скачать книгу бесплатно
– Sizinlə bərabər gələr.
– Sarışındır, yoxsa qarabuğdayı?
– Qarabuğdayı, tünd qarabuğdayı; qara saçlı, qara gözlü, qara qaşlı.
Vilfor tez soruşdu:
– Geyimi necə idi? Necə geyinib?
– Əynində göy rəngli sonadək düymələnmiş, sinəsində Fəxri legion lenti olan uzun kişi köynəyi geymiş bir adamdır.
Vilfor rəngi qaçmış halda pıçıldadı:
– Bu odur!
Əlamətlərini artıq iki dəfə təsvir etdiyimiz adam:
– Lənətə gələsən! – deyərək qapı ağzında göründü. – Nə qədər nəzakətlisiniz! Yoxsa Marseldə oğullar atalarını qəbul otağında gözlətməyə adət ediblər?
Vilfor ucadan:
– Ata! – deyə səsləndi, – deməli səhv etməmişəm… Mən belə də düşünürdüm, bu sizsiniz…
Qonaq əl ağacını küncə, şlyapasını oturacağa qoyub sözünə davam etdi:
– Bunun mən olduğumu düşünürdünsə, icazə ver, əzizim Jerar, məni gözləməyə məcbur etməyinin sən tərəfdən bir nəzakətsizlik olduğunu deyim.
Vilfor dedi:
– Jermen, gedə bilərsiniz.
Qulluqçu heyrət içində çıxdı.
XII. ATA VƏ OĞUL
Cənab Nuartye, – bu doğrudan da o idi – gözləri ilə qulluqçunun qapıdan çıxmasını və onu örtməsini gözlədi; sonra onun qapıdan onları dinləyib-dinləməməyindən ehtiyat edərək, qapını yenidən azacıq açdı: bu uzaqgörənlik yerinə düşməklə yanaşı, həm də dədə-babalarımızı məhvə aparan bu qüsurun, Jermenə də yad olmadığını göstərdi. Onda, cənab Nuartye öz əli ilə dəhlizdən içəri açılan qapını örtüb, yataq otaq qapısının siyirməsini də bağlayaraq, əlini ona heyrət içində baxan Vilfora uzatdı.
O, gülümsəyərək əsl mənası çətin təyin edilən ifadələrlə oğluna dedi:
– Bilirsən, Jerar, sənin mənimlə görüşdən çox məmnun olduğunu demək olmaz.
– Siz nə deyirsiniz, ata, həddindən artıq şadam; lakin düzünü desəm, sizin baş çəkəcəyinizi gözləmirdim, ona görə də bu məni bir az karıxdırdı.
Cənab Nuartye kresloya oturaraq davam etdi:
– Lakin, əzizim, mən də sizə eyni sözləri deyə bilərəm. Necə? Mənə nişanınızın iyirmi səkkizi fevrala təyin edildiyini yazırsınız, amma üçü martda Parisdəsiniz?
Jerar, cənab Nuartyeyə yaxın gələrək dedi:
– Bəli, mən burdayam; lakin siz mənə gileylənməyin; bura sizə görə gəlmişəm və ola bilsin, gəlişim sizin həyatınızı xilas edəcək.
Kresloda etinasız şəkildə oturan cənab Nuartye dilləndi:
– Belə de! Danışın görək, cənab prokuror, məsələ nədir, çox maraqlıdır.
– Siz Sen-Jak küçəsindəki bir Bonapart klubu haqda eşitmisiniz?
– Əlli üçüncü nömrədəki? Bəli; mən onun vitse-prezidentiyəm.
– Ata, sizin soyuqqanlılığınız məni qorxudur.
– Bəs sən nə bilmişdin, əzizim? Montanyarlar tərəfindən ölümə məhkum olunana, Parisdən ot tayası içində qaçan, Bordo düzənliklərində Robespyerin iz axtarıcı itlərindən gizlənən bir adam, çox şeylərə vərdiş edib. Beləliklə, davam et. Sen-Jak küçəsindəki klubda nə baş vermişdi?
– General Tenelini ora dəvət ediblər, həmin axşam, saat doqquzda evdən çıxan general, iki gündən sonra Sena çayında ölü olaraq tapılıb.
– Bu maraqlı əhvalatı sizə kim danışdı?
– Kralın özü.
Nuartye dedi:
– Mən isə buna cavab olaraq sizə bir yeni xəbər vermək istəyirəm.
– Mənə belə gəlir, artıq bu xəbər mənə məlumdur.
– Yəni siz artıq əlahəzrətin quruya çıxmasını bilirsiniz?
– Ata, yalvarıram sizə, susun; əvvəlcə özünüz, sonra da mənim üçün. Bəli, mən bu xəbəri bilirdim, ola bilsin, sizdən də əvvəl, ona görə üç gündür Marseldən çaparaq, iki yüz lye məsafədən beynimi alovlandıran düşüncələrimi çatdıra bilmədiyimə görə, saçlarımı yola-yola yol gəlirdim.
– Üç gün? Siz dəli olmusunuz? Üç gün əvvəl imperator hələ quruya çıxmamışdı.
– Bəli, lakin mən onun niyyətini bilirdim.
– Hansı yolla?
– Elba adasından sizə ünvanlanan məktuba əsasən.
– Mənə?
– Bəli, sizə; mən onu çapardan qapıb götürdüm. O məktub başqasının əlinə keçsəydi, ola bilsin, siz artıq güllələnmişdiniz.
Vilforun atası güldü.
– Görünür, Burbonlar imperatordan xəbərsiz hərəkət etməyi öyrəniblər… Güllələnmişdim! Mənim dostum, siz necə də tələsirsiniz! Bəs o məktub hardadır? Sizi yaxşı tanıdığıma görə məktubu etibarlı bir şəkildə gizlətdiyinizə əminəm.
– Mən onu son qırığına kimi yandırdım, əks halda bu məktub sizin ölüm fərmanınız ola bilərdi.
Nuartye soyuqqanlılıqla cavab verdi:
– Üstəlik bu sizin həyatınızın da sonu olardı. Bəli, siz düz deyirsiniz, sizin himayədarlığınız altında mən heç nədən qorxmuram.
– Bu azmış kimi: mən sizi xilas da edirəm.
– Eləmi? Bu maraqlıdır! İzah edin görək.
– Qayıdaq Sen-Jak küçəsindəki kluba.
– Görünür, bu klub cənab polis işçilərini nahaq yerə narahat etmir. Bəs nə üçün onlar onu belə pis axtarırlar? Çoxdan tapmış olmalıydılar!
– Onlar onu tapmayıblar, lakin artıq izinə düşüblər.
– Mən bunların çox dəyərli sözlər olduğunu bilirəm, polis aciz vəziyyətə düşdükdə izə düşdüyünü deyir, hakimiyyət də sakitcə oturub onların günahkar halda gəlib məruzə etməyini gözləyir: iz itirilib.
– Bəli, lakin meyit tapılıb; general Kenel bir meyitdir və bütün dünyada bunu qəsdən öldürmə adlandırırlar.
– Qəsdən öldürmə? Lakin generalın qəsdən öldürülməsinə dair heç bir sübut yoxdur. Senada hər gün ümidsizliyə qapılıb özlərini suya atanları və yaxud üzmək bilməyib suda boğulanların meyitlərini tapırlar.
– Siz yaxşı bilirsiniz ki, general ümidsizlikdən suda boğulmayıb və yanvar ayında da Sena çayında çimmirlər. Xeyr, xeyr, şirniklənməyin: bunun adı qətldir.
– Bəs bunu belə adlandıran kimdir?
– Kralın özü.
– Kral? Onun bir filosof olduğunu və siyasətdə qətl olmadığını başa düşdüyünü düşünürdüm. Əzizim, mənim kimi sizə də məlumdur ki, siyasətdə, – adamlar yox, ideya; hisslər yox, maraqlar var. Siyasətdə adam öldürmürlər, ancaq maneələri dəf edirlər, vəssalam. Bunun necə baş verdiyini bilmək istəyirsiniz? Mən sizə danışaram. Biz düşünürdük ki, general Kenelə etibar etmək olar, onu bizə Elba adasından məsləhət bilmişdilər. Bizlərdən biri onlara gedib onu Sen-Jak küçəsinə toplantıya çağırdı; gəldi, Elba adasından yola düşmə və Fransa quru sahillərinə çıxış haqda tam planı ona açdıq; hər şeyi dinləyib öyrəndikdən sonra, kral tərəfdarı olduğunu elan etdi; hamı bir-birinə baxdı; ona and içdirirlər, oda da könülsüz olsa da and içdi, kaş Tanrını sınağa çəkməyəydi; buna baxmayaraq generala sakitcə getməyə izin verdilər. O, evə qayıtmayıb. Siz daha nə istəyirsiniz? Yəqin, bizdən çıxandan sonra yolu azıb, məsələ ancaq bundan ibarətdir. Qətldir! Vilfor, siz məni təəccübləndirirsiniz; kral prokurorunun köməkçisi təqsirləndirməni belə etibarsız dəlillər üzərində qurmaq istəyir. Məgər sizdən sədaqətli bir kralsevər kimi bizimkilərdən birini nə vaxt o dünyaya göndərəcəyinizi soruşmaq ağlıma gələrmi: “Mənim oğlum, siz qətl törətmisiniz!” Xeyir, deyərəm: “Əla, rəhmli hökmdar, siz qalibsiniz; növbə bizimdir”.
– Özünüzü qoruyun, ata; bizim növbəmiz çatdıqda amansız olacağıq.
– Mən sizi başa düşmürəm.
– Siz qəsbkarın qayıdışına ümid edirsiniz?
– Gizlətməyəcəyəm, bəli.
– Siz səhv edirsiniz, o, Fransanın on lye dərinliyinə də girə bilməz; onu təqib edib tutacaq, vəhşi heyvan kimi ovlayacaqlar.
– Əziz dostum, imperator Qrenobla tərəf yoldadır; o, ya onunda, ya on ikisində Lionda olacaq, iyirmisi, ya iyirmi beşində isə Parisdə.
– Əhali ayağa qalxır…
– Onu salamlamaqdan ötrü.
– Onun cəmi bir ovuc adamı var, üstünə isə ordular göndəriləcək.
– Onlar onu paytaxta qədər qalibiyyət nidası ilə müşayiət edəcəklər; inanın mənə, Jerar, siz hələ uşaqsız; hər şeyi bildiyinizi zənn edirsiniz, lakin üç gündən sonra teleqraf sizə: “Qəsbkar bir ovuc adamı ilə Kannda quruya çıxıb” – deyə xəbər verəndə və təqib olunduğunu çatdıranda harda olduğunu, nə etdiyini heç bilməyəcəksiniz. Siz yalnız onun dalınca atlı göndərə bilərsiniz. Beləliklə, Parisə qədər bir güllə atmadan onu təqib edəcəklər.
– Qrenobl və Lion kralsevərlər şəhərləridir, onlar onun qarşısına görünməz sədd çəkəcəklər.
– Qrenobl sevinclə darvazalarını onun qarşısında açacaq; Lion da onu qarşılamağa çıxacaq. İnanın mənə, biz sizdən heç də pis məlumatlandırılmamışıq, bizim polislər sizinkilərə üstün gələr. Sizə sübut lazımdır: öz gəlişinizi məndən gizlətmək istəyirdiniz: lakin qarovulxananı keçdikdən yarım saat sonra bunu öyrəndim. Siz ünvanınızı yalnız poçt faytonçusuna vermişdiniz, mən isə siz masa arxasına oturan anda onu öyrənib yanınıza gəlmişəm. Ona görə də zəng edib bir nəfər üçün də süfrə açmağı xahiş edin; biz birlikdə nahar edərik.
Vilfor atasına baxaraq təəccüblə dedi:
– Doğrudan da belədir, siz ən dəqiq məlumatlara maliksiniz.
– Bəli, bu çox asandır; siz hakimiyyətdə olanlar yalnız pulla alına bilən imkanlara maliksiniz; biz isə, hakimiyyəti gözləyənlər, fədakarlıq və sədaqətimizin hesabına hər cürə imkanlara malikik.
Vilfor gülümsəyərək təkrar etdi:
– Sədaqət?
– Bəli, sədaqət; nəzakət naminə gələcək ümidləri qidalandıran şöhrətpərəstliyi belə adlandırırlar.
Vilforun atası onun qulluqçunu çağırmadığını görüb özü zəngə əl atdı.
Vilfor onu durdurdu.
– Gözləyin, ata, daha bir söz.
– Söyləyin.
– Bizim polisimiz nə qədər pis olsa da, ona daha bir qorxulu sirr məlumdur.
– Hansı?
– Kenelin yoxa çıxdığı gün onun evinə gələn adamın əlamətləri.
– Belə de! Bunu bilir? Doğrudanmı? Bu necə əlamətlərdi?
– Qarabuğdayı dərisi, qara saçları, bakenbardları və gözləri, əynində yuxarıyadək bağlanmış göy rəngli kişi köynəyi, ilgəyində Fəxri legion lenti, yanları enli şlyapa və qamış əsası olan bir adamdır.
Nuartye dedi:
– Aha! Polis bunları bilir? Belədirsə onlar bu adamı nə üçün yaxalamayıblar?
– Çünki ya dünən, ya üç gün əvvəl Kok-Eron küçəsində onu əllərindən qaçırıblar.
– Nahaq yerə mən sizə polisinizin də sərsəm olduğunu demirdim.
– Bəli, onlar onu hər dəqiqə tapa bilərlər.
Nuartye laqeyd şəkildə ətrafına baxaraq dedi:
– Əlbəttə, o adama xəbərdarlıq edilməyibsə, lakin onu xəbərdar ediblər. – O, gülərək əlavə etdi, – buna görə də o, sifətini və geyimini dəyişəcək.
O sözlərini bitirib köynəyini və qalstukunu çıxartdı, sonra Vilforun yol əşyaları olan masaya yaxınlaşıb oradan ülgüc götürərək üzünü yaxşıca sabunlayıb onu ələ verən və polis üçün o dərəcədə əhəmiyyət daşıyan bakenbardlarını qırxdı.
Vilfor qorxu içində heyranlıqla ona baxırdı.
Nuartye bakenbardlarını qırxdıqdan sonra saç düzümünü də dəyişdi; açıq çamadandan qara qalstuk yerinə rəngli bir qalstuk çıxardıb taxdı; özünün ikiyaxa göy kişi köynəyini çıxarıb yerinə Vilforun təkyaxa qəhvə rəngli köynəyini geyindi; aynanın qarşısına keçib Vilforun şlyapasını başına qoyub yoxladı və deyəsən, razı qaldı; öz əsasını buxarının küncündə qoyub əvəzində kral prokuror köməkçisinin onun yerişinə xüsusi bir əzəmət gətirən qamış əl ağacını götürdü.
