Safahat

Mehmet Akif Ersoy

Safahat

Safahat

Birinci Kitap

Evlâdım Mehmed Ali’ye yâdigâr-i vedâdımdır.

"Bana sor sevgili kâri', sana ben söyleyeyim"

Bana sor sevgili kâri', sana ben söyleyeyim,Ne hüviyyette şu karşında duran eş'ârım:Bir yığın söz ki, samîmiyyeti ancak hüneri;Ne tasannu' bilirim, çünkü, ne san'atkârım.1Şi'r için «gözyaşı» derler; onu bilmem, yalnız,Aczimin giryesidir bence bütün âsârım!2Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem;Dili yok kalbimin, ondan ne kadar bîzârım!Oku, şâyed sana bir hisli yürek lâzımsa;Oku, zira onu yazdım, iki söz yazdımsa.

Fâtih Câmii

Yatarken yerde ilhâdiyle haşr olmuş sefîl efkâr,Yarıp edvârı yükselmiş bu müthiş heykel-i ikrâr.3Siyeh-reng-i dalâlet bir bulut şeklinde mâzîler,Civârından kaçar, bulmaksızın bir lâhza istikrâr;4Ziyâ-rîz-i hakîkat bir seher tavrında müstakbel,Gelir fevkinden eyler sermedî binlerce nûr îsâr.5Derâğûş etmek ister nâzenîn-i bezm-i lâhûtu:Kol açmış her menârı sanki bir ümmîd-i cür'etkâr!6O revzenler, nazarlardan nihan dîdâra müstağrakBirer gözdür ki sıyrılmış önünden perde-i esrâr.7Bu kudsî ma’bedin üstünde tâban fevc fevc ervâh,Bu ulvî kubbenin altında cûşan mevc mevc envâr.8Tecessüd eylemiş gûya ki subhun rûh-i mahmûru;Semâdan yahud inmiş hâke, Sinâ-reng olup, Didar!9Tabiat perde-pûş-i zulmet olmuş, hâbe dalmışken,O, gûya kalb-i nûrânîsidir leylin, durur bîdâr.10Evet bir kalbdir, bir kalb-i cûşâcûş-i âşıktır,Ki cevfinden demâdem yükselir bin nâle-i ezkâr.11Nümâyan cephesinden Sadr-ı İslâmın meâlîsi:O sadrın feyz-i enfâsiyle güyâ bir yığın ahcâr,12Kıyâm etmiş de, yükselmiş ve bir timsâl-i nûr olmuş,Nasıl timsâl-i nûr olmaz? Şu pek sâkin duran dîvâr,13Asırlar geçti hâlâ bâtılın pîş-i hücûmunda,Göğüs germektedir, bir kerre olsun olmadan bîzâr.14Bu bir ma'bed değil, Ma'bûd'a yükselmiş ibâdettir;Bu bir manzar değil, dîdâra vâsıl mevkib-i enzâr.15Semâdan inmemiştir, şüphesiz, lâkin semâvîdir:Zemînî olmayan bir cilve-i feyyâzı hâvîdir.16***Bir infilâk-ı safâdır ki yâr-ı cânımdır,Sabahı pek severim, en güzel zamânımdır.17Ridâ-yı leyli henüz açmamıştı dest-i semâ,Sabâ da hâb-ı sükûndan ayılmamıştı daha,18Fezâ-yı rûhda aksetti, es-salâ-perdâzMüezzinin dem-i mahmûru, bir hazîn âvâz.19İçimde cûş ederek lücce lücce istiğrâk,Ezânı beklemez oldum; açılmadan âfâk,Zalâmı sîneye çekmiş yatan sokaklardanKemâl-i vecd ile geçtim. Önümde bir meydanGöründü; Fatih'e gelmiştim anladım, azıcıkGidince, ma'bede baktım ki bekliyor uyanık.20Sokuldum artık onun sîne-i münevverine,Oturdum öndeki maksûreciklerin birine.21Fezâ-yı ma'bedin encüm-nümâ meşâilini,O lem'a lem'a dizilmiş ziyâ kavâfilini22Görünce geldi çocukluk zamanlarım yâda…Neler düşündüm o sâatte bilseniz orada!23Sekiz yaşında kadardım. Babam gelir: «Bu gece,Sizinle câmie gitsek çocuklar erkence.Giderseniz gelin amma namazda uslu durun;Merâmınız yaramazlıksa işte ev, oturun!»Deyip alırdı beraber benimle kardeşimi.Namaza durdu mu, hâliyle koyverir peşimi,Dalar giderdi. Ben artık kalınca âzâde,Ne âşıkâne koşardım hasırlar üstünde!24Hayâl otuz sene evvelki hâli pîşimdenGeçirdi, başladım artık yanımda görmeye ben:Beyaz sarıklı, temiz, yaşça elli beş ancak;Vücûdu zinde, fakat saç, sakal ziyâdece ak;Mehîb yüzlü bir âdem: Kılar edeble namaz;Yanında bir küçücük kızcağızla pek yaramazYeşil sarıklı bir oğlan ki, başta püskül yok.İmâmesinde fesin bağlı sâde bir boncuk!Sarık hemen bozulur, sonra şöyle bir dolanır;Biraz geçer, yine râyet misâli dalgalanır!25Koşar koşar duramaz… Âkıbet denir «âmin»Namaz biter. O zaman kalkarak o pîr-i güzîn,Alır çocukları, oğlan fener çeker önde.Gelir düşer eve yorgun, dalar pek âsûdeDerin bir uykuya…26                                                               Derken bu hâtırât-ı lâtifÇekildi aslına, artık hakîkatin o kesîfLikâsı başladı karşımda cilve eylemeye;Zaman da kalmadı zaten hayâli dinlemeye:27Sağım, solum, önüm, arkam huşûa müstağrakZılâl-i âdem iken, bir sadâ bülend olarak,O kâinât-ı huzûu yerinden oynattı;Fezâ-yı mahşere döndürdü gitti eb'âdı!Sufûf ayakta müselsel cibâl-i velveledârGibiydi. Her birisinden duyuldu sîne-fikâr,Birer enîn-i tazarru', birer niyâz-ı hazîn,Ki kalb-i rahmeti sızlattı şüphesiz o enîn!28Eğildi sonra o dağlar huzûr-i izzette;Göründü sonra o dağlar zemîn-i haşyette!29İnâyetiyle Hudâ kaldırınca her birini,Semâya doğru o dağlar da açtı ellerini.30O anda koptu yüreklerden öyle bir feryâd,Ki rûhum eyleyecek tâ ebed o dehşeti yâd.31Kesildi bir aralık inleyen hazîn âvâz…Ne oldu arşa kadar yükselen o sûz ü güdâz?                                                                   O çûş içindeki iman?Evet, hurûş ederek işte rahmet-i Sübbûh,Bütün yüreklere serpildi kubbeden bir rûh:                                                                                                        Rûh-i itmînân.32

Hasta

«Vak'a, Halkalı Ziraat Mektebi'nde geçmişti»

– Bence, doktor, onu siz bir soyarak dinleyiniz;Hastalık çünkü değil öyle ehemmiyetsiz.Sâde bir nezle-i sadriyye mi illet? Nerde!33Çocuğun hâli fenalaştı şu son günlerde.Ameliyyâta çıkarken sınıf on gün evvel,Bu da gelmez mi, dedim: «Kim dedi, oğlum, sana, gel?Nöbet üstünde adam kaçmalı yorgunluktan;Hadi yavrum, hadi söz dinle de bir parça uzan.»O zamandan beridir za'fı terakki ediyor;Görünen: Bir daha kalkınması artık pek zor.Uyku yokmuş; gece hep öksürüyormuş; ateşinOlmuyormuş azıcık dindiği…                                                                                                      – Ben zâten işin,Bir ay evvel biliyordum ne vahîm olduğunu…Bana ihtâra ne hâcet, a beyim, şimdi bunu?Ma'amâfih yeniden bir bakalım dikkatle:Hükmü kat'î verelim, etmeye gelmez acele.– Çağırın hastayı gelsin.                                                                                                        Kapının perdesiniAçarak girdi o esnada düzeltip fesini,Bir uzun boylu çocuk… Lâkin o bir levha idi!Öyle bir levha-i rikkat ki unutmam ebedî:Rengi uçmuş yüzünün, gözleri çökmüş içeri;Elmacıklar iki baştan çıkıvermiş ileri.O şakaklar göçerek cepheyi yandan sıkmış;Fırlamış alnı, damarlar da beraber çıkmış!Bet beniz kül gibi olmuş uçarak nûr-i şebâb;O yanaklar iki solgun güle dönmüş, bîtâb!O dudaklar morarıp kavlamış artık derisi;Uzamış saç gibi kirpiklerinin her birisi!Kafa bir yük kesilip boynuna, çökmüş bağrı;İki değnek gibi yükselmiş omuzlar yukarı.– Otur oğlum, seni dikkatlice bir dinliyelim…Soyun evvelce fakat…                                                                       – Siz soyunuz, yok hâlim!Soydu bîçareyi üç beş kişi birden, o zamanAldı bir heykel-i üryan-ı sefalet meydan!34Bu kemik külçesinin dinlenecek bir cihetiYoktu. Zannımca tabibin coşarak merhameti,«Bakmasak hastayı nevmid ederiz belki» diye;Çocuğun göğsüne yaklaştı biraz dinlemeye:– Öksür oğlum… Nefes al… Alma nefes… Oldu, giyin;Bakayım nabzına… A'lâ… Sana yavrum, kodeinYazayım, öksürüyorsun, o keser, pek iyidir…Arsenik hapları al, söylerim eczacı verir.Hadi git kendine iyi bak…                                                                                       – Nasıl ettin doktor?– Edecek yok, çocuk artık yola girmiş, gidiyor!Sol taraftan rienin zirvesi35 tekmil çürümüş;Hastalık seyr-i tabîîsini almış yürümüş.Devr-i sâlisteki âsârı o mel'un marazın36Var tamamiyle, değil hiçbiri eksik arazın.Bütün a'râz, şehîkıyle, zefîriyle…37                                                                                                                 – Yeter!Hastanın çehresi meydanda ya! İnsanda meğerOlmasın his denilen şey… O değil, lâkin bizBunu «tebdîl-i hava» der de nasıl göndeririz?Şurda üç beş günü var… Gönderelim, yolda ölür…«Git!» demek, hem, düşünürsek ne büyük bir züldür!Hadi göndermeyelim… Var mı fakat imkânı?Kime derd anlatırız? Bulsana derd anlayanı!– Sözünüz doğru Müdür Bey; ne yapıp yapmalı; tekBu çocuk gitmelidir. Çünkü, eminim, pek pek,Daha bir hafta yaşar, sonra sirâyet de olur;Böyle bir hastayı gönderse de mektep ma'zur.– Bir mubassır çağırın.                                  – Buyrun efendim.                                                                                    – Bana bak:Hastanın gitmesi herhalde muvâfık olacak.«Sana tebdîl-i hava tavsiye etmiş doktor.«Gezmiş olsan açılırsın…» diye bir fikrini sor.«İstemem!» der o, fakat dinleme, iknâa çalış:Kim bilir, belki de bîçâre çocuk anlamamış?– Şimdi tebdîl-i hava var mı benim istediğim?Bırakın hâlime artık beni, rahat öleyim!Üç buçuk yıl bana katlandı bu mektep, üç günDaha katlansa kıyamet mi kopar? Hem ne içinBeni yıllarca barındırmış olan bir yerden,«Öleceksin!» diye koğmak? Bu koğulmaktır. Ben,Kimsesiz bir çocuğum, nerde gider yer bulurum?Etmeyin, sonra sokaklarda perîşân olurum!Anam ölmüş, babamın bilmiyorum hiç yüzünü;Kardeşim var, o da lâkin bana dikmiş gözünü:Sanki âtîdeki mevhûm refâhım giderek,Onu çalkandığı hüsranlar içinden çekecek!Kardeşim! Kurduğun âmâli devirmekte ölüm;Beni göm hufre-i nisyâna,38 ben artık öldüm!Hangi bir derdim için ağlayayım, bilmiyorum.Döktüğüm yaşları çok görmeyiniz: Mağdûrum!O kadar sa'y-i belîğin39 bu sefâlet mi sonu?Biri evvelce eğer söylemiş olsaydı bunu,Çalışıp ömrümü çılgınca hebâ etmezdim,Ben bu müstakbele mâzîmi fedâ etmezdim!Merhamet bilmeyen insanlara bak, yâ Rabbi,Koğuyorlar beni bir sâil-i âvâre40 gibi!– Seni bir kerre koğan yok, bu sözün pek haksız.«İstemem, yollamayın» dersen eğer, kal, yalnız…Hastasın…              – Hem veremim! Söyle, ne var saklayacak?– Yok canım, öyle değil…                                                                    – Öyle ya herkes ahmak!Bırakırlar mı eğer gitmemiş olsam acaba!Doğrudur, gitmeliyim… Koşturunuz bir araba.Son sınıftan iki vicdanlı refîkin kolunaDayanıp çıktı o bîçâre sefâlet yoluna,Atarak arkaya bir lemha-i lebrîz-i elem,41Onu teb'îd edecek paytona yaklaştı «verem!»Tuttu bindirdi çocuklar sararak her yerini,Öptüler girye-i mâtem42 dökerek gözlerini:– Çekiver doğruca istasyona…                                                                                               – Yok, yok, beni tâ,Götür İstanbul'a bir yerde bırak ki: Gurebâ,43– Kimsenin onlara aldırmadığı bir sırada—Uzanıp ölmeye bir şilte bulurlar orada!

Tevhid yahud Feryad

Ey nûr-i ulûhiyyetinin zılli avâlim,Zıllin bile esrâr-ı zuhûrun gibi muzlim!44Kürsî-i celâlin -ki semâlarla zeminlerBir nokta kadar sahn-i muhîtinde tutar yer-İdrâkin eder gâye-i ümmîdini haybet…Yâ Rab, o ne dehşettir, İlâhi, o ne heybet!45Pervâzına yetmez gibi pehnâ-yı avâlim,Gâhî seni bulsam diye, âvâre hayâlimBir şevk ile lâhûta kadar yükseleyim der.Lâkin nasıl olsun ki bu mi'râca muzaffer?Nâsût muhîtinde henüz çalkalanırken,Bir dest-i tecebbür dayanıp göğsüne birden;Hüsranla iner öyle sefil, öyle muhakkar:Hâlâ o sukûtun küreden tozları kalkar!46Yalnız o mu? Bin fikr-i semâvî bu zeminde,Bîtâb-ı taharrî kalarak âh ü eninde!47Eşbâha mı kurbün olacaktır cevelângâh?Ervâh bütün mündehiş-i «sümme radednâh!»48Sun'undaki esrâra teâlî bize memnû'Olmaz mı, ridâ-pûş dururken daha masnû'?49Hurşîd-i ezelden nasıl ister ki haberdârOlsun daha bir zerreyi derk etmeyen efkâr?50Ey nâmütenâhî sana nisbet ile mahdûd,Mahsûr-i muhît-i kaderindir ne ki mevcûd.51Dîbâce-i evsâfını almaz bütün eb'âd,A'dâd edemez silsile-i feyzini ta'dâd.52Ummân-ı şüûnun ki birer mevcidir a'sâr,Her mevcesi bir lücce-i bî-sâhil-i âsâr!53Fermânına mahkûm ezeliyyet, ebediyyet;Ey pâdişeh-i arş-ı güzîn-i samediyyet.54İbdâ'-ı bedîin -ki cihanlarla bedâyi'Meydâna getirmiş- bize ey Hâlik-ı Mübdi',Mübhem nasıl olmaz ki? Ademden değil isbât,Bir zerre-i mevcûdu yok etmek bile heyhât,Kâbil olamaz çıksa da bin dest-i muharrib.Yâ Rab, bu nasıl âlem-i lebrîz-i garâib!55Serhadd-i ezel bed'-i hudûd-i melekûtun,Pehnâ-yı ebed gâye-i sahn-ı ceberûtun.56Hükmün ki tahakküm edemez seyrine bir şey;Bir anda bu pâyansız olan cevvi eder tayy.57Bir an, diyerek eylemişim bilmeyerek, bak!Takyîd zamanla seni ey Fâtır-ı Mutlak!58Bâkîyi beşer her ne kadar etse de tenzîh,Fâniyyeti îcâbı, eder kendine teşbîh!59Itlâka nasıl yol bulabilsin ki tefekkür?Eşbâhı görür eyler iken rûhu tasavvur!60***Ey rûh-i fezâ-gerd, giran-seyr-i harîmin,Ey, nâtıka, dembeste-i esrâr-ı azîmin,61Maksûd bu hilkatten eğer ma'rifetinse;Varmış mı o müdhiş görünen gâyete kimse?62Bir sahne midir yoksa bu âlem nazarında?Bir sahne ki milyarla oyun var üzerinde!Bir sahne ki her perdesi tertîb-i meşiyyet;Eşhâsı da bâzîçe-i âvâre-i kudret!63Cânîleri, kâtilleri meydâna süren sen;Cânîdeki, kâtildeki cür'et yine senden!64Sensin yaratan, başka değil, zulmeti, nûru;Sensin veren ilhâm ile takvâyı, fücûru!65Zâlimde teaddîye olan meyl nedendir?Mazlûm niçin olmada ondan müteneffir?Âkil nereden gördü bu ciddî harekâtı?Câhil neden öğrenmedi âdâb-ı hayâtı?66Bir fâilin icbârı bütün gördüğüm âsâr!Cebrî değilim… Olsam İlâhî ne suçum var?67***Bir sahne demek âleme pek doğrudur elbet;Ancak, görülen vak'aların hepsi hakikat.68Hem öyle vekâyi' ki temâşâsı hazindir,Âheng-i tarab-sâzı bütün âh u enindir!69Zîrâ ederek bunca sefâlet-zede feryâd;Vâveyl sadâsıyla dolar sîne-i eb'âd.70Yâ Rab, bu yüreklerdeki ses dinmeyecek mi?Senden daha bir emr-i sükûn inmeyecek mi?71Her an ediyorsun bizi makhûr-i celâlin,Kurban olayım, nerde senin, nerde cemâlin?72Sendense eğer çektiğimiz bunca devâhî,Kimden kime feryâd edelim, söyle İlâhî!73Lâ yüs'el'e binlerce suâl olsa da kurban,İnsan bu muammâlara dehşetle nigehban.74Bir şahsa esir olmayı bir koskoca millet,Mekrinle mi, yâ Rab, sanıyor kendine devlet?75Dünyâyı yakıp yıkmaya bir seyf-i teaddî,Emrinle mi, yâ Rab, ediyor böyle tesaddî?76Zâlimlere kahrın o kadar verdi ki meydan:«Yok Âdil-i Mutlak» diyecek ye's ile vicdan!77Yerden çıkıyor göklere bin âh-ı şererbâr,Gökler ediyor sâde çıkan nâleyi tekrâr!78Bir yanda yanar lânesi bin hâne-harâbın,Bir yanda söner lem'ası milyonla şebâbın.79Kalmış eli böğründe felâket-zede mâder;Evlâdını gömmüş kara topraklara, inler,80Ağlar beriden bir sürü âvâre-i tâli',Nan-pâre için eyleyerek ırzını zâyi'.81Bükmüş orada boynunu binlerce yetîman,Me'vâ arıyor âileler lâne perîşan!82Mazlûm şikâyette, nedâmette sitemkâr;Hûnâbe-i maktûle garîk olmada hunhâr!83Bîmârı, felâketliyi, üryânı, sefîli,Meflûcu, amel-mandeyi, miskîni, zelîli,Gaddârı, cefâ-dîdeyi, mahkûmu, esîri,Heyhât, şu pâyânsız olan cemm-i gafîriTeşhîr ile şöhret kazanan sahne-i dünyâGelmez mi İlâhî sana bir kanlı temâşâ?84***Lâkin bu sefîlân-ı beşerden kiminin, varKalbinde bir ümmîd ki encüm gibi parlar:Îmandır o cevher ki İlâhî ne büyüktür…Îmansız olan paslı yürek sînede yüktür!85Mü'min -ki bilir gördüğü yekrûze cihânınFevkınde ne âlemleri var subh-i bekânın;-86Bin cân ile elbet çekecek etse de bilfarz,Her devri hayâtın ona binlerce belâ arz.87Ferdâdaki ezvâkı o ettikçe teemmül,Eyler bugün âlâma nasıl olsa tahammül…88Bir mülhidi lâkin kim eder tesliye, heyhât?Sığmaz bunun âfâkına ferdâ-yı mükâfât!89Baştan başa «boşluk» şu semâlar, şu zeminler,Bir gûş-i kerem var mı akan yaşları dinler?90İlcâ-yı tesâdüfle şu «boş!» âleme düşmüş;Etrafına binlerce şedâid gelip üşmüş.91Her lâhza boğuşmakla geçip devr-i hayâtı,Bir şey olacak gâye-i hüsrânı: memâtı!92Varlıktan onun inleyerek ölme nasîbi!Bunlar beşerin işte en âvâre garîbi!93Mü'minlere imdâda yetiş merhametinle,Mülhidlere lâkin daha çok merhamet eyle:94Gümrâhlarındır ki karanlıklara dalmış,Bir rehber olur necm-i emel yok da bunalmış!95Sensin bu şebistâna süren onları elbet,Senden doğacak doğsa da bir fecr-i hidâyet.96Mülhid de senin, kalb-i muvahhid de senindir;İlhâd ile tevhid nedir? Menşei hep bir.97Öyleyse nedendir bu tefâvüt ara yerde?Esbâb-ı tehâlüf nedir efkâr-ı beşerde?98Yâ Rab, bu serâir gün olur da açılır mı?Bir leyl-i müebbed olarak yoksa kalır mı?99Her zerrede âheng-i celâlin duyulurken,Her nağmede binlerce lisan nâtık olurken,Cilvendeki esrâr nasıl kalmada muzlim?Ey nûr-i ulûhiyyetinin zılli avâlim!100

Küfe

Beş gün oldu ki, mu'tâda inkıyâd ile benSabahleyin çıkıvermiştim evden erkenden.Bizim mahalle de İstanbul'un kenârı demek:Sokaklarında gezilmez ki yüzme bilmeyerek!Adım başında derin bir buhayre101 dalgalanır,Sular karardı mı, artık gelen gelir dayanır!Bir elde olmalı kandil, bir elde iskandil,Selâmetin yolu insan için bu, başka değil!Elimde bir koca değnek, onunla yoklayarak,Önüm adaysa basıp, yok, denizse atlayarak,-Ayakta durmaya elbirliğiyle gayret eden,Lisân-i hâl ile ammâ rükûa niyyet eden-O sâlhûrde, harab evlerin saçaklarına,Sığınmış öyle giderken, hemen ayaklarınaDelîlimin koca bir şey takıldı… Baktım ki:Genişçe bir küfe yatmakta, hem epey eski.Bu bir hamal küfesiymiş… Acep kimin? Derken;On üç yaşında kadar bir çocuk gelip öteden,Gerildi, tekmeyi indirdi öyle bir küfeye:Tekermeker küfe bîtâb düştü tâ öteye.– Benim babam senin altında öldü, sen hâlâKurumla yat sokağın ortasında böyle daha!O anda karşıki evden bir orta yaşlı kadınGöründü:                    – Oh benim oğlum, gel etme kırma sakın!Ne istedin küfeden, yavrum? Ağzı yok, dili yok,Baban sekiz sene kullandı… Hem de derdi ki: «ÇokUğurlu bir küfedir, kalmadım hemen yüksüz…»Baban gidince demek kaldı âdetâ öksüz!Onunla besleyeceksin ananla kardeşini.Bebek misin daha öğrenmedin mi sen işini?Dedim ki ben de:                                                                  – Ayol dinle annenin sözünü!Fakat çocuk bana haykırdı ekşitip yüzünü:– Sakallı, yok mu işin? Git cehennem ol şuradan!Ne dırlanıp duruyorsun sabahleyin oradan?Benim içim yanıyor: dağ kadar babam gitti…– Baban yerinde adamdan ne istedin şimdi?Adamcağız sana, bak hâl dilince söylerken…– Bırak hanım, o çocuktur, kusura bakmam ben…Adın nedir senin oğlum?                                                                                      – Hasan.                                                                                                             – Hasan, dinle.Zararlı sen çıkacaksın bütün bu hiddetle.Benim de yandı içim anlayınca derdinizi…Fakat, baban sana ısmarlayıp da gitti sizi.O, bunca yıl çalışıp alnının teriyle seniNasıl büyüttü? Bugün, sen de kendi kardeşini,Yetim bırakmayarak besleyip büyütmelisin.– Küfeyle öyle mi?                                                         – Hay hay! Neden bu söz lâkin?Kuzum, ayıp mı çalışmak, günah mı yük taşımak?Ayıp: dilencilik, işlerken el, yürürken ayak.– Ne doğru söyledi! Öp oğlum amcanın elini…– Unuttun öyle mi? Bayramda komşunun gelini:«Hasan, dayım yatı mekteplerinde zâbittir;Senin de zihnin açık… Söylemiş olaydık bir…Koyardı mektebe… Dur söyleyim» demişti hani?Okutma sen de hamal yap bu yaşta şimdi beni!Söz anladım ki uzun, hem de pek uzun sürecek;Benimse vardı o gün birçok işlerim görecek;Bıraktım onları, saptım yokuşlu bir yoldan.Ne oldu şimdi acep, kim bilir, zavallı Hasan?***Bizim çocuk yaramaz, evde dinlenip durmaz;Geçende Fatih'e çıktık ikindi üstü biraz.Kömürcüler kapısından girince biz, develerKızın merakını celbetti, daima da eder:O yamrı yumru beden, upuzun boyun, o bacak,O arkasındaki püskül ki kuyruğu olacak!Hakikaten görecek şey değil mi ya? Derken,Dönünce arkama, baktım: Beş on adım geriden,Belinde enlice bir şal, başında âbânî,Bir orta boylu, güler yüzlü pîr-i nûrâni;Yanında koskocaman bir küfeyle bir çocucak,Yavaş yavaş geliyorlar. Fakat tesadüfe bak:Çocuk, benim o sabah gördüğüm zavallı yetim…Şu var ki, yavrucağın hâli eskisinden elim:Cılız bacaklarının dizden altı çırçıplak…Bir ince mintanın altında titriyor, donacak!Ayakta kundura yok, başta var mı fes? Ne gezer!Düğümlü, alnının üstünde sâde bir çember.Nefes değil o soluklar, kesik kesik feryad;Nazar değil o bakışlar, dümû-i istimdâd.102Bu bir ayaklı sefâlet ki yalnayak, baş açık;On üç yaşında buruşmuş cebîn-i sâfı, yazık!O anda mekteb-i rüşdiyyeden taburla çıkanBir elliden mütecâviz çocuk ki, muntazamanGeçerken eylediler ihtiyârı vakfe-güzin…Hasan’la karşılaşırken bu sahne oldu hazin: Evet, bu yavruların hepsi, pür-sürûd-i şebâb,103 Eder dururdu birer âşiyân-ı nûra şitâb.104 Birazdan oynayacak hepsi bunların, ne iyi, Fakat Hasan, babasından kalan o pis küfeyi, -Ki ezmek istedi görmekle reh-güzârında-105 İlel'ebed çekecek dûş-i ıztırârında!106 O, yük değil, kaderin bir cezâsı ma'sûma… Yazık, günâhı nedir, bilmeyen şu mahkûma!

Durmayalım!

Sa'dî diyor ki: «Bir gece biz kârbân ileÂheste-seyr iken yolumuz düştü bir çöle.107Sür'atle tayy için o beyâbân-ı vahşeti,Hep yolcular fedâ ederek istirâhati,Gitmektelerdi. Bir aralık bende meşye tâb,Hiç kalmamış ki düşmüşüm artık zebûn-i hâb.108Âvâre bir piyâdeyi bekler mi kaafile ?Nâçâr şedd-i rahl edecek tâ be-merhale.109Durmuş, diyordu, bir de uyandım ki, sârban:«Kalk ey zavallı yolcu, uzaklaştı kârban!Uykum benim de yok değil ammâ bu deşt-zâr,Ârâmgâh olur mu ki bin türlü korku var?Ser-menzil-i merâma varır, durmayıp giden;Yoktur necât ümîdi bu çöller geçilmeden.Heyhât, yolda böyle düşen uyku derdine,Hep yolcular gider de kalır kendi kendine!»110Vak'a hiç bir şey değildir; haklısın, lâkin düşün.Başka bir düstûr-i hikmet var mı, insâf et, bugün?111Varmak istersen -diyor Sa'dî- eğer bir maksada,Tuttuğun yollar tükenmekten muarrâ olsa da;Şedd-i rahl et, durmayıp git, yolda kalmaktan sakın!Merd-i sâhib-azm için neymiş uzak, neymiş yakın?112Hangi müşkildür ki, himmet olsun, âsân olmasın?Hangi dehşettir ki insandan hirâsân olmasın?113İbret al erbâb-ı ikdâmın bakıp âsârına:Dağ dayanmaz erlerin dağlar söken ısrârına.114Bir münevvim ses değil yer yer hurûşan velvele:Fevc fevc akmakta insanlar bütün müstakbele.115Nehr-i feyzâfeyz-i insâniyyetin âhengineUymadan, kaabil değildir düşmemek bir engine.116Menzil-i maksûda varmazsın uyanmazsan eğer…Var mı bak, yollarda hiç bîdâr olanlardan eser?117İşte âtîdir o ser-menzil denen ârâmgâh;Kârbân akvâm; çöl mâzî; atâlet sedd-i râh.118Durma, mâzî bir mugaylanzâr-ı dehşetnâktir;Git ki, âtî korkusuzdur, hem de kudsî hâktir!119Çok şedâid iktihâm etmek gerektir, doğrudur…Vehleten âvâre bir seyyahı yollar korkutur;Korku, lâkin, azmi te'yîd eylemek îcâb eder:120Kurtulursun şedd-i rahl etmiş de gitmişsen eğer.121Çünkü düşmüşsün hayâtın -ezkazâ- feyfâsına,Gitmen icab eyliyor tâ menzil-i aksâsına.122Düşmemek mâdem elinden gelmemiş evvel senin,Ölmeden olsun mu, ey miskin, bu çöller medfenin?123İntihâr etmek değilse yolda durmak, gitmemek,Âsûmandan refref indirsin demektir bir melek!124«Leyse lil-insâni illâ mâ seâ» derken Hudâ;Anlamam hiç meskenetten sen ne beklersin daha;125Davran artık kârbânın arkasından durma, koş!Mahv olursun bir dakikan geçse hattâ böyle boş.Menzil almışlar da yorgun, belki senden bîmecâl!Belki yok, elbette öyle! Sen ne etmiştin hayâl?126Şöyle gözden geçse bir hilkat temâşâ-hânesi:Çıkmıyor bir zerre fa'âliyyetin bîgânesi.127Âsümânî, hâkdânî cümle mevcûdât içinKurtuluş yok sa'y-i dâimden, terakkîden bugün.128Yer çalışsın, gök çalışsın, sen sıkılmazsan otur!Bunların hakkında bilmem bir bahânen var mı? Dur!Mâsivâ bir şey midir, boş durmuyor Hâlik bile:Bak tecellî eyliyor bin şe'n-i gûnâgûn ile.Ey, bütün dünya ve mâfîhâ ayaktayken, yatan!Leş misin, davranmıyorsun? Bâri Allah'tan utan!129

Hasır

Geçende, yayla civârında bir ufak cevelânBahânesiyle, bizim eski âşinâlardanBir attarın azıcık gitmek istedim yanına,Ki her zaman beni dâvet ederdi dükkânına.Biraz müsâhabeden sonra söktü müşteriler:– Ver ordan on paralık zencefil, çöroğtu, biber.Gecenki beş para borcumla on beş etmedi mi?– Silik bu yirmilik almam…                                                                                          – Uzatma gör işimi!– Oğul, çabuk… Bana tiryak… Okunmuş olmalı ha!Bizim çocuk, adı batsın, yılancık olmuş…                                                                                 – Ya?– Sübek kadar yüzü hütdağ kesildi!                                                                                                         – Vah vah vah!– Hanım, geçer, nefes ettir…                                                                                     – Geçer mi? İnşallah.– Bi yirmilik paket amma sabahki tozdu bütün…– Ayol hep içtiğimiz toz… Bozuldu eski tütün!– Efendi amca, sakız ver… Biraz da balmumu kes.– Kızım, parayla olur ha! Peşinci bak herkes.Beşer onar paralar hepsi yaklaşıp deliğe,Süzüldüler oradan bir kilitli çekmeceye.Epeyce fâsıladan sonra geldi başka biri:– Genişçe bir hasırın var mı? Neyse hem değeri.Cenâze sarmak içindir, eziyyet etme sakın!Mahallemizde beş aydır yatan o hasta kadınBugün, sabahleyin artık cihandan el çekmiş…– Ne çâre! Kısmeti bir böyle günde ölmekmiş.– Yanında kimse de yokmuş… Aman bırak neyse…Ecel gelince ha olmuş, ha olmamış kimse!– Dokuz kuruş bu hasır, siz, sekiz verin haydi…Pazarlık etmeyelim bir kuruş için şimdi!Hasır büküldü, omuzlandı, daldı bir sokağa;Sokuldu kim bilir ordan da hangi bir bucağa.Açıldı, bir ölü saklanmak üzre sînesine;Kapandı ketm-i adem heybetiyle sonra yine!Beş on fakîre olup bâr-ı dûş-i istiskâl,Huzûr-ı lâlini bir nevha etmeden ihlâl,Sükûn içinde uzaklaştı âşiyânından.Geçince sûrunu şehrin, uzattı servistanGarîb yolcuyu tevkîfe bin bükülmez kol!Omuzdan indi hasır, yoktu çünkü artık yol.Mezarcının o kürek yüzlü dest-i lâkaydıİânesiyle nihâyet mezâra yaslandı.Hücûm-ı mihnet-i peyderpeyiyle dünyânın,Hayâtı bir yığın âlâm olan zavallı kadın,Hasırdan örtüsü dûşunda hufreden indi…Enîn-i rûhu da artık müebbeden dindi.Bu hâtırât ile kalbimde başlayınca melâl,Oturmak istemez oldum, kıyâm edip derhâl;-Yüzümde âleme nefrin, içimde şevk-i memât;Gözümde içyüzü dehrin: yığın yığın zulümât!-Bulunduğum o mukassî mahalden ayrıldım.Bu perde bitti mi ? Heyhât! Atmadım bir adım,Ki rûhu eylemesin böyle bin fecîa harâb!Hayât nâmına yâ Rab, nedir bu devr-i azâb?