скачать книгу бесплатно
Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)
Габделҗәббар Габделмәҗит улы Кандалый
Газинур Морат
Әлеге китапка әдәбиятыбыз классигы, ХIХ йөз татар шигъриятенең күренекле вәкиле, сөйләм телендә, халыкның реаль тормышын чагылдырып, шигырь-поэмалар язган беренче шагыйрь Габделҗәббар Кандалыйның иң яхшы әсәрләре туплап бирелде.
PDF А4 форматында китапның нәшрият макеты сакланган. (В формате PDF A4 сохранен издательский макет книги.)
Габдельджаббар Габдельмаджидович Кандалый
Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)
© Татарстан китап нәшрияты, 2021
© Моратов Г. В., төзү, 2021
Шигырьләр
I
«Гыйлемлек нурани җәүһәр…»
Гыйлемлек нурани җәүһәр[1 - Нурани җәүһәр – нурлы (нурдан барлыкка килгән) җәүһәр.]
Ки мөэминләр содурында[2 - Содурында – күкрәгендә.];
Һәуа[3 - Һәуа – монда: эрелек, тәкәбберлек.] бер аждаһа кеби
Чыгар җисмең къөбурендә[4 - Җисмең къөбурендә – тәнең каберендә.].
Гыйлем сахибе[5 - Сахиб – хуҗа, ия.] һичбер дә
Черемәс – үлсә дә – гүрдә,
Тереклекдә җире[6 - Җире – урыны.] – түрдә,
Булыр мәҗлес хозурында[7 - Хозурында – каршында, алдында.].
Һәуа сахибе зурланыр,
Кәсеб итәргә хурланыр,
Зәмимә[8 - Зәмимә – бозыклык, начар эш.] берлә болганыр,
Булыр нәфесе зурында[9 - Булыр нәфесе зурында – нәфесе көчләвендә булыр.].
«Сачәк бер вакыт атадыр…»
Сачәк бер вакыт атадыр,
Коела, йиргә ятадыр;
Кибәдер – корып катадыр,
Көзенә керсә яринда.
Гомер дәхи шулай үтәр, –
Сачәк вактың үтеп китәр,
Йөзеңнең рәүнәкъе[10 - Рәүнәкъе – нуры, яктысы.] бетәр,
Йәшендән керсә кайгыга.
«Иляһи, бу асыл кошны…»
Иляһи, бу асыл кошны
Тубай агачына[11 - Тубай (туба) агачы – җәннәт агачы.] кундыр,
Иляһи, мин сабырсызны
Сабырлык юлына күндер!
Каләмем дә тая инде,
Ки яза алмай турыдан;
Яна бәгърем, сула йөзем
Авырлыклардан, гуредан[12 - Гуредан – горедан (русча – горе); кайгыдан.].
Языйм микән, җитәр микән?
Язу файда итәр микән?
Бу кайгулар бетәр микән,
Гомерлеккә китәр микән?!
«Бәйан итәм ки бән сезгә…»
Бәйан итәм ки бән сезгә,
Гаеп итмәңез сез безгә:
Гыйлемлек булмады бездә, –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан[13 - Йөрепмез гъәфләтә һәр ан – һәр мизгелне йөргәнбез (барганбыз) гъәфләткә таба.].
Нәчә еллар гомер сөрдем,
Даим мәдрәсәдә тордым,
Җаһиллегем бүген белдем, –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан.
Бәйан итдем ки хәлемне,
Сарыф итдем, и, малымны,
Хисабламадым алдымны, –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан.
Йөрәкләрем булып бирйан[14 - Бирйан – көйгән, куырылган.],
Гомер үтде, булып гирйан[15 - Булып гирйан – елауда булып.],
Даим булдым үзем гъөрйан[16 - Гъөрйан – ялангач, шәрә.], –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан.
Һаман тордым үзем кышда,
Торып чыга идем тышка,
Гомерләр үтде күп бушка, –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан.
Чыга(р) идем даим юлга,
Тота(р) идем китаб кулга,
Эшем калды бәнем юлда, –
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан!
«Бу илләрдә торып калсам…»
Бу илләрдә торып калсам,
Ярамас кызга күз салсам,
Атамның каргышын алсам… –
Качыйм тизрәк бу илләрдин!
Арысландай егет-иргә,
Батып бетсә дә кан-тиргә,
Чит илләргә, ерак җиргә
Качу әүля[17 - Әүля – артык, яхшырак.] бу илләрдин.
Сөеп бу илгә килсәм дә,
Ки юрга кеби җилсәм дә…
Бөтен вөҗүдем[18 - Вөҗүдем – барлыгым, бар булган-беткәнем; монда: бөтен күңелем.], ил, сәндә, –
Нигә тиз мине ятсындың?..
Туган илем ерак калды,
Җәяү йөреп сыйрак талды,
Тагы бигрәк йөрәк янды…–
Әзәлдәген[19 - Әзәл – башы һәм ахыры булмаган чиксезлек, мәңгелек; монда: яратылыш, тәкъдир.] ник азсындың?
Бу илнең һич чиге юкдыр,
Биниһайә адәм чукдыр[20 - Чукдыр – күптер.];
Бере ач юк – бары тукдыр, –
Нигә соң миңа тарсындың?
Тарсынма бер дә, китәрмен:
Җен, Иблистән дә битәрмен,
Үз белгәнемне итәрмен, –
Ки әгъля-гъәршә[21 - Әгъля-гъәршә – югарыга, күккә.] ашкындым!
Миңа бердер: кая булсам,
Багъ алмадай пешеп тулсам,
Ки соңрадин шиңеп сулсам… –
Шуның чөн сиңа гъәрсендем.
Кусагыз да, һич уфтанмам,
Язуымнан да тукталмам,
Котылмассыз барыбер сез,
Әле болай гына калмам:
Төреп чалма-чапанларны,
Йөресәм кыр-япанларны,
Онытмам сез наданларны, –
Элеп салмыйча һич калмам!
«Ки кяшки…»
Ки кяшки[22 - Кяшки – әгәр дә.] дөньяга килмәгәй идем,
Бу хәсрәтләрне бән күрмәгәй идем!
Язарга бән каләм алдым камышдин,
Йөрәккә кан утырды ла сагышдин.
Йөрәккә ут төшәдер яна-яна,
Бу хәсрәтдин булам микән дивана?
Мәгәр төшәр идем утның эченә,
Вәли[23 - Вәли – ләкин («вәләкин» нең кыска варианты).] сабыр итәмен Хакъ эшенә.
«Бәнем эчемдәге нарым…»
Бәнем эчемдәге нарым[24 - Нар – ут, ялкын.],
Дөньяга чыгарсам барын,
Эретеп су итәр карын, –
Сабырлык бирсәнә, Алла!
Нә кадәрле языйм дисәм,
Язарга сүзләрем калды;
Нигәдер хәлләрем китеп,
Язарга кулларым талды.
Мөнәҗәтләр язарга да
Зиһенләрем таралгандыр.
Күп хәсрәтләр күрер өчен,
Газиз башым яралгандыр.
«Ходауәндә, яна бәгърем…»
Ходауәндә[25 - Ходауәндә – йа Хода, Ходаем.], яна бәгърем:
Бу йирдә юк бәнем кадрем,
Чыдарга калмады сабрым, –
Сабыр бирсен үзе Алла!
Йәтимлек гъөрбәте[26 - Йәтимлек гъөрбәте – монда: интегү, ятимлек каңгыруы.] йитде,
Дәхи әгъзаләрем кипде,
Бу хәсрәт гомремә китде, –
Сабыр бирсен үзе Алла!
Бәнем ошбу аһым-зарым
Җиде кат күкләргә ашды,
Фиракъ[27 - Фиракъ – аерылу, аерым яшәү.] уты бәни баеды, –
Иляһи, бир сабырлыкны!
Фиракълыкдин яна бәгърем,
Сабырсыздин китә һушым…
Озын булса әгәр гомрем, –
Иляһи, бир сабырлыкны!
Надан кеше көтү көтәр,
