə əmr verib.
Markiza soruşdu:
– O halda təqsirkar həbs edilib?
Rene düzəliş etdi:
– Yəni təqsirləndirilən.
Vilfor cavab verdi:
– Bəli, həbs edilib, dediyiniz kimi mademuazel Rene, əgər onda məktub tapılarsa, mənim pasientim təhlükəli xəstə hesab ediləcək.
Rene soruşdu:
– Bəs bu zavallı haradadır?
– Mənim məkanımda, məni gözləyir.
Markiz dedi:
– Əzizim, siz gedin, öz işinizə qarşı etinasız olmayın. Kral qulluğu sizin şəxsi iştirakınızı tələb edir; odur ki, kral qulluğunun tələb etdiyi yerə gedin.
Rene əllərini yalvarıcı tərzdə tutaraq ucadan dedi:
– Ah, cənab de Vilfor! Lütf edin, bu gün bizim nişan günümüzdür.
Vilfor masa ətrafında dövrə vurub nişanlısının kürsüsünə arxadan yaslanaraq dedi:
– Sizin rahatlığınız üçün söz verirəm ki, əlimdən gələni edəcəyəm. Lakin dəlillər şərtsizdirsə və təqsirləndirmə haqlıdırsa, bu Bonapart alaq otunun biçilməsi gərəkdir.
Rene “biçmək” sözünü eşidəndə diksindi, çünki Vilforun ifadə etdiyi kimi, bu alaq otunun başı da varmış.
Markiza dedi:
– Ona qulaq asmayın, Vilfor, bu uşaqlıqdır, alışacaq.
Sonra markiza arıq və cılız əlini Vilfora uzatdı, o isə Reneyə baxaraq onun əlini öpdü; onun gözləri sanki: “əlinizi öpürəm, ən azı öpmək istəyərdim”, – deyirdi.
Rene pıçıldadı:
– Bəd əlamətdir!
Markiza dedi:
– Rene, kifayətdir. Sən uşaq hərəkətlərinlə məni hövsələdən çıxarırsan. Mən bilmək istəyirəm, hansı daha vacibdir, sizin xülyalarınız, yoxsa dövlətin müqəddəratı?
Rene dərindən nəfəs aldı:
– Ah, ana.
De Vilfor dedi:
– Markiza bizim yaramaz kralpərəsti bağışlayın, söz verirəm ki, mən kral prokurorunun köməkçisi kimi öz borcumu lazımınca yerinə yetirəcəyəm, yəni amansız olacağam.
Prokuror köməkçisi markizaya deməklə yanaşı bəy kimi də gəlinə baxırdı və bu baxışlar sanki deyirdi: “Rene, sakit olun, mən sizin xətrinizə mərhəmətli olacağam”.
Rene ona, zərif gülüşlə cavab verdi, Vilfor razılıq içində oranı tərk etdi.
VII. DİNDİRMƏ
Yemək otağından çıxan Vilfor, elə həmin an üzündən gülüş maskasını atıb, üzərinə yaxın adamının taleyini həll etmək kimi yüksək vəzifə düşən adam şəkli aldı. Mahir aktyor kimi, ayna qarşısında məşq edərək öyrəndiyi sifət hərəkətlərinə baxmayaraq, bu səfər ona qaş-qabağını turşutmaq bir o qədər də asan olmadı. Doğrudan da, onun vəzifəsində yüksəlişinə mane olan atasının siyasi keçmişinə baxmasaq, Jerar de Vilforu bu dəqiqə ən xoşbəxt adamlardan biri hesab etmək olardı: iyirmi yeddi yaşında yaxşı mal-dövlət sahibi olan de Vilfor, məhkəmə aləmində görkəmli yerlərdən birini tuturdu; o, kral prokuroru köməkçisinin ağıllı tərzdə sevə biləcəyi qədər ehtirasla sevdiyi gənc və gözəl bir qızın nişanlısı idi. Mademuazel de Sen-Meran gözəl olmaqla yanaşı, saray tərəfindən böyük hörmətə malik bir ailəyə mənsub idi, valideynlərinin yüksək əlaqələri, həmçinin başqa övladlarının olmaması, kürəkənləri üçün istifadə oluna biləcək ehtimallarla yanaşı, gəlin əlli minlik ekyu cehiz də gətirirdi; (qudaların düşünüb tapdıqları qəribə sözlə ifadə etsək) ümidləri nəzərə alaraq demək olar ki, gələcəkdə bunun üzərinə yarım milyonluq vərəsə də əlavə oluna bilər. Bunların hamısını birlikdə götürdükdə, yüksək xoşbəxtlik nəticəsində Vilforun gözü o dərəcədə qamaşmışdı ki, o hətta günəşdə belə ləkə görürdü, lakin öz qəlbinə də uzun-uzadı nəzər salmağı unutmurdu.
Qapının ağzında onu polis komissarı gözləyirdi. Bu qaşqabaqlı fiqurun görkəmi onu göyün yeddinci qatından bizim yürüdüyümüz fani dünyaya enməyə məcbur etdi; o, sifətinə lazımi ifadə verərək polis komissarına yaxınlaşdı.
– Mən hazıram! Məktubu oxudum, bu adamı həbs etməkdə yaxşı iş görmüsünüz; indi isə bu sui-qəsd haqda, əldə etdiyiniz dəlillər haqda məni məlumatlandırın.
– Hələlik biz sui-qəsd haqda heç nə bilmirik; onun üzərindən tapılan bütün kağızlar toplanıb bağlanaraq sizin masanın üzərinə qoyulub. Təqsirləndirilənin özünə gəldikdə isə sizin də xəbərdən gördüyünüz kimi adı Edmon Dantesdir, “Morrel və Oğlu” Marsel ticarət evinə məxsus üçyelkənli “Faraon” gəmisinin kapitan köməkçisi vəzifəsində çalışır, İsgəndəriyyə və Smirnadan pambıq daşımaqla məşğuldur.
– Ticarət gəmisinə daxil olmazdan əvvəl donanmada xidmət etmişdimi?
– Xeyr! O, tamamilə gənc adamdır.
– Necə yaşında olar?
– On doqquz-iyirmi yaşından artıq olmaz.
Qran-ryunu keçərək evinə yaxınlaşan Vilfora, çox güman, onu gözləyən bir nəfər yaxınlaşdı. Bu cənab Morrel idi.
O, ucadan dedi:
– Cənab Vilfor! Nə yaxşı ki, sizi görə bildim! Bir düşünün, böyük bir yanlış baş verib, mənim kapitan köməkçim Edmon Dantesi həbs ediblər.
Vilfor: – Bilirəm, – dedi, – nə isə, mən də onu dindirməyə gedirəm.
Morrel ehtirasla davam etdi:
– Cənab Vilfor, siz təqsirləndiriləni tanımırsınız, mən isə tanıyıram. Sakit, namuslu və mən deyərdim, ticarət donanmasında öz işini əla bilən bir adam təsəvvür edin… Cənab de Vilfor! Bütün qəlbimlə onun üçün sizdən xahiş edirəm.
