скачать книгу бесплатно
– Mən sizinlə bu şeir haqda məsləhətləşmək istərdim: Molli fugiens anhelitu…[11 - Və səndə son nəfəsinədək qaçarsan… (Horatsi. Odalar, I).] Söhbət qurdun maralı təqib etməyindən gedir. Siz gərək ki, ovcu, həm də baş yegermeystersiniz; sizə bu necə xoş gəlir, Molli anhelitu?
– Əlahəzrət, əla. Lakin mənim xəbər gətirənim siz dediyiniz o marala bənzəyir, çünki üç gündən az bir müddət ərzində poçt faytonunda iki yüz iyirmi lye[12 - Fransız uzunluq vahidi. Bir lye poçt yolu ilə 3898 metrə bərabərdir – korr.] yol qət edib.
– Bizim bunu üç, ya dörd saat ərzində fasiləsiz edə biləcək teleqrafımız olduğu halda, artıq əmək və narahatlıqdır.
– Uzaqdan çaparaq, zati-aliləri, sizi xəbərdar etməyə gəlmiş gənci, layiqincə dəyərləndirmirsiniz. Heç olmasa, onu mənə zəmanət verən qraf Salvyonun xətrinə xahiş edirəm, qəbul edəsiniz.
– Qraf Salvyo? Mənim qardaşımın kamergeri?
– Bəli, özüdür.
– Bəli, bəli, axı o, Marseldədir.
– Mənə elə ordan yazıb.
– O da bu sui-qəsd haqda məlumat verir?
– Xeyir, lakin cənab de Vilfora zəmanət verərək onu sizə, zati-aliləri, təqdim etməyi mənə tapşırır.
Kral ucadan dedi:
– Vilfor! Deməli onun adı Vilfordu?
– Bəli, cənab.
– Marseldən gələn də odur?
– Özüdür ki, var.
Kral dedi:
– Bəs əvvəlcədən onun adını niyə demirdiniz?
Onun sifətində yüngül bir narahatlıq hiss edildi.
– Cənab, mən düşündüm ki, əlahəzrət, onun adı sizə tanış deyil.
– Xeyr, xeyr, Blakas; bu adam işgüzar, sağlam düşüncəli, başlıcası isə şöhrətpərəstdir. Siz ki, onun atasını tanıyırsınız, heç olmazsa adına görə…
– Onun atasını?
– Bəli, Nuartye.
– Jironda tərəfdarı? Senator?
– Əlbəttə.
– Siz, əlahəzrət, dövlət vəzifəsini belə bir adamın oğluna etibar etmisiniz?
– Blakas, mənim dostum, siz heç nə başa düşmürsünüz; mən sizə dedim ki, Vilfor şöhrətpərəstdir; irəliləmək üçün hər şeyi qurban verər, hətta doğma atasını da.
– Onda əmr verirsiniz, onu gətirək?
– O, hardadır? Bu dəqiqə.
– Aşağıda gözləyir, mənim faytonumdadır.
– Onun dalınca gedin.
– Bu dəqiqə, qaçıram.
Hersoq gənclərə məxsus bir çevikliklə qaçıb çıxdı; səmimi padşahpərəstliyi ona iyirmi yaşlı gəncin gücünü verirdi.
Yalnız qalan XVIII Lüdovik nəzərini yenə Horatsinin yaradıcılığına yönəldib pıçıldadı: “Justum et tenacem propositi virum…”[13 - Qərarlarında qəti və dürüst ər… (Horatsi. Odalar, III, 3).]
De Blakas getdiyi kimi də tələsik geri döndü, lakin qəbul otağında kralın iradəsinə əsaslanmalı oldu: Vilforun tozlu və əzilmiş paltarı, geyimi qətiyyən saray etiketlərinə cavab vermədiyindən, markiz de Brezenin narazılığına səbəb olmuşdu, o, bu gəncin belə bir geyimdə əlahəzrətin qəbuluna gəlmə cəsarətinə təəccüblənməyə bilmirdi. Lakin hersoq, təşkilatçı hələ də donquldansa da, bir kəlmə sözlə:
– Əlahəzrətin əmri ilə, – deməklə bütün maneələri dəf etdi, Vilfor kabinetə daxil oldu.
Kral, hersoqun onu gördüyü yerdən tərpənməmişdi. Qapını açan Vilfor özünü kralın qarşısında gördü; gənc ani olaraq donub dayandı.
Kral dedi:
– Gəlin, cənab Vilfor, gəlin!
Vilfor bir neçə addım atıb baş əydi və kralın sualını gözləməyə başladı.
XVIII Lüdovik sözə başladı:
– Hersoq Blakasın dediyinə görə, cənab Vilfor, sizin mənə deyəcəyiniz vacib nə isə vardır.
– Cənab hersoq düzünü deyir, mən də əminəm ki, siz də zati-aliləri onunla razılaşacaqsınız.
– Ən əvvəl, deyin görüm, təhlükə məni inandırmaq istədikləri dərəcədə ciddidir?
– Zati-aliləri, onu ciddi hesab edirəm; lakin mənim çevikliyimi nəzərə alsaq, güman edirəm ki, o qarşısı alınandır.
– Utanmayın, ətraflı danışın, – kral özü də hersoqun sifətindəki və Vilforun səsindəki həyəcandan nəsibini alaraq dedi: – Lakin əvvəldən başlayın, mən hər yerdə və hər işdə nizamı sevirəm.
– Mən sizə, zati-aliləri, ətraflı hesabat təqdim edəcəyəm; lakin mənim utancaqlığım səbəbindən bəzi sözlərin mənasının örtülü şəkildə verilməsini üzrlü hesab edin.
Bu üstüörtülü girişdən sonra, krala yönəlmiş baxış Vilfora əlahəzrətin onu iltifatla qəbul etdiyini deyirdi. O, iradəsini toplayıb davam etdi:
– Zati-aliləri, mən belə tələsik Parisə gəlməkdə vəzifə etibarı ilə hər hansı bir adi, əhalinin və ordunun aşağı təbəqələri tərəfindən yaradılan, boş və lüzumsuz cəmiyyət müəyyənləşdirməyim haqda məlumat vermək deyil, söhbət sizin taxt-tacınıza, zati-aliləri, zərər verə biləcək bir sui-qəsddən gedir. Cənab, qəsbkar üç gəmi silahlandırır; o hansısa yeni bir hərəkat hazırlığındadır. Bəlkə də bu ağılsız bir hərəkatdır, bu baxımdan daha da təhlükəlidir. Bu dəqiqələrdə ola bilsin, o, Elba adasını tərk edib harasa yollanıb. Hara? Bilmirəm. Şübhəsiz, o ya Neapolda, ya Toskani sahillərində, hətta ola bilsin, Fransanın özündə quruya çıxmağa cəhd göstərəcək. Sizə, zati-aliləri, məlumdur ki, Elba adasının hökmdarı Fransa və İtaliya ilə əlaqələrini saxlayır.
Kral bərk həyəcan içində dedi:
– Bəli, lap bu yaxınlarda Bonapart tərəfdarlarının Sen-Jak küçəsində toplandıqlarını öyrənmişdik, xahiş edirəm, davam edin; bu məlumatları necə əldə etmisiniz?
– Zati-aliləri, mən bu məlumatları bir Marsel dənizçisinin istintaqından əldə etmişəm. Çoxdandır ki, onu izləməyə başlamışdım, bura gələn günü onun həbs edilməsi haqda əmr verdim. Bu adam şübhəsiz, Bonapart tərəfdarıdır və gizli olaraq Elba adasına getmişdi; orada marşalla görüşüb onunla, adını öyrənə bilmədiyim, Paris Bonapart tərəfdarlarından birinə şifahi tapşırıq vermişdi; tapşırıq ondan ibarət idi ki, tərəfdarları onun (zati-aliləri, xahiş edirəm nəzərdə saxlayasınız ki, mən mühakimə olunanın sözlərini təkrarlayıram), ən yaxın zamanlarda baş tutacaq qayıdışına hazırlaşsınlar.
Kral soruşdu:
– O adam hardadır?
– Zati-aliləri, həbsxanada.
– İş sizə ciddi göründü?
– O dərəcədə ciddi ki, mən bunu ailə şənliyində, öz nişan günümdə öyrənən kimi nişanlımı, dostlarımı, hər şeyi bir tərəfə buraxıb sizin yanınıza gəlib ayaqlarınıza düşərək, mənim böyük narahatlığımı və sizə olan sədaqətimi bildirmək istədim.
Lüdovik dedi:
– Bəli, axı siz mademuazel de Sen-Meranla evlənməli idiniz.
– Sizin sadiq qullarınızdan birinin qızı ilə.
– Bəli, bəli; lakin cənab de Vilforun bu əlbirliyinə qayıdaq.
– Zati-aliləri, qorxuram ki, bu şəriklikdən daha da yüksəkdə durur, bu sui-qəsddir.
Lüdovik gülümsəyərək cavab verdi:
– Bizim zamanımızda sui-qəsd hazırlamaq asan idi, lakin onu həyata keçirmək çətin olurdu, çünki biz əcdadlarımızın taxt-tacına qayıtdığımız zaman, keçmişə, günümüzə və gələcəyə nəzər yetiririk. Budur, artıq on aydır mənim nazirlərim diqqətlə Aralıq dənizi sahillərinin ayıq-sayıq qorunmasını izləyirlər. Bonapart Neapolda quruya çıxarsa, Pyombinoya çatmamış bütün koalisiya ona qarşı qalxacaq; yox, Toskanedə quruya çıxmış olarsa, onda düşmən torpaqlarına girmiş olacaq; Fransada bir ovuc adamı ilə quruya çıxarsa, biz onu asanlıqla məğlub edə bilərik, çünki əhalinin onu görməyə gözü yoxdur. Ona görə də sakit olun və bizim krallığın təşəkkürünü qəbul edin.
Hersoq Blakas ucadan dedi:
– Aha! Bu da cənab Dandre.
Polis naziri əsərək və rəngi qaçmış halda kabinetin astanasında durmuşdu; onun fikri özündə deyildi, sanki huşunu itirirdi. Vilfor çıxmaq istədi, lakin de Blakas onun əlindən tutdu.
XI. KORSİKALI ADAMYEYƏN
XVIII Lüdovik polis nazirinin ümidsiz sifətini gördükdə oturduğu masanı var gücü ilə itələdi.
– Sizə nə olub, baron? – o, ucadan soruşdu. – Nəyə görə belə təlaş içindəsiniz? Doğrudanmı bu təlaş hersoq Blakasın və onun sözlərini təsdiq edən cənab Vilforun təxminlərinə görədir?
Hersoq cəld barona yaxınlaşdı, lakin saray əyanının qorxusu dövlət xadiminin bədxahlığını üstələmişdi: əslində məsələ onda idi ki, bu vəziyyətdə özünü pis halda görmək, polis nazirini pis halda görməkdən daha münasib olardı.
Baron kəkələdi:
– Zati-aliləri…
Kral dedi:
– Dillənin, danışın!
Ümidsizliyə qapanmış polis naziri XVIII Lüdovikin qarşısında diz üstə çökdü, kral qaşlarını dartıb bir addım geri çəkildi.
– Siz danışacaqsınız, ya yox?
– Ah, zati-aliləri! Bu nə bədbəxtlikdir! Mən nə edim? Mən ümidsizəm!
XVIII Lüdovik dedi:
– Mərhəmətli cənab, sizə danışmağı əmr edirəm.
– Əlahəzrət, qəsbkar iyirmi səkkizi fevralda Elba adasını tərk edib, biri martda sahilə yan alıb.
Kral tez soruşdu:
– Harada?
– Fransada, əlahəzrətləri, Juan körfəzində, Antiba yaxınlığında, kiçik bir limanda.
– Biri martda qəsbkar Fransada, Juan körfəzində, Antiba yaxınlığında, Parisdən iki yüz əlli lye uzaqlıqda quruya çıxıb və siz bundan bu gün, üçü martda xəbər tutmusunuz!… Xeyr, mərhəmətli ağa, bu ola bilməz; ya sizi aldadıblar, ya da dəli olmusunuz.
– Əfsus, əlahəzrətləri, bu tamamilə doğrudur!
XVIII Lüdovik qəzəbindən, həm də qorxudan sanki gözlənilməz bir zərbə ürəyinə sancılmış kimi əsməyə başladı. O qışqırdı:
– Fransada! Qəsbkar Fransada! Onda belə çıxır, bu adamı izləmirmişlər? Bəlkə də onunla əlbirmişlər?
Hersoq Blakas ucadan dedi:
– Cənab, baron Dandre kimi bir adamı satqınlıqda günahlandırmaq olmaz! Zati-aliləri, bizim hamımız kor olmuşuq və polis naziri də ümumi korluğa qapılıb, vəssalam!
– Lakin… – deyə Vilfor başladı, birdəncə dili dolaşdı, baş əyərək dedi, – bağışlayın zati-aliləri, mərdcəsinə bağışlayın. – Canfəşanlığım məni çaşdırıb; zati-aliləri, bağışlayasınız.
Kral dedi:
– Danışın, cənab, cəsarətlə danışın. Təkcə siz bizi bu bədbəxtlikdən xəbərdar edə bildiniz; onu dəf etməyə vasitə tapmağa da kömək edin.
– Əlahəzrət, cənubda qəsbkara nifrət edirlər, hesab edirəm, o, cənubdan keçmək istəsə Provans və Lanqedoku ona qarşı qaldırmaq bir o qədər də çətin olmaz.
Nazir dedi:
– Düzdür, lakin o, Qap və Sisteron istiqamətindən gəlir.
Kral onun sözün kəsərək dedi:
– Gəlir! Belə çıxır ki, o, Parisi ələ keçirməyə gəlir?
Polis naziri cavab vermədi, əks halda bu etirafa bərabər olardı.
Kral Vilfora müraciət edərək soruşdu:
– Bəs Dofine? Sizcə bu əyaləti Provans əyaləti kimi ona qarşı qaldırmaq olarmı?
