скачать книгу бесплатно
Ik weet dat men sedert jaren bezig is deze kloof te dempen. (Wiem, ze od lat prоbuja zasypac te przepasc; sedert jaren bezig – od lat prоbuja, deze kloof te dempen – zasypac te przepasc).
Ook te Keulen bouwt men weder aan den Dom. (Rоwniez w Kolonii nadal buduja katedre; Keulen – Kolonia, bouwt men weder aan den Dom – nadal buduja katedre).
Maar zal men den afgebroken draad weer kunnen aanhechten? (Ale czy uda sie ponownie polaczyc przerwany watek?; afgebroken draad – przerwany watek, weer kunnen aanhechten – ponownie polaczyc).
Zal men terugvinden in onze dagen, wat toen de kracht uitmaakte van kerkvoogd en bouwheer? (Czy w naszych czasach znajdziemy to, co wtedy stanowilo sile koscielnego opiekuna i budowniczego?; terugvinden in onze dagen – znalezc w naszych czasach, kracht uitmaakte van kerkvoogd en bouwheer – stanowilo sile koscielnego opiekuna i budowniczego).
Ik geloof het niet. (Nie sadze; ik geloof het niet – nie sadze).
Geld zal wel te bekomen zyn, en hiervoor is steen en kalk te-koop. (Pieniadze beda dostepne, a za nie mozna kupic kamien i wapno; geld zal wel te bekomen zyn – pieniadze beda dostepne, steen en kalk te-koop – kamien i wapno do kupienia).
Men kan den kunstenaar betalen, die een plan ontwerpt, en den metselaar die de steenen legt. (Mozna zaplacic artyscie, ktоry zaprojektuje plan, i murarzowi, ktоry polozy kamienie; kunstenaar betalen – zaplacic artyscie, plan ontwerpt – zaprojektuje plan, metselaar die de steenen legt – murarz, ktоry polozy kamienie).
Maar niet voor geld te-koop is 't verdwaald en toch eerbiedwaardig gevoel dat in een bouwontwerp een dichtstuk zag, een dichtstuk van graniet, dat luid sprak tot het volk, een dichtstuk in marmer, dat dааr stond als een onbewegelyk voortdurend eeuwig gebed. (Ale za pieniadze nie kupisz zagubionego, a jednak szacownego uczucia, ktоre w projekcie budowlanym widzialo poemat, poemat z granitu, ktоry glosno przemawial do ludu, poemat z marmuru, ktоry stal tam jako nieruchoma, wiecznie trwajaca modlitwa; niet voor geld te-koop – nie do kupienia za pieniadze, verdwaald en toch eerbiedwaardig gevoel – zagubione, a jednak szacowne uczucie, bouwontwerp – projekt budowlany, dichtstuk – poemat, dichtstuk van graniet – poemat z granitu, luid sprak tot het volk – glosno przemawial do ludu, dichtstuk in marmer – poemat z marmuru, onbewegelyk voortdurend eeuwig gebed – nieruchoma, wiecznie trwajaca modlitwa).
Op de grens tusschen Lebak en Pandeglang dan, was op zekeren morgen een ongewone beweging. (Na granicy miedzy Lebak a Pandeglangiem pewnego ranka panowalo niezwykle poruszenie; grens tusschen Lebak en Pandeglang – granica miedzy Lebak a Pandeglangiem, zekeren morgen – pewnego ranka, ongewone beweging – niezwykle poruszenie).
Honderden gezadelde paarden bedekten den weg, en duizend menschen voor 't minst – wat veel was voor die plek – liepen in bedryvig wachten heen-en-weer. (Setki osiodlanych koni pokrywaly droge, a przynajmniej tysiac ludzi – co bylo duzo jak na to miejsce – biegalo tam i z powrotem w aktywnym oczekiwaniu; honderden gezadelde paarden – setki osiodlanych koni, bedekten den weg – pokrywaly droge, duizend menschen voor 't minst – przynajmniej tysiac ludzi, wat veel was voor die plek – co bylo duzo jak na to miejsce, bedryvig wachten heen-en-weer – biegalo tam i z powrotem w aktywnym oczekiwaniu).
Hier zag men de hoofden der dorpen, en de distriktshoofden uit het Lebaksche, allen met hun gevolg, en te oordeelen naar den schoonen bastert-arabier die in zyn ryk tuig op den zilveren watertrens knabbelde, was ook een hoofd van hoogeren rang op deze plaats aanwezig. (Tutaj mozna bylo zobaczyc glowy wiosek i naczelnicy dystryktоw z Lebak, wszyscy z ich swita, a sadzac po pieknym pоlarabie, ktоry w bogatym uprzezy gryzl srebrne wodze, obecny byl rоwniez przywоdca wyzszego rzedu; hoofden der dorpen – glowy wiosek, distriktshoofden uit het Lebaksche – naczelnicy dystryktоw z Lebak, allen met hun gevolg – wszyscy z ich swita, schoonen bastert-arabier – piekny pоlarab, ryk tuig – bogata uprzaz, zilveren watertrens – srebrne wodze, hoofd van hoogeren rang – przywоdca wyzszego rzedu, op deze plaats aanwezig – obecny w tym miejscu).
Dit was dan ook het geval. (Tak wlasnie bylo; dit was het geval – tak bylo).
De Regent van Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, had met groot gevolg Rangkas-Betoeng verlaten, en ondanks zyn hoogen ouderdom de twaalf of veertien palen afgelegd, die zyn woonplaats scheidden van de grenzen der naburige afdeeling Pandeglang. (Regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, opuscil Rangkas-Betoeng z wielka swita i mimo swojego zaawansowanego wieku przebyl dwanascie lub czternascie mil, ktоre oddzielaly jego miejsce zamieszkania od granic sasiedniego dystryktu Pandeglang; Regent van Lebak – regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara – Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, groot gevolg – wielka swita, Rangkas-Betoeng verlaten – opuscil Rangkas-Betoeng, zyn hoogen ouderdom – zaawansowany wiek, twaalf of veertien palen afgelegd – przebyl dwanascie lub czternascie mil, woonplaats – miejsce zamieszkania, grenzen der naburige afdeeling Pandeglang – granice sasiedniego dystryktu Pandeglang).
Er werd een nieuwe adsistent-resident verwacht, en het gebruik, dat in Indie meer dan ergens kracht van wet heeft, wil dat de beambte die met het bestuur eener afdeeling belast is, feestelyk worde ingehaald by zyn aankomst. (Oczekiwano nowego asystenta-rezydenta, a zwyczaj, ktоry w Indiach ma wiecej mocy niz gdziekolwiek indziej, nakazuje, aby urzednik odpowiedzialny za zarzadzanie dystryktem zostal uroczysto przyjety po przyjezdzie; nieuwe adsistent-resident – nowy asystent-rezydent, verwacht – oczekiwano, gebruik – zwyczaj, Indie – Indie, kracht van wet – moc prawna, beambte – urzednik, met het bestuur eener afdeeling belast – odpowiedzialny za zarzadzanie dystryktem, feestelyk worde ingehaald – uroczysto przyjety, zyn aankomst – jego przyjazd).
Ook de kontroleur, een man van middelbaren leeftyd, die sedert eenige maanden na den dood van den vorigen adsistent-resident, als eerstopvolgende in rang het bestuur had waargenomen, was daar tegenwoordig. (Rоwniez kontroler, mezczyzna w srednim wieku, ktоry od kilku miesiecy po smierci poprzedniego asystenta-rezydenta pelnil obowiazki kierownika, byl tam obecny; kontroleur – kontroler, man van middelbaren leeftyd – mezczyzna w srednim wieku, eenige maanden na den dood – kilka miesiecy po smierci, vorigen adsistent-resident – poprzedni asystent-rezydent, eerstopvolgende in rang – pierwszy w randze, het bestuur had waargenomen – pelnil obowiazki kierownika, daar tegenwoordig – obecny tam).
Zoodra het tydstip der komst van den nieuwen adsistent-resident bekend was, had men in-aller-yl een pendoppo doen oprichten, een tafel en eenige stoelen daarheen gebracht, en eenige ververschingen gereed gezet. (Gdy tylko znano czas przybycia nowego asystenta-rezydenta, w pospiechu wzniesiono pendopo, przyniesiono tam stоl i kilka krzesel oraz przygotowano kilka przekasek; tydstip der komst – czas przybycia, nieuwen adsistent-resident – nowy asystent-rezydent, bekend was – znano, in-aller-yl – w pospiechu, pendoppo doen oprichten – wzniesiono pendopo, tafel en eenige stoelen – stоl i kilka krzesel, daarheen gebracht – przyniesiono tam, ververschingen gereed gezet – przygotowano kilka przekasek).
In deze pendoppo wachtte de Regent met den kontroleur de aankomst van den nieuwen chef af. (W tym pendopo regent wraz z kontrolerem czekali na przybycie nowego szefa; pendoppo – pendopo, Regent met den kontroleur – regent wraz z kontrolerem, aankomst van den nieuwen chef – przybycie nowego szefa, wachtte af – czekali).
Na een hoed met breeden rand, een regenscherm, of een hollen boom, is een pendoppo zeker de eenvoudigste uitdrukking van het denkbeeld: dak. (Po kapeluszu z szerokim rondem, parasolu lub wydrazonym drzewie, pendopo jest z pewnoscia najprostszym wyrazem idei: dach; hoed met breeden rand – kapelusz z szerokim rondem, regenscherm – parasol, hollen boom – wydrazone drzewo, pendoppo – pendopo, eenvoudigste uitdrukking – najprostszy wyraz, denkbeeld – idea, dak – dach).
Verbeeld u vier of zes bamboezen palen in den grond geslagen, die aan de boveneinden met elkander verbonden zyn door andere bamboes, waarop een deksel is vastgehecht van de lange bladen van den waterpalm die in deze streken atap heet, en ge zult u dusdanige pendoppo kunnen voorstellen. (Wyobraz sobie cztery lub szesc wbitych w ziemie bambusowych pali, polaczonych na gоrnych koncach innymi bambusami, na ktоrych przymocowana jest pokrywa z dlugich lisci palmy wodnej, ktоra w tych regionach nazywa sie atap, i bedziesz mоgl sobie wyobrazic takie pendopo; verbeeld u – wyobraz sobie, vier of zes bamboezen palen – cztery lub szesc bambusowych pali, in den grond geslagen – wbitych w ziemie, aan de boveneinden met elkander verbonden – polaczonych na gоrnych koncach, andere bamboes – inne bambusy, deksel vastgehecht – pokrywa przymocowana, lange bladen van den waterpalm – dlugie liscie palmy wodnej, deze streken atap heet – w tych regionach nazywa sie atap, zult u dusdanige pendoppo kunnen voorstellen – bedziesz mоgl sobie wyobrazic takie pendopo).
Het is, zooals ge ziet, zoo eenvoudig mogelyk, en het moest hier dan ook slechts dienen als pied ? terre voor de europesche en inlandsche beambten die daar hun nieuw opperhoofd kwamen verwelkomen aan de grenzen. (Jak widzisz, jest to tak proste, jak to mozliwe, i mialo sluzyc jedynie jako pied ? terre dla europejskich i miejscowych urzednikоw, ktоrzy przybyli tam, aby powitac swoje nowe przelozone na granicy; eenvoudig mogelyk – tak proste, jak to mozliwe, pied ? terre – pied ? terre, europesche en inlandsche beambten – europejscy i miejscowi urzednicy, nieuw opperhoofd – nowy przelozony, kwamen verwelkomen – przybyli powitac, grenzen – granica).
Ik heb me niet volkomen juist uitgedrukt, toen ik den adsistent-resident het opperhoofd, ook van den Regent, noemde. (Nie wyrazilem sie calkowicie precyzyjnie, kiedy nazwalem asystenta-rezydenta rоwniez przelozonym regenta; niet volkomen juist uitgedrukt – nie calkowicie precyzyjnie, adsistent-resident – asystent-rezydent, opperhoofd – przelozony, ook van den Regent – rоwniez regenta, noemde – nazwalem).
Een uitweiding over 't mechanismus van het bestuur in deze landstreken is hier, tot juist begrip van hetgeen volgen zal, noodzakelyk. (Rozwiniecie na temat mechanizmu zarzadzania w tych regionach jest tutaj konieczne dla wlasciwego zrozumienia tego, co nastapi; uitweiding – rozwiniecie, mechanismus van het bestuur – mechanizm zarzadzania, deze landstreken – te regiony, tot juist begrip – dla wlasciwego zrozumienia, hetgeen volgen zal – co nastapi, noodzakelyk – konieczne).
Het dusgenaamd Nederlandsch Indie – 't adjektief nederlandsch komt me eenigszins onnauwkeurig voor, doch 't werd officieel aangenomen14 – is, wat de verhouding van het moederland tot de bevolking aangaat, te splitsen in twee zeer verschillende hoofddeelen. (Tak zwane Indie Holenderskie – przymiotnik holenderski wydaje mi sie nieco nieprecyzyjny, ale zostal oficjalnie przyjety – jesli chodzi o relacje miedzy krajem macierzystym a ludnoscia, mozna podzielic na dwie bardzo rоzne glоwne czesci; dusgenaamd Nederlandsch Indie – tak zwane Indie Holenderskie, adjektief nederlandsch – przymiotnik holenderski, eenigszins onnauwkeurig – nieco nieprecyzyjny, officieel aangenomen – oficjalnie przyjety, verhouding van het moederland tot de bevolking – relacje miedzy krajem macierzystym a ludnoscia, te splitsen in twee zeer verschillende hoofddeelen – mozna podzielic na dwie bardzo rоzne glоwne czesci).
Een gedeelte bestaat uit stammen welker vorsten en vorstjes de opperheerschappy van Nederland als suzerein erkend hebben, doch waarby nog altyd het rechtstreeksch bestuur, in meer of minder mate gebleven is in handen van de ingeboren Hoofden zelf. (Jedna czesc sklada sie z plemion, ktоrych ksiazeta uznali zwierzchnictwo Holandii jako suzerena, ale gdzie nadal bezposrednie zarzadzanie, w wiekszym lub mniejszym stopniu, pozostaje w rekach rdzennych przywоdcоw; gedeelte – czesc, bestaat uit stammen – sklada sie z plemion, vorsten en vorstjes – ksiazeta, opperheerschappy van Nederland – zwierzchnictwo Holandii, suzerein erkend hebben – uznali jako suzerena, rechtstreeksch bestuur – bezposrednie zarzadzanie, meer of minder mate gebleven – w wiekszym lub mniejszym stopniu, handen van de ingeboren Hoofden – rece rdzennych przywоdcоw).
Een ander gedeelte, waartoe – met een zeer kleine, wellicht maar schynbare, uitzondering – geheel Java behoort, is rechtstreeks onderworpen aan Nederland. (Inna czesc, do ktоrej – z bardzo malym, byc moze tylko pozornym, wyjatkiem – nalezy cala Jawa, jest bezposrednio podporzadkowana Holandii; ander gedeelte – inna czesc, zeer kleine, wellicht maar schynbare, uitzondering – bardzo maly, byc moze tylko pozorny, wyjatek, geheel Java behoort – cala Jawa, rechtstreeks onderworpen aan Nederland – bezposrednio podporzadkowana Holandii).
Van cyns of schatting of bondgenootschap is hier geen spraak. (Nie ma mowy o podatkach, daninach ani sojuszach; cyns of schatting of bondgenootschap – podatki, daniny ani sojusze, geen spraak – nie ma mowy).
De Javaan is nederlandsch onderdaan. (Jawajczyk jest holenderskim poddanym; Javaan – Jawajczyk, nederlandsch onderdaan – holenderski poddany).
De Koning van Nederland is zyn koning. (Krоl Holandii jest jego krоlem; Koning van Nederland – krоl Holandii, zyn koning – jego krоl).
De afstammelingen zyner vorige vorsten en heeren zyn nederlandsche beambten. (Potomkowie jego dawnych ksiazat i panоw sa holenderskimi urzednikami; afstammelingen zyner vorige vorsten en heeren – potomkowie jego dawnych ksiazat i panоw, nederlandsche beambten – holenderscy urzednicy).
Ze worden aangesteld, verplaatst, bevorderd, door den Gouverneur-generaal die in-naam van den Koning regeert. (Sa mianowani, przenoszeni, awansowani przez gubernatora generalnego, ktоry rzadzi w imieniu krоla; aangesteld – mianowani, verplaatst – przenoszeni, bevorderd – awansowani, Gouverneur-generaal – gubernator generalny, in-naam van den Koning regeert – rzadzi w imieniu krоla).
De misdadiger wordt veroordeeld en gevonnist naar een wet die van 's Gravenhage is uitgegaan. (Przestepca jest osadzany i skazywany zgodnie z prawem, ktоre pochodzi z Hagi; misdadiger – przestepca, veroordeeld en gevonnist – osadzany i skazywany, wet die van 's Gravenhage is uitgegaan – prawo, ktоre pochodzi z Hagi).
De belasting die de Javaan opbrengt, vloeit in de schatkist van Nederland. (Podatek, ktоry placi Jawajczyk, trafia do skarbca Holandii; belasting die de Javaan opbrengt – podatek, ktоry placi Jawajczyk, schatkist van Nederland – skarbiec Holandii).
Van dit gedeelte slechts der nederlandsche bezittingen, dat alzoo inderdaad deel uitmaakt van het Koningryk der Nederlanden, zal in deze bladen hoofdzakelyk sprake zyn. (Z tej czesci tylko holenderskich posiadlosci, ktоra faktycznie stanowi czesc Krоlestwa Niderlandоw, bedzie glоwnie mowa na tych stronach; nederlandsche bezittingen – holenderskie posiadlosci, deel uitmaakt van het Koningryk der Nederlanden – stanowi czesc Krоlestwa Niderlandоw, zal in deze bladen hoofdzakelyk sprake zyn – bedzie glоwnie mowa na tych stronach).
Den Gouverneur-generaal staat een Raad ter-zyde, die echter op zyn besluiten geen beslissenden invloed heeft. (Gubernator generalny ma Rade u swojego boku, ktоra jednak nie ma decydujacego wplywu na jego decyzje; Gouverneur-generaal – gubernator generalny, staat een Raad ter-zyde – ma Rade u swojego boku, geen beslissenden invloed heeft – nie ma decydujacego wplywu).
Te Batavia zyn de onderscheidene bestuurstakken verdeeld in ‘departementen’ aan welker hoofd Direkteuren geplaatst zyn, die den schakel uitmaken tusschen het opperbestuur van den Gouverneur-generaal en de Residenten in de provincien. (W Batavii rоzne dzialy administracyjne sa podzielone na 'departamenty', na czele ktоrych stoja Dyrektorzy, ktоrzy stanowia ogniwo miedzy zarzadem Gubernatora Generalnego a Rezydentami w prowincjach; Batavia – Batavia, onderscheidene bestuurstakken – rоzne dzialy administracyjne, ‘departementen’ – 'departamenty', welker hoofd Direkteuren – na czele ktоrych Dyrektorzy, de Residenten in de provincien – Rezydenci w prowincjach).
By behandeling evenwel der zaken van politieken aard, wenden zich deze beambten rechtstreeks tot den Gouverneur-generaal. (Jednak w sprawach politycznych urzednicy ci zwracaja sie bezposrednio do Gubernatora Generalnego; politieken aard – sprawy polityczne, wenden zich rechtstreeks tot – zwracaja sie bezposrednio do, Gouverneur-generaal – Gubernator Generalny).
De benaming Resident is herkomstig uit den tyd toen Nederland nog slechts middellyk als leenheer de bevolking beheerschte, en zich aan de hoven der nog regeerende Vorsten door Residenten liet vertegenwoordigen. (Nazwa Rezydent pochodzi z czasоw, gdy Holandia kontrolowala ludnosc jedynie posrednio jako senior feudalny i reprezentowala sie na dworach jeszcze panujacych Ksiazat przez Rezydentоw; benaming Resident – nazwa Rezydent, herkomstig uit den tyd – pochodzi z czasоw, Nederland – Holandia, middellyk als leenheer – posrednio jako senior feudalny, de bevolking beheerschte – kontrolowala ludnosc, regeerende Vorsten – panujacy Ksiazeta, Residenten – Rezydenci).
Die Vorsten bestaan niet meer, en de residenten zyn, als gewestelyke Gouverneurs of Praefecten, bestuurders van landschappen geworden. (Ci Ksiazeta juz nie istnieja, a rezydenci stali sie, jako gubernatorzy prowincji lub prefekci, zarzadcami regionоw; Vorsten bestaan niet meer – Ksiazeta juz nie istnieja, residenten – rezydenci, gewestelyke Gouverneurs of Praefecten – gubernatorzy prowincji lub prefekci, bestuurders van landschappen geworden – stali sie zarzadcami regionоw).
Hun werkkring is veranderd, doch de naam is gebleven. (Ich zakres obowiazkоw sie zmienil, ale nazwa pozostala; werkkring is veranderd – zakres obowiazkоw sie zmienil, de naam is gebleven – nazwa pozostala).
Het zyn deze residenten, die eigenlyk het nederlandsch gezag tegenover de javaansche bevolking vertegenwoordigen. (To wlasnie ci rezydenci faktycznie reprezentuja wladze holenderska wobec ludnosci jawajskiej; residenten – rezydenci, nederlandsch gezag – wladza holenderska, javaansche bevolking – ludnosc jawajska, vertegenwoordigen – reprezentuja).
Het volk kent noch den Gouverneur-generaal, noch de Raden van Indie, noch de Direkteuren te Batavia. (Ludnosc nie zna ani Gubernatora Generalnego, ani Rad Indii, ani Dyrektorоw w Batavii; het volk – ludnosc, noch den Gouverneur-generaal – ani Gubernatora Generalnego, Raden van Indie – Rady Indii, Direkteuren te Batavia – Dyrektorzy w Batavii).
Het kent slechts den Resident, en de beambten die onder hem het besturen. (Zna tylko Rezydenta i urzednikоw, ktоrzy pod jego kierownictwem zarzadzaja; kent slechts den Resident – zna tylko Rezydenta, beambten die onder hem het besturen – urzednicy, ktоrzy pod jego kierownictwem zarzadzaja).
Een dusdanige residentie – er zyn er, die byna een millioen zielen bevatten – is verdeeld in drie, vier of vyf afdeelingen of regentschappen, aan welker hoofd Adsistent-Residenten geplaatst zyn. (Taka rezydencja – sa takie, ktоre licza prawie milion dusz – jest podzielona na trzy, cztery lub piec oddzialоw lub regencji, na czele ktоrych stoja Asystenci Rezydenta; dusdanige residentie – taka rezydencja, byna een millioen zielen bevatten – licza prawie milion dusz, verdeeld in drie, vier of vyf afdeelingen of regentschappen – podzielona na trzy, cztery lub piec oddzialоw lub regencji, aan welker hoofd Adsistent-Residenten geplaatst zyn – na czele ktоrych stoja Asystenci Rezydenta).
Onder dezen weder wordt het bestuur uitgeoefend door kontroleurs, opzieners en een tal van andere beambten die noodig zyn voor de inning der belastingen, voor het toezicht over den landbouw, voor het oprichten van gebouwen, voor de waterstaatswerken, voor de policie en voor het rechtswezen. (Pod nimi zarzad jest sprawowany przez kontrolerоw, nadzorcоw i wielu innych urzednikоw, ktоrzy sa potrzebni do poboru podatkоw, nadzoru nad rolnictwem, budowy budynkоw, prac hydrotechnicznych, policji i wymiaru sprawiedliwosci; onder dezen weder – pod nimi, het bestuur uitgeoefend door kontroleurs, opzieners en een tal van andere beambten – zarzad jest sprawowany przez kontrolerоw, nadzorcоw i wielu innych urzednikоw, noodig zyn voor de inning der belastingen – potrzebni do poboru podatkоw, toezicht over den landbouw – nadzоr nad rolnictwem, oprichten van gebouwen – budowy budynkоw, waterstaatswerken – prace hydrotechniczne, policie – policja, rechtswezen – wymiar sprawiedliwosci).
In elke afdeeling staat een inlandsch hoofd van hoogen rang met den titel van Regent, den adsistent-resident ter-zyde. (W kazdej sekcji jest miejscowy szef wysokiej rangi z tytulem Regenta, ktоry stoi obok asystenta rezydenta; in elke afdeeling – w kazdej sekcji, inlandsch hoofd van hoogen rang – miejscowy szef wysokiej rangi, titel van Regent – tytul Regenta, adsistent-resident ter-zyde – stoi obok asystenta rezydenta).
Zoodanig Regent, hoewel zyn verhouding tot het bestuur en zyn werkkring geheel die is van een bezoldigd beambte, behoort altyd tot den hoogen adel des lands, en dikwyls tot de familie der vorsten die vroeger in dat landschap of in de nabuurschap onafhankelyk geregeerd hebben. (Taki Regent, chociaz jego stosunek do zarzadu i zakres obowiazkоw jest calkowicie taki jak urzednika na pensji, zawsze nalezy do wysokiej szlachty kraju i czesto do rodziny ksiazat, ktоrzy wczesniej rzadzili niezaleznie w tym regionie lub sasiedztwie; Zoodanig Regent – Taki Regent, zyn verhouding tot het bestuur – jego stosunek do zarzadu, zyn werkkring – zakres obowiazkоw, bezoldigd beambte – urzednik na pensji, den hoogen adel des lands – wysoka szlachta kraju, familie der vorsten – rodzina ksiazat, onafhankelyk geregeerd hebben – rzadzili niezaleznie).
Zeer staatkundig wordt alzoo gebruik gemaakt van hun alouden feodalen invloed – die in Azie over 't geheel van groot gewicht is, en by de meeste stammen als punt van godsdienst wordt aangemerkt – dewyl door het benoemen dezer hoofden tot beambten, een hierarchie wordt geschapen, aan welker spits het nederlandsch gezag staat, dat door den Gouverneur-generaal wordt uitgeoefend. (Bardzo politycznie wykorzystuje sie ich dawny feudalny wplyw – ktоry w Azji jest w ogоle bardzo wazny i w wiekszosci plemion uwazany jest za punkt religijny – poniewaz mianujac tych przywоdcоw urzednikami, tworzy sie hierarchia, na czele ktоrej stoi wladza holenderska, sprawowana przez Gubernatora Generalnego; Zeer staatkundig – Bardzo politycznie, gebruik gemaakt van hun alouden feodalen invloed – wykorzystuje sie ich dawny feudalny wplyw, in Azie over 't geheel van groot gewicht is – w Azji jest w ogоle bardzo wazny, by de meeste stammen als punt van godsdienst wordt aangemerkt – w wiekszosci plemion uwazany jest za punkt religijny, benoemen dezer hoofden tot beambten – mianujac tych przywоdcоw urzednikami, hierarchie wordt geschapen – tworzy sie hierarchia, nederlandsch gezag – wladza holenderska, Gouverneur-generaal – Gubernator Generalny).
Er is niets nieuws onder de zon. (Nie ma nic nowego pod sloncem; niets nieuws onder de zon – nic nowego pod sloncem).
Werden niet de Ryks-, Mark-, Gau-, en Burggraven van het duitsche Ryk evenzoo door den Keizer aangesteld, en meestal gekozen uit de Baronnen? (Czyz nie tak samo mianowani byli hrabiowie Rzeszy, markizowie, graafowie i burmistrzowie Rzeszy Niemieckiej przez Cesarza, i zazwyczaj wybierani sposrоd baronоw?; Ryks-, Mark-, Gau-, en Burggraven van het duitsche Ryk – hrabiowie Rzeszy, markizowie, graafowie i burmistrzowie Rzeszy Niemieckiej, evenzoo door den Keizer aangesteld – mianowani przez Cesarza, meestal gekozen uit de Baronnen – zazwyczaj wybierani sposrоd baronоw).
Zonder uitweiding over den oorsprong des adels, die geheel in de natuur ligt, wensch ik toch plaats te geven aan de opmerking hoe in ?ns werelddeel en ginds in 't verre Indie, dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen hadden. (Bez rozwodzenia sie nad pochodzeniem szlachty, ktоre calkowicie lezy w naturze, chcialbym jednak zwrоcic uwage na to, jak na naszym kontynencie i tam w dalekich Indiach te same przyczyny mialy te same skutki; uitweiding over den oorsprong des adels – rozwodzenie sie nad pochodzeniem szlachty, geheel in de natuur ligt – calkowicie lezy w naturze, wensch ik toch plaats te geven aan de opmerking – chcialbym jednak zwrоcic uwage, ?ns werelddeel – nasz kontynent, 't verre Indie – dalekie Indie, dezelfde oorzaken dezelfde gevolgen hadden – te same przyczyny mialy te same skutki).
Een land moet op verren afstand geregeerd worden, en hiertoe zyn beambten noodig, die 't centraal gezag vertegenwoordigen. (Krajem trzeba zarzadzac z daleka i do tego potrzebni sa urzednicy, ktоrzy reprezentuja wladze centralna; op verren afstand geregeerd worden – zarzadzac z daleka, beambten noodig – potrzebni urzednicy, centraal gezag vertegenwoordigen – reprezentowac wladze centralna).
Onder het stelsel van militaire willekeur, kozen de Romeinen hiertoe de Praefecten, in den aanvang gewoonlyk de bevelhebbers der legioenen die 't bedoelde land hadden ten-onder gebracht. (W systemie militarnej samowoli Rzymianie wybierali do tego Prefektоw, zazwyczaj dowоdcоw legionоw, ktоrzy podbili dany kraj; stelsel van militaire willekeur – system militarnej samowoli, kozen de Romeinen hiertoe de Praefecten – Rzymianie wybierali do tego Prefektоw, bevelhebbers der legioenen – dowоdcy legionоw, bedoelde land hadden ten-onder gebracht – podbili dany kraj).
Zulke landstreken bleven dan ook: provincien, dat is: wingewesten. (Takie regiony pozostawaly prowincjami, czyli krajami podbitymi; landstreken – regiony, provincien – prowincje, wingewesten – kraje podbite).
Maar toen later het centraal gezag des duitschen Ryks behoefte voelde, eenig ver gelegen volk aan zich te binden op andere wyze dan door stoffelyk overwicht alleen, zoodra een verwyderde streek werd beschouwd als door gelykheid in afkomst, taal en gewoonten tot het Ryk te behooren, deed zich de noodzakelykheid gevoelen, iemand met de leiding der zaken te belasten, die in dat land te-huis behoorde niet alleen, maar door zyn stand boven zyn medeburgers in die streken verheven was, opdat de gehoorzaamheid aan de bevelen des Keizers, gemakkelyk werde door de samengaande neiging tot onderwerping aan hem die met de uitvoering dezer bevelen belast was. (Jednak pоzniej, gdy wladza centralna Cesarstwa Niemieckiego poczula potrzebe zwiazania ze soba odleglych ludоw w inny sposоb niz tylko przez przewage materialna, gdy tylko odlegly region zostal uznany za nalezacy do Cesarstwa ze wzgledu na wspоlne pochodzenie, jezyk i zwyczaje, pojawila sie koniecznosc powierzenia kierowania sprawami komus, kto nie tylko byl rodowitym mieszkancem tego kraju, ale takze przewyzszal swoich wspоlobywateli w tych regionach pozycja, aby posluszenstwo wobec rozkazоw Cesarza bylo latwe dzieki wspоlnej checi podporzadkowania sie temu, kto zostal obarczony wykonaniem tych rozkazоw; centraal gezag des duitschen Ryks – wladza centralna Cesarstwa Niemieckiego, eenig ver gelegen volk – odlegle ludy, aan zich te binden – zwiazania ze soba, stoffelyk overwicht – przewaga materialna, verwyderde streek – odlegly region, door gelykheid in afkomst, taal en gewoonten – wspоlne pochodzenie, jezyk i zwyczaje, leiding der zaken – kierowanie sprawami, iemand met de leiding der zaken te belasten – powierzenia kierowania sprawami komus, in dat land te-huis behoorde – rodowity mieszkaniec tego kraju, stand boven zyn medeburgers – przewyzszal swoich wspоlobywateli, de gehoorzaamheid aan de bevelen des Keizers – posluszenstwo wobec rozkazоw Cesarza, samengaande neiging tot onderwerping – wspоlna chec podporzadkowania sie, de uitvoering dezer bevelen belast was – wykonanie tych rozkazоw).
Hierdoor werden dan tevens geheel of gedeeltelyk de uitgaven vermeden, voor een staand leger ten-laste der algemeene staatskas, of, zooals meestal geschiedde, ten-laste van de gewesten zelf, die door zoodanig leger moesten bewaakt worden. (W ten sposоb unikano rоwniez calkowicie lub czesciowo wydatkоw na stala armie obciazajacych ogоlny skarbiec panstwa, lub, jak to zwykle bywalo, na koszt samych regionоw, ktоre musialy byc strzezone przez taka armie; uitgaven vermeden – unikano wydatkоw, staand leger – stala armia, ten-laste der algemeene staatskas – obciazajacych ogоlny skarbiec panstwa, ten-laste van de gewesten zelf – na koszt samych regionоw, zoodanig leger moesten bewaakt worden – musialy byc strzezone przez taka armie).
Zoo werden de eerste Graven gekozen uit de Baronnen des lands, en strikt genomen is dus 't woord graaf geen adellyke titel, doch slechts de benaming van een met zeker ambt belasten persoon. (Tak wiec pierwsi Hrabowie byli wybierani sposrоd Baronоw kraju, a scisle rzecz biorac, slowo hrabia nie jest tytulem szlacheckim, ale jedynie okresleniem osoby obarczonej pewnym urzedem; eerste Graven – pierwsi Hrabowie, gekozen uit de Baronnen des lands – wybierani sposrоd Baronоw kraju, 't woord graaf – slowo hrabia, geen adellyke titel – nie jest tytulem szlacheckim, benaming van een met zeker ambt belasten persoon – okreslenie osoby obarczonej pewnym urzedem).
Ik geloof dan ook dat in de middeleeuwen de meening gold, dat de duitsche Keizer wel 't recht had, graven, d.i. landschapsbestuurders, en hertogen, d.i. heiraanvoerders, te benoemen, doch dat de Baronnen beweerden, wat hun geboorte aangaat, aan den Keizer gelyk te zyn en alleen van God aftehangen, behoudens de verplichting den Keizer te dienen, voor-zoo-ver deze met hun toestemming, en uit hun midden gekozen was. (Uwazam zatem, ze w sredniowieczu panowalo przekonanie, iz cesarz niemiecki mial prawo mianowac hrabiоw, tj. zarzadcоw regionоw, i ksiazat, tj. dowоdcоw wojskowych, ale baronowie twierdzili, ze z urodzenia sa rоwni cesarzowi i zaleza tylko od Boga, z obowiazkiem sluzenia cesarzowi, o ile zostal wybrany za ich zgoda i sposrоd nich; middeleeuwen – sredniowiecze, meening gold – panowalo przekonanie, duitsche Keizer – cesarz niemiecki, graven – hrabiоw, landschapsbestuurders – zarzadcоw regionоw, hertogen – ksiazat, heiraanvoerders – dowоdcоw wojskowych, baronnen – baronowie, hun geboorte aangaat – z urodzenia, den Keizer gelyk te zyn – rоwni cesarzowi, alleen van God aftehangen – zaleza tylko od Boga, verplichting den Keizer te dienen – obowiazkiem sluzenia cesarzowi, met hun toestemming – za ich zgoda, uit hun midden gekozen was – sposrоd nich).
Een graaf bekleedde een ambt waartoe hem de Keizer had geroepen. Een baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’. (Hrabia piastowal urzad, do ktоrego powolal go cesarz. Baron uwazal sie za barona 'z laski Bozej'; graaf bekleedde een ambt – hrabia piastowal urzad, de Keizer had geroepen – cesarz powolal, baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’ – baron uwazal sie za barona 'z laski Bozej').
De graven vertegenwoordigden den Keizer, en voerden als zoodanig diens banier, d.i. den Standaard van het Ryk. (Hrabowie reprezentowali cesarza i jako tacy nosili jego sztandar, tj. sztandar Rzeszy; graven vertegenwoordigden den Keizer – hrabowie reprezentowali cesarza, diens banier – jego sztandar, Standaard van het Ryk – sztandar Rzeszy).
Een baron bracht volk op de been onder zyn eigen vaan, als baanderheer. (Baron mobilizowal lud pod swoim wlasnym sztandarem, jako pan choragwi; baron bracht volk op de been – baron mobilizowal lud, eigen vaan – wlasny sztandar, baanderheer – pan choragwi).
De omstandigheid nu, dat graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen, bracht te-weeg dat zy het gewicht hunner betrekking in de schaal legden by den invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden, en hieruit schynt later, vooral toen men aan de erfelykheid dezer betrekkingen was gewoon geraakt, de voorrang ontstaan te zyn, dien deze titels hadden boven dien van baron. (Okolicznosc, ze hrabiowie i ksiazeta zazwyczaj byli wybierani sposrоd baronоw, spowodowala, ze przywiazywali oni wage do swoich stanowisk zgodnie z wplywem, jaki wynikal z ich urodzenia, i z tego wynika, ze pоzniej, zwlaszcza gdy przyzwyczajono sie do dziedzicznosci tych stanowisk, powstala przewaga tych tytulоw nad tytulem barona; omstandigheid – okolicznosc, graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen – hrabiowie i ksiazeta zazwyczaj byli wybierani sposrоd baronоw, gewicht hunner betrekking in de schaal legden – przywiazywali wage do swoich stanowisk, invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden – wplyw wynikajacy z ich urodzenia, erfelykheid dezer betrekkingen – dziedzicznosc tych stanowisk, voorrang ontstaan te zyn – powstala przewaga, boven dien van baron – nad tytulem barona).
Nog heden-ten-dage zou menige vryheerlyke familie – zonder keizerlyk of koninklyk patent, dat is een zoodanige familie, die haren adel afleidt van het ontstaan des lands, die altyd van adel was omdat ze van adel was – autochthoon – een verheffing tot den gravenstand, als derogeerend afwyzen. (Nawet dzisiaj wiele rodzin wolnych panоw – bez patentu cesarskiego lub krоlewskiego, tj. takich rodzin, ktоre wywodza swoje szlachectwo od poczatkоw kraju, ktоre zawsze byly szlachetne, poniewaz byly szlachetne – autochtoniczne – odrzuciloby nadanie tytulu hrabiowskiego jako ponizajace; heden-ten-dage – dzisiaj, vryheerlyke familie – rodziny wolnych panоw, keizerlyk of koninklyk patent – patent cesarski lub krоlewski, afleidt van het ontstaan des lands – wywodzi swoje szlachectwo od poczatkоw kraju, **altyd van adel was omdat ze van adel was** – zawsze byly szlachetne, poniewaz byly szlachetne, autochthoon – autochtoniczne, verheffing tot den gravenstand – nadanie tytulu hrabiowskiego, derogeerend afwyzen – odrzuciloby jako ponizajace).
Er zyn voorbeelden van. (Sa na to przyklady; voorbeelden – przyklady).
De personen die met het bestuur van zoodanig graafschap belast waren, trachtten natuurlyk van den Keizer te verkrygen dat hun zoons, of, by-gebreke daarvan, andere bloedverwanten, hen in hun betrekking zouden opvolgen. (Osoby obarczone zarzadzaniem takim hrabstwem naturalnie staraly sie uzyskac od cesarza zgode, aby ich synowie lub, w ich braku, inni krewni, zastapili ich na tym stanowisku; bestuur van zoodanig graafschap belast – zarzadzanie takim hrabstwem, natuurlyk trachtten – naturalnie staraly sie, den Keizer te verkrygen – uzyskac od cesarza, zoons of andere bloedverwanten – synowie lub inni krewni, hen in hun betrekking zouden opvolgen – zastapili ich na tym stanowisku).
Dit geschiedde dan ook gewoonlyk, schoon ik niet geloof dat ooit het recht op deze opvolging organisch is erkend geworden, althans wat deze beambten in de Nederlanden aangaat, by-voorbeeld, de graven van Holland, Zeeland, Henegouwen of Vlaanderen, de hertogen van Brabant, Gelderland, enz. (To dzialo sie zwykle, chociaz nie wierze, ze kiedykolwiek prawo do tej sukcesji zostalo organicznie uznane, przynajmniej jesli chodzi o tych urzednikоw w Niderlandach, na przyklad hrabiоw Holandii, Zelandii, Hainaut czy Flandrii, ksiazat Brabancji, Geldrii itp.; geschiedde – dzialo sie, gewoonlyk – zwykle, schoon – chociaz, geloof – wierze, recht – prawo, opvolging – sukcesja, organisch erkend – organicznie uznane (organisch – organicznie, erkend – uznane), beambten – urzednicy, graven – hrabiоw, hertogen – ksiazat).
Het was in den beginne een gunst, weldra een gewoonte, en ten-slotte een noodzakelykheid, maar nooit werd deze erfelykheid wet. (Na poczatku byla to przysluga, potem zwyczaj, a ostatecznie koniecznosc, ale nigdy ta dziedzicznosc nie stala sie prawem; beginne – poczatek, gunst – przysluga, gewoonte – zwyczaj, noodzakelykheid – koniecznosc, erfelykheid – dziedzicznosc, wet – prawo).
Nagenoeg op gelyke wyze – wat de keus der personen aangaat, daar hier geen spraak is van gelykheid in werkkring, hoewel ook in dit opzicht zekere overeenstemming in 't oog valt – staat aan het hoofd eener afdeeling op Java, een inlandsch beambte die den hem door het gouvernement gegeven rang met zyn autochthoonen invloed verbindt, om aan den europeschen ambtenaar die 't nederlandsch gezag vertegenwoordigt, het bestuur gemakkelyk te maken. (Prawie w ten sam sposоb – co do wyboru osоb, poniewaz tutaj nie ma mowy o rоwnosci w pracy, chociaz takze pod tym wzgledem zauwazalna jest pewna zgodnosc – na czele dzialu na Jawie stoi miejscowy urzednik, ktоry laczy nadana mu przez rzad range z jego autochtonicznym wplywem, aby ulatwic zarzadzanie europejskiemu urzednikowi reprezentujacemu wladze niderlandzka; nagenoeg – prawie, gelyke wyze – w ten sam sposоb, keus – wybоr, personen – osоb, gelykheid – rоwnosc, werkkring – praca (werk – praca, kring – krag), opzicht – wzglad, overeenstemming – zgodnosc (overeen – nad, stemming – zgoda), hoofd – na czele, afdeeling – dzial, inlandsch beambte – miejscowy urzednik (inlandsch – miejscowy, beambte – urzednik), gouvernement – rzad, rang – ranga, autochthoonen invloed – autochtoniczny wplyw (autochthoon – autochtoniczny, invloed – wplyw), europeschen ambtenaar – europejski urzednik, nederlandsch gezag – wladza niderlandzka, bestuur – zarzadzanie, gemakkelyk – latwy).
Ook hier is de erfelykheid, zonder door een wet vastgesteld te zyn, tot een gewoonte geworden. (Tutaj takze dziedzicznosc, choc nie ustanowiona prawnie, stala sie zwyczajem; erfelykheid – dziedzicznosc, wet – prawo, vastgesteld – ustanowiona (vast – staly, gesteld – ustanowiony), gewoonte – zwyczaj).
Reeds by het leven van den Regent is deze zaak meestal geregeld, en 't geldt als een belooning voor dienstyver en trouw, indien men hem de toezegging geeft dat hy in zyn betrekking door zyn zoon zal worden opgevolgd. (Juz za zycia regenta ta sprawa jest zwykle zalatwiona, i jest to traktowane jako nagroda za gorliwosc i wiernosc w sluzbie, jesli obieca mu sie, ze na jego stanowisku zastapi go syn; reeds – juz, leven – zycie, Regent – regent, zaak – sprawa, meestal – zwykle, geregeld – zalatwiona, belooning – nagroda, dienstyver – gorliwosc w sluzbie (dienst – sluzba, yver – gorliwosc), trouw – wiernosc, toezegging – obietnica, betrekking – stanowisko, opgevolgd – zastapiony).
Er moeten al zeer gewichtige redenen bestaan, voor er van dezen regel wordt afgeweken, en waar dit het geval wezen mocht, kiest men toch gewoonlyk den opvolger uit de leden van dezelfde familie. (Musi istniec bardzo wazne powody, aby odstapic od tej reguly, a gdyby mialo to miejsce, zwykle wybiera sie nastepce sposrоd czlonkоw tej samej rodziny; gewichtige redenen – wazne powody (gewicht – waga, redenen – powody), regel – regula, afgeweken – odstapic (af – od, geweken – odstapic), opvolger – nastepca, leden – czlonkowie, familie – rodzina).
De verhouding tusschen europesche ambtenaren, en dusdanige hooggeplaatste javaansche grooten, is van zeer kieschen aard. (Relacje miedzy europejskimi urzednikami a tak wysoko postawionymi jawajskimi dostojnikami sa bardzo delikatne; verhouding – relacje, tusschen – miedzy, europesche ambtenaren – europejscy urzednicy (europesche – europejscy, ambtenaren – urzednicy), dusdanige hooggeplaatste – tak wysoko postawieni (dusdanige – tak, hooggeplaatste – wysoko postawieni), javaansche grooten – jawajscy dostojnicy (javaansche – jawajscy, grooten – dostojnicy), kieschen aard – delikatne (kieschen – delikatne, aard – natura)).
De adsistent-resident eener afdeeling is de verantwoordelyke persoon. (Asystent-rezydent dzialu jest osoba odpowiedzialna; adsistent-resident – asystent-rezydent, afdeeling – dzial, verantwoordelyke persoon – osoba odpowiedzialna (verantwoordelyk – odpowiedzialny, persoon – osoba)).
Hy heeft zyn instruktien, en wordt verondersteld het hoofd der afdeeling te zyn. (On ma swoje instrukcje i jest uwazany za glowe dzialu; instruktien – instrukcje, verondersteld – uwazany (ver – za, ondersteld – uwazany), hoofd der afdeeling – glowa dzialu (hoofd – glowa, afdeeling – dzial)).
Dit belet echter niet dat de Regent, door plaatselyke kennis, door geboorte, door invloed op de bevolking, door geldelyke inkomsten en hiermede overeenstemmende levenswyze, ver boven hem verheven is. (To jednak nie przeszkadza, ze regent, dzieki lokalnej wiedzy, pochodzeniu, wplywowi na ludnosc, dochodom i zgodnemu z nimi stylowi zycia, jest znacznie wyzej postawiony; belet – przeszkadza, Regent – regent, plaatselyke kennis – lokalna wiedza (plaatselyke – lokalna, kennis – wiedza), geboorte – pochodzenie, invloed op de bevolking – wplyw na ludnosc (invloed – wplyw, bevolking – ludnosc), geldelyke inkomsten – dochody (geldelyke – pieniezne, inkomsten – dochody), overeenstemmende levenswyze – zgodny styl zycia (overeenstemmende – zgodny, levenswyze – styl zycia), ver boven hem verheven – znacznie wyzej postawiony (ver – daleko, verheven – podniesiony)).
Bovendien is de Regent, als vertegenwoordiger van 't javaansch element eener landstreek, en verondersteld wordende te spreken uit naam der honderd- of meer duizend zielen, die zyn regentschap bevolken, ook in de oogen van 't Gouvernement een veel belangryker persoon, dan de eenvoudige europesche beambte, wiens ontevredenheid niet behoeft gevreesd te worden, daar men voor hem vele anderen in de plaats bekomen kan, terwyl de minder goede stemming van een Regent wellicht de kiem zou kunnen worden van beroering of opstand. (Ponadto regent, jako przedstawiciel jawajskiego elementu regionu, ktоry rzekomo mоwi w imieniu setek tysiecy dusz, ktоre zamieszkuja jego regencje, jest rоwniez w oczach rzadu o wiele wazniejsza osoba niz prosty europejski urzednik, ktоrego niezadowolenia nie trzeba sie obawiac, poniewaz mozna go latwo zastapic, podczas gdy gorszy nastrоj regenta moze byc zarzewiem niepokoju lub buntu; bovendien – ponadto, vertegenwoordiger – przedstawiciel, javaansch element eener landstreek – jawajski element regionu (javaansch – jawajski, element – element, landstreek – region), verondersteld wordende – rzekomo (verondersteld – przypuszczalny, wordende – bedacy), uit naam der – w imieniu (uit – z, naam – imie), duizend zielen – tysiac dusz (duizend – tysiac, zielen – dusze), regentschap bevolken – zamieszkiwac regencje (regentschap – regencja, bevolken – zamieszkiwac), oogen van 't Gouvernement – oczy rzadu (oogen – oczy, Gouvernement – rzad), belangryker persoon – wazniejsza osoba (belangryker – wazniejszy, persoon – osoba), eenvoudige europesche beambte – prosty europejski urzednik (eenvoudige – prosty, europesche – europejski, beambte – urzednik), ontevredenheid – niezadowolenie, behoeft gevreesd – potrzeba obawiac sie (behoeft – potrzeba, gevreesd – obawiac sie), vele anderen in de plaats bekomen – wielu innych na jego miejsce (vele – wielu, anderen – inni, plaats – miejsce, bekomen – dostac), minder goede stemming – gorszy nastrоj (minder – mniej, goede – dobry, stemming – nastrоj), kiem van beroering of opstand – zarzewie niepokoju lub buntu (kiem – zarzewie, beroering – niepokоj, opstand – bunt)).
Uit dit alles vloeit dus de vreemde omstandigheid voort, dat eigenlyk de mindere den meerdere beveelt. (Z tego wszystkiego wynika dziwna okolicznosc, ze wlasciwie to nizszy rozkazuje wyzszemu; vloeit voort – wynika (vloeit – plynie, voort – naprzоd), vreemde omstandigheid – dziwna okolicznosc (vreemde – dziwna, omstandigheid – okolicznosc), eigenlyk – wlasciwie, mindere – nizszy, meerdere – wyzszy, beveelt – rozkazuje).
De adsistent-resident gelast den Regent, hem opgaven te doen. (Asystent-rezydent zleca regentowi wykonanie zadan; adsistent-resident – asystent-rezydent, gelast – zleca, Regent – regent, opgaven te doen – wykonanie zadan (opgaven – zadania, doen – robic)).
Hy gelast hem, volk te zenden tot het arbeiden aan bruggen en wegen. (On zleca mu wyslanie ludzi do pracy przy mostach i drogach; gelast – zleca, volk te zenden – wyslanie ludzi (volk – ludzie, zenden – wyslac), arbeiden aan bruggen en wegen – praca przy mostach i drogach (arbeiden – praca, bruggen – mosty, wegen – drogi)).
Hy gelast hem, belastingen te doen innen. (On zleca mu zbieranie podatkоw; gelast – zleca, belastingen te doen innen – zbieranie podatkоw (belastingen – podatki, innen – zbierac)).
Hy roept hem op, zitting te nemen in den landraad, waarin hy adsistent-resident voorzit. (Wzywa go do zasiadania w radzie krajowej, ktоrej przewodniczy jako asystent-rezydent; roept hem op – wzywa go (roept – wzywa, op – na), zitting te nemen – zasiadanie (zitting – zasiadanie, nemen – brac), landraad – rada krajowa (land – kraj, raad – rada), voorzit – przewodniczy (voor – przed, zit – siedzi)).
Hy berispt hem, waar hy schuldig is aan plichtverzuim. (Upomina go, gdy jest winny zaniedbania obowiazkоw; berispt – upomina, schuldig – winny, plichtverzuim – zaniedbanie obowiazkоw (plicht – obowiazek, verzuim – zaniedbanie)).
Deze zeer eigenaardige verhouding wordt alleen mogelyk gemaakt door uiterst beleefde vormen, die evenwel noch hartelykheid, noch, waar 't noodig blyken mocht, strengheid behoeven uittesluiten. (Te bardzo specyficzne relacje sa mozliwe tylko dzieki niezwykle uprzejmym formom, ktоre jednak nie wykluczaja ani serdecznosci, ani, gdy jest to konieczne, surowosci; zeer eigenaardige verhouding – bardzo specyficzne relacje (zeer – bardzo, eigenaardige – specyficzne, verhouding – relacje), mogelyk gemaakt – mozliwe (mogelyk – mozliwy, gemaakt – zrobiony), uiterst beleefde vormen – niezwykle uprzejme formy (uiterst – niezwykle, beleefde – uprzejmy, vormen – formy), hartelykheid – serdecznosc, noodig blyken mocht – konieczne (noodig – konieczne, blyken – wydawac sie, mocht – mоc), strengheid – surowosc, behoeven uittesluiten – wykluczac (behoeven – potrzebowac, uittesluiten – wykluczac)).
Ik geloof dat de toon die in deze verhouding heerschen moet, vry wel wordt aangegeven in 't officieel voorschrift dienaangaande: de europesche ambtenaar hebbe den inlandschen beambte die hem ter-zyde staat, te behandelen als zyn jonger broeder. (Wierze, ze ton, ktоry powinien panowac w tych relacjach, jest dobrze okreslony w oficjalnym przepisie: europejski urzednik powinien traktowac miejscowego urzednika, ktоry mu pomaga, jak mlodszego brata; toon – ton, verhouding heerschen moet – powinien panowac w relacjach (verhouding – relacje, heerschen – panowac, moet – musi), aangegeven in 't officieel voorschrift – okreslony w oficjalnym przepisie (aangegeven – okreslony, officieel – oficjalny, voorschrift – przepis), europesche ambtenaar – europejski urzednik (europesche – europejski, ambtenaar – urzednik), inlandschen beambte – miejscowy urzednik (inlandschen – miejscowy, beambte – urzednik), ter-zyde staat – pomaga (ter-zyde – na boku, staat – stoi), jongere broeder – mlodszy brat (jongere – mlodszy, broeder – brat)).
Maar hy vergete niet dat deze jonger broeder by de ouders zeer bemind – of gevreesd – is, en dat, by voorkomend geschil, zyn meerdere jaren zouden worden in rekening gebracht als beweegreden om hem euvel te nemen dat hy zyn jonger broeder niet met meer inschikkelykheid of takt behandelde. (Ale niech nie zapomni, ze ten mlodszy brat jest bardzo kochany – lub budzi strach – u rodzicоw, i ze w przypadku sporu, jego starsze lata beda brane pod uwage jako powоd, by miec do niego zal, ze nie traktowal mlodszego brata z wieksza elastycznoscia lub taktem; vergete niet – nie zapomni (vergete – zapomniec, niet – nie), jonger broeder – mlodszy brat (jonger – mlodszy, broeder – brat), ouders – rodzice, bemind of gevreesd – kochany lub budzacy strach (bemind – kochany, gevreesd – budzacy strach), by voorkomend geschil – w przypadku sporu (by – przez, voorkomend – wystepujacy, geschil – spоr), meerdere jaren – starsze lata (meerdere – starsze, jaren – lata), rekening gebracht – brane pod uwage (rekening – uwaga, gebracht – przyniesc), beweegreden – powоd (beweeg – ruch, reden – powоd), euvel nemen – miec zal (euvel – zal, nemen – brac), inschikkelykheid of takt – elastycznosc lub takt (inschikkelykheid – elastycznosc, takt – takt), behandelde – traktowal).
De aangeboren hoffelykheid van den javaanschen groote – zelfs de geringe Javaan is veel beleefder dan zyn europesche standgenoot – maakt evenwel deze schynbaar moeielyke verhouding dragelyker dan ze anders wezen zou. (Wrodzona uprzejmosc jawajskiego dostojnika – nawet prosty Jawajczyk jest duzo bardziej uprzejmy niz jego europejski odpowiednik – sprawia jednak, ze te pozornie trudne relacje sa latwiejsze niz by sie wydawalo; aangeboren hoffelykheid – wrodzona uprzejmosc (aangeboren – wrodzony, hoffelykheid – uprzejmosc), javaanschen groote – jawajski dostojnik (javaanschen – jawajski, groote – dostojnik), geringe Javaan – prosty Jawajczyk (geringe – prosty, Javaan – Jawajczyk), beleefder – bardziej uprzejmy, zyn europesche standgenoot – jego europejski odpowiednik (zyn – jego, europesche – europejski, standgenoot – odpowiednik), schynbaar moeielyke verhouding – pozornie trudne relacje (schynbaar – pozornie, moeielyke – trudne, verhouding – relacje), dragelyker – latwiejsze, wezen zou – by sie wydawalo (wezen – byc, zou – by)).
De Europeaan zy wel-opgevoed en kiesch, hy gedrage zich met vriendelyke waardigheid, en kan dan zeker zyn dat de Regent van zyn kant hem 't bestuur gemakkelyk maken zal. (Europejczyk powinien byc dobrze wychowany i uprzejmy, zachowywac sie z przyjazna godnoscia i wtedy moze byc pewien, ze regent z jego strony ulatwi mu zarzadzanie; Europeaan – Europejczyk, wel-opgevoed en kiesch – dobrze wychowany i uprzejmy (wel-opgevoed – dobrze wychowany, kiesch – uprzejmy), vriendelyke waardigheid – przyjazna godnosc (vriendelyke – przyjazna, waardigheid – godnosc), bestuur gemakkelyk maken – ulatwic zarzadzanie (bestuur – zarzadzanie, gemakkelyk – latwy, maken – zrobic)).
Het stuitend bevelen, in verzoekenden vorm geuit, wordt met stiptheid nagekomen. (Natretne rozkazy, wyrazone w formie prosby, sa wykonywane z dokladnoscia; stuitend bevelen – natretne rozkazy (stuitend – natretne, bevelen – rozkazy), verzoekenden vorm geuit – wyrazone w formie prosby (verzoekenden – proszacy, vorm – forma, geuit – wyrazony), stiptheid nagekomen – wykonywane z dokladnoscia (stiptheid – dokladnosc, nagekomen – wykonane)).
Het verschil in stand, geboorte, rykdom, wordt uitgewischt door den Regent zelf, die den Europeaan, als vertegenwoordiger des Konings van Nederland, tot zich opheft, en ten-slotte is een verhouding die, oppervlakkig beschouwd, botsing moest te weeg brengen, zeer dikwyls de bron van een aangenaam verkeer. (Rоznica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie jest zaciera przez samego regenta, ktоry wynosi Europejczyka, jako przedstawiciela krоla Holandii, do siebie, i ostatecznie jest to relacja, ktоra, powierzchownie rzecz biorac, musiala powodowac konflikty, ale bardzo czesto jest zrоdlem przyjemnych kontaktоw; verschil in stand, geboorte, rykdom – rоznica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie (verschil – rоznica, stand – pozycja, geboorte – pochodzenie, rykdom – bogactwo), uitgewischt – zacierany, vertegenwoordiger des Konings van Nederland – przedstawiciel krоla Holandii (vertegenwoordiger – przedstawiciel, Konings – krоl, Nederland – Holandia), tot zich opheft – wynosi do siebie (tot – do, opheft – wynosic), ten-slotte – ostatecznie, oppervlakkig beschouwd – powierzchownie rzecz biorac (oppervlakkig – powierzchownie, beschouwd – rozwazany), botsing – konflikt, zeer dikwyls – bardzo czesto (zeer – bardzo, dikwyls – czesto), bron van een aangenaam verkeer – zrоdlo przyjemnych kontaktоw (bron – zrоdlo, aangenaam – przyjemny, verkeer – kontakt)).
Ik zeide dat dusdanige Regenten ook door rykdom den voorrang hadden boven den europeschen ambtenaar, en dit is natuurlyk. (Powiedzialem, ze tacy regenci rоwniez przez bogactwo mieli przewage nad europejskim urzednikiem, i jest to naturalne; zeide – powiedzialem, dusdanige Regenten – tacy regenci (dusdanige – tacy, Regenten – regenci), rykdom den voorrang – przewaga bogactwa (rykdom – bogactwo, voorrang – przewaga), europeschen ambtenaar – europejski urzednik, natuurlyk – naturalne).
De Europeaan, als hy geroepen wordt tot het besturen eener provincie die in oppervlakte met vele duitsche hertogdommen gelyk staat, is gewoonlyk iemand van middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd, gehuwd en vader. (Europejczyk, gdy zostaje powolany do zarzadzania prowincja, ktоra powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim ksiestwom, jest zwykle osoba w srednim lub starszym wieku, zonaty i ojciec; Europeaan – Europejczyk, geroepen wordt – zostaje powolany (geroepen – powolany, wordt – byc), besturen eener provincie – zarzadzanie prowincja (besturen – zarzadzanie, provincie – prowincja), oppervlakte met vele duitsche hertogdommen – powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim ksiestwom (oppervlakte – powierzchnia, duitsche – niemieckie, hertogdommen – ksiestwa), gewoonlyk – zwykle, middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd – w srednim lub starszym wieku (middelbaren – sredni, leeftyd – wiek), gehuwd en vader – zonaty i ojciec (gehuwd – zonaty, vader – ojciec)).
Hy bekleedt een ambt om den broode. (On pelni funkcje dla zarobku; bekleedt een ambt – pelni funkcje (bekleedt – pelni, ambt – funkcja), om den broode – dla zarobku (broode – chleb)).
Zyn inkomsten zyn juist voldoende, en zelfs vaak niet voldoende, om aan de zynen het noodige te verschaffen. (Jego dochody sa ledwo wystarczajace, a nawet czesto niewystarczajace, aby zapewnic swoim bliskim to, co niezbedne; inkomsten – dochody, juist voldoende – ledwo wystarczajace (juist – ledwo, voldoende – wystarczajace), vaak niet voldoende – czesto niewystarczajace (vaak – czesto, niet – nie, voldoende – wystarczajace), zynen – bliscy, noodige te verschaffen – zapewnic to, co niezbedne (noodige – niezbedne, verschaffen – zapewnic)).
De Regent is: Tommongong, Adhipatti, jazelfs Pangerang, d.i. Javaansch prins. (Regent jest: Tommongongiem, Adhipattim, a nawet Pangerangiem, tj. jawajskim ksieciem; Regent – regent, Tommongong, Adhipatti, Pangerang – tytuly, Javaansch prins – jawajski ksiaze (Javaansch – jawajski, prins – ksiaze)).
De vraag is voor hem niet dat hy leve, hy moet zоо leven als 't volk gewoon is dit te zien van zyn aristokratie. (Dla niego nie chodzi o to, aby zyc, musi zyc tak, jak lud zwykl widziec to u swojej arystokracji; vraag – pytanie, leve – zyc, zоо leven als 't volk – zyc tak, jak lud (leven – zyc, volk – lud), gewoon is dit te zien – zwykl to widziec (gewoon – zwykly, zien – widziec), aristokratie – arystokracja).
Waar de Europeaan een huis bewoont, is dikwyls zyn verblyf een Kratoon, met vele huizen en dorpen daarin. (Podczas gdy Europejczyk mieszka w domu, jego siedziba jest czesto Kratoonem, z wieloma domami i wioskami w srodku; Europeaan – Europejczyk, huis bewoont – mieszka w domu (huis – dom, bewoont – mieszka), verblyf – siedziba, Kratoon – Kratoon, huizen en dorpen – domy i wioski (huizen – domy, dorpen – wioski)).
Waar de Europeaan ееne vrouw heeft met drie, vier, kinderen, onderhoudt hy een tal van vrouwen met wat daarby behoort. (Podczas gdy Europejczyk ma jedna zone i troje, czworo dzieci, on utrzymuje wiele zon z calym ich otoczeniem; Europeaan – Europejczyk, ееne vrouw – jedna zona (ееne – jedna, vrouw – zona), drie, vier, kinderen – troje, czworo dzieci (drie – troje, vier – czworo, kinderen – dzieci), onderhoudt – utrzymuje, tal van vrouwen – wiele zon (tal – wiele, vrouwen – zony), daarby behoort – cale ich otoczenie (daarby – z nimi, behoort – nalezy)).
Waar de Europeaan uitrydt, gevolgd door eenige beambten, niet meer dan er by zyn inspektiereis noodig zyn tot het geven van inlichtingen onder-weg, wordt de Regent vergezeld door de honderden die tot het gevolg behooren, dat in de oogen des volks onafscheidelyk is van zyn hoogen rang. (Podczas gdy Europejczyk wyjezdza, sledzony przez kilku urzednikоw, nie wiecej niz potrzeba podczas jego inspekcji, aby udzielac informacji po drodze, regentowi towarzysza setki ludzi, ktоre naleza do jego swity, co w oczach ludu jest nierozerwalne od jego wysokiej rangi; Europeaan – Europejczyk, uitrydt – wyjezdza (uit – na, rydt – jezdzic), gevolgd door eenige beambten – sledzony przez kilku urzednikоw (gevolgd – sledzony, eenige – kilku, beambten – urzednikоw), zyn inspektiereis – jego inspekcja (zyn – jego, inspektiereis – inspekcja), noodig zyn – potrzebne (noodig – potrzebne, zyn – byc), inlichtingen onder-weg – informacje po drodze (inlichtingen – informacje, onder-weg – po drodze), Regent vergezeld door de honderden – regentowi towarzysza setki (Regent – regent, vergezeld – towarzyszyc, honderden – setki), tot het gevolg behooren – nalezec do jego swity (gevolg – swita, behooren – nalezec), oogen des volks – oczy ludu (oogen – oczy, volks – lud), onafscheidelyk – nierozerwalne (onafscheidelyk – nierozerwalne), zyn hoogen rang – jego wysoka ranga (zyn – jego, hoogen – wysoki, rang – ranga)).
De Europeaan leeft burgerlyk, de Regent leeft – of wordt verondersteld te leven – als een vorst. (Europejczyk zyje po mieszczansku, regent zyje – lub jest uwazany za zyjacego – jak ksiaze; Europeaan – Europejczyk, leeft burgerlyk – zyje po mieszczansku (leeft – zyje, burgerlyk – mieszczanski), Regent leeft – regent zyje (Regent – regent, leeft – zyje), verondersteld te leven – uwazany za zyjacego (verondersteld – przypuszczalny, te – do, leven – zyc), vorst – ksiaze).
Doch dit alles moet betaald worden. (Ale to wszystko musi byc oplacone; doch – ale, moet betaald worden – musi byc oplacone (moet – musi, betaald – oplacone, worden – byc)).
Het nederlandsch bestuur dat zich op den invloed van die Regenten gegrondvest heeft, weet dit, en niets is dus natuurlyker dan dat het hun inkomsten heeft opgevoerd tot een hoogte die den niet-Indier overdreven zou voorkomen, maar inderdaad zelden voldoende is ter bestryding van de uitgaven welke aan de levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd verbonden zyn. (Holenderskie wladze, ktоre opieraja sie na wplywie tych regentоw, wiedza o tym, i nic nie jest bardziej naturalne niz to, ze ich dochody zostaly podniesione do poziomu, ktоry dla nie-Indyka wydalby sie przesadzony, ale w rzeczywistosci rzadko wystarczajacy na pokrycie wydatkоw zwiazanych ze stylem zycia takiego lokalnego przywоdcy; nederlandsch bestuur – holenderskie wladze (nederlandsch – holenderski, bestuur – wladze), invloed van die Regenten – wplyw tych regentоw (invloed – wplyw, Regenten – regenci), gegrondvest heeft – opiera sie (gegrondvest – zalozony, heeft – miec), inkomsten opgevoerd – dochody podniesione (inkomsten – dochody, opgevoerd – podniesione), niet-Indier overdreven zou voorkomen – dla nie-Indyka wydalby sie przesadzony (niet – nie, Indier – Indyjczyk, overdreven – przesadzony, voorkomen – wydawac sie), zelden voldoende – rzadko wystarczajacy (zelden – rzadko, voldoende – wystarczajacy), bestryding van de uitgaven – pokrycie wydatkоw (bestryding – walka, uitgaven – wydatki), levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd – styl zycia takiego lokalnego przywоdcy (levenswyze – styl zycia, zoodanig – taki, inlandsch – lokalny, Hoofd – przywоdca)).
