Читать книгу Сочинения. Том 4 (Гален Гален) онлайн бесплатно на Bookz (26-ая страница книги)
bannerbanner
Сочинения. Том 4
Сочинения. Том 4Полная версия
Оценить:
Сочинения. Том 4

3

Полная версия:

Сочинения. Том 4

8.9.1. Теперь осталось только разъяснить, в чем он согласен с Гиппократом, а в чем нет.

8.9.2. Поэтому прибавим к сказанному еще кое-что. Ведь кажется, что в вопросе о функции дыхания Платон следует Гиппократу, который утверждает, что вдох служит для охлаждения естественной теплоты, а выдох – для вывода и испарения загрязненных выделений.

8.9.3. В том же отрывке, в котором об этом идет речь, Платон пишет о том, как переносится в легкие влага, следующее:

8.9.4. «Однако боги предвидели наперед, что при ожидании опасностей и возбуждении духа сердце будет колотиться и что каждое такое вскипание страстей сопряжено с действием огня. И чтобы оказать сердцу помощь, они произрастили вид легких, который, во-первых, мягок и бескровен, а к тому же, наподобие губки, наделен порами, так что может вбирать в себя дыхание и питье, охлаждать сердце и тем самым доставлять ему в жару отдых и свежесть»[171].

8.9.5. Итак, если, по мнению Платона, легкие поглощают все, что мы пьем, то он по справедливости заслуживает порицания за то, что не знает очевиднейшей вещи; а если он полагал, что какая-то часть питья, просочившись через трахею, переносится в легкие, то он описывает лишь одну из возможностей, как это делают остальные догматики, когда речь заходит о вопросах, в которых врачи и философы не пришли к согласию.

8.9.6. Это же совершенно разные вещи – называть что-то ошибочным или смешным: хотя в трактате «О функции дыхания» мы показали, что даже сам Эрасистрат заблуждался относительно функции и природы пульса, а также глотания и пищеварения, однако не посмеялись над ним, потому что не все, что ложно, обязательно достойно осмеяния, хотя в сочинениях о кровопускании и в некоторых других теоретических трудах о лечении мы доказали, что о происхождении воспаления и о диагностике лихорадки он судит ошибочно.

8.9.7. А один из его последователей, превратно истолковав наши слова, утверждает, что ошибаемся в этом мы, а не Эрасистрат, однако ни мы над ним не смеемся, ни он над нами; ведь когда учения недостоверны, а научные доказательства одним кажутся убедительными, а другим – нет, незазорно ни защищать те учения, которые кажутся истинными, ни позволять другим их оспаривать.

8.9.8. А шутить и насмехаться над предметом ученых споров, точно это глупости, – опрометчиво; например, недостойно насмехаться над утверждением, что часть влаги утекает в легкие через гортань и трахею, не перемещаясь единой массой через полость органа, но стекая по стенкам, как роса.

8.9.9. Истинно это или ложно – это мы рассмотрим немногим позже, но Платон нигде не делает на самом деле смешного заявления о том, что питье не поступает в желудок через пищевод, а целиком отправляется через трахею в легкие.

8.9.10. Действительно, в той самой книге, в которой содержится приведенный выше отрывок о питье, он утверждает, что питье наравне с пищей попадает в желудок.

8.9.11. И говорит он это не один раз, а многократно, как ты можешь убедиться из его рассуждений; вот первое утверждение такого рода, написанное им всего через четыре строчки после того отрывка, который был только что приведен:

8.9.12. «Другую часть смертной души, которая несет в себе вожделение к еде, питью и ко всему прочему, в чем она нуждается по самой природе тела, они водворили между грудобрюшной преградой и областью пупа»[172].

8.9.13. Он говорит, что та часть, которая желает еды и питья, находится не в сердце и не в легких, но под диафрагмой. Ведь не только он, но и прочие древние называли диафрагму «грудобрюшной перегородкой»[173].

8.9.14. Ниже этой грудобрюшной перегородки лежит и желудок, и кишечник, и сама печень, о которой он говорит в этом месте.

8.9.15. Он продолжает: «Творившие наш род знали заранее, какая безудержность в еде и питье будет обуревать нас; они предвидели, что по своей жадности мы станем поглощать и того и другого больше, чем велят умеренность и необходимость.

8.9.16. Опасаясь поэтому, как бы не разразился свирепый мор и род смертных не исчез бы навсегда, они предусмотрительно соорудили для приема излишков питья и еды ту кладовую, что именуют нижней полостью»[174].

8.9.17. И далее в том же сочинении он пишет вот что: «Если мы это будем иметь в виду применительно к нашей брюшной полости, обнаружится следующее: когда в нее входит пища и питье, они там и остаются, но воздух и огонь не могут быть ею удержаны, поскольку имеют меньшие сравнительно с нею частицы»[175].

8.9.18. Так вот, здесь он опять ясно говорит, что и пища, и питье попадают в наш желудок, а в следующем предложении он называет процесс передачи в вены сока, который образуется в желудке при смешении пищи и питья, «оттоком влаги»: «К этим веществам и прибег бог, вознамерившись наладить отток влаги из брюшной полости в вены»[176].

8.9.19. И немного далее он говорит так: «Ибо всякий раз, когда дыхание совершает свой путь внутрь и наружу, сопряженный с ним внутренний огонь следует за ним и, паря, вновь и вновь проходит через брюшную полость, охватывает находящиеся там пищу и питье, разрушает их, расщепляя на малые доли, затем гонит по тем порам, сквозь которые проходит сам, направляя их в вены, как воду из родника направляют в протоки, и таким образом понуждает струиться через тело, словно по водоносному рву, струи, текущие по венам»[177].

8.9.20. Кажется, и далее он придерживается того же мнения, когда говорит о дыхании и пищеварении; следовательно, он далек от этого нелепого мнения, и необходимо уличить в ошибке тех, кто думает, что он так глуп, что утверждает, будто влага переносится в легкие целиком.

8.9.21. А кто хочет, может сам на опыте узнать, что немного влаги попадает в легкие по внутренней оболочке гортани и трахеи, если стоя наберет полный рот воды, а затем ляжет навзничь и станет слегка приоткрывать и закрывать отверстие гортани.

8.9.22. Он почувствует, что немного воды стекает изо рта в гортань, а едва ее станет больше, она начинает щекотать и раздражать горло.

8.9.23. Но можно подавить приступ навязчивого кашля, так что он тотчас прекратится, если то, что вызывает щекотку, незначительно.

8.9.24. Порою даже небольшое покашливание устраняет то, что вызывает щекотку, без всякого сплевывания. Из этого ясно, что большой глоток, которого достаточно, чтобы заполнить дыхательные пути, побуждает животное к кашлю, а влага, столь скудная, чтобы стекать по внутренней оболочке гортани и трахеи, наподобие росы, не только не вызывает раздражения, но вообще не ощущается, когда спускается по трахее.

8.9.25. Но если, выбрав какое-нибудь животное, ты доведешь его до такой жажды, что оно согласится пить окрашенную воду, а затем дашь ему питье, окрашенное в синий или красный цвет, и после этого, немедленно зарезав, рассечешь его, ты увидишь, что легкие его окрасились. Это свидетельствует о том, что небольшое количество жидкости в них все-таки попадает.

ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΝΑΤΟΝ[178]

9.1.1. Ἐπειδὴ περì πάντων ὧν ἀµφότεροι λέγουσιν ὁ Ἱπποκράτης καì ὁ Πλάτων ἐπισκέψεσθαι προὔκειτο, λέλεκται δ’ ἤδη περì τῶν µεγίστην δύναµιν ἐχόντων εἰς ἰατρικήν τε καί φιλοσοφίαν, καιρός ἂν εἲη τραπέσθαι πρὸς τἆλλα.

9.1.2. φαίνεται δ’ ἐν αὐτοῖς οὐ σµικρὰν δύναµιν ἔχον επίστασθαι διακρὶνειν ἀπ’ ἀλλήλων τὰ ὀµοιότατα· οὐ µόνον γὰρ ὅπου κοινωνοῦσιν ἐπίσταστθαι χρήσιµον, ἀλλὰ πολὺ µᾶλλον ἐν οἶς διαφέρονται.

9.1.3. τὴν αρχὴν οὖν ἀπò τούτων ποιεσόµεθα, δεικνύντες ὅτι τε καθόλου περì αὐτῶν ὡσαύτως ἀπεφήνεναντο, διά τε τῶν ἐν εἴδεσι παραδειγµάτων ὁ µὲν τῆς ἰατρικῆς τέχνης ὁ δὲ τῆς φιλοσφὶας ἑγύµασαν ἡµᾶς, καὶ τρίτον, ὅτι διὰ αὐτῶν ὧν ἑγύµασαν ἐδίδαξαν ὁδὸν ᾗ προϊοντες ἐπὶ τὸ προκείµενον ἀφιξόµεθα.

9.1.4. Καθόλου ὁ ῾Ιπποκράτης ἀπεφήνατο περὶ <αὐτ>ῶν, <ὡς> πλάνας καὶ διαπορίας καὶ τοῖς ἀγαθοῖς ἰατροῖς παρέχει, ὁ δὲ Πλάτων ὧδε· “δεῖ ἄρα τὸν µέλλοντα ἀπατήσειν µὲν ἄλλον, αὐτὸν δὲ µὴ ἀπατηθήσεσθαι, τὴν ὁµοιότητα τῶν ὄντων καὶ ἀνοµοιότητα ἀκριβῶς εἰδέναι.”

9.1.5. ὅπως δ’ ἄν τῳ περιγένοιτο τοῦτο, ὁ Πλάτων σε διδάξει λέγων· “ἆρ’ οὖν οἷός τέ ἐστιν ἀλήθειαν ἀγνοῶν τις ἑκάστου τὴν <τοῦ> ἀγνοουµένου ὁµοιότητα σµικράν τε καὶ µεγάλην ἐν τοῖς ἄλλοις διαγιγνώσκειν; ἀδύνατον.”

9.1.6. ὅπως δ’ <ἂν> τὴν ἀλήθειαν ἑκάστου τῶν ζητουµένων εὑρίσκοι τις, ἄκουσον ἐµοῦ πρότερον διηγησαµένου σαφῶς τε καὶ διὰ συντόµων, ἃ δ’ ἂν ἀκούσῃς, τῇ µνήµῃ παραθέµενος ἐπὶ τὰς ἐκείνων ἧκε ῥήσεις.

9.1.7. ἐγὼ δή σοί φηµι τὴν τῶν ζητουµένων ἀλήθειαν εὑρεθήσεσθαι πρῶτον µὲν γνόντι τὴν ἀρχὴν τῆς ἐπ’ αὐτὴν ὁδοῦ· ταύτης γὰρ ἁµαρτὼν εἰς πολλὴν ἄλην τε καὶ πλάνην ἀφίξῃ λόγων.

9.1.8. διὰ τῶν αὐτῶν δὲ κριτηρίων δι’ ὧν τὴν ἀρχὴν εὗρες, εὑρήσεις καὶ τὸ µετὰ τὴν ἀρχὴν δεύτερον, εἶθ’ ὁµοίως τὸ τρίτον καὶ ἕκαστον τῶν ἐφεξῆς.

9.1.9. πῶς οὖν ἐστι τὴν ἀρχὴν εὑρίσκειν; ἐπειδὴ καὶ ὁ Πλάτων ἐπαινέσας τὴν παροιµίαν ἐν ᾗ λέγοµεν, “ἀρχὴ δέ τοι ἥµισυ παντός,” αὐτὸς προσέθηκε τὸ “µέγιστον,” εἰπὼν ἀρχὴν παντὸς ἔργου µέγιστον εἶναι, ὥσπερ καὶ ἄλλοι τινὲς οἱ µὲν οὐ µόνον τὸ ἥµισυ τοῦ παντὸς εἶναι τὴν ἀρχὴν ἔφασαν, ἀλλὰ καὶ “πλέον ἢ τὸ ἥµισυ”, τινὲς δὲ καὶ τὸ πᾶν δυνάµει.

9.1.10. δείξοµεν οὖν ἤδη πῶς ἄν τις εὑρίσκοι τὴν ἀρχὴν τῆς τῶν ζητουµένων εὑρέσεως, ἀναµνήσαντες ἃ διὰ µακρῶν ἔν τε τῇ περὶ τῆς ἀποδείξεως πραγµατείᾳ λέλεκται καὶ κατ’ ἄλλας τινάς. εἰ µὲν γὰρ οὐδὲν ἡµῖν ἐστι φυσικὸν κριτήριον, οὐδὲ τεχνικὸν οὐδὲν εὑρεῖν δυνησόµεθα· φυσικὰ δ’ ἔχοντες εὕροιµεν ἄν τι καὶ τεχνικόν.

9.1.11. ἆρ’ οὖν ἔχοµέν τινα φυσικὰ κριτήρια κοινὰ πάντες ἄνθρωποι; οὐδὲ γὰρ ἐνδέχεται φυσικὰ λέγειν [αὐτὰ] τὰ µὴ κοινὰ πάντων ὄντα· χρὴ γὰρ δήπου τὰ φυσικὰ πρὸς τῷ πάντων εἶναι κοινὰ καὶ τὴν φύσιν ἔχειν κοινήν.

9.1.12. ἐγὼ µὲν ἔχειν φηµὶ πάντας ὑµᾶς φυσικὰ κριτήρια καὶ τοῦτ’ ἀναµιµνήσκων οὐ διδάσκων οὐδ’ ἀποδεικνὺς οὐδ’ ὡς αὐτὸς εἰρηκὼς λέγω.

9.1.13. τίνα δὲ [ἐστὶ] ταῦτα; τοὺς κατὰ φύσιν ἔχοντας τῶν ὀφθαλµῶν ὁρῶντας τὰ ὁρατὰ καὶ <τὰ> κατὰ φύσιν ἔχοντα[ς] τῶν ὤτων ἀκούοντα[ς] τὰ ἀκουστὰ καὶ γλῶτταν γευοµένην χυµῶν καὶ ῥῖνας ὀσµῶν καὶ σύµπαν τὸ δέρµα τῶν ἁπτῶν, ἐπὶ δὲ τούτοις τὴν γνώµην ἢ ἔννοιαν ἢ ὅ τί ποτ’ ἂν ἐθέλῃ τις ὀνοµάζειν, ᾧ διαγιγνώσκοµεν ἀκόλουθόν τε καὶ µαχόµενον καὶ ἄλλα ἃ καταπέπτωκε τούτοις, ἐν οἷς ἐστι καὶ διαίρεσις καὶ σύνθεσις ὁµοιότης τε καὶ ἀνοµοιότης, ἀφ’ ὧν ὁ παρὼν ὡρµήθη λόγος.

9.1.14. Ὁ µὲν οὖν ῾Ιπποκράτης οὕτως ἔγραψε περὶ αὐτῶν· “ἢ ὅµοια ἢ ἀνόµοια, ἐξ ἀρχῆς ἀπὸ τῶν µεγίστων καὶ ῥηΐστων, ἀπὸ τῶν πάντως πάντη γιγνωσκοµένων, ἃ καὶ ἰδεῖν καὶ ἀκοῦσαί ἐστιν, ἃ καὶ τῇ ὄψει καὶ τῇ ῥινὶ καὶ τῇ γλώσσῃ καὶ τῇ γνώµῃ ἐστὶν αἰσθέσθαι, οἷς γιγνώσκοµεν ἃ πᾶσίν ἐστι γνῶναι.”

9.1.15. ταύτην τὴν ῥῆσιν ἐξηγησάµενος τελέως ἐν τῷ πρώτῳ τῶν εἰς τὸ κατ’ ἰητρεῖον ὑποµνηµάτων οὐδὲν ἔτι δέοµαι διέρχεσθαι νῦν, ἀλλ’ ἀρκέσει τὰ κεφάλαια µόνον αὐτῆς εἰπεῖν, ὅτι πρὸς τὴν τῶν ὁµοίων τε καὶ ἀνοµοίων ἀκριβῆ διάγνωσιν ἀφικνεῖσθαι χρὴ τὴν ἀρχὴν τῆς εὑρέσεως αὐτῶν ποιούµενον ἀπὸ τῶν φυσικῶν κριτηρίων, ἅπερ ἐστὶν αἴσθησίς τε καὶ γνώµη· καλεῖν δ’ ἔξεστί σοι, ὡς πολλάκις εἴρηταί µοι πολλαχόθι, καὶ διάνοιαν καὶ νοῦν καὶ λογισµὸν ἢ ὅπως ἄν τις ἐθέλῃ φυλάττων τὴν ἔννοιαν ὡς ῾Ιπποκράτης βούλεται.

9.1.16. ὡς γὰρ τῶν αἰσθητῶν αἴσθησίς ἐστι τὸ κριτήριον, οὕτω τῶν νοητῶν ἑτέρα τις δύναµις, ἣν ὅπως ἄν τις ὀνοµάζειν βούληται, συγχωροῦµεν αὐτῷ, µή πως ἡµῖν τὸ πάρεργον τοῦ ἔργου µεῖζον γένηται.

9.1.17. χρώµεθα γὰρ ὀνόµασι καὶ ὅλως τῇ πρὸς ἀλλήλους διαλέκτῳ χάριν τοῦ δηλῶσαι τὰς κατὰ τὴν ψυχὴν δόξας ἃς ἐκ τοῦ σκοπεῖσθαι τὴν τῶν πραγµάτων φύσιν ἐκτησάµεθα.

9.1.18. γελοῖον οὖν ἐστι καταλιπόντας τοῦτο περὶ τῶν ὀνοµάτων ἁµιλλᾶσθαι.

9.1.19. Πῶς δέ φησιν ὁ ῾Ιπποκράτης τὴν τῶν πραγµάτων εὑρίσκεσθαι φύσιν; ἐὰν ἀπὸ τῶν µεγίστων καὶ ῥῄστων ἀρξώµεθα· µεγίστων µὲν κατὰ τὴν χρείαν, ῥᾴστων δὲ κατὰ τὴν ἡµετέραν γνῶσιν.

9.1.20. ἡ γάρ τοι φύσις ἄµφω ταῦθ’ ἡµῖν ἔδωκεν, αὐτά τε τὰ κριτήρια καὶ τὸ πιστεύειν αὐτοῖς ἀδιδάκτως.

9.1.21. αὐτὰ µὲν οὖν τὰ κριτήρια τά τε ὄργανα τῶν αἰσθήσεών ἐστι καὶ αἱ χρώµεναι τοῖς ὀργάνοις δυνάµεις· ἡ δὲ πίστις αὐτῶν ἀδίδακτός τε καὶ φύσει οὐκ ἀνθρώποις µόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ζῴοις ὑπάρχουσα.

9.1.22. καὶ γὰρ ὁρῶντα τὰ προσιόντα καὶ ἀκούοντα ψόφου τινὸς ἢ φωνῆς ὑποφεύγει µὲν αὐτίκα µείζονος ὀφθέντος ζῴου, µένει δὲ κατὰ χώραν, ἐὰν ἐλάττονός τε καὶ ἀσθενεστέρου τοῦ προσιόντος αἰσθάνηται.

9.1.23. εἰ µὲν οὖν ἀπιστεῖ τις τοῖς δι’ αἰσθήσεως ἢ νοήσεως ἐναργῶς φαινοµένοις, οὐδ’ ἐπιχειρεῖν χρὴ συστάσει τέχνης οὐδεµιᾶς· εἰ δὲ φαίνεται τὰ τῶν τεχνῶν ἔργα τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων χρήσιµα, πάντως που τοῖς φυσικοῖς κριτηρίοις οἱ πιστεύοντες ἄνθρωποι τὴν κρίσιν αὐτῶν ἐποιήσαντο.

9.1.24. καὶ ἡµεῖς εὐτυχέστεροι κατὰ τοσοῦτον ἐκείνων ἐσµέν, ὅτι τὰ χρήσιµα πολλῷ χρόνῳ µετὰ καµάτων τε καὶ φροντίδων εὑρεθέντα τοῖς πρὸ ἡµῶν αὐτοὶ µανθάνοµεν ὀλίγῳ χρόνῳ.

9.1.25. ἐὰν οὖν τῷ λοιπῷ τοῦ βίου µὴ κατὰ τὸ πάρεργον ἀσκῶµεν τὰς τέχνας, ἀλλὰ περὶ τὴν τῶν ὁµοίων τε καὶ ἀνοµοίων διάγνωσιν ἀεὶ φροντίζωµεν, οὐδὲν κωλύει τῶν ἔµπροσθεν ἡµᾶς γενέσθαι βελτίους.

9.1.26. πῶς οὖν γυµνασόµεθα καὶ ἀσκήσοµεν ἡµᾶς αὐτούς; ἀπὸ τῶν γνωσθῆναι ῥᾴστων ἀρξάµενοι, καθάπερ ὁ ῾Ιπποκράτης εἶπε.

9.1.27. ταῦτα γάρ ἐστι τὰ µεγάλην ἔχοντα τήν τε εἰς ὅλον τὸν βίον χρείαν καὶ τὴν πρὸς ἄλληλα διαφοράν.

9.2.1. ᾿Ερῶ δὲ καὶ παράδειγµά σοι παρ’ ἑκατέρου τῶν ἀνδρῶν ἕνεκα νοήσεως ἐναργεστέρας.

9.2.2. ὁ µὲν οὖν ῾Ιπποκράτης οὕτως φησὶν ἐν Προγνωστικῷ· “σκέπτεσθαι δὲ χρὴ ὧδε ἐν τοῖσιν ὀξέσι νοσήµασι· πρῶτον µὲν τὸ πρόσωπον τοῦ νοσέοντος εἰ ὅµοιόν ἐστι τοῖσι τῶν ὑγιαινόντων, µάλιστα δὲ εἰ αὐτὸ ἑαυτῷ· οὕτως γὰρ ἂν εἴη ἄριστον· τὸ δὲ ἐναντιώτατον τοῦ ὁµοίου δεινότατον· εἴη δ’ ἂν τὸ τοιοῦτον· ῥὶς ὀξεῖα, ὀφθαλµοὶ κοῖλοι,” καὶ τὰ ἄλλα τὰ ἐφεξῆς εἰρηµένα.

9.2.3. φαίνεται γὰρ ἐν τούτοις τὴν ἀρχὴν τῆς διαγνώσεως τῶν προγνωστικῶν χωρίων ἀπὸ τῶν ἐναντιωτάτων τοῖς κατὰ φύσιν ἔχουσι πεποιηµένος, ἅπερ καὶ µέγιστ’ ἐστὶ καὶ πᾶσι γνωσθῆναι ῥᾷστα.

9.2.4. ταῦτα δέ τις προµαθὼν δυνήσεται κατὰ βραχὺ µεταβαίνων ἐπὶ τὰ πλησίον ἀλλήλων ἀφικέσθαι ποτέ, καθάπερ ἐπεδείξαµεν ἐν τῷ Προγνωστικῷ πεποιηκότα τὸν ῾Ιπποκράτην.

9.2.5. ἀλλὰ καὶ ὁ Πλάτων οὕτως ἔγραψε περὶ αὐτῶν, ἡνίκα πεποίηκεν ἐν Πολιτείᾳ παρακαλούµενον Σωκράτην ὑπὸ Γλαύκωνός τε καὶ ᾿Αδειµάντου διελεῖν αὐτοῖς πάντα τὸν περὶ τῆς δικαιοσύνης λόγον.

9.2.6. ἐπειδὴ γὰρ ἠπίστατο δεησόµενος αὐτῶν εἰς τὸ δεῖξαι τὸ προτεθέν, ὡς οὐκ ἔστι µία τῆς ὅλης ἡµῶν ψυχῆς ἡ οὐσία, διὰ τοῦτο πρότερον ἐπὶ πόλεως ἀξιοῖ ποιήσασθαι τὸν λόγον.

9.2.7. ἔχει δ’ ἡ λέξις ὧδε· “εἶπον οὖν ὅπερ µοι ἔδοξεν, ὅτι τὸ ζήτηµα ᾧ ἐπιχειροῦµεν οὐ φαῦλον ἀλλ’ ὀξὺ βλέποντος, ὡς ἐµοὶ φαίνεται.

9.2.8. ἐπειδὴ οὖν ἡµεῖς οὐ δεινοί, δοκῶµοι, ἦν δ’ ἐγώ, τοιαύτην ποιήσασθαι ζήτησιν αὐτοῦ οἵανπερ ἂν εἰ προσέταξέ τις γράµµατα σµικρὰ πόρρωθεν ἀναγνῶναι µὴ πάνυ ὀξὺ βλέπουσιν, ἔπειτά τις ἐνενόησεν ὅτι τὰ αὐτὰ γράµµατα ἔστι που καὶ ἄλλοθι µείζω τε καὶ ἐν µείζονι· ἕρµαιον ἂν ἐφάνη, οἶµαι, ἐκεῖνα πρῶτον ἀναγνόντας οὕτως ἐπισκοπεῖν τὰ ἐλάττω, εἰ τὰ αὐτὰ ὄντα τυγχάνει.

9.2.9. —πάνυ µὲν οὖν, ἔφη ὁ ᾿Αδείµαντος· ἀλλὰ τί τοιοῦτον, ὦ Σώκρατες, ἐν τῇ περὶ δικαίου ζητήσει καθορᾷς;– ἐγώ σοι, ἔφην, ἐρῶ. δικαιοσύνη, φαµέν, ἔστιν ἑνὸς ἀνδρός, ἔστι δέ που πάλιν τῆς ὅλης πόλεως;

9.2.10. —πάνυ γε, ἦ δ’ ὅς.– οὐκοῦν µείζων πόλις ἑνὸς ἀνδρός; µείζων, ἔφη. ἴσως τοίνυν πλείων ἂν δικαιοσύνη ἐν τῷ µείζονι ἐνείη καὶ ῥᾴων καταµαθεῖν.

9.2.11. εἰ οὖν βούλεσθε, πρῶτον ἐν ταῖς πόλεσι ζητήσωµεν ποῖόν τί ἐστιν, ἔπειτα οὕτως ἐπισκεψώµεθα καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ, τὴν τοῦ µείζονος ὁµοιότητα ἐν τῇ τοῦ ἐλάττονος ἰδέᾳ ἐπισκοποῦντες.”

9.2.12. Προγυµνάσας οὖν ἡµᾶς ἐπὶ πόλεως ὁ Πλάτων καὶ δείξας ὅτι ἄλλο µέν τι τὸ ἄρχον, ἄλλο δέ τι τὸ προπολεµοῦν καὶ τρίτον ἄλλο τὸ δηµιουργικὸν ἔθνος ἐν αὐτῇ, µεταβὰς τοὐντεῦθεν ἐπὶ τὴν ψυχὴν καὶ κατ’ αὐτὴν ἐπιδείκνυσιν ἓν µέν τι µέρος εἶναι τὸ ἄρχον, ὅταν εὖ ἔχῃ, ἕτερον δὲ τὸ ὑπηρετοῦν <ἐν> αὐτῇ, καθάπερ ἐν ταῖς πόλεσιν ὑπηρετεῖ τὸ στρατιωτικόν, τρίτον δὲ τὸ λοιπόν, ὃ τοῦ τρέφεσθαι τὸ σῶµα χάριν οἱ δηµιουργοῦντες ἡµᾶς προσέθεσαν, κἂν οἱ ἀγύµναστοι τοῦ διακρίνειν ἀπ’ ἀλλήλων τὰς ὁµοιότητας ἓν εἶναι νοµίζωσιν, οὐ τρία τὰ εἰρηµένα µόρια τῆς ψυχῆς.

9.2.13. ὅπως οὖν χρὴ γυµνάζεσθαι περὶ τὴν διάκρισιν αὐτῶν, ἐδίδαξεν ὁ Πλάτων ἐπί τε τῆς πόλεως διὰ πάσης σχεδόν τι τῆς Πολιτείας ἐπί τε τῆς ψυχῆς τὸ µὲν κυριώτατον, <τὸ> τῆς διανοίας, <διακρίνας> ἐν τῷ τετάρτῳ βιβλίῳ, τὸ δὲ ἑπόµενον αὐτῇ κατὰ τὰ ἄλλα.

9.2.14. καιρὸς οὖν ἤδη καὶ τῶν εἰρηµένων αὐτῷ κατὰ τὸν Φαῖδρον ἀκοῦσαι. “—ἡ ἀπάτη πότερον ἐν πολὺ διαφέρουσι γίγνεται µᾶλλον ἢ ὀλίγον;– ἐν τοῖς ὀλίγον. —ἀλλὰ µὴν κατὰ <σµικρὸν µετα>βαίνων µᾶλλον λήσεις ἐλθὼν ἐπὶ τὸ ἐναντίον ἢ κατὰ µέγα.

9.2.15. —πῶς δ’ οὔ;– δεῖ ἄρα τὸν µέλλοντα ἀπατήσειν µὲν ἄλλον, αὐτὸν δὲ µὴ ἀπατηθήσεσθαι τὴν ὁµοιότητα τῶν ὄντων καὶ ἀνοµοιότητα ἀκριβῶς διιδεῖν. —ἀνάγκη µὲν οὖν.– ἦ οὖν οἷός τ’ ἔσται ἀλήθειαν ἀγνοῶν ἑκάστου τὴν τοῦ ἀγνοουµένου ὁµοιότητα µικράν τε καὶ µεγάλην ἐν τοῖς ἄλλοις διαγιγνώσκειν; —ἀδύνατον.– οὐκοῦν τοῖς παρὰ τὰ ὄντα δοξάζουσι καὶ ἀπα-τωµένοις δῆλον ὡς τὸ πάθος τοῦτο δι’ ὁµοιοτήτων τινῶν εἰσερρύη.

9.2.16. —γίγνεται γοῦν οὕτω.– ἔστιν οὖν ὅπως τεχνικῶς ἔσται µεταβιβάζειν κατὰ σµικρὸν διὰ τῶν ὁµοιοτήτων ἀπὸ τοῦ ὄντος ἑκάστοτε ἐπὶ τοὐναντίον ἀπάγων ἢ αὐτὸς τοῦτο διαφεύγειν ὁ µὴ ἐγνωρικὼς ὅ ἐστιν ἕκαστον τῶν ὄντων; —οὐ µή ποτε.– λόγων ἄρα τέχνην, ὦ ἑταῖρε, ὁ τὴν ἀλήθειαν µὴ εἰδώς, δόξας δὲ τεθηρευκὼς γελοίαν τινά, ὡς ἔοικε, καὶ ἄτεχνον παρέξεται.”

9.2.17. Ὅτι δ’ ὡς ῾Ιπποκράτης ἔλεγε τινὰ µέν ἐστι ῥᾷστα γνωσθῆναι, τινὰ δ’ οὐκ ἔστι, τὴν ἀρχὴν ἀπὸ τῶν ῥᾴστων ποιητέον, ἃ καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ὡµολόγηται διὰ τὴν ἐνάργειαν.

9.2.18. οὕτω καὶ ὁ Πλάτων ἐγίγνωσκεν· µάθοις δ’ ἂν ἐκ τῆσδε τῆς ῥήσεως αὐτοῦ· “—ἆρ’ οὖν οὐ παντὶ δῆλον τό γε τοιόνδε, ὡς περὶ µὲν ἔνια τῶν τοιούτων ὁµονοητικῶς ἔχοµεν, περὶ δ’ ἔνια στασιαστικῶς;– δοκῶ µὲν ὃ λέγεις µανθάνειν, ἔτι δ’ εἰπὲ σαφέστερον. —ὅταν τις ὄνοµα εἴπῃ σιδήρου ἢ ἀργύρου, ἆρ’ οὐ τὸ αὐτὸ πάντες διε[νε]νοήθηµεν;– καὶ µάλα.

9.2.19. —τί δ’, ὅταν δικαίου ἢ ἀγαθοῦ; οὐκ ἄλλος ἄλλῃ φέρεται καὶ ἀµφισβητοῦµεν ἀλλήλοις τε καὶ ἡµῖν αὐτοῖς;– πάνυ µὲν οὖν. —ἐν µὲν ἄρα τοῖς συµφωνοῦµεν, ἐν δὲ τοῖς οὔ.ρακτῆρα ἑκατέρου τοῦ εἴδους, ἐν ᾧ τε ἀνάγκη τὸ πλῆθος πλανᾶσθαι καὶ ἐν ᾧ µή.– καλὸν γοῦν, ὦ Σώκρατες, εἶδος εἴη ἂν κατανενοηκὼς ὁ τοῦτο λαβών.

9.2.21. —ἔπειτά γε οἶµαι πρὸς ἑκάστῳ γιγνόµενον µὴ λανθάνειν, ἀλλ’ ὀξέως αἰσθάνεσθαι περὶ οὗ ἂν µέλλῃ ἐρεῖν, ποτέρου ὂν τοῦ γένους τυγχάνει.

9.2.22. —τί µήν;– τί οὖν; τὸν ἔρωτα πότερον φῶµεν εἶναι τῶν ἀµφισβητησίµων ἢ τῶν µή; —<τῶν> ἀµφισβητησίµων δήπου· ἢ οἴει ἄν σοι συγχωρῆσαι εἰπεῖν ἃ δὴ εἶπες περὶ αὐτοῦ, ὡς βλάβη τέ ἐστι τῷ ἐρωµένῳ καὶ ἐρῶντι καὶ αὖθις ὡς µέγιστον τῶν ἀγαθῶν τυγχάνει;– ἄριστα λέγεις.”

9.2.23. αὕτη µὲν ἡ ῥῆσις ἐν τῷ Φαίδρῳ γέγραπται διδάσκοντος αὐτοῦ µηδεµίαν ἀµφισβήτησιν ἔχειν τὰ τοῖς φυσικοῖς κριτηρίοις ἐναργῶς ὑποπίπτοντα, ἐν οἷς δ’ ἤτοι µηδ’ ὅλως ὑποπίπτει τοῖς κριτηρίοις τούτοις ἢ ἀµυδρῶς ὑποπίπτει, τὴν ἀµφισβήτησιν γίγνεσθαι· καὶ χρὴ γεγυµνάσθαι κατὰ ταῦτα διακρίνοντα τὰς τῶν πραγµάτων ὁµοιότητας.

9.2.24. ἔνια γὰρ οὕτως ἔχει πρὸς ἄλληλα κατὰ τὰς τῶν ἐν αὐτοῖς ὁµοιότητας ἢ τὴν παραλλαγήν, ὡς κατά τι µὲν ὑπάρχειν ὅµοια, κατά τι δ’ ἀνόµοια. καὶ χρὴ τῶν τοιούτων διαγνωστικὸν τὸν τεχνίτην εἶναι, ὡς ἀκριβῶς τε ἅµα καὶ ταχέως δύνασθαι γνωρίζειν εἰ ὅµοιά ἐστιν ἀλλήλοις ἢ ἀνόµοια.

9.2.25. Ὅπερ οὖν ἀεὶ καὶ λέγοντός µου καὶ γράφοντος ἀκούεις, ἀκούσῃ πάντως καὶ νῦν· ἡ καθόλου µέθοδος χωρὶς τοῦ γυµνασθῆναι κατὰ πολλὰ τῶν ἐν µέρει τεχνίτην ἀγαθὸν οὐχ οἵα τέ ἐστιν ἐργάσασθαι.

9.2.26. καὶ τοῦτ’ ἐπὶ πασῶν ἔνεστί σοι θεάσασθαι τῶν τοιούτων· ἐπ’ ἐνίων γε µὴν οὕτως ἰσχυρὰν δύναµιν ἔχον, ὡς τὴν µὲν καθόλου µέθοδον ἐνιαυτῷ µόνῳ δύνασθαι τελεώτατα µαθεῖν, τὴν δ’ ἄσκησιν, εἰ µὴ δι’ ὅλου τοῦ βίου γένοιτο, κολούειν εἰς τὰ τῆς τέχνης ἔργα.

9.2.27. καὶ φαίνεταί γε σαφῶς οὖσα τοιαύτη τέχνη λογιστική τε καὶ ῥητορικὴ καὶ ἡ διὰ τῶν ὀργάνων ἐνεργοῦσα µουσική. τοσαύτης µὲν οὖν ἀσκήσεως ἀποδεικτικὴ µέθοδος οὐ δεῖται, χρῄζει µὴν οὐκ ὀλίγης καὶ αὕτη. γυµνάζεσθαι γοῦν χρὴ γυµνασίαν καθ’ ἑκάστην ἄσκησιν τέχνης ἐν ὕλαις ὧν εἰς τὰς χρησίµους τῷ βίῳ πράξεις δεόµεθα.

9.2.28. κἂν γὰρ ὅτι µάλιστα τὴν φύσιν ἀρίστην τις ἔχων εἰς ὁτιοῦν ἔργον ἀµελήσῃ τῆς ἀσκήσεως, οὐδενὸς τῶν ἀπολειποµένων µὲν τῇ φύσει, πλεονεκτούντων δὲ τῇ κατὰ τὴν ἄσκησιν ἐπιµελείᾳ βελτίων ἐστί.

9.2.29. νόησον γοῦν τινα τῇ τε τῶν σκελῶν κατασκευῇ καὶ τῇ τοῦ παντὸς σώµατος ῥώµῃ κάλλιστα διακείµενον, ἠµεληκότα δὲ τῆς φύσεως εἰς τοσοῦτον ὡς πρὸς τῷ µηδέποτε δραµεῖν ἔτι κἀν τῷ περιπατεῖν ἀεὶ βλακεύοντα διατελεῖν, ὡς ἀδύνατόν ἐστι τοῦτον ᾿Ολυµπιονίκην γενέσθαι χωρὶς τοῦ τὴν ἔµπροσθεν ἀργίαν ἀποθέµενον εἰς ἔθος ἑαυτὸν µεταστῆσαι γυµνασίων τῶν κατὰ φύσιν οὐδὲ τούτων τῶν τυχόντων, ἀλλὰ µάλιστα οἷά ἐστιν οἰκεῖα σκέλεσιν.

9.2.30. ὡς ἐάν γέ τις παραλαβὼν τὸν οὕτως πεφυκότα µεταβαίνειν µὲν ἐπὶ λεπτοῦ σχοινίου διδάξῃ, πρὸς ξύλον δὲ ὄρθιον ἀναρριχᾶσθαι, καθάπερ οἱ θαυµατοποιοὶ διδάσκουσι τοὺς µαθητάς, οὐ µόνον οὐκ ἂν [ἕλοιντο νίκην] ᾿Ολυµπιονίκης, ἀλλ’ οὐδὲ τῶν ἐπιτυχόντων ἀνθρώπων ὠκύτερος ἄν ποτε ὀφθείη.

9.2.31. τοῦτ’ οὖν ῾Ιπποκράτει τε καὶ Πλάτωνι γέγραπται παραδείγµατα γράψασιν εἴς τε τὰς τέχνας καὶ πάσας τὰς κατὰ τὸν βίον πράξεις χρήσιµα. παραθήσοµαι δὲ ὀλίγα χάριν τοῦ συνοφθῆναι τὴν ἰδέαν αὐτῶν.

9.2.32. οὐ µὴν καὶ ἀρκεσθῆναί γε τούτοις ἀξιῶ τοὺς βουλοµένους γενέσθαι τεχνίτας κατὰ τὰς τέχνας ἃς ἂν αὐτοὶ τυγχάνωσιν ἀσκοῦντες, ἀλλὰ γυµνάζεσθαι διὰ παντός, ὥσπερ οἱ ῥητορικοὶ γυµνάζονται καθ’ ἑκάστην ἡµέραν ὑποθέσεις εὑρίσκοντες ἐπιτηδείους εἰς τὴν προκειµένην ἄσκησιν.

9.3.1. Εἰλήφθω δὴ παρὰ Πλάτωνος µὲν πρῶτον ὃ κατὰ τὸ πέµπτον τῆς Πολιτείας ἐδίδαξεν, ἔνθα περὶ τῆς τῶν γυναικῶν φύσεως ἄρχεται τῶν αὐτῶν ἐπιτηδευµάτων τοῖς ἀνδράσιν ἀξιῶν µετέχειν αὐτάς, ὡς ἂν καὶ τὴν αὐτὴν ἐχούσας φύσιν, εἶτ’ αὐτὸς ἀντιλαµβάνεται τοῦ λόγου.

9.3.2. φησὶ δ’ οὐκ ἂν ἴσως συγχωρῆσαί τινα τὴν αὐτὴν εἶναι φύσιν ἄρρενός τε καὶ θήλεος σώµατος ἐπιδείκνυσί τε κατὰ τί τὴν αὐτὴν ἔφη.

9.3.3. ἔχει δ’ ὁ σύµπας λόγος αὐτῷ κατὰ τάδε· “τὰς θηλείας τῶν φυλάκων κυνῶν πότερα ξυµφυλάττειν οἰόµεθα δεῖν ἅπερ ἂν οἱ ἄρρενες φυλάττωσι, καὶ ξυνθηρεύειν καὶ τὰ ἄλλα κοινῇ πράττειν ἢ τὰς µὲν οἰκουρεῖν ἔνδον ὡς ἀδυνάτους διὰ τὸν τῶν σκυλάκων τόκον τε καὶ τροφήν, τοὺς δὲ πονεῖν τε καὶ πᾶσαν ἐπιµέλειαν ἔχειν περὶ τὰ ποίµνια; κοινῇ, ἔφη, πάντα· πλὴν ὡς ἀσθενεστέραις χρώµεθα, τοῖς δ’ ὡς ἰσχυροτέροις.

9.3.4. οἷόν τ’ οὖν, ἔφην ἐγώ, ἐπὶ τὰ αὐτὰ χρῆσθαί τινι ζῴῳ, ἐὰν µὴ τὴν αὐτὴν τροφήν τε καὶ παιδείαν ἀποδιδῷς; οὐχ οἷόν τε. εἰ ἄρα ταῖς γυναιξὶν ἐπὶ τὰ αὐτὰ χρησόµεθα καὶ τοῖς ἀνδράσι, τὰ αὐτὰ καὶ διδακτέον αὐτάς. ναί. µουσικὴ µὲν ἐκείνοις καὶ γυµναστικὴ ἐδόθη. ναί. καὶ ταῖς γυναιξὶν ἄρα τούτω τὼ τέχνα καὶ τὰ περὶ τὸν πόλεµον ἀποδοτέον τε καὶ χρηστέον κατὰ ταὐτά.”

9.3.5. ἐν τούτοις καθόλου προειπὼν ὁ Πλάτων ὅτι τῶν αὐτῶν ἁπάντων ἐστὶ µεταδοτέον τῷ θήλει γένει, µετὰ ταῦτα καὶ περὶ γυµνασίων ὅσα γυµνοὶ γυµναζόµεθα, καὶ περὶ τῆς ἐπὶ τῶν ἵππων ὀχήσεως ὅσα τε πολέµων ἕνεκα διδάσκεται καὶ ἀσκεῖται, µετέχειν ἀξιοῖ καὶ τὰς γυναῖκας, ἐπ’ αὐτῶν δ’ ἀντιλαβόµενος τοῦ λόγου τάδε φησί·

9.3.6. “βούλει οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, ἡµεῖς πρὸς ἡµᾶς αὐτοὺς ὑπὲρ τῶν ἄλλων ἀµφισβητήσωµεν, ἵνα µὴ ἔρηµα τὰ τοῦ ἑτέρου λόγου πολιορκῆται;

9.3.7. —οὐδέν, ἔφη, κωλύει.– λέγοµεν δὴ ὑπὲρ αὐτῶν ὅτι ὦ Σώκρατές τε καὶ Γλαύκων, οὐδὲν δεῖ ὑµῖν ἄλλους ἀµφισβητεῖν· αὐτοὶ γὰρ ἐν ἀρχῇ τῆς κατοικίσεως ἣν ᾠκίζετε πόλιν, ὡµολογεῖτε δεῖν κατὰ φύσιν ἕκαστον ἕνα ἓν τὸ αὑτοῦ πράττειν. —ὡµολογήσαµεν, οἶµαι· πῶς γὰρ οὔ;– ἔστιν οὖν ὅπως οὐ πάµπολυ διαφέρει γυνὴ ἀνδρὸς τὴν φύσιν; —πῶς οὐ διαφέρει;– οὐκοῦν ἄλλο καὶ ἔργον ἑκατέρῳ προσήκει προστάττειν τὸ κατὰ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν;

9.3.8. —τί µήν;– πῶς οὖν οὐχ ἁµαρτάνετε νυνὶ καὶ τἀναντία ὑµῖν αὐτοῖς λέγετε φάσκοντες αὖ τοὺς ἄνδρας καὶ τὰς γυναῖκας δεῖν τὰ αὐτὰ πράττειν πλεῖστον κεχωρισµένην φύσιν ἔχοντας; ἕξεις τι, ὦ θαυµάσιε, πρὸς ταῦτ’ ἀπολογεῖσθαι;”

9.3.9. <ἐπὶ> τούτοις εἰπών τινα περὶ τῆς ἀντιλογικῆς δυνάµεως ἐφεξῆς γράφει τὴν λύσιν τῆς ἀντιλογίας ὧδέ πως·

9.3.10. “κινδυνεύοµεν οὖν ἄκοντες ἀντιλογίας ἅπτεσθαι. πῶς; τὸ <µὴ> τὴν αὐτὴν φύσιν ὅτι οὐ τῶν αὐτῶν δεῖ ἐπιτηδευµάτων τυγχάνειν πάνυ ἀνδρείως τε καὶ ἐριστικῶς κατὰ τὸ ὄνοµα διώκοµεν, ἐπεσκεψάµεθα δὲ οὐδ’ ὁπηοῦν τί εἶδος τὸ τῆς ἑτέρας τε καὶ τῆς αὐτῆς φύσεως καὶ πρὸς τί τεῖνον ὡριζόµεθα τότε, ὅτε τὰ ἐπιτηδεύµατα ἄλλῃ φύσει ἄλλα, τῇ δὲ αὐτῇ τὰ αὐτὰ ἀπεδίδοµεν. —οὐ γὰρ οὖν, ἔφη, ἐπεσκεψάµεθα.

9.3.11. —τοιγάρτοι, εἶπον, ἔξεστιν ἡµῖν ὡς ἔοικεν ἀνερωτᾶν ἡµᾶς αὐτοὺς εἰ ἡ αὐτὴ φύσις φαλακρῶν καὶ κοµητῶν καὶ οὐχ ἡ ἐναντία, καὶ ἐπειδὰν ὁµολογῶµεν ἐναντίαν εἶναι, ἐὰν φαλακροὶ σκυτο<το>µῶσι, µὴ ἐᾶν κοµήτας, ἐὰν δ’ αὖ κοµῆται, µὴ τοὺς ἑτέρους.– γελοῖον µέντ’ ἂν εἴη, ἔφη.

9.3.12. —ἆρα κατ’ ἄλλο τι, εἶπον ἐγώ, γελοῖον ἢ ὅτι τότε οὐ πάντως τὴν αὐτὴν καὶ τὴν ἑτέραν φύσιν ἐτιθέµεθα, ἀλλ’ ἐκεῖνο τὸ εἶδος τῆς ἀλλοιώσεώς τε καὶ ὁµοιώσεως µόνον [ὂν] ἐφυλάττοµεν τὸ πρὸς αὐτὰ τεῖνον τὰ ἐπιτηδεύµατα; οἷον ἰατρικὸν µὲν καὶ ἰατρικὴν τὴν ψυχὴν ὄντα τὴν αὐτὴν φύσιν ἔχειν ἐλέγοµεν· ἢ οὐκ οἴει; ἔγωγε. ἰατρικὸν δέ γε καὶ τεκτονικὸν ἄλλην;– πάντως που.

9.3.13. —οὐκοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ τὸ τῶν ἀνδρῶν καὶ τὸ τῶν γυναικῶν γένος, ἐὰν µὲν πρὸς τέχνην τινὰ ἢ ἄλλο ἐπιτήδευµα διαφέρον φαίνηται, τοῦτο δὴ φήσοµεν ἑκατέρῳ δεῖν ἀποδιδόναι· ἐὰν δ’ αὐτῷ τούτῳ φαίνηται διαφέρειν, τῷ τὸ µὲν θῆλυ τίκτειν, τὸ δ’ ἄρρεν ὀχεύειν, οὐδέν τί πω φήσοµεν µᾶλλον ἀποδεδεῖχθαι ὡς πρὸς ὃ ἡµεῖς λέγοµεν διαφέρει γυνὴ ἀνδρός, ἀλλ’ ἔτι οἰησόµεθα δεῖν τὰ αὐτὰ ἐπιτηδεύειν τούς τε φύλακας ἡµῶν καὶ τὰς γυναῖκας αὐτῶν.– καὶ ὀρθῶς γ’, ἔφη[ν].

bannerbanner