скачать книгу бесплатно
Бәхтияр. Хаклык.
Пугачёв. Таптыңмы соң?
Бәхтияр. Юк.
Пугачёв. Юк. Эзләп табылмый ул хаклык. Хаклыкны эзләмиләр, туган. Хаклыкны тартып алырга кирәк.
Бәхтияр. Кемнән?
Пугачёв. Кем урлаган – шуңардан. Ишеткәнең юкмыни, халык нәрсә сөйли. Пётр Өченче дигән патша исән, дип сөйли. Үлгәненә ун ел – халык ышанмый. Екатерина патша Пётр Өченче дигән патшаны үтертмәкче булган, ди. Кара халыкны яклаганы өчен. Пётр Өченче качып котылган, ди. Яңадан тәхетен даулый, ди. Бәлки, хаклыкны, безнең бәхетебезне Екатерина патша урлагандыр? Урлагандыр да боярларга саткандыр?
Бәхтияр. Син әкәмәт кеше булып чыктың.
Пугачёв. Кайда гына, кайларда гына булмадым мин, нужаларның ниндиләрен генә күрмәдем. Өстем ялангач, тамагым ач булды, төрмәләрдә күпме көн үткәрдем. Бер Ходаем үзе генә белә. Моның чиге-ахыры булырга тиеш. Бөтен Россиядә мескен кара халык рәнҗетелә, талана. Кая барсаң – шунда зар, хәл сорасаң – уфтану. Чиге булырга тиеш… Барасыңмы минем белән?
Бәхтияр. Кая?
Пугачёв. Миңа кыю юлдаш кирәк. Син татармы?
Бәхтияр. Татар.
Пугачёв. Оренбург ягында татарлар күп.
Бәхтияр. Туган ягымны сагындым.
Пугачёв. Хуш, алайса, миңа вакыт. Юлым озын. Хаклыкны эзләмиләр, туган, тартып алалар. Аның өчен бөркет йөрәкле булырга кирәк. Мәрхәмәтле Алла бөркетне очар өчен яраткан, аның урыны кояш астында. Бөркеткә очар өчен үз даласы кирәк. Очар-очар да кунар әле ул. Сау бул, егет. Күрешергә кулыңны суз.
Күрешәләр.
Исемең кем?
Бәхтияр. Бәхтияр Канкай углы.
Пугачёв. Хуш, Бәхтияр Канкай углы. (Китә.)
Бәхтияр. Исемеңне әйтмәдең!
Җавап урынына хатын-кызның әче итеп кычкырган тавышы ишетелә. Аланга Нурсолтан йөгереп керә. Аның артыннан Ханбик чыга. Ханбиккә Мортаза ияргән. Ханбик Нурсолтанга ташлана, Нурсолтан, җирдә яткан күсәкне күтәреп, аңа кизәнә.
Нурсолтан. Килмә!
Көтелмәгән бу хәлдән Ханбик чигенеп куя.
Ханбик. Йа Хода. Ни кылана бу мәхлук? Азма, явыз, яман булыр! Мортаза! Тот тизрәк!
Нурсолтан. Китегез! (Күсәкне күтәргән килеш чигенә.)
Ханбик. Кыланма, бәндә баласы! Мортаза, ал күсәген!
Мортаза. Ташла күсәгеңне, Нурсолтан!
Нурсолтан чигенүен дәвам итә. Ләкин урман эченә кереп китәргә өлгерми, абынып егыла. Ханбик аның өстенә ташлана, кызны тукмарга тотына.
Нурсолтан (тарткалаша, җан ачысы белән кычкыра). Җибәрегез!.. Җибәрегез!..
Ханбик. Оятсыз мәхлук!.. Тот кулыннан, Мортаза, сөйрә!
Мортаза. Әйдә, Нурсолтан!
Кыйналган Нурсолтанны ике кулыннан сөйрәп алып китә башлыйлар. Шулчак аларның каршына Бәхтияр килеп баса.
Бәхтияр. Әссәламегаләйкем! Ни кыланасыз, кардәшләр?!
Ханбик. Син кем?!
Бәхтияр. Иң элгәре биргән сәламемне ал.
Ханбик. Кит юлдан!
Бәхтияр. Минем сукмак шуннан уза, сезнең юлыгыз кайда? Киек ауларга чыккансыз дисәм, кулыгызда киек түгел. Кем ул?
Ханбик. Анда синең ни эшең бар?
Бәхтияр. Сорыйм икән – эшем бар. Җавап алмый китә торган гадәтем юк.
Ханбик. Кем син?
Бәхтияр. Шушы җирнең баласы. Сез кемнәр вә тоткан киегегез кем? Күрсәтегез, карыймчы. (Нурсолтан янына килә. Нурсолтанның йөзенә карый.) Асылзатны эләктергәнсез. Исемең кем, асылзат?.. Ә нигә ул дәшми? Җибәрегез аның кулларын.
Ханбик. Әй, йолкыш, син узына башладың. Башың исән чакта югал!
Бәхтияр. Минем башым авыррак, күтәрә алмассыз, кардәшләр. Җибәрегез. Аучылармы дисәм, газраилләр икәнсез ләбаса.
Ханбик. Нәрсә карап торасың, бир кирәген, Мортаза!
Нурсолтанның кулларын ычкындырып, Бәхтияр өстенә киләләр. Бәхтияр бер селтәнүдә икесен ике якка аудара.
Мортаза. Качкын! Юлбасар! (Сикереп торып качмакчы була.)
Бәхтияр аны эләктереп ала. Ханбикнең дә якасы Бәхтияр кулында.
Бәхтияр. Танышуыбыз күркәм булды, инде җавап бирегез, кем ул җирдә җансыз яткан асылзат? Кем?!
Мортаза (Ханбиккә күрсәтеп). Ул аның хатыны.
Бәхтияр. Хатын кеше өйдә утыра. Ул нигә урманда? Хатын кешенең ире берәү була. Сез нигә икәү?
Мортаза. Мин аның ялчысы.
Бәхтияр. Ялчы булсаң, хуҗаңнан узып сөйләмә. (Ханбиккә.) Син нигә дәшмисең?
Ханбик. Ул минем хәләл малым. Мин аны сатып алдым. Җибәр җиләнне, якасын ертасың.
Нурсолтанның торып утыруын күреп, Бәхтияр Ханбик белән Мортазаны җибәрә дә Нурсолтан янына килә. Нурсолтан аны күргәч, кычкырып җибәрә.
Ханбик (Нурсолтан янына килеп). Тор, мәхлук, кайт өйгә.
Нурсолтан (йөзен яшереп). Кит!.. Китегез!..
Ханбик. Кемгә әйтәләр!
Нурсолтан. Үтер! Үтерегез! Җаным шәһит китәр. Бу дөньядагы тәмугта янганчы, теге дөньяның җәннәтенә китсен җаным. Мәңге сиңа буласым юк.
Ханбик. Үкермә, җирбит.
Бәхтияр (Ханбиккә). Хәләл дигәнең хәрәм булган түгелме соң, җирдәш? Сатып алган малыңның күз яшьләре бүтән адәм балаларының күз яшьләре кебек үк пакь.
Ханбик. Ояты юк аның, ир өеннән качып китте.
Бәхтияр. Хатын кеше оятын җуйса, ир гаепле.
Нурсолтан. Мин аның хатыны түгел.
Ханбик. Тик тор димен, тый телеңне!
Бәхтияр, тезләнгән җиреннән кинәт торып, Ханбик каршына баса. Ханбик чигенеп куя.
Бәхтияр. Курыкма, җирдәш. Сатып алган малың түшәгеңдә ничә төн йоклады?
Ханбик. Анысы сиңа нигә кирәк?
Бәхтияр. Җавабың бир!
Мортаза. Алып кайткан көнендә үк чыгып качты.
Ханбик. Син, бүкән, тик тор!
Бәхтияр. Ул мал өчен күпме тәңкә түләдең?
Ханбик. Нигә кирәк?
Бәхтияр. Җавабың бир.
Ханбик. Ун тәңкә.
Бәхтияр. Мин сиңа ун тәңкә бурычлы. Форсат чыккач түләрмен. Өеңә кайт, җирдәш. Карышма, газиз җаның ун тәңкәдән кыйммәтрәктер. Йә, хуш иттек.
Ханбик. Хатыным нишли?
Бәхтияр. Мин сатып алгач, ул синең хатының буламы?! Сөйләшергә вакытым тар, юлыңда бул. Әй, ялчы, ияр хуҗаңа!
Ханбик әкрен генә чигенә дә, бераз киткәч, «Каравыл, таладылар!» дип кычкырып чыгып йөгерә. Аңа Мортаза иярә. Бәхтияр Нурсолтан янына килә.
Бәхтияр. Әлеге кылган эшем яман булса, кичерә күр. Әйткән сүзләреңнең хаклыгына, күз яшьләреңнең пакьлегенә ышанып шулай эшләдем. Күңелемдә яман уй юк.
Нурсолтан. Син кем?
Бәхтияр. «Бәхтияр» дип әйтә иде атай. «Канкай углы» дип әйтәләр иде авылдашлар. Торган урыным җир өсте, барыр юлым җир чите. Син үзең кем баласы?
Нурсолтан. Актау авылыннан. Атым – Нурсолтан. Юкәче Бигеш атлы ирнең хатыны идем. Ханбиккә бурычлы булды ирем. Бурычы өчен мине бирде. Ирем – яхшы кеше, Ханбик явыз.
Бәхтияр. Хатынын саткан ир яхшы буламы?
Нурсолтан. Гайре чарасы булмады. Мин аңа яманлык теләмим. Рәнҗетми иде мине. Комсыз Ханбик хатыннардан туймады.
Бәхтияр. Ходай сиңа чибәрлекне мул биргән. Кайсы ир кызыкмас. Хатын-кызның ни икәнен белмәгән мин буйдак та сине күргәч…
Нурсолтан (читкә тайпылып). Алла хакы өчен…
Бәхтияр. Өрекмә, асылзат, мин җанвар түгел.
Нурсолтан. Син качкынмы?
Бәхтияр. Юк. Юлаучы.
Нурсолтан. Качкыннар күбәйде, дип сөйли ирем. Безнең авылдан да берәү, солдат хезмәтеннән качып, урманнарда көн күрә, дип сөйлиләр. Син бу якныкымы?
Бәхтияр. Ерактан.
Нурсолтан (кинәт исенә төшеп). Ай, Ханбик кешеләр җыеп монда килер.
Бәхтияр. Авылыгыз еракмы?
Нурсолтан. Авылдан чыккач ярты көн йөгердем.
Бәхтияр. Инде ни эшләргә җыенасың, кай якка юл тотмакчы буласың? Ирең янына кайтасыңмы?
Нурсолтан. Ханбик барыбер алып китәчәк. Хәзер төннең кай вакыты?
Бәхтияр. Таң атар чак җиткәндер.
Нурсолтан. Урман артында Дүрттүбә авылы. Анда – минем әниемнең туганнары.
Бәхтияр. Ханбик аннан тапмасмы?
Нурсолтан. Яшерерләр. Мин китим. Рәхмәт сиңа, юлаучы.
Бәхтияр. Минем атым Бәхтияр.
