скачать книгу бесплатно
Мин колак салдым. Ишек артында н?рс?дер шаштырдый иде. Торып утырды булса кир?к. Пышылдап кына ниндидер дога укырга тотынды.
– Салават ?йт?, —дип а?латты Айрат, —?йд?, киттек.
Урамда колакны ярырдай тынлык иде.
?анда – бушлык.
Н?фис? кайда ик?н? – дип уйладым мин, – Ис?н мик?н ул…” ??м б?ген т?нл? к?рг?н т?шемне х?терл?дем. З?лиф?не? т?р?з?г? килеп ялынуы… Сарыкларыны? буып ташлануы… ?зл?рене? ?йд? булмый чыгуы… Мин болар арасында ниндидер б?йл?неш барлыгын тойган кебек булдым да к??елг? шом й?герде.
– ?йд?, З?лиф?л?рг? барабыз!
Айрат ми?а с?ерсенеп карады.
– Мин аны б?ген т?шт? к?рдем, – дип а?латтым мин.
Айрат б?тенл?й туктап ук калды.
– Яны?а керт?е?не, аны коткаруы?ны ?тендеме? Т?р?з?г? килеп?.. – диде ул ниндидер ачыш ясаган кебек, – Шулаймы?
Х?зер мин аптырап калдым.
– Син каян бел?се??
Айрат ?з гоманыны? чынлыгына ышанырга тел?г?нд?й ми?а бертын тек?леп торды.
– Ул т?шне мин д? к?рдем.
– Булуы м?мкин т?гел!
– М?мкин ик?н шул.
– Дим?к, ул т?ш булмаган… Дим?к, З?лиф? чынлап та килг?н безг?…
– Белмим…—Айрат аз гына тынып торды, – Мин икенче кызны к?рдем…
– Кемне?
– Егетл?р, килегез ?ле монда!
К?тм?г?нд? я?гыраган бу тавыштан без дертл?п киттек. Атлаган ?иребезд? катып калдык та акырын гына х?р?к?тл?неп тавыш килг?н якка борылдык. Мин бала ?оннарымны? кабаруын Айратка сиздерм?ск? тел?п бел?гемне сыпырып куйдым. Ул да шулай итте. К??еле?? шом оялаганда ??рбер к?телм?г?н н?рс? куркырга м??б?р ит? ик?н. Тавыш ху?асы явыз зат-ф?л?н булса, мин й?гереп качарга ?зер идем инде. Тик ул ?идиятулла абзый булып чыкты.
– Идиот… —дип пышылдады Айрат, – Котны ботка т?шерде.
Мин д?шм?дем.
?идият, кырыкка ?итеп килг?н буйдак ир, фермада каравылчы гына булып эшл?с? д? башлы кеше, белм?г?н н?рс?се юк. Болай карап торуга ул сау-с?л?м?т кешег? охшап тора, фикер с?решенд? д?, атлап й?решенд? д? бер ген? кыешлык та тапмассы?. ? асылда… Аны? хакында бер м?з?к т? й?ри ?ле. Х?ер, ?идият турында м?з?кл?р к?п инде ул, тик монсын чын булган х?л дип с?йлил?р.
– Безне сугышта шул х?тлем нык чыныктырдылар, – диг?н ?идият, бер исерг?ненд?, – Аяктан “Камаз” машинасы бел?н чыгып китс?? д? бер н?рс? д? булмый.
Моны ты?лап торган “Камаз” шоферы, ул кемг?дер кунакка килг?н булган, шундук тотып алган:
– ?йд? алайса, аягы?нан машина бел?н ?т?м,– диг?н ул ?идиятне? ?з с?зенн?н чигенеп м?сх?р?г? калуын к?теп, – ?фганда булган кеше алай мактанмый ул.
?идият елмаеп кына куйган:
– Бер яшник аракы.
Кул сугышканнар да ?идият аякларын машина астына тыгарга ?айлап куйган. Моны к?тм?г?н шофер бер м?лг? албырап калган, тик ?идиятне?:“?йд?! Егет с?зе бер була ул. Чыгарга курыкса?, ике яшник т?лисе?!”– дип м??б?рл?вен? ?чегеп, аяклар ?стенн?н узып китк?н. Шуннан ?идият берни булмагандай торып баскан да шофер янына килг?н:
– Бар, бырат, кибетк? элдерт!
Тегесе ?з к?зл?рен? ?зе ышанмыйча, баскан урынында ярты к?н буе катып торган, ? ?ушына килг?ч, ике яшник аракы алып бирг?н.
– Гафу ит, туган…—диг?н ул, – Мондый х?лне к?рг?нем д?, ишетк?нем д? юк иде. Син чынлап та батыр яугир булгансы?дыр.
– Начар сугышчы т?гел идем, – диг?н ?идият, чалбар балакларын к?т?реп, – Тик мен? аякларым гына ташлап качты.
Аны? ике аягы да протез ик?нне к?рг?ч, шофер б?тенл?й ?ушсыз егылган, дил?р…
–Кайда ашыгасыз, егетл?р, —диде ул, без каршысына килеп баскач,– Тоткарламыйммы сезне?
Без баш селкедек.
– Бер проблема бар бит ?ле, егетл?р…
Без колакларыбызны торгызып ты?ларга ?ыендык.
– Б?тен авылны урап чыктым, бер юньле кеше таба алмадым. Кайсы ?йд? юк, кайсы ишеген бикл?п утыра…—ул т?м?ке алып кабызды,– ? минем мен? бер “ч?к?шк?” бар.
– Без бит эчмибез.
– ? мин кыстамыйм да…—Ул бер ч?лле шеш?сен тартып чыгарды, – Янымда гына торыгыз. Эчк?ч, ялгыз каласым килми минем. Янымда кемне?дер й?р?ге типк?нне тоясым кил?.
Ул шеш?сен ачып, ?ыелмалы стаканга аракы койды.
– Сезне? ис?нлекк?, егетл?р.
Без баш кактык. Ул эчеп куйды.
– Авыл ирл?ре б?ген ауга китк?н…—дидем мин, – Син к?рг?нсе?дер инде.
– Шуннан?
– Минем бик т? барасым килг?н иде.
– Ерунда!..
– Ник алай дисез?
– Ну, кулларыннан килс?, б?ре аулап кайтырлар инде… Шуннан?!.
– Сарыкларны б?ре…
– …бумаган!
– Алайса, н?рс? со??
– Белмим.
– Авылда вампир бар, дил?р…
– Вампир… – Ул т?м?ке т?пчеген ?ирг? батырып куйды, – Вампир авылда м??ге булган ул… Чуртым…
Ул тагы берне койды.
– ?хт?мне бел?сез бит?!. Скотник иде. Хатыны больницада б?би табып ята, ? ирне? бич?се янына т?ш?рг? акчасы юк. Председательг? керг?н бу. Тегесе с?йл?шеп т? тормаган, “юк” дип кен? куйган. Шуннан ?хт?м моны ?ст?ле артыннан с?йр?п кен? алган да я?агына берне кундырган.
– Шуннан?
– Председатель айдан артык больницада ятты. ? ?хт?мне милицияд? бер атна тоттылар да чыгарып ?иб?рдел?р. Кайткач ми?а аркасын к?рс?тте. З?п-з??г?р иде. Б?ерен т?йг?нн?р. Атна-ун к?н й?рде д?… ?ирл?дек.
Ул стакандагы аракысын ачу бел?н эчеп ?иб?рде.
– Вампирны? монда ни катнашы бар?– дидем мин ник тукталуыбызга ?кен? башлап. ?идият, ?йтерсе?, мине ишетм?де д?.
– Авыл кешесе борын-борыннан бер р?х?т т? к?рм?г?н. Сез тарихны бел?сез бит инде. Крепостное право диг?н н?рс?не х?терлисездер. ? крестьян восстаниеларын?!. – Ул безг? карап алды да, кулын селт?п куйды, – Р?х?тлект?н бер?? д? коралг ?релми. Авыл гомер бакый изел? астында булды, аны? тирен, саулыгын, х?тта канын сыгып, суырып алдылар.
??м ул кин?т ми?а тек?лде:
– ? син:“Вампирны? ни катнашы бар?” – дисе?. Мин председательне д? гаепл?рг? тел?мим. Ул икм?кне тиешле б?яг? сата аламы?! ? техника к?пме тора?! ? ягулык?! Шулай булгач, акча каян килсен колхозга?!. ? еллар буена зарплата алмаган колхозчы ничек к??ел биреп эшл?сен?!.
– Без бит чын вампир турында ?йт?без, – дидем мин, ?идиятулланы? с?зенн?н ялка башлап,– Кан эч? торган…
– ? мин н?рс? хакында с?йлим?! – Ул т?м?ке кабызды, – Без б?л?к?й чакта м?кт?пт? бер юаш малай бар иде. Без, тилел?р, аны уратып алабыз да:“Елый. Елый. Елый”– дип ?чеклибез. ??м бераздан ул чынлап та елап ?иб?р?.
Мин Айратка карап куйдым. Ул ты?лый иде.
– Идея материальлл?ш? диг?нне ишетк?негез бардыр, – дип д?вам итте ?идият, – М?хит, кешене уратып алган атмосфера материальл?ш?, ул кешене? кил?ч?ген билгели. Кемнедер алла итеп к?р?се? ик?н, ?зе? д? сизм?ст?н, аны? колына ?верел?се?…
Ул икебезг? д? к?з й?гертеп алды.
– ?г?р халык ф?л?н гасырлар буена:“Безне? каныбызны эч?л?р” – дип яши ик?н, аны? бу уе материальл?шм?с, гам?лг? ашмас дип кем ?йт? ала?!
– Дим?к, авылда вампир булу м?мкинлеген? син шикл?нмисе?? – диде Айрат.
– Шикл?нмим. ??м мин тагын бер н?рс?не бел?м, б?ген китк?н аучылар урманны? б?тен б?ресен тотып бетерс?л?р д? ирт?г? тагын маллар зыян к?р?ч?к. Маллар гына булса…
– Ник алай дисе??
?идият икебезг? д? тек?леп карап чыкты.
– Песил?регез ?йд?ме?—Аны? с?зенн?н мин кин?т н?рс?г?дер т?шенг?нд?й булдым, тик башыма килг?н фикер шундук эзсез югалды. ? ?идият д?вам итте,—Авылда башта песил?р югалышып бетте. Минем Мурзик юкка чыккач, к?ршел?рг? кереп сораштырдым, аннан б?т?н кешел?рг?… Кыскасы, беркем д? песиене? кайда й?рг?нен белм?де, атнага якын к?рг?нн?ре юк ик?н. Мен? шулай… Башта песил?р югалды. Аннан сарыклар каза к?рерг? тотынды. Б?ген ферма сарыкларын мин каравыллый идем. Т?нге с?гать ?чт? бер чыгып ?йл?ндем, д?ртенче унбиш минутта – бер. Шул арада бер к?т? сарык буып ташланган иде. Бер ген? тавыш та ишетелм?де. Б?ре шулай эшли аламы?! Юк!
Айрат бел?н без катып калдык.
– Картыйны? да песие юк, —дип пышылдадым мин, – Югалган…
?идият елмаеп куйды.
– Без ?ле а?лап та бетермибез. Тик зур б?ла кил? безг?, егетл?р. Тормышны? тамыры булган авылны юкка чыгарачак б?ла.
Без д?шм?дек.
– ? бит уйлап караса?, песил?рг? кад?р д? бик к?п н?рс?л?р юкка чыкты, —дип д?вам итте ?идият,– Дин юкка чыкты. К?пме матур йолалар!.. ??м ?керенл?п кен? кешел?р арасындагы ?ылылык, ярд?мчеллек юкка чыкты. Намус. – ??м ул яртылаш эчелг?н ч?к?шк?сен атып б?рде, —Элек мен? бу н?рс?не якын да китерми торганнар иде. Х?зер ис? хатыннар да эч?…
– Дин кайтты бит…– диде Айрат, дулкынланган тавыш бел?н,– Безне? яланда да м?чет т?зеп яталар.
?идият озак кына д?шми торды. Аннан со? Айратка т?б?лде:
– Дин кайтты… – диде ул авыз чите бел?н елмаеп, – Песил?р д? кайтыр… Сарыклар да… Б?лки, кайтыр…
Аны? бу с?зенн?н без берн?рс? д? а?ламадык.
* * *
Картыйларга кайткач та ?йг? керерг? ашыкмадык. Капка т?бенд?ге эск?мияд? д?шми-тынмый гына озак утырдык. Икебез д? н?рс?дер сизен?, нид?ндер ш?б??л?н?, тик ?з шикл?ребезне кычкырып ?йтерг? базнат итми идек шикелле.
?идият яныннан китк?ч без З?лиф?л?рг? кереп чыктык. ?йл?ре д?, мунчалары да, кел?тл?ре д? ачык, тик анда бер ген? тере ?ан иясе д? юк иде.
– Алар кайдадыр китк?н, – дидем мин, и? куркыныч уйларымны куага тырышып, – Б?лки, к?ченг?нн?рдер?..
Айрат катгый гына ?йтеп куйды:
– Алар вампирга ?йл?нг?н.
Мин тертл?п киттем. ?зем д? шуннан шикл?н?, тик бу хакта уйларга курка идем.
– Ниг? алай дисе??
– Алар ?тк?н т?нд? вампирга ?йл?нг?н,—диде Айрат калтыранган тавыш бел?н,– Сине? т?ше?? керг?н З?лиф? минем арттан килг?н булган. Ул… Ну, без аны? бел?н дуслашып й?ри идек… Озатышып…
Ул авыр сулап куйды.
– ?г?р ул минем т?шк? керг?н булса, мин… Мин торып ишекне ачасы идем… Мин аны? шулкад?р ялбаруына каршы тора алмас идем. Юк. ? син ачмагансы?…
Мин ?земне гаепле итеп сиздем.
– Ачарга кир?к иде мени?..
