скачать книгу бесплатно
Убырлар уянган чак
Марат К?биров
Куркыныч к?ренешл?р, коточкыч вакыйгалар хакында укырга яратучылар ?чен и? популяр татар язучысыннан тагын бер мавыктыргыч китап. Убырлар уянган чак – татар ?д?биятында вампирлар хакында беренче роман. Анда с?з ??йге ялда авылга кайткан яш?смер ма?аралары турында. Монда керсез м?х?бб?т т?, кот алынырлык к?ренешл?р д?, к?зг? яшь китерерлек яктылык та – барсы да бар. Укы – кызык булачак!
Беренче б?лек
* * *
Мин авылга кунакка кайтуымны б?тенл?й башкача к?з алдына китерг?н идем. Безне? авыл чыршы, нарат агачлары бел?н капланган тау астында утыра, шул агачлыктан бернич? чакырымга сузылган куе урман башлана. Картыйларны? урамы тау ит?генд?, авылны? и? биек ?иренд?, ул ?лл? кайдан к?ренеп тора. Астарак кечкен? елга ага. Урам малайлары бел?н без шунда балыкка й?рибез, су кер?без. Авылны? башка ?лешенн?н аерылып торганга безне? якны урман ягы дип т?, ш?р?ле урамы дип т? й?рт?л?р. ??м монда яш??чел?рне? исемен? д? “ш?р?ле” кушаматы ?ст?л?, ?йтик, минем хакта с?з барганда кемдер: “Нинди Ил?ам?” – дип сорый ик?н, а?а шуны да белмисе? мени диг?нд?й итеп карап:“Ш?р?ле Ил?ам инде” – дил?р. Урам арасында да, ?имеш бакчаларында да агачлар к?п булганлыктан ??й к?нн?ренд? ул ямь-яшел булып, ?лл? кайдан балкып к?ренеп тора ??м гади авыл урамы т?гел, ? тылсымлы ?кият доньясы булып тоела. Шу?а к?р?, мин аны бик яратам, каникуллар башлануын т?земсезлек бел?н к?теп алам да со?гы кы?гырау б?йр?менн?н туп-туры диярлек авылга сыпыртам.
Бу юлы да шулай булды. Юл буена мин андагы дус малайларны, к?рше кызларын бер?м-бер?м к?з алдына бастырып кайттым. ?сеп бетк?нн?рдер инде, ?зг?рг?нн?рдер, ел буена к?рг?нем юк бит. Мине танырлармы? Ничегр?к каршыларлар? Х?ер, болары ?чен бик борчылмадым да инде. Безне? урам кечкен? булгангамы, барыбыз да дус-тату яшибез. Х?тта ?лк?нн?р д? бер-берсен? ярд?м итешеп, х?л-?хв?л белешеп тора. Картый ?йтмешли, к?нен? биш урап х?л бел?л?р. Шулай да к??елд? ниндидер шик т? юк т?гел иде…
Район ?з?ген? ?итк?нче кояш балкып тора иде. Авылга кайта торган автобуска утырыр алдыннан я?гыр сиб?л?рг? тотынды, ? авылга якынаюга, яшен яшн?теп котырып ява башлады.
– Нич? к?н иш? инде бу, ходайны? р?хм?те! – дип куйды бер карчык (мин аны? исемен онытканмын),– Аф?те бел?н булмасын инде.
– Я?гыры гына п?чт?к ?ле аны?, – дип с?зг? кушылды бер карт (?зебезне? урамнан булмагач, моны? да исемен х?терл?мим),– Ш?р?ле урамына убыр иял?шк?н дил?р бит. Бампир дип ?йт?л?рме ?ле… Шуны? эше булмагае.
– Кит аннан!
– Б?й, ишетм?де? мени ?ле… Теге Галим?рд?н бич?се шу?а к?р? очсызга гына йортын сатып китк?н бит. Алпавыт сарае кад?р йорт иде, югыйс?.
– ?ст?гыфирула! Чынлап шулай мени?!
– Олы башым бел?н алдап тормам бит инде.
Мин аларны? с?зен башкача ты?лый алмадым. Яшен яшн?п, к?к к?кр?де д? я?гыр чил?кл?п коярга тотынды. Кемдер коты алынып кычкырып ?иб?рде, кемдер бисмилла ?йтеп баш ?стен сыпырып куйды. ??м с?з б?тенл?й башка юн?леш алды. Л?кин ми?а ишетк?не д? бик ?итк?н иде инде. Ч?нки Галим?рд?н бич?се диг?не, картыйларны к?ршесе Халис? апа иде. Н?фис?не? ?нисе. Н?фис? бел?н без ?тк?н ??йне матур гына дуслашып калган идек, яз уртасына кад?р хат та алыштык ?ле, тик со?ыннан никтер туктап калдык. Мин мо?а бераз борчылсам да кара кайгыга т?шм?дем, озакламый авылга кайтам, шунда очрашырбыз ?ле дип юандым. Д?ресен ген? ?йтк?нд?, ш???р автобусында дуслар ничек каршылар ик?н дип х?вефл?нг?нд? д? шул Н?фис? к?з алдыннан китм?г?н иде. Х?зер, аны? башка урынга к?ченеп кит?ен белг?ч, б?тенл?й к??елсез булып калды. Авылга кайтуымны? б?тен м?гън?се югалгандай тоелды. Шулай да ?земне тынычландырырга тырыштым. ?лл? нинди шомлы с?зл?р с?йл?неп кайткан бу карт бел?н карчыкка тагын бер караш ташладым. Яшисен яш?г?нн?р инде. Б?лки, акыллары да кыйшая башлагандыр. ??рх?лд?, аларны? с?зен хакыйкать дип кабул ит?рг? ярамый, бигр?к т? гайре табигый н?рс?л?р турында шундый беркатлылык бел?н с?йл?г?нн?н со?.
Мин ??йге кояшка алданып ?и?елч? ген? киенг?н идем. ?ст? – спорт костюмы, аякта – кроссовкалар. Автобустан т?ш?г? я?гыр бераз басылгандай булса да урам инде ярыйсы ук пычранып ?лгерг?н иде, ? к?пер башына ?ит?р?к, ташлы ком ??елг?н ?ир бетк?ч, б?тенл?й баткакка ?йл?нде ??м мин кроссовкаларны салып кулыма тоттым да, чалбар балакларын тезг?ч? сызганып атладым. Я?гыр б?тен киемемне чылатып бетерг?нлект?н, ?ил салкын булып тоелды, ул с?якл?рем? кад?р ?тк?нд?й булды. Мо?а кад?р ?кият доньясы булып т?шл?рем? керг?н Ш?р?ле урамы инде ул кад?р ?к матур булып к?ренм?де. Ул ниндидер салкын котсызлык б?ркеп торган ташландык авылны х?терл?тте. Урамда кеше заты, кеше ген? т?гел, х?тта эт-ф?л?н д?, сы?ар ?ан иясе д? юк иде. ?й т?б?л?рен? тыпылдап тамган тамчыдан башка бер тавыш та, бер х?р?к?т т? юк, ?йтерсе?, урам м??гелек йокыга талган. Мин калтыранып куйдым. Ирексезд?н к??елг? шом й?герде. Кайтуын кайттым да, тик картый инде ис?н т?гелдер, аны к?пт?н ?ирл?г?нн?рдер, гомум?н, бу урамда барсы да к?пт?н инде ?леп бетк?ндер сыман тоелды.
Капка шыгырдап ачылды. Аны? шыгырдауы ничектер ?анымны кырып алган сыман булды. Мин, ?леге шомлы тавышны? тагын кабатлануыннан куркып, аны тиз ген? ябып куйдым, тик ул тагы да куркынычрак булып шапылдап ябылды. Мо?а игътибар итм?ск? тырышып, ашыгып ишекк? уздым. Тизр?к ?йг? керерг? тел?п ишек тоткасын тарттым. Тик ишек ачылмады. Мин тагы тарттым. Ачылмады. Ул эчт?н бикле иде. К??елг? шик й?герде. Картый к?ндезл?рен ишек бикл?п утыру т?гел, аны т?нгелекк? д? ачык калдыра торган иде бит. Н?рс? булды ик?н?
Х?тсез ген? д?берд?тк?нн?н со?, эчт?н аяк тавышлары ишетелде. Ишек янына ?итк?ч, ул туктап калды. Ты?лап торды. Мин тамак кырган булдым.
– Кем й?ри анда?
– Мин бу, картый…
– Син кем?
– Ил?ам.
– Минем Ил?амым ш???рд? ?ле.
Аяк тавышына карап мин аны? кит?рг? ?ыенганын ш?йл?дем д? елардай булып кычкырып ?иб?рдем.
–Картый, мин кайттым бит… Кичке автобус бел?н… ?шедем, керт инде…
?авап ишетелм?де. Веранда т?р?з?сен каплап торган п?рд?не? бер чите ачылды да картыйны? курку катыш сагаюлы й?зе к?ренде. Ул озак кына мине ?йр?неп торды.
–Мин бит бу, картый. Танымыйсы? мени.
Ул д?шм?де. Ниндидер дога укый-укый ишек янына килде д? аны ачып ?иб?рде. Кулындагы очлы таягын ми?а т?б?п, тагы бераз карап торды.
–Кем ик?не?не ник башта ук ?йтм?де?,– диде ул мине ишект?н тартып алып,– Кер тизр?к. Котымны алды? бит.
Мин аны?:“Кайтты?мы, балакаем! Ис?н-таза гына яшисезме?!” – дип, кочаклап алуын к?тк?н идем, тик ул ишекне кел?л?рг? ашыкты. Аннан со? ми?а тагы бер сынаулы караш ташлады да ?й эчен? эт?рде:
– Бар, кер тизр?к. Катып ?л?се? бит.
Пычрак аякларыма карап, кыенсынып торуымны к?реп, кулымнан ук эл?ктереп алды:
–?йд?-?йд?, керг?ч юарбыз.
?йг? узгач, ми?а ?ылы су, коры киемн?ремне ?зерл?п бирде д? табын корырга тотынды. Шул арада ?ти-?нил?рне? х?лен сораштырып алды, мин ?авап бирг?н булдым, ?зем д? х?л белештем. Ул ?авапсыз калды.
Мин инде ник авылга кайтканыма чынлап торып ?кен? башладым. Картыйны, ?йтерсе?, алыштырып куйганнар иде. Башка чаклардагы сыман кочаклап та алмады, янымда ?лтер?п т? й?рми, алып кайткан к?чт?н?чл?рг? д? бик исе китми. Кыскасы, ул минем авылга кайтуыма тамчы да шатланмый, киресенч?, х?вефл?н? ген? иде сыман. Ч?й эчк?нд? с?з арасында гына: “Укуларыгыз шушы вакытта ук бет? мени со??” – дип сорап, кайчанга кад?р торырга уйлавым бел?н д? кызыксынып куйды. Мин: “Белмим ?ле…” – дип кен? ?авап бирдем. Мин чынлап та белми идем ?ле. Б?лки, ирт?г? ?к кире сыпыртырмын. Б?лки… Шундый зур ?метл?р бел?н кайтып, шулай тиз кит?е? кызганыч, ?лб?тт?. Тик нишлисе?…
–Ишегалдында бер тавыш та ишетм?де?ме? – диде ул табыннан кузгалгач, – Халис? апа?нарны? ?й т?б?сенн?н?
– Юк. ? нинди тавыш?
Ул ?авап бирм?де. Д?шми-тынмый гына яныма килде д? назлы итеп кочаклап алды. Башымнан сыйпады. ??м елап ?иб?рде. Мин н?рс? уйларга, ни ?йтерг? д? белми катып тордым.
– Кичер мине, балам…—диде ул аннан со?, – Сине ишек т?бенд? к?шектереп тордым. Котыбызны алып бетерде бит, ка??р… К?ндез урамга чыгарга курыкмый идек ?ле… Б?ген к?не бигр?к шомлы…
Мин д?шм?дем.
Автобуста с?йл?неп кайткан карт бел?н карчык иск? т?ште. Дим?к, аларны? с?зе хак булып чыга… Эх… Б?лки, алай да т?гелдер ?ле…
– Картый, ? Халис? апалар ни х?лд? со??
Картый бертын с?зсез торды.
– Мен? диг?н к?ршел?рем иде, – диде аннан со?, – Шул з?хм?тт?н куркып к?чеп киттел?р. Галим?рд?н ис?н булса, алай итм?с иде. ? башка ирл?р… Шуны менеп карарлык бер ??нле ир табылмады. Т?нл? т?гел, к?ндез д? мен?че юк.
– Алар урынына кем килде инде?
– Кем килсен?! З?хм?т оясында кем яш?рг? тел?сен?!.
– Нинди з?хм?т со? ул?
– Убыр инде. Сезне?ч?, бампир була. Кан эч?че.
Башка вакытта булса, бу с?зл?рд?н кычкрып к?лер идем. ?мма картыйны? куркудан зур ачылган к?зл?рен?, ма?гаендагы ?ыерчыкларга, иренн?рене? ?и?елч? дерелд?вен? карап, мин д? ш?рл?п калдым. Урамдагы ?ле тынлыкны, аны? ишект?н кертми торуларын иск? т?шердем д? т?нем эсселе-суыклы булып китте, бел?кл?ремд? каз йоны калкып чыкты.
– Т?н ?ит?г? н?рс?дер уларга тотына. Тавыш башта сызгыруга тартым була. ?кер?г? д? охшап кит?. Кайвакыт ул к?ндезл?рен д? кабатлана, – дип тезеп китте картый шомлы тавыш бел?н, – Алай гына булса, бер х?л иде ?ле. Бер м?лне Халис?л?рне? сыерыны? муенында кан эзе к?ренде, ? икенче к?нне ул кан сия башлады да бераздан егылып ?лде. Озакламый ихатадагы сарыкларыны? бугазын ч?йн?п киттел?р. Тизд?н к?рше-к?л?ннекен? ябештел?р. Минем д? д?рт сарыгым ?р?м булды…
– Б?ре т?гел мик?н,– дидем мин, ?земд?ге куркуны ?и??рг? тырышып, – Элек т? булгалый иде бит…
– Башта без д? шулай уйлый идек, – Картыйны? тавышы дерелд?п чыкты, – Аучы Тимер?ан атна буе сагалап й?рде, тик берни д? тапмады. Бераздан ?зе юкка чыкты. Аннан со?, Йортны? чарлагыннан пырхылдап очып китк?н ниндидер с?ер кошка игътибар иттек…
Мин инде ?земне? чынлап торып курка башлавымны, калтырануымны тойдым. Моны картый да к?рде булса кир?к, с?зне кин?т икенчег? борды:
– Кайтышлый туган апа?нарга сугылмагансы?дыр бит?– Минем баш чайкавымны к?рг?ч д?вам итте, – К?т? кайткач, х?лен белеп килербез ?ле…
Анда барса?, т?н кундырмый ?иб?рм?яч?к инде дип уйладым мин ??м с?енеп куйдым.
* * *
К?т? кайтканчы урамда кеше заты к?ренм?де. Урамга сыер-сарыклар кереп тулгач кына кулларына очлы таяк тоткан ?лк?нн?р чыгып, малларын тиз-тиз куып алып кереп киттел?р. Минем ишел?рд?н беркем д? чыкмады. Картый быел сыерын бетерг?н иде. Ул капка т?бен? чыгып сарыкларын чакырып кына алды да аларны тиз ген? абзарга бикл?п керде, ачкычларын кучкарга куйгач ми?а борылды:
– ?ыен, улым. Туган апа?нарга барабыз.
Минем анда барасым килми, дусларымны к?реп с?йл?ш?сем кил? иде. Л?кин карышып торырга кыймадым. Аз гына ш?рл?дем д? инде. Аннан со?, ике туганым Айрат бел?н очрашу турында да уйладым.
– ?ылырак киен, – диде картый минем ?ск? к?з салып, – Урамда ?ил чыккан.
Башка вакыт булса, кул гына селт?р идем. Бу юлы аны? с?зен ты?ларга туры килде. Беренчед?н, кайтканда ярыйсы гына ?шег?н идем, икенчед?н… Айрат бел?н уйнарга чыгасы да булыр ?ле.
Ишегалдына чыгуга ук игътибар иттем мин а?а. Н?фис?л?рне? ?й т?б?сенн?н ?лл? нинди шомлы аваз ишетел? иде. Ууууууууууу… Елгаларда суны? б?терелеп торган урынын к?рг?негез бармы? Чо?гыл дип аталамы ?ле ул… Су ?лл? нинди бер коточкыч к?ч бел?н б?терелеп кайный да, бер?р яфрак-ф?л?н ыргытса?, аны шундук суырып алып кереп кит?. ?леге улауны да мин ?н? шул чо?гылга охшаттым. Тик монда су т?гел, ? ?ава кайныйдыр сыман иде. ? вакыт-вакыт ул ысылдауга ?йл?н?. Н?къ мен? картыйны? ата казы инде. Тик к?пк?, бик к?пк? усалрак, ачулырак итеп ысылдый. ??м тагын улауга, ?кер?г? ?йл?н?. Бер караса?, аны? тавышын анык кына н?рс? бел?н чагыштырып та булмыйдыр кебек, ч?нки ул мизгел эченд? ?лл? нич? т?рле кыяф?тк? кер?.
– Елан авызына караган бака кебек торма, – диде картый ачусыз-нисез ген?, – ?йд?, кузгалдык.
Минем бу аваздан арынасым килми иде. Шу?а да кит?рг? ашыкмадым. Д?реср?ге, мин урынымнан кузгалырлык х?лд? т?гел идем бугай. Картый ниндидер догалар укып, тир?-якны ?шкерг?н кебек итеп чыкканнан со?, бел?гемн?н алгач кына аякларымны к?чк? с?йр?п, капкага юн?лдем.
Вампирлар турында минем азмы-к?пме ишетк?нем бар иде. Т?нн?рен каберд?н к?т?релеп ярканат, яки кеше кыяф?тенд? б?нд?л?рне? ??м мал-туарны? канын им?чене шулай дип атыйлар. Аларны? т?не кабер куенында таркалмый, ?зл?ре гад?тт?н тыш к?чле була. Гад?тт?, ?з-?зл?рен? кул салучылар, авыр ?инаятьчел?р ??м убырлар кулыннан ?л?чел?р вампирга ?йл?н?. Аларны? теше ике р?тле була, ? кан суырганда азау тешл?ре зураеп кит?. Канны алар су кебек эчмил?р, ? ?н? шул азау тешл?ре бел?н ген? суыралар ??м ?зл?рене? д?, каза к?р?чене? д? киеменд? бер ген? кан тамчысы да калмый… Без ш???рд? чакта шундый азау тешл?рне киоскыдан алып, сыйныфташ кызларны куркытып та й?ри торган идек, ? берсен мин авыл кызлары ?чен д? эл?ктерг?н идем ?ле.
Безне? авылда кеше ?тер?чел?рне? д?, б?т?н т?рле авыр ?инаятьчел?рне? д? гомерг? булганы юк. ?з-?зен? кул салучылар булгалаган бугай. Мин аларны? берсен д? к?реп белми идем, шу?а да: “Ф?л?н абзые? асылынган” – диг?н с?зл?рг? бик игътибар итк?нем булмады. Андыйларны элек зыяратка куймый торган булганнар, х?зер алай итмил?р инде, б?тен шартын китереп мулла бел?н ?ирлил?р. ? йола кушканча кадерл?п к?мелг?н кешел?рне? убырга ?йл?н?е м?мкин т?гел. “Теге донья” бел?н “бу донья” арасында калган м?етл?р ген? явыз рухлар т?эсирен? дучар була. Моны мин бик яхшы бел?м. Вампирлар турында киноларны да к?п караганмын, китапларны да ярыйсы ук укыдым. Компьютердагы уеннарда да бар андый м?гълум?тл?р. Аннан со?, ?ти к?рм?г?нд? мин интернетка да керг?л?п, ?н? шундый кызыклы н?рс?л?рне с?йр?п чыгарып укырга ярата идем. Шу?а к?р?, картый бел?н берг? ?леге х?лл?рд?н курыксам да, ?й т?б?сенн?н килг?н авазны гипнозланып ты?ласам да, аны? чынлап та вампир булуына бик ышанасым да килеп бетм?де. Аннан со?, урамдагы дус егетл?рг? д? ачуым чыгып куйды. Егет башы? бел?н ?е?? бикл?неп куркып ят, имеш. ?леге х?лне? н?рс? ик?нен ачыклаган булсалар, Н?фис?л?р к?чеп кит?р иде мени?!
Туган апа безне бик яратып каршылады, табыны к?пт?н ?зер иде.
– Б?ген со?лабрак килде?, – диде ул картыйга, – Сине? ?чен бочылыбрак тора идем. Ил?ам улыбыз кайткан булган ик?н.
??м мине кочаклап ук алды. Айрат бел?н кулга кул сугып кына к?рештек. Туган апа ш???рд?ге х?лл?рне сорашты. Шулай с?йл?н?-с?йл?н? ч?й эчтек т? Айрат бел?н ихатага сыпырдык.
Мин а?а дип алып кайткан кармакларны бирдем. Ул д?шми ген? кес?сен? тыгып куйды. Аннан со? ми?а озак кына карап торды.
– Ишетк?нсе?дер инде?!
– Ишеттем.
– Ничек уйлыйсы??
– Туфта, —диг?н булдым мин исем китм?г?нд?й итеп,– Убыр, имеш…
Ул д?шм?де.
Ми?а ничектер кыен булып китте. Тоташ урам дер калтырап торган чакта, тоташ авыл шуны с?йл?г?нд? мин ?лл? кем булып торган булам. Барсыннан да батыррак та, акыллырак та ян?се. ?земне? “мин минлегемн?н” кыенсынсам да х?зер со?, авыздан с?з чыгып очкан иде инде. Ни булса да ахыргача торырга кир?к.
– ? ?й т?б?сенн?н чынлап та тавыш кил? бит, – диде Айрат, ми?а сынаулы карап, – Сарыкларны? да ?л?е чын. Ярканатка охшаган кош та. Ансын мин ?зем д? к?рдем.
– Кайчан?
– Бер к?нне инде.
– Т?нл?ме, к?ндезме?
– К?т? кайткач. Сарык эзл?п й?ри идем.
– Вампирлар к?ндез й?рми.
Айрат уйга калды.
– Ансы шулай инде, —дип куйган булды азак.
– К?пт?нме со? бу х?л?
– ?ч атна чамас инде.
– Н?фис?л?р ниг? к?чеп китте?
– Шу?а. Аларны? б?тен мал-туары ?леп бетте.
– Кайда к?чтел?р ик?н?
– ?лег? монда, Халис? апаны? се?лесенд? торалар. Йортларын сатып алучы юк бит.
Мин шатлыктан сикереп куйдым бугай. Н?фис?не? авылда ик?нен бел? к??елг? д?рт ?рде. ??м мин ?зем д? сизм?ст?н:
– ?йд?, барып карыйбыз! – дип ычкындырдым.
– Н?фис?л?рг?ме?
– ?йе. Йортларына.
– Х?зерме?!
– ?йе.
Айрат ми?а с?ерсенеп карады.
– Юк, – диде аннан со?, – Х?зер пычрак. Ирт?г? барырбыз.
Мин елмаеп куйдым.
– ?лк?нн?р д? урманны тикшереп чыгарга ?ыенганнар иде, – диде ул аннан со?, ?з куркаклыгына ??пл?? эзл?г?нд?й, – Я?гырлар башлангач, тукталып тордылар.
– ? ниг? Н?фис?л?рне? ?й т?б?сен тикшермил?р? Анда мен?рг? я?гыр комачауламый ич.
