скачать книгу бесплатно
− Mən qılıncı şimşəkdən kəskin, savaşda yağıya qənim, ağacsökən Kül Çuran!
− Mən qırx dəfə Çinə hücum etmiş, üç qardaşı savaşda, ataları döyüşdə, dədələri vuruşmada ölmüş, minbaşı Makaraç Alpam!
− Mən, yüzbaşı İşbara Alpam!
İçinq Katun İşbara Alpın özünü belə təqdim etdiyini gördükdə Qara Kağana doğru əyildi: “Bu Alp nə üçün özünü öyüb daha ətraflı tanıtmır ” − deyə soruşdu. Kağan İşbara Alpa sarı döndü:
− Böyük Katun, sənin də digər ərlər kimi özünü daha əhatəli təqdim etməyini istəyir, − dedi.
İşbara Alp yerə diz vurub qalxdı. Sonra Katuna sarı dönüb özünü belə tanıtdı:
− Mən atdığı ox sərrast dəyən, atdan yerə düşməyən, Çinə hücum etdikdə on min mal daşıyan , Çuluq Kağan ölənə qədər çinliyə qan uddurub yaşayan yüzbaşı İşbara Alpam!
Bu sözlər ildırım kimi səsləndi. Kür Şad və Tulu xan, Katuna baxdılar. Katun qızarmış dodaqlarını çeynəyir özünə gəlməyə çalışırdı. Qara Kağanın üzündə heç bir dəyişiklik yox idi. Tunqa Təginə tərəf döndü:
− Bu ərlərin hansı ilə boy ölçmək istəyirsən?– deyə soruşdu.
Tunqa Təgin baxışlarını död ərin üstünə gəzdirdi. ətrafdakılar nəfəs çəkmədən dayanmışdılar.
Ağır-ağır belə söylədi:
− Tunqa Təgin! İşbara Alpla vuruşacaqsan!..
Eyni zamanda onbaşı Pars, Yamtarın çiyninə əl atıb:
− Qorxuram, bizim yüzbaşıya bir şey olsun? − dedi.
Tunqa Təgin irəliləyib İşbara Alpın qarşısında durdu. Əynində yeni, gözəl bir qoruyucu döşlük vardı. Dəbilqəsində gümüş bir ay parlayırdı. Boyu İşbara Alpdan uzun, gövdəsi daha iri idi. Qıyıq, yaşıl gözləri sərt baxırdı. Kağan: “Hazırsınızmı?” − deyə soruşdu. Sonra üç dəfə əl çaldı. Bir-birindən on addım uzaqda dayanan iki igid qılınc çəkərək bir- birlərinə hücum etdilər. Bütün gözlər onlara zillənmişdi. Arxada qalanlar atlara minib ordan baxırdılar. İki bahadır böyük bir ustalıqla qılınc oynadırdı. Endirilən qılıncları ya öz qılıncı ilə geri qaytarır, ya da qalxanla dəf edirdilər.
Ortalıqda qılınc şaqqıltısından başqa heç bir şey eşidilmirdi. Katun həyəcanlanmışdı. İşbara Alpın məğlub olmasını, hətta ölməsini istəyirdi. Tulu Xanla Kür Şad yaxın qohumları Tunqa Təginin qalib gəlməsini istəməklə bərabər İşbara Alpın məğlubiyyətinə də razı ola bilmirdilər. Çünki o da uzaq qohumları idi. İşbara Alpın tabeçiliyindəki onbaşılar göz qırpmadan bu çarpışmaya baxır, kağan isə
donuqluğunu hələ də saxlamışdı. Savaş güclənir, sərtləşir, çevik addımlarla sıçrayan iki bahadır kağanın önündəki sahədə irəli-geri gedərək döyüşürdülər.
19
Bir ara ikisi də bir-birinin sağına dönərək sol əlləri ilə tutduqları qalxanlarla qorxunc, amma son dərəcə gözəl və maraqlı bir qılınc oyununa başladılar ki, ikisi də bir addım irəliləyib geri çəkilmədən çarpışmalarını beləcə xeyli davam etdirdilər. Onlar bu güclü zərbələri bir-birinin dəbilqələrinə doğru endirirdi. Zərbələr eyni vaxtda, eyni surətlə endirildiyindən qılınclar sanki havada donmuş kimi görünürdü. Kür Şad göz qırpmadan bu oyuna baxırdı. Doğrusu, bu döyüşdən doymaq olmazdı. Qara Kağan döyüşəcək iki igidi yaxşı seçmişdi. Birdən ikisi də irəli bir addım ataraq bir- birlərinə
yaxınlaşdılar. Qılıncları bir-birinə taxılı qalmışdı. Göz-gözə gəldilər. Tunqa Təgin:
− İşbara Alp! Səninlə döyüşdüyüm üçün öyünürəm, − dedi.
Yüzbaşı:
− Sağ ol, Təgin! − deyə cavab verdi.
Sonra ikisi də bir addım geriyə çəkilərək qalxanlarını önə tutdular. Döyüş yenə əvvəlki surətlə
davam etdi. Daha heç birində yorğunluq görünmürdü. İçinq Katun hirslənməyə başlamışdı. Kağana tərəf əyilərək:
− Artıq bitməzmi? − deyə soruşdu. Kağan başını çevirmədən cavab verdi:
− Belə gözəl vuruşan ərləri bu qədər tez ayırmaq insafdan deyil. Yaxşı bax! Belə gözəl döyüşü ömründə bir daha görə bilməzsən. Çində belə şeylər yoxdur!
Katun susdu. Başını yenə döyüşənlərə çevirdi. Elə bu zaman Tunqa Təginin dayanılmaz hücum etdiyini, İşbara Alpın bu qılıncları qalxanı ilə qarşıladığı, amma qalxanın bu güclü zərbələrə
davam gətirməyərək ikiyə parçalanıb yerə düşdüyünü gördülər. Bir anda Katunun gözləri parladı.
İşbara Alpın onbaşıları dodaqlarını çeynəyirdilər. Kür Şadın gözləri maraqla açıldı. Kağan gülümsədi. İşbara Alp o an qarşısındakına sağını döndərərək qılıncını özünə sipər etdi. Hər kəs Tunqa Təginin yeni və son bir zərbəsini gozləyərkən onun da qalxanını yerə fırlatdığını və “özünü qoru, İşbara Alp!” − deyə bağırdığını gördülər. O dəm hər kəsi heyrətləndirən qılınc oyunu yenidən başladı. İki igid bir-birilərinə ölümcül zəbələr endirdi. Bu dəfə artıq qılınclar ara-sıra hədəfə, dəbilqələrə və zirehli örtüyə dəyirdi. İndi İşbara Alp geri çəkilməyə başlamışdı. Tunqa Təgin durmadan hücum edir, İşbara Alp qorunurdu. Biri irəliləyir, o biri geriləyirdi. İşbara Alp bir az yorulmuş kimi görünürdü. Geri çəkilə-çəkilə tamaşaçıların önünə qədər gəldi. Bir addım da geriləyərsə, məğlub olacağını anladı. Tunqa Təkinin son zərbəsini dəf etdikdən sonra güclü bir zərbə
vurdu. Tunqa Təkin bundan ancaq bir addım geri çəkilməklə qoruna bildi. İkinci zərbəsi daha güclü oldu. Qılıncı dayanılmaz bir gedişlə Tunqa Təginin dəbilqəsinə çırpdı. Dəbilqə dığırlanıb yerə
düşdü. Tunqa Təginin burnundan qan gəlirdi. Bunu görən Katunun gözləri qaraldı. İşbara Alp oyunu udmaq üzrəydi. Bir qılınc zərbəsi başaçıq qalmış Tunqa Təgini öldürə bilərdi. Amma Katun yanıldı, İşbara Alp bir addım geri çəkildi. Bir həmlədə dəbilqəsini başından çıxarıb yerə atdı və “
Özünü qoru, Tunqa Təgin! ” − deyə hücum etdi.
Savaş sanki yenicə başlanmışdı. O qədər surətlə və cəld vuruşurdular ki, uzun saçları havada uçur, üzlərində, alınlarında iti çapıqlar görünür, çapıqlardan qan sızırdı. Kağanın çinli uşaqlarından dörd nəfəri otağın arxasında məqam gözləyirdilər. Otağın önündə qılınc oyununu izləyə bilmir, görə bilmək üçün bir yol arayırdılar. Bu dörd mehtərdən biri əsir bir Çin zabiti idi. Bu döyüş
səhnəsini o hamıdan cox görməyə çalışır, sağa-sola gedib gəlirdi. Çinlilərdən biri yoldaşına dedi:
− Buradan keçənin ətəyini qaldırıb baxsaq olarmı? Bizim tərəfimiz düzənlikdir, döyüşənlər də bir az çökəkdə vuruşurlar. Ona görə də yaxşıca izləyə bilərik. Təklif qəbul olundu.
Dörd çinli birdən yerə uzandı. Bir-iki dəfə çalışandan sonra keçənin ətəyindən bir az qaldırıb, bir-iki yüz addım irəlidəki döyüşü seyr etməyə başladılar. Keçmiş Çin zabiti döyüşləri tənqid edir, yanındakılara bəzi şeylər söyləyirdi.
− Boş yerə gəlmisiniz. İkisi də təcrübəsizdir. Heç bir şey bilmirlər. bu qədər ağılsızlıq olarmı…
qarşısındakının dəbilqəsi düşüncə öz dəbilqəsini də başından çıxarıb atdı. Türklər buna igidlik deyirlər, amma bu tamam acizlikdir. O qılınc məndə olsaydı, göstərərdim!..
Döyüş o qədər uzanmış, o qədər qızışmışdı ki, bütün tamaşaçıların ürəyi nağara kimi döyünməyə başlamışdı. Vuruşu görə bilməyənlər min cür yol axtarırdılar. Bir neçə kişi ortaya bir araba gətirib, atlarını onun üstünə çıxarıb, döyşə bu ucalıqdan baxırdılar. Mehtər Çalıq isə o yana-bu yana gedir, heç olmazsa, bir deşik tapıb oradan qılınc döyüşünü görmək istəyirdi. Amma o bezmədən, usanıb-yorulmadan, gedib-gəlir, münasib bir yer axtarırdı. Axtara-axtara da gəlib çadırın arxasına çatdığını sezmişdi. Birdən dörd kişinin torpağa yataraq baxdıqlarını gorüncə onların savaşı 20
seyr etdiklərini anladı. Yavaşca yanlarına getdi. Yerə uzanıb baxanların çinli olduqlarını anlamadan o da uzandı. Çadırın qapısı başdan-başa açıq olduğu üçün buradan döyüş aydın görünürdü. Çinlilər vuruşa o qədər dalmışdılar ki, yanlarına yeni birisinin gəldiyini hiss etməmişdilər.
Döyüş uzanıb gedirdi. İşbara Alpın alnında, Tunqa Təginin yanağında bir böyük çapıq vardı.
Üstündəki xırda yaralardan isə artıq onların bəti-bənizi görünməz olmuşdu.
Çinlilərdən biri keçmiş zabitdən soruşdu: “Bu həriflər qudurdularmı? Hələ döyüşürlər!” Çincə
söylənən bu sözləri eşitdikdə Çalığın üzü büsbütün dəyişdi… Ancaq seyr etdiyi qızığın döyüş onu söhbətə qarışmaqdan saxladı. Keçmiş Çin zabiti cavab verdi:
− Bu türklər ağılsız adamlardır. Çöl donuzu kimi döyüşürlər. Di gəl ki ustalıqları yoxdur. Mən olsaydım, indiyədək bu İşbara Alp adlı hərifi çoxdan yerə sərərdim! Çalıq ilan vurmuş kimi yerindən atıldı. Keçmiş Çin zabitinin belinə bir təpik vuraraq hayqırdı:
− Ey it oğlu it! Nə dedin?
Dörd çinli birdən ayağa qalxdı. Çincə danışıqlarına fikir verən bu türkün hardan çıxdığını anlamayıb çaşmışdılar. Çinli vəziyyətin qarışdığını görüb qabaqdangəlmişlik etmək istədi:
− Mənə bax! Sənin azğın bir əsgər olduğun görünür. Biz Qara Kağanın mehtərləriyik. Haydı, dəf ol burdan! − dedi.
− Qara Kağanın mehtəri deyil, qohumu olsan belə yenə çinlisən! Sən hansı haqla Göytürklərə
söyər, böyük İşbara Alpa ağzına gələni söyləyə bilərsən? Çinli çaşmışdı. Bununla bərabər dörd nəfər olduqları üçün çox qorxmurdu. Amma gözü Çalığın qılıncına sataşınca özünü itirdi:
− Cəsur! Qılıncın var deyə qürrələnirsən. Mənim də qılıncım olsaydı, sənə bu sözləri söyləməyə
macal veməzdim.
Çalıq bir hərəkəti ilə qılıncını çıxarıb qayışı ilə birlikdə yerə atdı:
− Haydı mən də qılıncsızam. Amma xainlik deyil, igidliklə qərara gələcəyik! − dedi və çinlilərə
hücum çəkdi. Çadırın önündə minlərcə gözün dikildiyi bir döyüş gedərkən, arxasında da tanrıdan başqa kimsənin görmədiyi başqa bir döyüş başladı. Beş kişi alt-alta, üst-üstə yumulub açılırdı.
Çinilər döyüşmək istəmirdilər. Amma bu azğın əsgər onları döyüşə sürükləmiş, artıq ox yaydan çıxmışdı. Çalıq, qarşısında təkcə keçmiş Çin zabiti varmış kimi durmadan onu vurur, o biri üç çinli də
Çalığı yumuruqlayırdı.
Tunqa Təginlə İşbara Alp artıq yorulmuşdular. Lakin heç biri çəkilmək fikrində deyildi. İçinq Katun isə yerində dura bilmirdi. Döyüşçülərdən daha çox başqalarına baxırdı. Bir ara, nədənsə, başını arxaya çevirərək çadırın içinə baxdı. Gözləri təəccüblə açıldı. Hərdənbir gözlərini İçinq Katuna dikən Tulu Xan onun bu təəccübünü görüncə o da çadırın arxasına baxdı. Burada, deyəsən, nəsə baş
verirdi. Ətəyi bir yerdən qaldırılmış keçənin üstü ara-sıra enib-qalxırdı. Tulu xan bunu görüncə içinə
vəlvələ düşdü. “Bəlkə də çirkin bir oyundu, bunu da İçinq Katun elətdirər ”, deyə düşünürdü. Kür Şada doğru əyilərək:
− Çadırın arxasında nəsə xoşagəlməz bir oyun gedir. Kimsəyə duydurmadan get, öyrən,orada nə
baş verir? − dedi.
Kür Şad ona yol verən tamaşaçıların arxasından keçərək otağın axasınacan gəldi. Burada cərəyan eləyən oyun havayıdan başlamamışdı, nəsə ciddi bir iş vardı. Ağız-burnu qan içində bir çinli yuvarlanıb ayağa qalxmağa çalışır, üç çinli mehtər də bir əsgər ilə döyüşürdü. Kür Şad buradakı döyüşü seyr etməyi o birisindən üstün tutdu. Yaxınlaşarsa, döyüşün tez bitəcəyinə qıymadı. Onsuz da döyüşün sonu yaxınlaşırdı. Çinlilər kefin istəyən kötək yeyirdilər. Bir aralıq yerə uzanan çinlilərdən birinin gözü Çalığın qılıncına sataşdı. İlan kimi sürünərək qılıncı götürdü. Qılıncı qınından sıyırıb onlara hücum edən türk əsgərinin başına vurmaq üçün irəlillədi. Kür Şad bütün bu olub bitənləri görürdü. İşə xainlik qarışdığını görüncə müdaxilə etmək vaxtının gəldiyini anladı. Yayına bir ox qoyub nişan aldı. Çinli qılıncı endirərkən Kür Şad yayı çəkdi. Ox çinlinin əlinə saplandı. Çinli bağırmağa başladı. Bu oxun atılması ilə çinlinin bağırması bir oldu. Döyüş dayandı. Çalıq Kür Şadı görüncə salamladı. Çinlilər də onu, türk adətincə yerə diz vuraraq salamlamaq istədilər. Ancaq o qədər yorulmuşdular və elə aciz idilər ki, yerə diz vuran kimi gülünc hərəkətlər etdilər. Əsl kötək yeyən- döyülən çinli, yəni keçmiş zabit Kür Şada şikayət etdi. Kür Şad onun sözünü kəsdi:
− Siz ər kimi döyüşməyi bacarmırsınız. Ər kimi döyüş təkbətək olur. Lap deyəlim ki dördünüz bir adama əvəz olduğunuz üçün hamınınz birdən üstünə gəldiniz. Bəs qılıncsıza nədən qılınc 21
çəkirsiniz? O ərə ki sizinlə savaşanda istifadə etməsin deyə qılıncını çıxarıb bir tərəfə atmışdı. Onun çıxardığı qılıncı onun özünə qarşı çalmaq, xainlik etmək kişilikdəndirmi?!
Sonra Çalığa dönərək soruşdu:
− Sən kimsən?
Çalıq cavab verdi:
− Mənə Çalıq deyirlər. Yüzbaşı İşbara Alpın mehtəriyəm.
Kür Şad İşbara Alp adını eşidincə geri döndü. Seyrini yarıda qoyduğu döyüşü yenidən izləməyə getdi. Çinlilər də həmin an uzaqlaşdılar. Çünki Çalıq qılıncını taxmış, döyüşə hazır vəziyyət almışdı. Amma Çalıq artıq onlara baxmır, Kür Şadın ardınca gedərək döyüşü seyr etmək üçün yer axtarırdı. Kür Şad əvvəlki yerinə gəlincə olanları Tulu xana qısaca danışdı. Sonra Qara Kağanın önündə yerə diz vuraraq belə dedi:
− Kağan! Bu iki ər bir-birinə bərabərdir. Buyruq ver ayrılsınlar. Yoxsa o biri oyunları keçirə
bilməyəcəyik.
Kağan gözlərini döyüşçülərə dikərək cavab verdi:
− Doğru söyləyirsən, Kür Şad, onları ayır!
Kür Şad qılıncını siyirərək onların arasına girdi. Qılıncı ilə qılıncları ayıraraq:
− Kağanın buyruğu var, vuruş bitmişdir! Bir-birinizə tay igidlərsiniz! − dedi.
İki ər Kağanı salamladı. Kağan İşbara Alpa baxdı:
− İşbara Alp! Göy Türklərin yenilməz bahadırı Tunqa Təginlə bərabərsən! Səni minbaşı qoyuram! − dedi.
Ətrafda səs çıxmırdı. Bu sözdən sonra İşbara Alpın onbaşıları gülümsədilər. Kür Şad da sevinirdi. Çünki İşbara Alpın uzaq qohumu idi.
İndi güləş yarışları başlayırdı. Gur səsli carçı bağırdı:
− Güləşə seçilmiş ərlər kimlərdirsə, gəlsinlər!
Səkkiz yerdən səkkiz ər çıxaraq çadıra doğru irəlilədilər. Kağanı salamlayıb, özlərini tanıtdılar:
− Mən, Ötükənin dəvəsi, qatı dəmir biləkli, qara aslan ürəkli, kürəyi yerə dəyməyən, kimsəyə
baş əyməyən İnal Tarkanam!
− Mən, barış olsa hünərli, yoxsul görsə əliaçıq, vursa buğa öldürən, göyə ocaq sovuran Tinəsi Oğluyam!
− Mən, daşı sıxsa duz edən, az, ancaq yaxşı iş görən, güclü ərlər başçısı, Qara Kağan əsgəri, uca Karluq bəyiyəm! Mənə Ay Dogmuş deyərlər!
− Mən, Qırğızların aslanı, Göymək Eli qaplanı, tufan olsa at sürən, yer tərpənsə, dik duran, qılınc vursa, daş yaran Alp Bamsıyam!
− Mən, Doqquz Oğuz güclüsü, yetmiş yağı intiqamçısı, yeddi qızın diləyi, Sələnçinin elçisi, qara yellə yarışan, boz ayı ilə vuruşan, doqquz alpla güləşən Bilgə Tulunam!
− Mən, Basmıl Eli qartalı, uca əsrlər yamanı, çırtma vursa, qan tökən, hayqırdıqca dağ sökən, qayaların qayası, yenilməz güc sahibi Şalçı Bəyəm!
− Mən, İşbara Alp yoldaşı, on dörd ərin qardaşı, qalın qayaya yaslanan, coşqun suda islanan, iyirmi ər daşıyan onbaşı Yamtaram!
− Mən, süngülənsə, ağrıtmaz, kımız içsə, əsriməz, boru çalsa, nəfəsli, köksü qılınc dəlikli, iyirmi yağı əskildən, dörd çinlini yatırdan Gümüş oğlu Çalığam!
İçinq Katun, Çalığın sözlərini duysaydı, yenə hirslənəcəkdi. Amma o bunu eşitmədi. Bilgə
Tuduna baxırdı. Yeddi qızın diləyi olan Doqquz Oğuz bəyi, İçinq Katunun indiyədək gördüyü ərlərin ən yaraşıqlısı idi.
Bu arada arxada bir qaynayıb-qarışma oldu. Qara Kağanın bəylərindən biri önə keçərək kağanın qarşısına gəldi. Əyilərək nə isə söylədi. Kağan, Katuna dönərək onunla bir az pıçıldaşdı. İçinq Katunun üzü gülürdü. Kağandan buyruq alan bəy tez geri dönərək adamları aralayıb gəldiyi yerə
getdi. Bir az sonra arxasında bir neçə çinli eyni yoldan geri döndü. Bunlardan biri o birilərin önündə gedir və görkəmindən bir çinli bəy olduğu anlaşılırdı. Çinli bəy kağanın qarşısına gəlincə diz çöküb əvvəlcə onu, sonra da Katunu salamladı. Katun yerindən qalxaraq əlindən tutub onu qaldırdı.
Yanında oturtdu. Qara Kağan isə heç qımıldanmadı. Üzündə bir cizgi belə dəyişmədi. Bir az sonra 22
carçılar Qara Kağanın əziz qonağı, İçinq Katunun qardaşı Şen-kinq gəldiyi üçün güləş yarışının sabaha qaldığını bildirdilər.
* * *
Gecə vaxtı bir-birindən ayrılmaz iki can yoldaşı: onbaşı Parsla onbaşı Yamtar oturub dərdləşirdilər. söz o günkü güləş yarışları üstünə gəlincə Yamtar dözmədi.
