скачать книгу бесплатно
– Маро чунин иш?и сохтаю бофта ба дил гарон меояд! – гуфт бо исте?зо Гулсимо. – Чашми ?ама духтар?ои нозанини ша?ри бузурги мо ба р?йи Мирмалик банд асту аз иш?аш обу адоянд, вале бародари хубрухсори ман с?яшон ?атто нимниго?е намекунад. Амакдухтари ?ишло?ии ту бошад… Ё тавба, чашмаш ростниго? несту ч? хел ?уръат карда, ба акоям дил бастааст?!
– Ба он духтари бечора сахт хашм магир, ки нопадид шуд ва дигар пайдо намешавад. Яъне гапаш адо! – ба мавз?ъ ну?таи таммат гузошт Саодат. – Ба акои ту, ки акои мост, секаса ар?си з?р меёбем.
– Тарсам, ки аз ??даи ин кор намебароем. Басо назарбаланд будани акои ?оматбаланди моро ?ама медонанд. Як шо?байти Низом? г?ё ба акои ман дахл дорад:
?афт кишвар тамом дар а?даш,
Духтари ?афт шо? дар ма?даш!
– Ман ?афт шо?духтарро медонам, ки нозанини нозанин?ои олам эътироф шудаанд.
– Ки?о он?о? – зуд ба шав? омад Нигина ва Саодат ангуштони дасташро ?ат карда, ба лелакшумур даромад:
– Якумаш ?умой, духтари шо? Хусрави Парвиз…
Гулсимо дар?ол эрод гирифт:
– Оъ… вай мурдаг?, ва?ти аз хок хестанаш шудаг?… Зинда?ояшро номбар кун, дугона!
–Я?миноз – духтари ?о?они Чин, Нуран – духтари малики ?инд, Насрин – духтари Са?лобшо?и турк, Дурсити – духтари ?айсари Рум, Озариюн – духтари шо?и Ма?риб ва Нозпар? – духтари Хоразмшо?.
– Акоям номи духтари подшо?и Хоразмро ба забон гирифта, «Нозпар? хушхироме ба сони кабки дар?!» гуфта буд…
– Яъне … дар суро?и ?амин шо?духтар ба Г?рган? рафтааст?
–Инашро намедонам. Лекин боре акоям гуфта буд, ки духтари нозанин ва баиффат ?усту?? дорад.
– «Баиффат» чизе гуфтан? гап?! – бо овози ларзон пурсид Нигина аз нодон? шармида.
– Покдоман? иффат аст! – бо ?урури зебанда ?авоб гардонд Саодат. – Да? равзана дорад – ?аё, лутф, рост?, хайрхо??, ором?, сабр, ви?ор, пар?езкор?, интизом ва озодаг?…
– Агар ин хелак духтарро ёбад, акоям ?онашро фидо мекунад! ?ама медонанд, ки агар ба зулфи нозанине ангушт расонаду он духтар дастнорас бошад, пан?а бар да?ани шеру мор мехалонад!
– Ин хелак духтар ёфтан ?удо ?ам душвор…
– Оре, дугона, барои ?амин то ?ол му?аррад акоям. Бисту?афтсола шуду…
– А?аб коре шуд! – гапро ба ш?х? кашид Саодат. – Ар?с ба пойи худаш омаду мо бошем.
– Э дафъ кун вай хомхаёла! ?унча то гул нашавад, файз намебахшаду ба ?авли шоир:
Маъшу?и хурдсол ба кас р? намеди?ад,
То ?унча нашкуфад, ба касе б? намеди?ад.
?амин хел не, Нигина? Чаро хом?ш??
– Мо, духтар?ои к??истон?, дар ин мавз?ъ гап намезанем.
– Чаро? – баробар пурсиданд дугона?о.
– Шарм медорем…
– Ту дигар ?ишдухтар нест?, Нигин! ?е? ва?т худро аз с??бат бар канор нагир. Агар дар ша?р хушкалом ва суханширин шав?, аз дарди сар халос мешав?, агар шармин ва г?шанишин шав?, аз дарди сар васвос мешав?! Фа?мид??
Нигина бо аломати тасди? сар ?унбонду Гулсимо саволашро тарзи дигар такрор кард:
– Гап зан, Нигина, дар Ворух худат барин гулдухтари абр?яш хубу лабу да?ану зулфу че?рааш хуб ва синну солаш мувофи? ?аст?
– Дар Ворух духтар?ои хушр?ю нозанин лак-лак. Лекин… ба назар нонамоёнанд…
– Яъне ба назари Мирмалик наменамоянд. Оббо…
– Зи? нашав, Гул! Мег?янд, ки духтар?ои хоразм? ?ам чашми бодому р?йи суман доранд ва мисли гул хуштароватанд. Шояд Нозпар? ба мазо?и акои мо хуш ояд…
– Асал ба забонат, Саодат! Э Худо?он, дар ?ар ку?о бошад, дари бахти акоямро кушода гардон!
Нигина ?ис кард, ки дугона?ояш боз чашм бар да?они ? д?хтаанд, ниго?и дилчаспу дилнавози Мирмаликро дар аспрези Исфара ёд оварда, ма?ин овоз баровард:
– Калон?о «дер ояду шер ояд» мег?янд. Ман мег?ям, ки гардиши айём бар муроди чашму дили Мирмалик бошад!
Ин ?умлаи ша?домез ба ?укми дуо ?абул шуд…
Равзанаи ?афтум. Рисолати тозаву тар ва панди покгав?ар бо забони безабон?
Дарси якум дар мадрасаи нав бо фоте?аи Пири муборакнафаси Ху?анд Бадеуддини Нур? о?оз ёфт. Бисту як нафар духтари та?рибан ?амсол, ки аз Ху?анд ва ша?ру наво?ии атрофи он ба умеди донишанд?з? ?амъ омада буданд, чашмони пурме?р аз че?раи нурон? наканда, саропо г?ш шуданд.
– Аввалин мадраса дар ша?ри мо пан?сад сол му?аддам бунёд шуда буд, – гуфт Пири донои Ху?анд пас аз салому паёми табрик?. –Навмусулмон?о аз аввал бо дилгармию шав?у ?айрати хоси ху?анд? ба ом?зиши а?коми дини мубини ислом пардохтанд ва шукри Худо, ки ?олиё пешсафу ра?намоянд. Ху?анди бостон? баъди Бухорои шариф дуввумин маркази ирфону дин асту баъди Самар?анд дуюмин сай?алго?и адабу маърифат! Масли?ат меди?ам, ки шумо бо иродатманд? ба анъанаи мута?адамон идома бахшед, то пешо?анги муслима?ои Мовароунна?р шавед.
Эй покдухтарони бобо! Ба ман гуфтанд, ки ?ар кадоматон дар зодбуми хеш дарси савод ом?хта, дониши коф? анд?хтаед. Акнун ва?ти он фаро расида, ки илми ило?иро муфассал ва мукаммал ом?зеду ?амзамон аз риёзиёту ну?уму тиб ба ?адри коф? ба?раманд шавед.
Дар хабар аст аз Хо?аи олам (салиалло?у алай?и ва оли?и ва саллам), ки фармуда: «Аз га?вора то г?р дониш би??й!» Яъне, аз ибтидои офариниш мардуми ?ушманд гирди дониш гаштаанд ва каломи Алло?ро гиром? доштаанд. ?ама донишнома?о хазинаи пур аз лаълу гав?аранд ва то ?адри имкон бик?шед, дурдонаи бештар ба каф оваред.
Пас аз хатми илму каломи Алло? шогирдони мадраса, тиб?и тартибот, ба ду гур?? «Мушкилот» ва «Масъала» ?удо шуда, фи??у усулро дар амал азбар мекунанд. Вале мо чунин масли?ат кардем, ки шумо ба он гур???о шомил нашуда, дар ало?идаг? илми адаб биём?зед. Азбаски он аз дувозда? ?исмат иборат асту пурра ом?хтанаш басо душвор, сало? медонем, фа?ат илми лу?ату баён, ар?з ва ?офияро биём?зед.
Маш?улият?ои гур??и адаб? на дар мадраса, балки дар кошонаи Биб? Ма?аст? баргузор мешаванд, ки ?олиё Байтулху?анда ном дорад. Агар надонед, пас бидонед, ки «байт» калимаи араб? буда, ба то?ик? ду маъно дорад – хона ва ду мисраи ба ?ам ало?аманди шеър. Яъне, Байтулху?анда хонаи шеър, кошонаи э?од асту имр?з дар ин байтушшариф олимону орифону шоирони замон Бобо Камолу Мавлоно А?мади Ху?анд?, Махдуми Булбулу Фаридаддин Масъуди Ган?шакар, Аб?бакри Су?дию А?абии Ху?анд?, Абумуслими Рубобию Абду?аббори Ху?анд? бо сарпарастии Зиёуддини Ху?анд? ма?фил меангезанду ма?лиси базм ташкил мекунанд ва маро низ ба ме?мон? мехонанд. Акнун ман шуморо ба ин борго?и маърифат ро?андоз? мекунам. Ба ?афт гур??и сенафар? та?сим шаведу ?афтае як р?з ба кошонаи Ма?аст? мар?амат намоед. Яъне тозаву озода ниго? доштани ин манзили ?удс? вазифаи ифтихории шумост, эй покдухтарони бобо!
Дар урфият мег?янд, ки ?ар касе ба осиёб дарояд, хо?ад-нахо?ад, гардолуд мешавад. Шумо, ки минбаъд муназзам ва мунтазам ба осиёби гардони э?од ва ?унар ворид гардида, аз боду ?авои ил?омбахш нафас мекашед, хо?-нохо? дар ба?ри шеъру сухани ноб ба шино медароед. Мо дуо мекунем, ки Парвардигор шуморо мададгор бошад, ба ?ар кадоматон табъи зариф, зав?и латиф ва ил?оми шариф ато намояд, то номбардори арзандаи Ма?астии Ху?анд? шавед!
Адаб ом?зу илм ?осил кун,
То шав? дар ?а?он писандида.
Чун туро ?е? манфиат нади?ад,
Насаби устухони п?сида…
* * *
Р?зи ?умъа, ки ?ама аз кору та?сил фори? буданд, Нигинаю ду ?амсаба?аш с?йи кошонаи Ма?аст? ро? пеш гирифтанд. Духтараки андак сиё??урдаи пешонафарох ва дарозбин?, ки тарзи либосп?шиаш ба ху?андиёни ширрухсор монанд набуд, пешопеш ?адам зада, вазифаи ро?баладиро и?ро мекард. Вай худро Фотима бинти Абдураззо?и Араб муарриф? карда, аз ма?аллаи Арабон буданашро бо ифтихор таъкид намуд ва гуфт, ки волидонаш аз ?абилаи маш?ури ?урайш баромадаанд.
– ?амаи сокинони ма?аллаи мо араб?ои олитаборанд ва бо дигар ху?андиён ало?аи хешу табор? ё рафтуомад надоранд. Мас?ид ва ?абристонамон ?ам ало?ида. Вале мадраса надорем. Аз ?амин сабаб чанд муддат аз Бибиотуни ма?аллаи Испаракон, ки ?амсояи мост, саба? гирифтаю забони то?ик? ом?хта, барои такмили дониш ба мадраса омадам.
Дар Ху?анд ву?уд доштани ма?аллаи ало?идаи исфараги?о барои Нигина гапи нав буд ва дар?ол пурсид, ки он дар ку?ост ва ч? хел пайдо шудааст?
– Аз на?ли падар ?амин ?адар медонам, ки пан? аср му?аддам сипа?солори араб Мухаллаб Ху?андро фат? карда, ?ониби офтоббарои бозори Пан?шанбе, дар па?л?и ма?аллаи Испаракон ?алъаи нав ва хона?ои араб? сохтааст. Аммо дар бораи кай омадани ?амша?риёни ту тасаввуроте надорам. Ягон р?з пеши бибиотуни ман рафта, ?амаашро та?пурс? мекунем…
Дугона?о муддате хом?ш ?адам заданду духтараки сеюм, ки нисбатан ?адпаст, аммо дарозкокул буд, худро ба Нигина ?афс гирифта, о?иста садо баровард:
– Эй Нигина, маро шинохт??
Аз саволи нога?он? Нигина як ?ад парида, бо таа??уби ошкоро ?ро нигарист ва бо аломати инкор сар ?унбонд.
– Навр?зи Ун?? дар ёдат ?аст? Пеш аз ра?су суруд ?амро? момакбоз? карда будем…
Нигина аз ро?гард? истода, сар то пойи духтаракро боди??ат синча карду узромез гуфт:
– Мебахш?, ки нашинохтамат…
– Он р?з секаса ра?сидед… Мукофот гирифтед.
Нигина дар?ол гапро ба ш?х? кашид:
– Агар ту ?ам ра?с мекард?, асло фаром?ш намекардам!
– Дуруст мег??, дугона. Ман ?ам ра?сидан мехостам. Лекин… акоям и?озат надод.
– Яъне ки ту аз Ун???
– Не. Хонаамон дар Кулангир… Лекин ватанамон дар к??истонай.
– Яъне ту ?ам мисли ман му?о?ир?, эй духтар?! – бетакаллуф ба с??бат пайваст Фотима. – Хонаи ман дар ма?аллаи Арабон, лекин ватанам дар Арабистон. Оё номи ту ?ам Фотима нест?
– Номи ман Гулноз. Ватанам Масчо?…
– Ч? хел ба Кулангир омад??
– Падарам ч?пони Бобои Мирра?мат. Акоям нига?бони асп?о…
– Ана акнун фа?мидам, ки чаро акоят туро ра?сидан намондааст! – гапро боз ба ш?х? кашид Нигина. – Вайро танбе? мебояд дод. Паго? ба хонаатон рафта…
– Акоям дар Кулангир нестай…
– Ба к??истон рафтаст?
– Не, ?амро?и ошнояш Сабзал? ба сарбоз? рафтай. Мег?янд, ки акоям Шо?муроди К??истон? дасти чапи Мирмаликай…
Номи азизро шунидан ?амон ву?уди Нигина ларзид. Вале чун ?амеша худро зуд ба даст гирифта, ш?хиро бо о?анги аввала идома бахшид:
– ?оло, ки акоят нест, акнун мера?с??
– Албатта! К??истони мо кони ра?сай. Агар хо??, ба ту ра?си остин ёд меди?ам.
– Ман ра?си араб? ёд меди?ам! – зуд ?офия баст Фотима ва духтар?о баробар хандида, бо че?раи шукуфон ба манзили Биб? М?ниса Ма?астии Ху?анд? даромаданд…
Сохти ?авл? ?амон гуна буд, ки Нигина ?аблан дида буд. Аммо намудаш тамоман дигар гаштаву гулу дарахтон сабзу мунаввар шуда, аз сукути ?авлангез нишоне ба назар нарасид. Дар суфакати нави мобайни гулбо? ?авонмарди хушлибосе маш?ули китобат менишаст ва баробари аз остона даромадани духтарон лаб ба гуфтор кушод:
– Мар?або, эй тозагул?ои чамантироз! Ла?зае ?абл аз ташрифи шумо Пирам Подшо?марди Вал? бо ?узури хеш ин кошона муаттар гардонданду омадани шуморо таъкид карданд. Хайра ма?дам, пештар биёед ва дар болои кат па?л?ям шинед.
Зиёуддини Порс? аввал худро ба духтарон шиносонда, сипас ному насаб, зодго?и ?ар кадомро ало?ида-ало?ида пурсида, дар вара?и тозаи дафтари калоне сабт карду с??бати нотамомро идома бахшид:
– Имр?з, ки дар доруламора шу?ле нест, ба байтуладаб барва?ттар омадам, то барои маш?улияти нахустин фурсат бештар бошад.
Барои та?лил ду байт пешни?од мекунам, ки ?озиракак иншо гардид ва аввалин шунаванда шумоед:
Эй маснади шаръро зи ту фарру ба?о,
В-эй ма?фили илмро зи ту иззу ли?о.
Гар чарх на? ба мансабу ?адр, чаро
Додаст ?ама кас ба ?азои ту ризо?!
Шоир бо ниго?и озмоиш духтаронро нигаристу ду суолро дар як ?умла ?ун?онид:
– Эй тозагул?ои чаманпардоз, лутфан биг?ед, ки ин байт?о кадом навъи шеър аст ва мамд?? кист?
Нигина дид, ки дугона?ояш карахт нишастаанд, о?иста лаби посух во кард:
– Ин рубо? ба Пири Бузургвори Ху?анд Шайх Масли?атдин бахшида шудааст.
– Офарин туро, эй Нигина бинти Абдулсайид, ки тавсифи ?озир?авобии туро ?аблан шунида будам. Акнун навбати Гулноз. Биг?, ки дар бораи Пирам Подшо?марди Вал? ч? медон??
– ?амсоязамини мо мулки а?додии Пирам Подшо?марди Вал?, – о?иста ба гап даромад Гулноз. – Дар мазори шафати Бо?и калони Ун?? ма?бараи Бобохо?аи Авлиё ?астай, ки та?ои ?азрати Бузургворанд. Падарам аз он кас шунидаанд, ки ма?бараи бародарашон дар Я?нобдараи Масчо?. ?ар ду та?о дар тарбияи ?ияни худ бисёр к?шиш кардаанд, чунки ?азрати Бузургвор аз ме?ру навозиши падар барма?ал ма?рум шудаанд…
– Он ч? дар бораи Я?нобдара гуфт?, барои мо нав аст. Аз Пирам пурсида, са?е? мекунем. Эй Фотима, ягон илова дор??
– Дар ма?аллаи мо як шайхи садубистсолаи ?урайш? зиндаг? мекунад, ки донишманд асту со?иби бисёр китоб?ои таърих?. Вай мег?яд, ки ша?араи Шайх Масли?атдин то ?азрати Биб? Фотимаи За?ро – нури чашми пай?амбари гиром? саллало?у ъалай?и оли?и вас-салам мераду писархонди он ?аноб эътироф шудаанд. Аз ин хотир м?йсафед?ои баруманди мо ба Пири бузурги Ху?анд ар? мегузоранд ва тал?ин мекунанд, ки эшон ситораи тобони ?утби ислом ва солики сулуки авлиёулло? мебошанд!
– Аз тарзи гуфторат арабдухт буданат баръало аён аст, эй Фотимаи Ху?анд?, -гуфт бо о?анги та?син Зиёуддини Порс?. – Оре, Пири равшанзамири мо ?утб-ул-а?тоб, яъне суфии ба ?а?расида, олими илми раббон? ва шиновари ба?ри маон?, шоири фасе?баён ва орифи аз вилоят бохабаранд. Шайхи бузургвори мо шук??у ша?омати ша?ри бостонии мо, ?уввати дил ва ра?намои ?ама пиру ?авонанд, бо тахаллус?ои «Нур?» ва «Калом?» шеъру ?азал менависанду дар ма?фил?ои минбаъда бе?тару хубтар шинос мешавед.
Акнун мегузарем ба мавз?и дигар, ки му?аддимаи маш?улият?ои амалии мост. Аз он ну?таи назар, ки ?ар сеятон мисли се кабутар аз се ?ониб ба ша?ри мо боли парвоз кушодаед, лутфан биг?ед, ки дар бораи Ху?анд ч? медонед?
Ин карат аввалин шуда, Гулноз ?авоб гуфт:
– Ху?анд ша?ри хеле ?адимай, Каюмарс пойдевор гузоштаг?. Ша?ри хеле ободу озода ва офтоб?, анору ангуру мева?ои аз асал ширин дорад, лекин ?алла аз Сур?шану Фар?она мебиёранд…
Нигина нисфи сухан?ои Гулнозро айнан такрор карда, ?амаг? се ?умла афзуд:
