Seyahatü'l Kübra

Meşhur Toros Dağları’ndan gelen sel sularından ortaya çıkan bu dehşetli çay bahar mevsiminde coşarak yatağından taşacak hâle gelir. Dağlarda kış boyu biriken karların erimesi neticesinde ya da şiddetli yağmurların yağması sonucunda coşan bu çayırın gür sularının eskiden beri bu dönemlerde dehşetli şelaleler meydana getirdiği bilinmektedir. Yılgıncık belinde göle döküldüğünü ispat eden izler Göktaş9 mevkisinde hâlen görülebilmektedir. Sonraki dönemlerde gerçekleşen şiddetli depremler aynı ismi taşıyan Çay köyünün yakınında buluna Havutlu Dağı’nı ikiye ayırmıştır. Jeoloji bilimiyle ilgilenenler Kabız adı verilen geçidin bu doğa olayı neticesinde oluştuğunu ilk görüşte anlayabilirler.

Doğudan batıya doğru akan ve Cire köyü karşısında ırmağa karışan Pınar Suyu adı verilen küçük akıntı ise üzüm bağlarının güney sınırını meydana getirir.

Hem çayın hem de ırmağın yatakları etrafından yetişen söğüt, karaağaç, tavşancıl ve ceviz gibi sık yapraklı ağaçların dalları arasında gizli bir hâle bürünmüştür.

Boydan boya çim ve çiçekler, rengârenk yabani güller ile sarmaş dolaş bu muhteşem ovanın göl tarafında Kuru Köprü’den Pınar Pazarı’na, ırmaktan Ağıl köyüne kadar derinlemesine bir buçuk saat, enlemesine bir saat süren kısmı verimli bir arazidir. Burası üzüm bağları, başlarını göğe doğru yaklaşmış karaağaç ve şimşir gibi asırlık ağaçlar, ferahlık veren gölgeleri olan çalılar ve her çeşit meyve ağaçları ile doludur. Çoğu güçlü sâfiyeler yani bölgenin kendi ağzı ile söylemek gerekirse kelifler mevcuttur.

Bağlar arasında farklı taraflara ayrılan yolların kenarlarında, keliflerin etrafları etrafında ve üç yol ayrımına düşen küçük meydanlarda Allah vergisi yetişen Arap sümbülü, kırmızı ve mor menekşeler ve bölge halkının ekşi olarak isimlendirdikleri mis kokulu limon otu gibi çiçekler vardır. Ağaçların dallarının kaldırmakta zorlandırdığı bollukta meyveler ortama yaydığı enfes koku etrafta geçen insanları mest etmektedir. Bülbüllerin çıkardığı melodi ve birçok sesli kuşların nağmelerini işiten insanlar doğanın bu cazibesine kendisini kaptırarak duygularını bu atmosferden saatlerce çıkaramaz.

(Nasıl ki) Soğuk mevsimde ateş gülden hoştur(Öyle de) Vatanın dikeni de sünbül ve reyhandan hoşturYusuf ki Mısırda Padişahlık yapardıSöylerdi ki Kenan’ın dilencisi olmak daha hoştur 10

Ancak kendi vatanında yaşayan insan mutludur vesselam. “Vatan sevgisi imandandır.” hadisinin hikmetini çok acı tecrübeler neticesinden uzun zaman sonra anlamış olsam da ne yazık ki fırsat elden gitti. Ah vatan!..

EĞİRDİR’İN MEVCUT TARİHİ ESELERİ

Bu şehirde, bazılarının temelleri gözle görülebilen yirmiden fazla tarihî eser mevcuttur. Tufan’dan yüz kırk sekiz yıl sonra ve Nuh Peygamber henüz hayatta iken Urfa, Resulayn ve Deyrizor arasındaki çölün ortasındaki Gökab Dağı civarından geçerek Fırat Nehri’ne dökülen Habur ve Nusaybin suları istikametinden Anadolu’ya göçüp Eğirdir’e yerleşen Lid Kavmi MÖ 22. yüzyılda burada bir kale inşa etmiştir. Tarihî kalıntıları hâlen bulunan bu ilk kalenin yıkılmasının ardından kuzey tarafına düşen kayalıklarda görülen temelleri dışında surlarından eser yoktur. Bulunduğu yerde şu an Eskihisar kabristanı bulunmaktadır. Lid Kavmi’nin dinlerinde “Zaryus-Karyus” denilen putlara kurban keserek ibadet edilmekteydi. Bu dönemde yapılan en büyük tapınak Eğirdir’in güneyinde bulunan Kervansaray olarak bilinen harabedir. Selçuklular döneminde han ve çarşı olarak kullanılmıştır. Fakat işlevi bittikten sonra duvarlarındaki süslemeler söküldüğü için şimdilerde dişlenmiş salatalık gibi delik deşik bir hâldedir. Bu devasa yapı daha evvelce bahsettiğimiz Felakabad şehrinin güçlü dönemlerinde inşa edilmişti.

Lidlerden Küçük Ferici sultanı Tantaloğlu Bilubus MÖ 1280’de kendi oğlunu bu tapınakta kurban ettikten sonra masum çocuğun etinden bir parça puta sunmuştur. Kalanını ise vahşi bir düşünce ile misafirlerine ikram etmiştir. İnekdenizi’nden Yellibelen tepesine çıkarken soldaki kare şeklindeki kayalığın üzerine Brahmanların yani din adamlarının ikamet etmeleri için yaptırılan büyük yapı tamamen ortadan yok olup gitmiştir. Bugün binadan ve parçalarından hiçbir eser kalmamış olsa da binanın temellerine dair izler mevcuttur.

Bu bölge civarındaki Hızır İlyas Mağarası’nda hâlihazırda bir put mevcut olsa da zaman içerisinde çoğu yeri yıpranmıştır. Kaleden dışarı çıkmanın tehlikeli dolduğu dönemlerde kasaba ahalisi Hızır (Hıdırellez) günlerinde bu yüksek yere gelirler. Gezinti yapmak maksadıyla gelinen hâlen o mutluluk günün adıyla anılan bu mağara aslen tapınaktır. Bunu bilmekten âciz bir kısım cahil kimselerin hâlâ ziyaret maksadıyla buraya gelmeleri; sıtmadan kurtulmak maksadıyla tapınakta asılı ipe çaput bağlamaları; tavanından damlayıp putun önünde biriken suyu mübarek zannedip içmeleri; hamilelikten yeni çıkmış kadınların sütleri gelsin diye bu sudan içmeleri ve kocakarıların eski kaşıkları toplayıp sevap diye heykelin önüne bırakmaları gibi âdetlerin hepsi aslında putperestlik döneminden kalma âdetlerin bugün hâlâ devam ettirildiğini gösteren acı verici örneklerdir.

MÖ 547 yılında Lidya kralı Krezüs’ü mağlup edip bütün topraklarını ele geçiren Midya Kralı Kiriş ya da Kariş’in tebaasının çoğunluğu öküze tapmaktaydılar.

İçerisinde bunların tapındıkları “Kay Av” adlı icl-i ibişin (komik görünümlü buzağının) daima bulunduğu insan yapımı mağara da Hızır İlyas Mağarası ve Öksürük Kayası yakınındadır. Bahsedilen öküzün Urdu ve Hintçe isminden kinaye edilerek bu bölgeye “Kay Av” adı verilmiştir. Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Eğirdir’i istilasında İran ve Belucistan tarafından getirilerek kaleye yerleştirilen muhafızların yapmış oldukları yanlış tercüme nedeniyle buraya İnekdenizi denildiği düşünülmektedir. Çünkü “kay” kelimesi (Türkçe’de inek, öküz kelimesine karşılık gelen) “gav” ve “av” tabirini de (Türkçe’de su kelimesine karşılık gelen) “ab” kelimesinin tahrif olmuş hâlleri olduğu düşünülerek “İnek suyu” şeklinde tercüme etmiş olduklarını ve bunun da zaman içerisinde “İnekdenizi” kelimesine dönüştüğüne inanılmaktadır. Böyle olsa da bu bölge Elmadağlar’ın göle doğru uzanan köşe olması hasebiyle “dağdan denize inen köşe ve çene” manasından eski şivede kullanılan “İğek Denizi” denilmekteydi ve bu kullanım zaman içerisinde dönüşerek “iğek” kelimesi “inek” kelimesine dönüşmüştür. İnekdenizinin aslının bu olduğunda hiçbir şüphe söz konusu değildir. Orta Asya’da yaşayan Moğol Türkleri çeneye iğek derler. Üstünde suya dair bir iz ve emare mevcut olmasa da Felekabad’ın sular altında kaldığı su yollarının zeminindeki ağızlardan ve yer yer görülen çukurlardan anlaşılmaktadır. İnek-denizi bayırını batı tarafından sınırlayan sırtta bulunan Hızır İlyas Mağarası yakınına eski zamanlardan beri Öksürükkayası denilir. Bu eğri büğrü taşa çok eskiden beri öksürüğe tutulanlar gelmektedir. Üzerine tükürdükleri toprağı taş parçaları ile bastırarak arkalarına bakmadan dönmek gibi hâlen daha uygulanan tuhaflıklar öküze tapan Midyun devrinin dinî âdetlerindendir.

Kasabanın batısında bulunan Oluklacı Dağı’nın güney kısmındaki tepesinde bugün Sivri olarak bilinen ve bir zamanlar eski volkandan dökülüp biriken lav artıkları asırlar boyu varlığını devam ettirmiştir. Tahminen Hicri 1297 yılı Şubat ayında aniden aşağı kayıp Yumrutaş merasındaki büyük mezarlığı kısmen kaplamıştır. Bu esnada bu yol üzerinde şehre giren Yılankırkan suyunun yatağını da bozması nedeniyle Büyük Hamam için yakınlardaki göl kenarına depo kurup su alma durumunda kalınmıştır. Hamam ile göl arasındaki yolun sahili takip eden kenarında yetişen ve poyrazın şiddetli estiği zamanlarda kütüğü dalgalar içinde kalan Ulu Çınar’ın gölge saldığı sahildeki şeffaf taşların üst kısmı bu ihtiyaç nedeniyle havuz hâline getirilmiştir. Bu çukur açma işi esnasında 1 metre derinliğe gelindiğinde ağzı kapalı eski bir çukur ortaya çıkmıştır. Ben o zamanlar on beş yaşlarındaydım. Okulun teneffüs verdiği zamanlarda abdest almak amacıyla oraya gitmiştim ve bu olaya tesadüfen tanıklık ettim. Bu olayı tamamen hatırlıyorum. Sürekli dalgalı olan böyle bir yerde böylesi bir çukurun mevcut olması oradakileri hayrete düşürdü ve hemen ölçüm yaptılar. Fakat her ne uzattılar ise bir noktaya ulaşamadılar. Bu kişiler hayret içerisinde konu ile alakalı konuşurlarken biraz ileride su kenarında balık avlayan çocukların yanlarına gidip biraz önce keşfedilen kuyunun derinliğini ölçmek için balık tutmaya yarayan iplerini istedim. Teklifimi geri çevirmediler. Mütebessim bir şekilde teslim ettikleri iplerinin hepsini birbirine bağlayıp ucuna da bir taş bağladım. Ardından içi su dolu kuyunun içine sarkıttım. İpleri birleştirilmesi sonucu 20 metreden daha fazla bir uzunlukta olmasına rağmen kuyunun dibini bulamadım. Bu gölün meydana gelmesinden önce bu bölgede yerleşik toplulukların yaptığı eserlerden olduğu ve yüksek yerlerde olsalar da olağanüstü derinliğe sahip “Han Ardı” ile “Vedireli” adlı kuyuların üçüncüsü olduğuna şüphem kalmadı. Su taşımacılığı ile uğraşanlar söz açılınca bunlardan ayrı şehrin güneyinde bulunan Yumrutaş adlı basık bayırdan gölün içine doğru yani Felekabad şehrine kadar uzayan ve harç ile sağlamlaştırılmış ve genişlikleri 4 metreyi bulan su yollarının olduğundan bahsetmektedirler. Bunları söylerken bu su mecralarının sağlamlığını vurgulayarak övgü dolu ifadeler kullanırlar.

Bu kadar su ve su yolları varken yer yer kehrizler de varlığı Felekabad şehrinin büyüklük ve zenginliği göstermektedir. Eski milletlerin inşa ettikleri bu su kanallarında biri de Demirkapı Mahallesi’nde mevcut olan Burhan Mektebinin bulunduğu mevkidedir.

Hükûmet binası yakınındaki eski Tahtapazarı bölgesine bir rüştiye yapılırken eskiden beridir metruk bir hâlde yıkık bir şekilde olan Burhan Mektebi yıkılarak kerestelerin bu inşaatta kullanılma üzere kaldırıldığı esnada bu su kanalı gün yüzüne çıkmıştır. Gündelik olarak suyunu kullandıkları göle yer altından ulaştığı eski adamlar tarafından fark edilememiş ve üzerine tuvalet yaptırıldığı görülmüştü.

Bunlar ile birlikte yarımadanın sonundaki İçkale, Lid Kavmi’nin Sivri Ardı ismini adını verdikleri alana Kelpim Sabah tarafından yaptırılmış makara Romalılardan kalma tarihî eserlerdendir. Taş-medrese ile Ulu Cami, kemer üzerindeki minare, Büyük Hamam, Yazla’daki Hangah, Baba Sultan Veli Türbesi ve Sakahanesi, şehre akan su yolları, mevcut bütün çeşmeler, mahalle mektepleri, kütüphaneler ise Selçuklu sultanları ve Osmanlı ileri gelenlerinin hayratlarıdırlar. Yukarıda harabesinden bahsettiğim Burhan Mektebi bana halk arasında hâlen daha konuşulan garip bir olayı hatırlatmaktadır. Cennetmekân Sultan Abdulaziz Han haretleri zamanında yükselip sonradan başvurduğu hile yoluyla kötü şöhreti her tarafa yayılan Maktül Hüseyin Avni Paşa tahsiline burada başlamıştır. Bununla birlikte kendisi Eğirdirli değildir. Karaağaç kazasına bağlı Afşar nahiyesinin Gelendost köyünden eşekçi Ahmed’in oğludur.11O dönemlerde ilkokuldan dahi mahrum olan ve cehalet içinde yaşayan bir köyde dünyaya ayak bastığı için babası Eğirdir’e getirip ayakkabıcı esnafından merhum Hacı Musa’ya emanet etmiş ve o zat da hayır yapıyorum düşüncesiyle çocuğu bu mektebe teslim etmiştir. Burada ilkokulu tamamladıktan sonra İstanbul’a gittiğini haber alan bazı nüktedan kişiler çok sayıda eşeği önüne katarak pazara gelen babası ile karşılaşınca “Ulan Eşekçi Ahmet, sıpayı İstanbul’a mı gönderdin?” diye söylendiklerinde bu duygusal ağa yapmacık bir tavırla tebessüm ederek “Gönderdim ya! Orada kocaman olur da acı acı zırlar ise hepinizi korkutur.” cevabında bulunduğu herkesçe bilinir.

Eşekçi Ahmet’in bu şerli halefi hakkında bir önsezi olarak ifade ettiği gibi Hüseyin Avni nankörünün katıksız zırlamasındaki uğursuzluk nihayetinde kendi sonunu getirdi.

Tren olmayan yerlerde gerçekleştirdiğim yolculukları tabiatıyla kervan vasıtasıyla yaptım. İnsaf, yiğitlik, insanlık ve nezaket denilen güzel İslami davranışlara sahip hiçbir katırcı görmedim ki şu garip rastlantı üzerine eşekçilerin de keramet ehli olabileceğine inanayım.

ULU CAMİ

Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından yaptırılan caminin yapımı Hicri 464 tarihinde tamamlanmıştır. Genişliği ve büyüklüğü İstanbul’daki Fatih Camisi ebatlarındadır. Tavanı gayet yüksek ve süslemeleri de güzeldir. Fakat Fatih Camisi gibi yüksek kemerleri ve kubbeleri mevcut değildir. Hicri 1214 yılında şehir halkı üzüm bağlarında iken şehrin büyük kısmında yangın çıkması üzerine yerli eşraftan merhum Yılanoğlu Şeyh Ali Ağa12 tarafından gayet güçlü ve güzel bir şekilde yeniden yapılmıştır. Caminin tavanı İbradılı Mustafa Efendi adından hoppa bir kaymakamın emriyle 1295 senesinde eskisine göre çürük ve sanatsız bir değişikliğe maruz bırakılmıştır. Bu değişiklik esnasında caminin ortasında bulunan harikulade güzellikte nakışlar ile tezyin edilmiş ve genişçe olan müezzin mahfilini de ne yazık ki ortadan kaldırtarak yerine küçük ve basit bir mahfil yaptırılmış. Demirkapı Mahallesi’nde geçerken harabe yığınları görenleri hayrette bırakan Büyük Hamam da Alparslan tarafından yaptırılarak bu caminin vakfına dâhil edilmiştir. Bu gibi bir eserin neden ve hangi tarihte harabeye dönüştüğü konusu bilinmemektedir.

TAŞMEDRESE

Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Sadrazamı Tuslu meşhur Nizamülmülk’ün ilim aşkı sayesinde yapımına cami tamamlandıktan sonra Melikşah döneminde başlanmıştır. Fakat tamamlanması halefi Kılıçaslan’ın son dönemine kadar uzayan medresenin Haçlı kargaşasının ortaya çıkması nedeniyle hem tamamlanması mecburen akim kalmış hem de planlanan bazı bölümleri yapılamamıştır. Süslemeleri, genişliği ve yüksekliği ile gökkuşağına benzeyen avlusunun içe bakan kemerlerinin üzerinde ayrı bir süsleme olarak konulan yontma büyük mermerler ne yazık ki şu an binanın etrafında darmadağınık bir hâldedir. Kapıları Ulu Cami ile karşı karşıyadır. İran mimarisi örneği bu harikulade değerli yapı gayet sağlam ve desenlidir. Bir kısmı kıbleye bakan kapısını çevreleyen, bir kısmı büyük bina ile dörtgen şeklindeki çok güzel avlusunun kuzeybatısını süsleyen, bir kısmı da gökkuşağı gibi yüksek kemerin etrafında ve zeminden sol tarafa ve oradan yine zemine hale gibi uzanan son derece sanatlı bir şekilde eski usul sülüs hat ile ve gayet celi bir tarzda yazılmış ve kabartma şeklinde yontulmuş birçok tarihi tafsilat ve Farsça şiirler mevcuttur. Birinci baskısının bir kısmını Hindistan’ın Dekan Haydarabad şehrinde, diğer üçte birini Çin’in Tianjin eyaleti merkezinde ve kalanını da Rusya’nın Petersburg şehrinde yazdığım bu seyahatnameye bunları ekleme imkânım olmadı. Tarih bilimi için gerekli ve kıymetli açıklamaların ve harika eselerden biri olan bu yapının fotoğraflarını inşallah bu eserin ikinci baskısında ekleme imkânı yakalarım.

ULU CAMİ’NİN MİNARESİ

Tek şerefeli ve gayet zarif ve yüksek olan bu özgün minare Selçuklu sancak beylerinden Hızır Bey hayret ettiren eserlerindedir. Mimari usulü ile taş süslemeciliğinin son noktasını gösteren hayret verici bir tarzda yapılan Ulu Cami ile medresenin karşılıklı olarak yapılmış kapıları arasında ortaya çıkan meydandadır. Bu beyaz minare, kuzey tarafından çevrili yüksek duvarın ortasında bulunan büyük kapı üzerine kurulmuştur. Güzel sanatların en seçkin örneklerindendir.

Kale bedeni demekten başka hiçbir tabiri kabul etmeyen bu duvarın içinde camiden minareye geçilen bir yol vardır. Ayrıca bu yolu aydınlatmak ve gerektiğinde korumak amacıyla yolun iki tarafında birçok mazgal bulunmaktadır. Dâhilindeki bu boşlukla beraber üzerine bir de minare yapılmış olması eskilerin mimaride ettikleri gelişmeyi göstermektedir. Bununla birlikte bu onların estetik kabiliyetlerinin idrak ve fazilet bakımından büyüklüğünü, matematikteki kapsamlı bilgilerini ve mimarlıklarının kendi dönemlerinde ulaştığı olgunluğu anlatmakta ve ispat etmektedir.

BÜYÜK HAMAM

Yapıya, üç tarafına çevrilen yüksek kemerlerin ortaya çıkardığı yarım kubbelerin altında kalan üç adet boşluk ile bu boşlukların birleştiği noktalara yapılan kapılardan girilen geniş kapalı alanlarda beşer musluk mevcuttur. Ayrıca bu kemerlere dayalı her bir kubbenin altından da yuvarlak büyük göbek taşları bulunur. Neredeyse bir hama büyüklüğünde olan soğukluğun kapısı dışında uzunlamasına bir meydan vardır. Onun dış tarafında da binanın iki katı büyüklüğünde ve ortasında bir şadırvan bulunan düzenli bir dinlenme yeri bulunmaktadır. Buranın önünde de ayrıca bir boşluk daha bulunmaktadır. Bu hamam, Ulu Cami vakfına dâhildir. Selçuklu döneminin övgüye layık eserlerindendir.

DİĞER ESERLER

İç kale içerisinde Orta Çağ tarzında farklı şekillerde süslemeler ile yapılmış eski bir cami ile iki kısımlı küçük bir hamam vardır. Bunların dışında diğerleri şunlardır: Sonradan tamir gören Ferahiye ve Kubbeli mescitleri; kurucularının nesli yok olduğu takdirde Mekke ve Medine’ye mahsus vakıflara dâhil edilmesi kaydıyla yapılmış kâgir yapıdaki Pamuk Hanı; Mevlevi dergâhı ve vakfına dâhil olan Yukarı Hamam; Nis Adası’ndaki minare ve hamamlar; Selçuklular zamanından yaptırılmış kıymetli yapılardan olan ve hâlen kullanılan okullar; Yılanlıoğlu Medresesi ve kütüphanesi; Ağa Mahallesi’ndeki Ulu Cami ve minaresi; Yazla’da bulunan Hangâh ve civarındaki cami, minare ve görkemli türbeler ile Baba Sultan dergâhı, türbesi ve mescit. Sakahane ve şehirde bulunan bütün çeşmeler Osmanlı sancak beyleri ile bölgedeki varlıklı kişiler tarafından yaptırılmış kalıcı eserlerdir.

BABA SULTAN DERGÂHI’NIN SAKAHANESİ

Eğirdir’in batısından bulunan Oluklacı Dağı’nın kuzeyindedir. Sivri adı verilen volkanın bir zamanlar patlamasıyla oraya çıkan kaygan topraklar ile kapılı olan ve büyük katran ağaçları ile örtülü yamacın eteğindedir. Şehirden on dakika mesafede bulunan bu yer çok az güneş gören gölge bir yerdedir. Bu dergâhın sakahanesi tarihî yapılar içerisinde kendine has örneklerden biridir.

Hiçbir yerde ikinci bir örneği ile karşılaşmadığım bu ilginç soğuk yer altı odası daha önce ifade edildiği gibi Hızır İlyas Mağarası’nın yer altından bu yere kadar uzanan doğal dar bir yarığın ağız tarafına büyük bir kubbe yapılarak bina edilmiştir. İçerisine büyük küpler konulmuştur. Gölden alınarak bu küplere konulan sular bir gün sonra donacak dereceye gelir. Ne bu suyu birkaç saniye nefes almaksızın yudumlayarak içmek ne de zemheri bir soğukluk içerisinde bulunan bu mekânda ince bir kıyafet ile beş dakika durmak mümkündür. Temmuz ayında dahi bu hâldedir. Kış mevsiminde ise soba ile ısıtılan odadan dahi daha sıcaktır. Bu ilginç durumun sebebi şudur: Oluklacı Dağı’nın İnekdenizi’ne uzanan köşesinin tepesinde bulunan ve Yelli Belen tabirinden de anlaşılacağı üzere esintili bir noktada olan doğu ve kuzeyinin, gölün doğusundan kıbleye doğru devasa büyüklüğü ile uzanan Toroslar’a kadar olabildiğine açık kaya yarıklarından aşağı doğru dökülen damla ve sızıntıların ortaya çıkardığı sürekli rutubetin, Hızır İlyas Mağarası’ndan sakahane içerisine kadar, yani yarım saat diklemesine yer altından yukarı doğru boşluktan sanki bir makine gücü ile çekilircesine cereyan yapmasına imkân tanımasıdır.

KASABA’YA EĞİRDİR İSMİNİN VERİLMESİNİN SEBEBİ İLE İÇ KALENİN KURUCUSU

Lid Kavmi Saruhan Sancağı’ndan Erzurum sınırına kadar Anadolu’yu boydan boya kaplamıştı. Güçleri ve cesaretleri arttığı dönemde daha önce bahsi geçen Eski Sardis denilen şehri13 kurup başkenti Eğirdir’den buraya taşıdıkları tarihten dört asır sonra yani MÖ 550’de Lidya kralı Kresüz yarımadanın ucunda bulunan iç kaleyi yaptırmıştır. Bu kral kendi döneminin en zenginlerinden biridir. Bazı gözü doymazların ağzından “Filan adam Karun kadar zengindir.” sözünü nasıl duyuyorsak filan adam Krezüs kadar zengindir anlamına gelen “Filanun ğaniyyun Ke-Krizus” atasözü de avam insanlar tarafından kullanılmaktadır. Zenginliği bütün dünyansın dilindeydi. Servetinin sınırlarını yaptırmış olduğu kalenin büyüklüğü ve gücünden anlaşılmaktadır. Şehir bu üçüncü kurucusunun ismine nispet edilerek “Grizus” ismini almış olsa da bu isim zamanla “Eğirus”, ardından “Eğridur” ve en son olarak da “Eğirdir” hâlini almıştır.

EĞİRDİR’DE KABRİ BULUNAN DİN BÜYÜKLERİ İSİMLERİ

İlginç durumunu yukarıda bahsettiğimiz sakahane civarında kabri bulunan Zortî Baba (Sûretî Baba/Sorî Baba)14, Yazla tarafında yatan zahitlerin eskilerindedir. Bu veli zatın türbesi yakınındaki yüksek bir kubbenin altında yatan Baba Sultan Veli hazretleri de bu mübarek şahsiyetin türbedarlığını yapmış ve vefatı sonrası buraya defnedilmiştir. Baba tabirinden de anlaşılacağı üzere bu zatlar Bektaşi tarikatı ileri gelenlerindedirler. Zortî Baba hazretleri züht anlayışındaki derinliğinden ve takvasından kaynaklı olarak kimsenin yardımını talep etmediğinden değirmen taşı yaparak geçimini sağlar, elinin emeği alnının teriyle geçinirmiş. Kendisi dost meşrep bir kişiliğe sahipmiş. Mübarek elleriyle düzleştirdikleri taşlardan birkaç tanesi türbelerinde hâlen mevcuttur.

Bu mübarek zata Zortî lafzı verilmesinin sebebi şudur: Lanetli Timur bir gün liderlik ettiği haşeratıyla sakahane önünden geçmektedir. Baba o an ayağa kalkıp selam durmuş olsa da Timur bu zata bir taş parçasıymış gibi kibirli davranarak yüzüne bakmadan gitmeye yeltenir. Bu esnada Baba, Timur’a “zort” diye hakaret edip onu küçük düşürür. Timur da bunu üzerine hiddetlenip Baba’nın kafasını deldiği taşın ortasından geçirterek onu göle attırır. Zalimliğinde köpekleşen değersiz Timur, Köprübaşı adı verilen yere geldiğinde merhum Velî, taş boğasında suyun üstünden uçarak önüne çıkar. Bunu üzerine Timur af dileyerek yalvarmaya başladığı esnada Veli ”Köprüyü yaptır da öyle geç!” der. Bu tarihten itibaren o aksak adama karşı ilk defa sarf ettiği sözle şöhret kazandığı rivayet edilmektedir.

Göldeki İri balıkların ilkbahar mevsiminde ırmağa doğu sürü hâlinde gelmesi bu zatın kerameti olarak anlatılır. Her yıl Hıdrellez günü Veli namına bu köprüde kurban kesmek, kanını ırmağa akıtmak ve türbedarına ağırlığınca balık göndermek ve bunun sabahında tutulan balıkları fukaraya ücretsiz olarak dağıtmak avcıların üzerinde hassasiyet ile durdukları eski bir âdetidir. Ağızdan ağıza rivayet olarak aktarılan aksak Timur hikâyesi tarihî kayıtlar ile örtüşmemektedir. Zira Timur akını merhum Veli’nin vefatından çok zaman sonra gerçekleşmiştir. Bununla birlikte bu haydut Eğirdir’i fethedemedi. Meymenetsiz topal ayağı bu memlekete giremedi ki Yazla yolunu geçip de Köprübaşı’na geçebilsin.

Bu rivayetteki yanılma şudur: Buradan geçenin aslında kötü karakterli Timurlenk değildir. Bu bölgeye kadar vakit ve fırsat bularak kale içine bir türlü giremeyen Osmanlı düşmanı Karamanoğlu zevzeklerine benzer bir zalimdir. Bu kişinin adı zamanla unutulmuştur. Bahsi geçin olay kötü şöhretinden kaynaklı olarak Topal Timur’a atfedilmektedir. Hayat hikâyesine dair elde ettiğim kolay anlaşılır bilgileri aktararak okuyuculara ulaştırdığım Dindar Beyzade İshak Bey de Zortî Baba hazretlerinin türbesi yakınında bulunan mescit ile sakahanenin arasındaki avlu kapısının sol tarafında yatmaktadır. Bir çukur alan içinde kalan kabri unutulup gitmiştir. Mezar taşlarından bir parçası hâlen mevcut olmasına ve üzerinde tafsilatlı bir açıklama bulunmasına rağmen gafletten gözünü açamamış şehir halkı hâlen daha bu zatın kim olduğunu fark edebilmiş değildir. Merhum İshak Bey’in babası Dindar Bey ise Eskihisar kabristanında Veli diye ziyaret edilen etrafı çevrili mezarda yatmaktadır.

DİĞERLERİ

Yukarı Yazla’da yatan Mehmet Çelebi hazretleri, kıymetli babaları ve dedeleridir. Eğirdir’de doğmuş olan bu veli şahsın babası Azerbaycan taraflarında bulunan Hovi kasabasındandır. Bir bakımdan allame olan dedeleri Horasan’dan gelerek Taşmedrese’de ilim yaymakla meşgul olmuşlardır. Zahirî ve bâtıni ilimlerde yüksek bir mertebe elde etmiştir.

Kendisi Nakşibendî şeyhidir. Kalenin topal Timur’a teslim edilmemesinde ve özellikle saltanat kesintisi esnasında Çelebi Sultan Mehmet Han hazretlerine itaatin gerekli ve zorunluluk olduğuna dair her tarafa yazı göndermiştir. Sahipsiz kalmaları nedeniyle ne yapacaklarını şaşıran halkı bu devlet adamına yönlendirip itaat etmelerini sağlayan bu âlimin son derece yararlılıkları görüldüğü için Sultan Mehmet tarafından kendisine genişçe arazi ve yardımlar verilmiştir. Öyle ki, bu zata tebrik olarak kale kumandanlarına özel verilen tuğ dahi verilmiştir. Kendisi muhafızlıkla da görevlendirildiği için bu tuğ şu an dahi kabirlerinde bulunmaktadır. Fakirlerin ve zavallıların hâlen daha karınlarının doyurulduğu dergâhlarının vakfı dâhilinde olan ve Burdur’da bulunan küçük hamamda hastalıklı bir şekilde girip yıkandıktan sonra şifa bulunduğu bizzat tecrübeyle sabittir. Çok işlek olması nedeniyle diğer hamamlara göre birkaç kat yüksek ücret ile kiralanmaktadır.

Aşağı Yazla’da kabri bulunan Tizmirat hazretleri ve etrafındaki diğer ziyaretler bu zatın talebeleridir. Tizmirat hazretlerinin türbesine bitişik büyük hangâh, Mevlevi tarzında eni yarım metre boyu 1 metre ebatlarında kesme taşlar ile yapılmış büyük bir camiye benzemektedir. Bu devasa hangâhın geniş semahanesi karşısında neyzenler özel yüksek bir mahfil vardır bunun etrafında ise çilekeşlere özel birçok oda mevcuttur. Çok geniş olan meydanının ortasında oval bir şadırvan bulunmaktadır. Yükseldikçe derece derece darlaşan kubbesi yaklaşık olarak 50 metre yüksekliğindedir. Hava ve ışık almak için şişe ağzı gibi açık bırakılan tepesindeki delik 10 metrekaredir. Bunlardan başka Beltaşı’nda yatan Karadede ile şehir içindeki Seyfi ve Bereket dedeler de Mevlevi tarikatının önde gelenleridir.