скачать книгу бесплатно
Oturacağın üzərinə qalxıb titrəyən əli ilə pəncərəsini tutmuş ərik gülü, ağ əsmə gülünü sahmana salan qoca, hələ “Faraon” gəmisinin gəlişindən xəbərsiz idi. Qəfildən arxadan kimsə onu qucaqladı, sonra həmin doğma səsi eşitdi:
– Ata!
Qoca qışqırıb geri döndü. Oğlunu görcək tamamilə rəngi qaçmış halda, əsə-əsə onun qucağına atıldı.
Gənc narahat halda soruşdu:
– Ata, sizə nə olub, xəstəsiz?
– Yox, yox, sevimli Edmon, mənim oğlum, mənim balam, yox! Amma mən səni gözləmirdim… Məni qəfildən, gözləmədiyim halda yaxaladın… bu sevincdəndir. Aman Tanrım! Mənə elə gəlir, mən öləcəyəm!
– Ata, sakit olun, bu mənəm. Hamı deyir ki, sevgidən xətər gəlməz, buna görə də gəlib birbaşa girdim. Gülümsəyin, mənə də qorxu dolu gözlərlə baxmayın. Evə qayıtmışam, hər şey yaxşı olacaq.
– Lap yaxşı, mənim balam, – deyə qoca cavab verdi, – lakin hər şey necə yaxşı ola bilər? Məgər biz bir daha ayrılmayacağıq? Sevincini mənimlə bölüş!
– Tanrı məni, bir ailənin kədəri üzərindən aldığım sevincə görə bağışlasın, lakin O şahidimdi ki, bunu arzulamamışam. O özü mənə nəsib oldu, bunun üçün kədərlənməyə gücüm qalmamışdı. Kapitan Lekler vəfat etdi, çox güman, Morrelin himayəsi sayəsində onun yerini tutacağam. Başa düşürsənmi, ata? İyirmi yaşında kapitan olacağam! Yüz luidor məvacib, üstə gəl gəlirdən pay! Mən, kasıb bir dənizçi, bunu gözləyə bilərdimmi?
Qoca dedi:
– Bəli, mənim oğlum, sən haqlısan, – bu böyük xoşbəxtlikdir.
– İstəyirəm, elə ilk məvacibdən siz öz ərik gülü, ağ əsmə və doqquzdon gülləriniz üçün bağçalı bir ev əldə edəsiniz… Lakin sizə nə olub, ata? Özünüzü pis hiss edirsiniz?
– Heç nə, heç nə… indi keçər!
Qoca taqətsiz halda arxaya yaslandı.
– Dayan, ata! Bir qədəh şərab için, bu sizə kömək edər. Şərab hardadı?
Oğlunu dayandırmağa çalışan qoca dedi:
– Yox, sağ ol, lazım deyil, axtarma.
Dantes çığırdı:
– Necə yəni lazım deyil? – O, qorxu içində gah qocanın solğun, batmış yanaqlarına, gah da boş rəflərə baxırdı. – Necə yəni şərab yoxdu? Ata, pulunuz çatmayıb?
Qoca cavabında dedi:
– Sən artıq mənimləsənsə, deməli hər şeyim artıqlaması ilə var.
Dantes üzündən axan təri silə-silə pıçıldayırdı:
– Lakin, ata, üç ay bundan əvvəl gedərkən sizə iki yüz frank vermişdim.
– Bəli, bəli, lakin sən gedərkən qonşumuz Kadrussa borcunu ödəməyi unutmuşdun: o bunu mənə xatırladıb borcu ödəməsəm cənab Morrelin yanına gedəcəyini bildirdi, mən də qorxdum ki, bu sənin zərərinə olar…
– Bəs sonra? – Dantes çığırdı. – Lakin mən Kadrussa yüz qırx frank borclu idim!
– Hə, – qoca dili dolaşa-dolaşa cavab verdi.
– Deməli verdiyim iki yüz frankdan borcu ödədiniz?
Qoca başını buladı.
– Sonra altmış franka üç ay dolandınız?
Qoca cavab verdi:
– Oğlum, mənə çox şey lazım deyil ki!
Edmon atasının qarşısında diz çökərək inildədi:
– Aman Tanrım!
– Sənə nə oldu?
– Bunu heç zaman özümə bağışlamayacağam.
Qoca gülümsəyərək dedi:
– Fikir vermə, qayıtdınsa, deməli hər şey geridə qaldı. İndi bütün işlər qaydasındadır.
Gənc dedi:
– Bəli, qayıtmışam, ən yaxşı ümidlərlə və bir qədər pulla qayıtmışam… budur, ata, götürün, götürün və bu dəqiqə kimisə göndərin, nə isə alsın.
Edmon masanın üzərinə bir düjün qızıl, beş, ya altı ədəd beşfranklıq sikkə və xırda pul tökdü.
Qoca Dantesin sifətinin rəngi açılmağa başladı.
O, soruşdu:
– Bu kimindir?
– Mənimdir… sizindir… bizimdir! Götürün, çoxlu ərzaq aldırın, pula qənaət etməyin, sabah yenə gətirəcəyəm.
Qoca gülümsəyərək dedi:
– Dayan, dayan, icazənlə pulları az-az xərcləyərəm; hər şeyi birdən və çoxlu alsam, insanlar bunun üçün sənin gəlişini gözlədiyimi düşünəcəklər.
– Necə istəyirsinizsə elə də edin, lakin hər şeydən əvvəl bir qulluqçu tutun. Tək yaşamağınızı istəmirəm. Gəminin anbarında mənim əl altında saxladığım qaçaq qəhvəm və əla tütünüm var; sabah onları alacaqsınız. Sakit! Gələn var.
– Bu yəqin, Kadruss olacaq. Gəlişini eşidib, uğurlu geri dönməyin münasibəti ilə səni təbrik etməyə gəlir.
Edmon pıçıltı ilə dedi:
– Ürək bir şey fikirləşir, ağız başqa şey söyləyir. Lakin fərqi yoxdur, o, qonşumuzdur, bizə kömək göstərib! Onu mehribancasına qarşılamalıyıq.
Edmon sözünü bitirməmiş qapıda Kadrussun qara saqqallı başı göründü. O, iyirmi beş-iyirmi altı yaşlarında bir adam idi; sənətinə uyğun olaraq əlində paltar tikmək üçün bir parça mahud tutmuşdu.
Kadruss, ağzını geniş açıb, fil sümüyünə bənzər ağ dişlərinin hamısı görünəcək şəkildə gülərək güclü Marsel aksenti ilə dedi:
– Ah! Edmon, gəlmisən!
Dantes çətinliklə də olsa öz soyuq münasibətini nəzakətli səs tonu altında gizlədərək cavab verdi:
– Kadruss, qonşu, lazım bilsəniz, qulluğunuzdayam.
– Acizanə təşəkkür edirəm. Xoşbəxtlikdən mənə heç nə lazım deyil, hətta bəziləri mənim köməyimə möhtacdır (Dantes diksindi). Edmon, mən sizi nəzərdə tutmuram. Yaxşı qonşular arasında bu kimi şeylər yaşanır; mən sənə borc pul vermişdim, sən də onu qaytardın, beləliklə də biz haqq-hesabı çürütmüş olduq.
Dantes dedi:
– Bizə kömək edənlərlə heç zaman haqq-hesabı kəsə bilmərik. Pul borcu qaytarılsa da, təşəkkür borcu qalır.
– Bu haqda danışmağın nə mənası var? Onlar keçmişdə qaldı. Yaxşısı budur gəl sənin sağ-salamat qayıtmağından danışaq. Mən qəhvəyi rəngli mahud almaq üçün limana getmişdim, orada dostum Danqlarla rastlaşdım. Ona deyirəm: “Necə yəni, sən Marseldəsən?” “Gördüyün kimi”. “Smirnada olduğunu düşünürdüm”. “Orada da ola bilərdim, çünki oradan gəlirəm”. “Bəs bizim Edmon haradadır?” Danqlar: “Yəqin, atasının yanındadır”, dedi. – Kadruss davam etdi, – mən də gəldim dostumu salamlamağa.
Qoca dedi:
– Sevimli Kadruss bizi nə qədər çox sevir!
– Əlbəttə, həm sevirəm, həm də hörmət edirəm, çünki namuslu adamlara indi az rast gəlinir…
Dərzi gözünün ucu ilə masanın üzərindəki, qızıl və gümüş pullara baxaraq davam etdi:
– Dostum, olmaya sən varlanmısan.
Lakin Dantes qonşusunun qara gözlərində parlayan xəsislik qığılcımlarını sezə bilmək iqtidarında idi.
– Bu mənim pullarım deyil, – deyə o, laqeydcəsinə cavab verdi. – Atamdan ehtiyac içində olub-olmadığını soruşdum, o da məni sakitləşdirmək üçün pul qabında olan pulların hamısını masanın üzərinə tökdü. Ata, qonşunun pula ehtiyacı yoxdursa, onları gizlədin.
Kadruss dedi:
– Yox, əzizim, yox, mənim heç nəyə ehtiyacım yoxdu; Tanrıya şükürlər olsun, sənətkarı sənət dolandırır. Pullarınızı qoruyun, o heç zaman adama artıqlıq etməz. Buna baxmayaraq sənə təklifinə görə yenə təşəkkür edirəm, hesab et ki, ondan artıqlaması ilə istifadə etmişəm.
Dantes dedi:
– Mən bütün qəlbimlə təklif etmişdim.
– Şübhə etmirəm. Ah səni, hiyləgər, deməli Morrellə yaxın dostsunuz?
Dantes cavab verdi:
– Cənab Morrel mənə qarşı həmişə xeyirxah olub.
– Onda sən nahaq yerə nahar yeməyindən imtina etmisən.
– Necə yəni imtina etmisən? – deyə qoca Dantes soruşdu. – Məgər o, səni nahara dəvət etmişdi?
Dantes gülümsəyərək cavab verdi:
– Bəli, ata. – O, oğluna göstərilən bu qeyri-adi şərəfin, atasını necə heyran etdiyinin şahidi oldu.
Qoca soruşdu:
– Bəs sən nə üçün imtina etdin, oğlum?
Dantes cavab verdi:
– Yanınıza tez gəlmək üçün, ata. Mən sizi görməyə tələsirdim.
Kadruss davam etdi:
– Çox güman Morrel inciyib, ancaq kapitanlığa can atırsansa, armatorun sözünün əksinə getməməlisən.
– Mən ona imtina etməyimin səbəbini açıqladım, məni başa düşdüyünə əminəm.
– Kapitan olmaq istəyirsənsə, ağana azacıq da olsa, yaltaqlanmalısan.
– Əminəm, bunsuz da ötüşmək olar, – Dantes cavab verdi.
– Lap yaxşı, lap yaxşı! Bu sənin bütün köhnə dostlarını sevindirər. Mən Müqəddəs Nikolay istehkamında bundan xüsusilə razı qalacaq bir adam tanıyıram.
Qoca soruşdu:
– Mersedes?
– Bəli, ata, – Dantes dedi. – İndi isə mən sizin sağlam olduğunuzu və heç nəyə ehtiyacınızın olmadığını gördükdən sonra, Katalana getmək üçün izninizi istəyirəm.
Qoca Dantes cavab verdi:
– Get, mənim balam, get, Tanrı mənə sənin kimi oğul nəsib etdiyi kimi, sənə də yaxşı bir arvad nəsib etsin.
– Arvad! – Kadruss dedi, – siz necə də tələsirsiniz; deyəsən, o, hələlik onun arvadı deyil!
– Hələlik yox, – Edmon cavab verdi, – lakin bütün ehtimallara görə tezliklə olacaq.
– Necə olmasından asılı olmayaraq, – Kadruss dedi, – hər halda, tez gəlməkdə yaxşı etmisən.
– Nəyə görə?
– Çünki Mersedes gözəldir, gözəllərin isə kifayət qədər pərəstişkarı olur, xüsusilə də onun: dəstə ilə ardınca gəzirlər.
Dantes gülümsədi:
– Doğrudanmı? – Lakin Edmonun bu təbəssümündə yüngülvari narahatlıq hiss olunurdu.
– Bəli, bəli, – Kadruss davam etdi, – həm də qibtə olunacaq, evlənmək yaşında oğlanlardır, özün başa düşürsən, tezliklə kapitan olacaqsan, yəqin, sənə rədd cavabı verilməyəcək.
