скачать книгу бесплатно
Бар тычканны тотты, малай, бер очкылык!
«Ах, сезме, – ди, – җыен куркак, шыбырдыйлар!
Әләкчеләр, вак караклар, без койрыклар!
Китердегез прәннекләр урлап тагын,
Ник соң аның кимердегез кырыйларын?
Сезме мине кудырмакчы Бәрәзәдән?
Сезнең өчен төшәмме, – ди, – дәрәҗәдән?
Сез кем миңа? – Табигатьтән килгән азык!
Сезне кыру миңа фарыз! Кырмау – язык!»
Шулай дип, ул, кинәт җәеп кул очларын,
Чыгарды да кынысыннан кылычларын,
Төшеп китте әй берзаман алга ярып,
Йөз мең тычкан: «Аһ!» – дип, китте артка авып.
«Кач, качыгыз! Үтерә, суя Мырау батыр,
Ике кулда – бишәр кылыч елтыр-ялтыр!
Менә нишли бу – урыныннан төшкән түрә —
Кылыч саен икешәрләп тычкан элә!
Яңадан ул иске урынын алыр өчен,
Ала безнең тычканнардан бөтен үчен!
Белдек, белдек, эшен сиздек хәзер аның!
Шул икән ул «хаҗ сәфәре» явыз җанның!»
Шулай чиный тычкан халкы аңкы-миңке,
Песи өчен бу чинаулар – бар да көлке.
Алар чиный, Мырау тешләп өзә бирә,
Өзгән берен урталыкка өя бирә.
Сөйләп тормыйм сугыш күпме барганлыгын,
Мырау күпме тычкан кырып салганлыгын.
Тик шул иртән Ризван, торып анда килсә,
Катып кала, ишек ачып эчкә керсә:
Буш амбарның уртасында тора кибән,
Ул кибәнне тычканнардан Мырау өйгән.
Тора Ризван кулын тезгә бәрә-бәрә;
Анда инде кубып килгән бар Бәрәзә.
Килгән бар да – утырганы, торганы да,
Үрмәләгән, арты белән шуганы да!
Өелә халык берсен берсе этә-этә:
«Кара! – диләр, күрсәтешеп төртә-төртә. –
Мырау тоткан! Үзе кайда? Әнә-әнә,
Шул үзе ич әнә утыра тәрәзәдә.
Ай-яй батыр! Песи түгел, будыр каплан!
Кара ничек авызы-борыны канга баткан!»
Алар шулай шау килгәндә Бәрәзәдә,
Утыра бирде Мырау һаман тәрәзәдә.
Карамый да күтәрелеп – ул ни тавыш,
Әйтерсең лә аның өчен бу – бик вак эш.
Үзенчә һич ис китмәгән кеше булып
Утыра бирде, тәпи белән борынын юып.
*
Шул.
Әйттеләрме сезгә:
Әкият башы борын булыр,
Койрыгы озын булыр,
Уртасы озак булыр,
Юлында төрле тозак булыр.
Әкиятнең энәсе калын,
Җебе нечкә,
Кабасы – сәке астында,
Орчыгы – нөештә[17 - Нөеш – почмак.].
Көтеп тор,
Карчыгың бүген ипи сала мичкә,
Калган җебен эрләп бирер иртәгә кичкә.
Кичә бардым, бүген кайттым,
Тефү, тефү!
БИШЕНЧЕ МАҖАРА
Ризван байның ничек итеп Мыраубайны
Аюга тотып бирмәкче булганы
Тычканнарны кырып салгач Мырау батыр,
Эш калмады, өч ай инде ул тик ятар.
Дан өстенә дан табарга тиеш батыр,
Соң нишләсен тычкан беткәч песи факыр?
Беркөн шулай тыңлап ятса иртә белән,
Мырау ишетә, бай чәй эчә бикә белән.
Бикә әйтә: «Туйдым ла, – ди, – бу Мыраудан,
Йонын коя, китүе юк шул диваннан».
Ризван әйтә: «Күрдем әле яңа эшен:
Эштеренеп чыеп алган диван читен.
Менә кара тырнак эзен, бу нинди эш?
Аңа бездән җәза тиеш! Җәза тиеш!
Хәзер бездә тычканнар да бетте, бакчы,
Күптән вакыт пычакларга ул ахмакны,
Хәзер тунын суеп алам бүреккә, – ди, –
Әнә Мәрьям киеп йөрер күреккә», – ди.
Ишетү белән нәни Мәрьям, коты очып:
«Бирмим!» – дип, ул Мыраубайны алды кочып.
Ризван әйтә: «Ярый, суймыйм, бирмә, бирмә,
Чакыр, бикәм, ялчы малай керсен өйгә.
Салсын тотып шул Мырауны бер капчыкка,
Адаштырсын илтеп урман-агачлыкка.
Ул нинди эш бушка ятып тик картаю?
Үзен тотып, өзсен башын бер карт Аю!»
Сөйләшеп тә бетермәде бикә белән,
Керде малай, капчык тотып юкә белән.
«Кил, пескәем, сиңа бирәм яңа торак:
Урның булыр киндер келәт, юкә йозак…»
Мырау әйтә: «Әй син, хуҗам, Ризван абзый,
Синең өчен тычкан кырдым армый-талмый.
Инде җитеп унбиш яшем картаюга,
Мине тотып ашатамсың карт Аюга?
Син, – ди, – миңа урынсызга итсәң җәбер,
Бар көчемә үз-үземне яклыйм хәзер.
