скачать книгу бесплатно
− Onbaşı Sancar!
− Buyur.
− Ərlərin hamısı burdamı?
− Bir əskik var.
− Onbaşı Pars!
− Buyur.
− Ərlərin hamısı burdamı?
− Hamısı.
− Onbaşı Göy Börü!
− Buyur.
− Ərlərin hamısı burdamı?
− Beşi əskikdir.
− Onbaşı Buğra!
12
Yüzbaşı İşbara Alp bu suala cavab almadı. Yenidən bağırdı:
− Onbaşı Buğra!
Qalın bir səs cavab verdi:
− Onbaşı Buğra cənnətlik olub.
− Ərlərinin hamısı burdadımı?
− Burdadır.
− Onbaşı Qara Budaq!
− Buyur!
− Ərlərinin hamısı burdadımı?
− Üçü yoxdur.
− Onbaşı Üç Oğul!
− Buyur!
− Ərlərinin hamısı burdadımı?
− Biri əskikdir.
İşbara Alp, onbaşıları sorğu-sual edərkən çatışmayan ərlərin sayını bilmək üçün bıçağı ilə ağac parçasının üstə xətt cızırdı. Sorğu bitincə çəkdiyi cızıqları saydı. On iki əsgər və onbaşı Buğra ölmüşdülər.
Günəş ətrafı isidirdi. Göydə qoyun yununa oxşar buludlar vardı. Gecə vaxtı təpədən-dırnağa qədər yaş olub üşüyən əsgərlər indi yavaş-yavaş quruyub isinirdilər. Hələ bir az öncə, atlıların toplandığı enişdə kökslərinə qədər qalxan, önünə gələni aparan, Göy Türk ordusunun on üç igidini udan su indi hardaydı? Hər şeyi bağrında əridən, yüz illərcə durmadan qanla bəslənən türk elinin bozqırlarının torpağı bu suları sanki bir anda içmişdi. İri quşlar uçuşur, incə bir buğ torpaqdan yüksəldikcə
yüksəlirdi.
İşbara Alp yeni bir göstərişlə əsgərlərini dünən gecə qaldıqları yerə aparmağa başladı. Yenicə
düzənliyə çıxmışdılar ki, qarşıdan bir atlının böyük sürətlə onlara doğru çapdığını gördülər. Kürən ata minmiş bir əsgər onlara çatmağa otuz addım qalmış atının başını çəkib bağırdı:
− Yüzbaşı İşbara Alp kimdir?
İşbara Alp atını irəli sürüb cavab verdi:
− Mənəm! Sən kimsən? Nə istəyirsən?
Atlı atından yerə atılıb yüzbaşını salamladı:
− Mən Bağatur Şadın at uşağıyam, Bağatur Şad tez geriyə, onun ordusuna dönməyinizi tapşırdı.
Çinə hücum olmayacaq. Çuluq Kağan zəhərlənib cənnətlik olub.
Atlı bir sıçrayışla yenidən atına mindi. Dumanlı bozqırda atını ildırım kimi sürməyə başladı.
Düzənlikdə çaparaq uzaqlaşan atın nal səslərindən başqa bir şey eşidilmirdi. İşbara Alpın əsgərləri arasında bir ölüm səssizliyi vardı. Donub qalmışdılar. Kimsə bir söz söyləmir, nəfəs almaqdan belə
çəkinirdi. İşbara Alp başını göyə qaldırdı. Keçən gecəki o uğursuz buludu axtardı. Boşuna atdığı oxu düşündü. Gecəki boranı, fırtınanı, dolunu göz önündən keçirdi; “Tanrı ulu kağanımızı əlimizdən almaqla bizdən üz döndərdi”, − dedi. Sonra rəngi saralan, amma səssiz-səssiz ona baxan əsgərlərinə
göstəriş verdi:
− Ardımca gəlin! Erkən çatmalıyıq!
Sonsuz düzənlikdə səksən yeddi atlı uçurdu. Çuluq Kağanın kiçik qardaşı Bağatur Şadın tabeliyində olan yüzbaşı İşbara Alp onun ardınca gedirdi. Dəqiqələr keçdikcə atların sürəti artırdı.
Atların quyruqları, əsgərlərin qumral saçları havada dalğalanırdı.
13
BAĞATUR ŞAD
Dörd yana xəbərçi göndərmişdilər, ətrafdakı bütün əsgərlər Bağatur Şadın ordusuna toplaşmışdı.
Artıq geriyə dönürdülər. Əvvəlcə Çuluq Kağanın öz ordusuna, oradan da Yurda köç edəcəkdilər.
İyrimi min atlı quzeyə doğru ağır-ağır gedirdi. Yüzbaşı İşbara Alp səksənaltı əsgəri ilə birlikdə bu dəstənin ortasında idi. Bütün ordu ağzına su almışdı. Çünki Çuluq Kağanın İçinq Katun tərəfindən zəhərlənib öldürüldüyünü öyrənmişdilər.
Onbaşı Yamtarla onbaşı Pars sıranın arxasında idilər. Yavaş-yavaş danışırdılar. Pars deyirdi:
− Çinli Katunun etdiyini gördünmü? Çinin altını-üstünə çevirəcəyimizi anlayınca kağanı zəhərlədi.
Yamtar belə cavab verdi:
− Bir şey anlamıram. Katun öz ailəsinin yenidən Çinə kağan olmasını istəmirdimi? Çuluq Kağan çinliləri məğlub edərək onun istəyini yerinə yetirəcəkdi. Elə isə hansı səbəbə görə Katun Kağanı zəhərlədi? Mənə elə gəlir ki, nəsə başqa bir səbəb var.
− Başqa nə səbəb ola bilər?
− Nə olacağını bilmirəm. Yəqin ki, bu qadın sorğu-suala çəkiləcək. O zaman səbəbi nə olduğunu biz də öyrənəcəyik.
− Bu qadının mütləq ölməsi gərəkdir. Heç şübhəsiz yay kirişi ilə onun nəfəsini kəsəcəklər.
− Kağanı zəhərləyən kim olursa-olsun, yay kirişi ilə öldürülə bilməz. Onun qılıncla başını vurmaq, ya da oxla köksünü dəlmək lazımdır.
− Bağatur Şadın otağına baxan çinli xidmətçiləri gördünmü? Bəlli etmək istəmirdilər amma sevincdən içləri içlərinə sığmırdı.
− Bağatur Şad, ağası Çuluq Kağanı zəhərləyən bu qadını sağ buraxmaz. Bu çinli qadınlar çox zaman qısır olurlar. Yalnız ən nəcabətlisi beş uşaq doğa bilər. İnəklər buzovlayar, atlar qulunlayar, qancıq it isə küçük doğar. Ancaq çinlinin dişisi isə heç bir işə yaramaz. Üstəlik, kağanımızı zəhərləyər.
− İşə yaramayan təkcə dişilərmi? Bəs erkəyi nə işə yarar?
− Heç olmasa erkəyi ter əkib, qumaş toxuyur. Biz hücum edənə qədər qarət üçün bizə mal hazırlayır.
***
Sulara axşam qaranlığı çökəndə ordu gecələmək üçün dayandı. Yay olduğu üçün çadırları yox idi.
Bir gecə öncəki fırtına isə onlara baha başa gəlmişdi. Amma o fırtınanın bir daha gəlməyəcəyini yaxşı bilirdilər. Sadəcə Tanrı, Çuluq Kağanı apararaq hirsini soyutmuşdu. Bu gecə ətraf çox gözəl idi. Sərin külək əsir, göydə incə buludlar dolaşır, yaxındakı meşədən qəribə səslər gəlirdi. Bu gecə atları tumarlayan, silahları itiləyən yox idi. Kımızlar içilmir, qızarmış ətlərə, qurudlara gözünün ucuyla da baxan yox idi. Bu gecə hər şey öz içində həsbi-halda, alış-verişdə idi. Bu gecə göstərişlər kəskin verilmir, sözlər sərt deyilmirdi.
Gecə yarısından sonra Ay batdı. Ortalığa çökdü. Könüllərə də qaranlıq enmişdi. Əsgərlərin az bir hissəsi yatır, çoxu isə düşüncələr içərisində idi. Bir türkün nələr düşündüyü üzündən bilinməz ki.
Birdən-birə qəfil bir səs yuxulayan, düşünən əsgərləri bu küskün hallarından çəkib çıxardı. Bu, bir 14
qopuzun səsiydi. Otluğa uzananlar durdular, oturmaqda olanlar ayağa qalxdılar. Səs güclənirdi.
Əsgərlər bir-bir, iki-iki səsə doğru getdilər. Onbaşı Pars, Onbaşı Yamtara baxaraq:
− Qara Ozan olacaq, yenə coşub, − dedi.
Yamtar cavab verdi:
− Coşub. Bizi də coşduracaq!
İki onbaşı ağır addımlarla gedirdilər. Qaranlıqda bir-birini tanımayan bir çox əsgər də səsə tərəf üz tutmuşdu. Onların arasında onbaşılar, yüzbaşılar vardı. Hətta minbaşılar, tümənbaşılar, tarkanlar, buyruqlar, təkinlər7 də vardı. Hətta Bağatur Şad da onların arasındaydı. Bir sözlə, bu səsi eşidən qalxır, yüyürürdü.
Qara Ozan yerdə bardaş qurub, qopuzu ilə baş-başa vermişdi. Çaldığı havaya elə dalmışdı ki, ətrafına bu qədər adamın toplandığını hiss edəcək halda deyildi. Qarşısında cox gənc bir əsgər oturmuşdu. Qara Ozana baxırdı. Qara Ozan əvvəlcə çaldı, çaldı, sonra isə coşub söyləməyə, oxumağa başladı. Oxuyur və çalırdı. Çevrəsindən səs-səmir çıxmırdı. Bu yüzlərcə əsgər və bəylərin ürəyi sanki Qara Ozanın qopuzundakı tellərdə titrəyirdi. Qara Ozanın şaqraq səsi bir gurultu kimi eyni zamanda düzənliyə və könüllərə enirdi. Qara Ozan şeir söyləyirdi.
Çuluq Kağan öldümü?
Türklər başsız qaldımı?
Qorxaq çinli güldümü?
Parçalanır ürəklər.
Kim bizə qurdu tuzaq?8
Tanrı türklərdən uzaq.
Kağandır yurda bəzək
Parçalanır ürəklər.
Çuluq Kağan igiddi,
İndi cənnətə getdi.
Bunu bizə kim etdi?
Parçalanır ürəklər.
Ulduzumuz sönmüşdür,
Yağılar sevinmişdir.
Kağan zəhərlənmişdir,
Parçalanır ürəklər.
Ordu, Qara Ozanın oxuduğu havanın ruhunu tutmuşdu. Dördlüklərin sonunu hamısı birdən gur səslə təkrarlayıb ağlayırdılar. Bu, hər biri qanlı savaşlardan, ölümün pəncəsindən neçə dəfə salamat çıxmış, on beş yaşlı uşaqlardan tutmuş, altmış yaşındakı qocalaradək minlərcə savaş ərləri titrək səslərlə:
− “Parçalanır ürəklər!..” – deyə inlədikcə minlərcə bozqurd ulayırmış kimi bütün düzənlik inildəyir, qarşıdakı meşədən isə həqiqi bozqurdlar səslərini öz soydaşlarının səsinə qatıb səs-səsə
verirdilər. Qara Ozan isə oxumağındaydı:
İndi bunludur9 budun10
7 Onbaşı, yüzbaşı, minbaşı, tümənbaşı, tarkan, buyruq, təkin – o dövrdə türk ordusunda hərbi rütbələr.
8 Tuzaq − tor
9 Bunlu − sıxıntılı
10 Budun – el, soy
15
