скачать книгу бесплатно
Дьиэлээх эмээхсин, уҥа хостон тахсан, ыҥырар:
– Чэйиҥ, киирэн аһааҥ!
Сүөдэрдээх Маайа, Лэгиэнтэй атыыһыты батыһан, уҥа хоско киирэллэр. Дуобат ойуулаах күөх килэйээҥки ыскаатардаах уһун остуолга чааскылар тураллар. Остуол ортотугар үрүҥ дуйдаах ньолбуһах бордуонньукка сылабаар оргуйа турар. Улахан тэриэлкэни өрөһөлүү үрүҥ буулка ууруллубут. Миискэни дуу, дириҥ истээх тэриэлкэни дуу маарынныыр иһиккэ сиикэй арыы толору туруоруллубут.
Дьиэлээх тойон, остуолга тардыллыбыт аһы көрүтэлээн баран, тылынан таҥалайын чамырҕатар уонна, кэргэнин диэки көрөн кэбиһэ-кэбиһэ, этэр:
– Эмээхсиэн, били аһы тоҕо остуолга туруорбатыҥ?
Дьиэлээх дьахтар, турбакка олорон, хос ойоҕос аанын диэки эргиллэр уонна обургу соҕустук саҥарар:
– Балбаараа, биир иһиттэ уонна халбаһыыта кырбаан киллэр эрэ.
Утаакы соҕус буолан баран, ойоҕос аан аһыллар. Симмит курдук этиргэн бэйэлээх эдэркээн баҕайы саха кыыһа биир иһит арыгыны уонна биир тэриэлкэҕэ кырбаммыт халбаһыыны киллэрэн остуолга уурар.
Лэгиэнтэй атыыһыт үс үрүүмкэни толорор. Маайа иннигэр турар үрүүмкэ таһынан барыах курдук бычалыйар. Дьиэлээх тойон ону көрөн:
– Аатыҥ ким диэний? – Маайаттан ыйытар.
– Маайа.
Дьиэлээх эмээхсин, мичээрдии-мичээрдии, сылабаар тумсун аннынан Маайаны одуулаһар. Маайа сирэйэ итийэ түһэр, икки имэ тэтэрэр.
– Маайа, үрүүмкэҥ толорутун курдук, толору дьоллоох буолсугун!.. Чэйиҥ, көрсүспүт үөрүүбүтүгэр! – Лэгиэнтэй атыыһыт үрүүмкэлээх арыгытын көтөҕөр.
Күнү быһа тугу да аһаабатах дьон арыылаах буулканы, сыалаах халбаһыыны тотуохтарыгар диэри сииллэр. Аҕыйах үрүүмкэ арыгыттан мэйиилэрэ эргийэн барар.
Аһаан бүтэллэр. Таһырдьа тахсаллар. Күн арҕаа мыраан кэтэҕэр киирэн, салгын сөрүүкүйбүт.
– Куйаас буолан дьиэбит киһини тулутуох буолбатах – итиитэ бэрт. Кэлиҥ, манна олорон сөрүүкүөҕүҥ! – олбуор иһигэр үүммүт көп күөх окко олорон, Лэгиэнтэй атыыһыт Сүөдэрдээх Маайаны ыҥырар. – Оҕолоор, төһө өр буолуохпут дии саныыгытый?
– Кэпсэтииттэн биллиэ, – диир Сүөдэр, – биһиги төһө баҕарар кэмҥэ кэпсэтэр кыахтаахпыт. Халлаан чыычааҕын курдук, ханна баҕарар барар, тохтуур босхо дьоннорбут.
Маайа кэргэнэ Сүөдэр эмиэ чобуо баҕайытык кэпсэтэн барбытын үөрэ истэр.
– Үчүгэй, кэпсэтэн кэбиһиэҕиҥ. Биир сыллааҕы хамнаскытын төһө диир дьон буолаҕытый?
Сүөдэр бачча сааһыгар диэри Дьаакыбылап кулубаттан биир кэлтэгэй кэппиэйкэни хамнас диэн аахсан ылбатаҕа. Били бэрт өрдөөҕүтэ манна кэлэн олороругар кини эмиэ хамнас аахсыбатаҕа. Айаҕар аһаталлара, сыгынньах эрэ сылдьыбатын диэн таҥыннараллара – хамнас диэн онон бүтэрэ. Билигин кинилэр иккиэлэр. Ыал буолуохтарын баҕараллар. Бачча дьоҥҥо, ханнык эмэ да буоллар, таҥас наада, харчылаах буолуохха эмиэ баҕа элбэх. Ону кинилэр, хамнастарыгар эрэ ааҕыстахтарына, булар дьоннор.
Сүөдэр санааргыыр. Кини Лэгиэнтэй атыыһыт ыйытыытыгар туох да диэн хоруйдуон, хамнастарын бачча диэн этиэн булбат. Тугу да этиэн булумуна, чэрдээх ытыстарын көрө, имэрийэ олорор. Кини өҥө туттара диэн бу икки илиитэ эрэ. Кини бу икки илиитин үлэтин төһө да диэн сыаналыан бэйэтэ да билбэт. Урут кимтэн хамнас ылан, ону билээхтиэ баарай!
Маайа урут аҕата дьону кытта хамнас кэпсэтэрин истэр буолара. Ону өйдөөн, Сүөдэригэр көмө буолаары:
– Аһылыкпыт уонна таҥаспыт таһынан биир ынаҕы биэрдэргит сөбүлэһиэ этибит, – диир.
Лэгиэнтэй атыыһыт Маайа этиитин хайдах эрэ сүөргүлээбит курдук истэр. Кини эр дьон кэпсэтэллэригэр дьахтар булкуһарын абааһы көрөр. «Ханнык эрэ сытыы тыллаах хотун кэлбит ээ», – дии саныыр. Ол да буоллар кини Маайа этиитин сэҥээрбит курдук туттар:
– Аскыт, таҥаскыт таһынан биир ынах диигин дуу? Ол ынаххыт хастаах ынах буолуохтааҕый? Буос буолуохтаах дуу, кытараҕа ордук дуу? Ынаххытын билигин арааран ылаҕыт дуу, кэпсэппит кэмҥит туоллаҕына дуу?
Маайа улахан санааҕа түһэр. Кырдьыга, үлэлии-хамсыы иликтэриттэн: «Ынаҕы билигин ылабыт», – дииллэрэ эмиэ да табыллыбат курдук. Ынаҕы билигин ыллахтарына, аны ол сүөһүлэрин кыһын хантан ылбыт отторунан аһатыахтарай. Оттон ынахтарын, билигин анаппака эрэ, аны саас тиийэн биирдэ ылар буоллахтарына, хайдах дьүһүннээх сүөһүнү «ылыҥ» дииллэрэ эмиэ биллибэт. Итини өйүгэр ыараҥнатан көрөн баран, Маайа этэр:
– Ынаҕы билигин көрдөрөргүт буоллар дии саныыбыт… Оттон ылыытын чааһын – аны саас, сыл туоллаҕына, ылыллыа. Ол ынахпыт буос, туҥуй буоллар үчүгэй этэ. Биһиги дьолбутугар, эрдэ төрөөтөҕүнэ үүтүн, арыытын туһаныах этибит…
Дьиэ ааныгар тахсан иһиллээн турар эмээхсиниттэн Лэгиэнтэй атыыһыт ыйытар:
– Харытыанаа, оччо ыарахана суох буолбат дуо?
– Ким билэр, мин тугу билээхтиэхпиний? – Харытыана эмээхсин, кэргэнин кэпсэтиитигэр хаһан да орооспот үгэстээх буолан, өскүөрүтүн хардарар.
Лэгиэнтэй атыыһыт Маайаны ыйан-хайан көрөрдүү көрүтэлиир. «Бэрт өйдөөх дьахтар быһыылаах, тыла-өһө олохтоох. Ол эрээри мин угаайыбар киирэн эрээхтиигин», – дии саныыр.
– Ыараханын ыарахан соҕус да буоллар, эдэр дьонтон эмиэ тугун түһэрсэ сатаатахпыный, сөбүлэһэбин. Ынах бу кэлэр кыһыҥҥы айаҕын эһигиттэн көрдөөбөппүн. Онтон анараа өттүн кэпсэтиитэ туспа буолуоҕа, ол курдук өйдөөн кэбиһиҥ.
– Сүөдээр, сөбүлэһэр инибит? – Маайа кэргэниттэн ыйытар.
– Сөп ини.
Лэгиэнтэй атыыһыт аны Маайа көрөрүн-истэрин одуулаһар. «Эбэтэр бэрт өр ыалларга хамначчытынан сылдьыбыт, элбэхтик кэпсэппит дьахтар быһыылаах, эбэтэр илэчиискэ бэрдэ», – дии саныыр.
Мыраан үрдүгэр кэҕэ этэн чоргуйар. Дьиэ кэннинээҕи далга ынах ыҥыранар, ньирэй мэҥириир. Балбаара кыыс икки ыаҕастаах ынахтары ыы тахсар.
– Хотуок, кэл эрэ манна! – Лэгиэнтэй атыыһыт хамначчыт кыыһы ыҥыран ылар. – Бу дьоҥҥо туҥуй бургунастары көрдөр.
Маайа, саҥата суох туран, Балбаараны батыһар. Дал иһигэр уонча туҥуй бургунастар кэбинэн сыҥаахтара оонньоҥнуу сыталлар. Маайа бу бургунастартан сүүһүгэр үрүҥ туоһахталаах хара бургунаһы сөбүлүү көрөр.
– Аата ким диэний?
– Туоһахта.
– Туоһахта, Туоһахта! – дии-дии Маайа тарбаҕын эймэҥнэтэр, бургунаска чугаһыыр. Бургунас кэбинэрин тохтотор, кулгаахтарын чөрөҥнөтөр, хап-хара инчэҕэй муннунан салгыны эҕирийэн сыбырҕатар. Маайа кэлэн Туоһахтаны сүүһүттэн имэрийэр.
Балбаара кыыс өр соҕус көрөн туран баран:
– Эһиги хамнаска кэпсэттигит дуу? – диэн ыйытар.
– Кэпсэтэн.
– Э-ээх… – кыыс тугу эрэ этээри уоһун чорботон иһэн, Лэгиэнтэй атыыһыт Сүөдэрдиин кэлэн иһэллэрин көрөн ах барар.
Маайа, уһун кыһыны быһа Дьаакыбылаптаах хотонноругар сүөһүлэри кытта булкуһан тахсыбыт буолан, ынах муоһуттан, хараҕыттан майгытын билэ үөрэммитэ. Уҥуоҕуттан, тириитэ чарааһыттан-халыҥыттан үүттээҕин-үүтэ суоҕун эмиэ быһаарар этэ. Бу имэриттэрэ сытар туҥуй бургунас майгытынан сымнаҕас уонна үүттээх буолсу.
– Хайа, ынаххын талан ыллыҥ дуу? – Лэгиэнтэй атыыһыт Маайаттан ыйытар.
– Бу Туоһахтаны.
Лэгиэнтэй атыыһыт ону көрөн: «Э-э, тугу да билбэт оҕочоос сордоох эбит. Булан-булан талан ылбыт да сүөһүтүн: уҥуоҕунан үгүс бургунастартан кыраларын ылаахтаабыт», – дии саныыр.
Сотору соҕус дьиэҕэ киирэллэр. Лэгиэнтэй атыыһыт Маайалаах Сүөдэр олороллоругар биир туспа кыракый хоһу аныыр.
Суолтан сылайбыт дьон ороннорун оҥостон сыталлар да, уулара кэлбэт. Ынахтарын ыан бүтэн, Балбаара кыыс киирэр. Кинини кытта Лэгиэнтэй атыыһыт тугу эрэ кэпсэтэн ботугуруур. Кыыс ытыыр саҥата иһиллэр. Киирии-тахсыы, кэлии-барыы хойдор. Маайа бу сытан өйдөөтөҕүнэ, хамначчыт кыыстарын үүрэр быһыылаахтар.
– Сүөдээр, бу ыалбыт кыыстарын үүрэн эрэллэр быһыылаах… Итини билбиппит буоллар, манна үлэҕэ киирэргэ кэпсэтиэ суох этибит.
Сүөдэр тугу да саҥарбат. Хамначчыт кыыс эрэйдээх олорбут, үлэлээбит сириттэн үүрүллэрэ ыараханын, кыһалҕалааҕын кини үчүгэйдик өйдүүр.
– Аны сөбүлэппэккэ, үүрүллэрбит буолуо.
– Мин билэр ыалым, тоҕо үүрдэхтэрэй.
– Туох-ханнык майгылаах ыалга түбэстибит буолла?
– Хотуммут Харытыана саҥата-иҥэтэ суох көнө майгылаах эмээхсин… Тойоммут Лэгиэнтэй киириилээх-тахсыылаах киһи. Кини киһини көрдөрөн туран албынныыр, ону хата билиминэ да хаалаҕын. Уруккута оннук киһи этэ. Хайдах да буолтун иһин – Дьаакыбылаптаахха олорбуппут курдук буолуо суоҕа.
– Айыы тойон таҥара, оннук эрэ буоллар!
Сотору соҕус Сүөдэр утуйан муннун тыаһа хаһыҥыраан барар. Маайа уута букатын кэлбэт. Кини өйүттэн: «Хайдах эрэ манна олоробут?» – диэн санаа арахпат. Ол курдук сытан, Маайа устунан нухарыйан утуйан барар. Кини түһээн төрөөбүт Төгүрүк алааһыгар тиийэр, сибэкки хомуйа-хомуйа оонньуу сылдьар эбит. Күн халлаан оройуттан чэмэличчи тыган турар. Онтон… арҕаа диэкиттэн хара былыт өрүкүйэн тахсар, күнү хаххалаан саба халыйар, этиҥ этэр. Маайа дьиэтигэр төннүөх санаалаах да, холорук кэлэн сөрөөн, кинини тыа маһын үрдүнэн мас сыыһын курдук көтүтэн илдьэ бара турар. Кини дьонун аах дьиэлэрин үрдүнэн көтөн ааһан иһэн көрбүтэ: ийэтэ, ытыы-ытыы, икки илиитин киниэхэ ууммутунан сырсан иһэр, уонна… Маайа «һу-у!» диэбитинэн уһуктан кэлэр.
Маайа эмиэ өр утуйбакка сытар. Кини санаатыттан дьоно, ийэтэ арахпат. Ийэлээх аҕатыттан, төрөөбүт дьиэтиттэн арахпыта төгүрүк сыла туолара чугаһаата.
«Ийэм сордоох, миигин сүтэрэн, төһө эрэ ытаан-соҥоон муҥнанна буолла?» – диэн санаатыттан Маайа ытамньыйан ылар. Оо, кини ийэтин, төрөөбүт сирин күүскэ да ахтыбыт! Сотору-сотору үөһэ тыынан ылыталыыр. Этэ умайар, уута кэлбэт.
«Дьонум аах, миигин сүтэрэн баран, туох дии санаатылар буолла?.. Өлбүтүнэн ааҕаллара буолуо эбээт… Хайдах гынан кинилэргэ тыыннаахпын биллэриэмий?.. Билигин кэлэн, буолуох буолбутун кэннэ, биллэрэн да диэн…»
Маайа уута кэлбэт. Хотуна тугу үлэлиирин эппитэ буоллар туран, үлэлээн барыа эбит. Тугу соруйалларын, тугу оҥоруохтааҕын билбэт буолан сытар. «Ороммун атыҥыраан уум кэлбэт буоллаҕа», – дии саныыр. Ханна эрэ дьон оһуокайдыыр саҥалара иһиллэр. Маайа туран хоһун түннүгүн аһар. Аһаҕас түннүгүнэн үҥкүү тойуга кутуллар.
Дьоллоох сайын кэлбитин,
Тоҕонохтон тутуһан,
Туойан-ыллаан тоһуйуоҕуҥ!
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Оһуокайдыыр оһуокай!
Үүттээх сүөгэй самыырдаах,
Араҕас арыы толонноох,
Көөнньүүлээх кымыс көлөһүннээх
Көрдөөх сайын кэлиитин
Көхтөөх оонньуунан көрсүөҕүҥ!
Эһиэкэйдиир эһиэкэй!
Оһуокайдыыр оһуокай!
Үҥкүү тойугун кытта куоталаспыт курдук, кэтэх мыраан тыатыгар кэҕэлэр этэн чоргуһаллара дуораһыйар.
Лэгиэнтэй атыыһыт, бу түүн эмиэ утуйбакка, кэҕэ этэрин, дэриэбинэ дьоно үҥкүүлүүллэрин истэ сытар. Кини Сүөдэр кэлбититтэн улаханнык үөрэр. Сүөдэр курдук хоһуун, толорумтуо, итэҕэллээх киһини булара биллибэт этэ. Кини арай Сүөдэр кэргэнэ дьахтартан дьиксинэ соҕус саныыр. Ол эрээри кини угаайытыгар киирэн биэрээхтээтилэр. Хамнастарын харчынан аахсан ылар дьон эбиттэрэ буоллар, киниэхэ улахан охсуулаах буолуо этэ. Ону ити сүөһүнү ылар буоллулар – ол үчүгэй. Эһиилгиттэн ыла сүөһүлэрин айаҕын иһин киниэхэ босхо хамначчыт буолаахтыахтара. Лэгиэнтэй атыыһыт, итини барытын эргитэ саныы, сүүйүүлээхтик кэпсэппититтэн үөрэ сытта.
Төрдүс баһа
I
Лэгиэнтэй атыыһыт Дьаакыбылап кулубаттан букатын туспа майгылаах-быһыылаах киһи. Кини киэҥ сиринэн дэлэйдик сылдьар, онон-манна бэрт үгүс билсэр дьоннордоох, атастардаах. Лэгиэнтэй атыыһыт дьон хаһан туохха наадыйарын өтө билэн олорон, кинилэр кыһалҕалаах кэмнэригэр кэлэн, харчыта суохха харчы иэһээн, таҥаһынан быстыбыты таҥаһынан салҕаан, аһа суох буолбукка ас бэрсэн «абырыыр» үгэстээх. Ол дьоннор сордоохтор, маннык үтүөнү оҥорторон баран, кини тылыттан тахсыахтара баара дуо, тугу этэрин быһа гымматтар, тугу көрдүүрүн барытын биэрэллэр.
Чугастааҕы ыаллара Лэгиэнтэй атыыһыты «сахалыы улахан өйдөөх киһи» диэн ааттыыллар. Кырдьык, кини эргиэнин бэйэтин туһугар бэрт өйдөөхтүк, сатабыллаахтык тэрийэр. Кыһын устата Маачаҕа, Мухтуйаҕа, арыт Бодойбоҕо тиийэ эти, арыыны тиэйтэрэр, атыылыыр. Ол тухары биир да бэйэтин ынаҕын өлөрөн атыылаабат, биир да муунта бэйэтин арыытын тиэйбэт. Итини барытын атын дьонтон хомуйан тиэйэр, атыылыыр.
Кини кэлэр өттүгэр тугунан үчүгэйдик туһаныан, барыстаныан бэрт үчүгэйдик билэр. Ол барыстаах буолуо диэбитин эрдэттэн, бэрт чэпчэки сыанаҕа хомуйан, бэлэмнээн кэбиһэр үгэстээх. Кини саас хаар хараара илигинэ сутаан охтоллоро буолбут сүөһүлэри буор босхо хомуйар. Онуоха анаан эрдэттэн от бэлэмнээх олорооччу. Сүүһүнэн сүөһүнү ый аҥаарын курдук үчүгэй отунан аһатар уонна күөх сирэмҥэ таһаартыыр. Ол сүөһүлэрэ сайын устата уойаллар, тотоллор. Ото суох быстан олорон, сутаан охтоору гыммыт сүөһүлэрин атыылаабыт дьон ол сүөһүлэрин күһүн бэйэлэрэ да көрөн билбэттэр.
Арыыны Лэгиэнтэй атыыһыт эмиэ сатабыллаахтык атыылаһар. Күһүн арыы сыаната ыарыыр. Сорох кыһыҥҥыга хаһаанар, сорох куоракка киллэрэн атыылыыр. Куораттан атыыһыттар тахсан эмиэ хомуйаллар. Лэгиэнтэй атыыһыт итини барытын бэрт үчүгэйдик билэр. Кини арыыны сайын, үүт үгэнигэр, арыыны ким да ылбат, атыыласпат кэмигэр хото хомуйар үгэстээх, ол хомуйбут арыытын үчүгэй булууска ууран баран, кыһын Маачаҕа, Бодойбоҕо киллэрэн ылбыт сыанатыттан үс-түөрт төгүлүнэн үрдүк сыанаҕа атыылыыр…
Маҥнайгы сайыннарыгар Сүөдэр от оттуур, Маайа дьиэни көрөр. Кинилэри Лэгиэнтэй атыыһыт киһилии таҥыннарар, бэйэтин остуолугар олордон бииргэ аһатар. Күһүн, сыарҕа суола турарын кытта, Сүөдэри уонча атынан Маачаҕа эт киллэртэрэ ыытар. Бу эт сайын устата быстаран олорбут көмүс үлэһиттэригэр олус ыараханнык атыыланар. Ити кэнниттэн Сүөдэр кыһыны быһа Аанньаахтан Маачаҕа таһаҕас таһыахтаах: Лэгиэнтэй атыыһыт этин, арыытын антах Сараапап атыыһыкка илдьэн туттарыахтаах.
Маайа Сүөдэр айаҥҥа барбытын кэннэ улаханнык тулаайахсыйар. Онуоха эбии ыарахан буолар. Кыһыҥҥы уһун түүн устата хоһугар утуйбакка сытан, дьонун ахтар, кэргэнин Сүөдэри: «Төһө эрэ тоҥон-хатан эрээхтиирэ буолла?» – дии саныыр. Халлаан тымныыта күүһүрдэҕинэ, «Сүөдэрим тоҥон эрдэҕэ», – диэн куттанар.
Дьаакыбылаптаах үлэлэригэр холоотоххо, Маайа билиҥҥи үлэтэ олус чэпчэки, ыраас. Кыһын устата Лэгиэнтэй атыыһыт дьиэтигэр ахсааннаахтык хонно. Онон Маайа хотунунаан Харытыаналыын иккиэйэҕин олордохторуна туохха оччо түбүгүрүө баарай: оһохторугар уот оттор, дьиэни сиппийэр, нэдиэлэҕэ биирдэ дьиэ муостатын сууйар. Ол да буоллар кини тоҕо эрэ Дьаакыбылап хамначчыттара олорор туруорбах балаҕаннарын субу-субу ахтан кэлэр. «Сөдүөччүйэ эмээхсин сордоох хайдах эрэ олороохтуура буолла?» – диэн санаалар сотору-сотору өйүгэр киирэн, түүн утуппат буолан бараллар. «Билигин оһох таһыгар мустан олорон Сөдүөччүйэ эмээхсин сэһэнин, остуоруйатын истэн эрдэхтэрэ», – диэн кини арыт-арыт, Дьаакыбылап хамначчыттарыгар ымсыырбыт курдук, санаан кэлэр.
Маайа, арай биирдэ утуйа сытан, иһин түгэҕэр туох эрэ хамсыырыттан уһуктан кэлэр. «Туох хамсыырый?» – дии санаан өр соҕус таалан сытар. Онуоха: «Мин баарбын!» – диэбит курдук, аргыый аҕай туох эрэ эмиэ хамсаан ылар. Оо, Маайа онно үөрдэҕин эриэхсит!
Сарсыныгар үлэтин барытын бэрийэн баран, күнүс чэйдии олорон, Маайа хотунугар оҕолоноору сылдьарын кэпсиир. Харытыана эмээхсин, ону истэн баран, хаста да хараҕын уутун былаатын уһугунан соттор. Маайа туох да диэн саныан булбат. Ол эрээри дьиэлээх хотун сөбүлээбэтэх быһыыта көстүбэт. Сотору соҕус Лэгиэнтэй атыыһыт хантан эрэ эргийэн кэлбитигэр Харытыана хамначчыттара Маайа ыарахан сылдьарын кэпсиир.
– Ол аата үлэлээн туһалаабат хотун буоллаҕа дии… Дьэ, хайдах гынабытый?
– Мин, көмүс сымыыттарым тыыннаахтара буоллар, төһө эрэ дьоллоохпун диир этим, – диэн баран Харытыана ытамньыйан ылар.
– Биһиги да дьоллоох дьон буолан, үп-ас өттүнэн дэлэйдик олордохпут дии, – Лэгиэнтэн атыыһыт күннэтэ аайы харчытыгар харчы эбиллэрин эккирэтэрин, дьону албынныырын, кинилэри хабалаҕа киллэртиирин улахан дьолун курдук сананарын этэр.
– Э-эх, чэ, мин оҕолорбун ханнык да баайтан ордоробун.
Мантан ыла Харытыана кэргэнин кытта Маайа ыараханын туһунан кэпсэппэт буолбута. Кини оҕонньоро атын дьахтары булан биэрэбин диэн хаста да этэн көрбүтүн истэ да барбатаҕа.
Маайа, хаппын диэн олоруо баара дуо, урут хайдах үлэлиирэй да ол курдук үлэлии сылдьар. Биирдэ кини дьиэ муостатын сууйа сырыттаҕына, хотуна Харытыана киирэн этэр:
– Маайа, аны дьиэ муостатын сууйума, мин атын да кыыһы булан сууйтарыам.
– Суох, суох, мин сууйуом.
– Маайа, киһи дьоло – оҕо! Оҕото суох киһи – төһө да баайын иһин – дьоло суох!
Арай биирдэ аһыы олорон Маайа тойонноох хотунуттан аа-дьуо ыйытар:
– Эһиги тоҕо оҕоҕут суоҕуй?
Лэгиэнтэй атыыһыт саҥата суох Маайа диэки көрбөхтүүр, сүр ыараханнык үөһэ тыынан ылар:
– Мин… биһиги эмиэ, син эһиги билиҥҥигит курдук, дьадаҥы дьон этибит. Мин бэйэм Бороҕон улууһун киһитэбин… Ити кэргэним Суотту – эмиэ Бороҕон улууһа. Биһиги, ас-таҥас кыһалҕаланан, куоракка киирбиппит. Онно ити билиҥҥи Микииппэрэп атыыһыт аҕатыгар Манньыаттаах оҕонньорго үлэҕэ кэпсэппиппит. Ол олордохпутуна кыыс оҕо төрөөбүтэ. Мин онно саныырым: «Ама миигиттэн ордук дьоллоох киһи бу дойдуга баар үһүө!» – диэн. Кырдьык, үчүгэйкээн диэн бэйэлээх оҕо этэ. Оччоҕо Манньыаттаах оҕонньор саҥа байан эрэрэ. Кини обургу иҥсэтин, кини обургу сүрэҕин-бэлэһин көрүө этигит?! Байар дьулууругар түүн утуйар диэни, күнүс олорор диэни билбэт этэ. Мин түүн кинилэр лааппыларын маныырым. Күнүс лааппыга таһаҕас таһарым, сүгэрим-көтөҕөрүм. Биһиги кини үлэһиттэрэ олорор дьиэлэрин аан хоһугар олорорбут. Харытыана дьиэни көрөр, сууйар-сотор, оһоҕун оттор этэ. Бу дьиэҕэ кэлээччи-барааччы элбэҕэ, хас түүнүн аайы арыгы да арыгы, хаарты да хаарты буолан тахсара. Хас түүн аайы айдаан, охсуһуу. Биһиэхэ оҕобутун суулуур таҥас диэн оччоҕо суоҕа. Онон бу дьиэҕэ олордохпутуна үс ыйдаах оҕобут тымныйан, сэбиргэхтэтэн… аҕыйах хонон хаалбыта. Онно: «Миигиттэн ордук сордоох аан дойду үрдүгэр ким баар буолуой?» – дии санаахтыырым…
Харытыана эмээхсин хараҕын уутун соттор. Ийэ сүрэҕэ билигин да хаанынан ытыыр быһыылаах.
Маайа бу дьон сүрэхтэрин бааһын таарыйбытын кэмсинэ саныыр.
Лэгиэнтэй атыыһыт, саҥата суох олорбохтоон баран, көхсүн этитэр уонна оргууй аҕай кэпсээнин салгыыр:
– Ол оҕобут өлбүтүн кэннэ кэргэним иккистээн ыарахан буолбута. Биһиги «маҥнайгы оҕобутун куорат абааһыта сиэтэҕэ» диэн, иккис оҕобут төрүөн иннинэ тыаҕа, Суоттуга, тахсыбыппыт… Онно уол оҕо төрөөбүтэ. Ньукулай диэн ааттаабыппыт. Оҕобут биэһин туолуор диэри тыаҕа олорбуппут. Биэһин туолар сааһыгар оҕобут биир киэһэ «төбөм ыалдьар» диэн сыппыта. Түүнү быһа оҕобут этэ кутаа уотунан умайбыта. Биһиги, тугу да гыныахпытын булумуна, ыксаан, иккис түүнүгэр ойууну аҕалан кыырдарбыппыт. Ол ойуун кыыра турдаҕына, бу ийэтэ сордоох көтөҕөн олордоҕуна – оҕобут тыына быстыбыта.
