Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 3

Шәмсия. Нишләде?

Мөкатдәс сүзсез тора.

Йосыф. Нишләсен. Кире төшеп, тавык йомыркаларын ватып ташлагандыр.

Мөкатдәс. Ана кош бик биеккә күтәрелде дә ук булып җиргә кадалды. Төгәл менә шушы ярык ташка килеп төште…

Шәмсия йөзен каплый да читкә китә.

Нурзадә. Ә икенчесе – атасы ташландымы соң?

Рахман (Мөкатдәскә карап). Ул яши… Ул дөнья сөрә әле!

Йосыф. Нигә дип ташка кадалды соң ул?

Мөкатдәс. Белмим. Әмма бик үкенечле булды.

Зөлфирә. Сез ул йомыркаларны белмичә куйгансыз лабаса.

Мөкатдәс. Хикмәт анда түгел, кызым. Хикмәт – белмичә гаепләүдә. (Рахманга карап.) Оныклар да кичерми торган шундый хаталар да ясап ташлыйсың икән ул…

Рахман читкәрәк барып баса.

Аллаһияр (коры). Ә кошларга зыян киләсен белгән булсаң?

Мөкатдәс. Ул кошның кадалуы бик хикмәтле булып чыкты.

Бикчәнтәй (кинәт, кычкырып). Әйтмә, карт! (Уртага чыгып баса, иптәшләрен күздән кичереп.) Йә, бу табышмакка җавапны кайсыгыз таба? Аллаһияр! Син әйтеп бак.

Аллаһияр иңбашын җыера. Шәмсия аңа карап тора.

Шәмсия. Атасы ана кошны хыянәттә гаепләгәнгә охшый. Шуңа күрә ана кош башын ташка орган да ул.

Йосыф. Бу йомыркаларны кем белән йөреп салдың дипме? Менә мут! Ә үзе ташка кадалмаган бит!

Шәмсия (Аллаһиярга). Син дә сикермәдең… Синең урынга Рафаэль сикерде, хәтерлисеңме?

Аллаһияр (көлә). Хыялый!

Нурзадә (каты). Шәмсия! Ни сөйләнәсең син?!

Шәмсия (әкрен). Хәтерлисезме? Рафаэль… Рафаэль!..

Ялгыз каз кычкыруы ишетелеп куя.

Зөлфирә (күккә карап). Кыр казлары. Өчәү генә.

Рахман. Көтүгә укмашырга йөриләрдер.

Мөкатдәс. Ана кош нахакка вафат булды. Кош кынамы соң, кош кынамы?..

Бикчәнтәй (Зөлфирәгә). Картның да үзе нахакка гаепләгән кошы булды микәнни?

Нурзадә. Ә ата кош – анысы нишләде соң?

Йосыф. Әллә кайчангы тавык йомыркалары өчен шултикле үкенмә лә, абзый!

Зөлфирә. Син ялгышып бит, ялгышып…

Мөкатдәс. Үкенечләр күп шул, үкенечләр… Тегермәнне сүтәсез инде, алайса?

Бикчәнтәй. Без түгел.

Йосыф. Без түгел. (Көлеп.) Ә яэҗүҗ-мәэҗүҗләр.

Нурзадә. Ни дигән сүз соң ул яэҗүҗ-мәэҗүҗ? Сүгенүгә охшаган.

Аллаһияр. Ашау дигән сүз ул.

Нурзадә. Нинди ашау?

Йосыф. Җирдә ни бар, шуны рәттән сыпыртып бару.

Рахман. Кызыл балчыкка хәтле.

Нурзадә. Ник?

Йосыф. Кеше үз биләмәсен торган саен киңәйтә. Җир һәм аның өстендә ни бар, – тәмен бер татыдымы, – яулый, көчли, ашый…

Рахман. Нахак. Коръән аятен төкерегең белән кешеләргә ярлык итеп ябыштырма, яме? Хак белән нахакны аермагач, баш нәрсәгә бирелгән сиңа?

Йосыф. Башмы? Бүген шашлык ашар өчен. (Шашлык ите алып каба.) Чи әле… Син ул фольклорыңны ни өчен җыясың, студент? Бер елдан… кая анда бер ел… берничә айдан авылыңны яэҗүҗ-мәэҗүҗ йотудан куркып түгелмени? Синең авылыңны берничә айдан соң төзелеш, шәһәр йота. Җирләре, җырлары, сулары, менә бу умарталыклары белән бергә. Уҗымнар үсеп утырган кара җирләрегезне кызыл балчыкка кадәр актарып, атом электр станциясе салалар, һөнәре белән җырын авыл кешесе станок белән зонтикка алмаштырачак. Цивилизация яэҗүҗ-мәэҗүҗ кешеләрнең үкенечле хәтерендәге кошларны да ашап бара. (Мөкатдәскә.) Җил тегермәне үз кошларын юкка көтә, абзый! Табып китерегез миңа соңгы ләкләкне, һәм мин аны бернинди үкенечсез ашыйм да ташлыйм. Аннары барыбыз да бергә җыелышып үкенербез. Җыелышып күңеллерәк. Барың да бергә булгач куркыныч түгел ул!

Нурзадә. Котылып буламы соң ул яэҗүҗдән?

Рахман. Коръәндә була дигән.

Нурзадә. Ничек итеп?

Рахман. Базга төшеп, Коръән белән каплансаң котыласың, ди, имеш.

Нурзадә. Ялган белән каплансаң гына котыласыңмыни?

Рахман. Үзең ничек уйлыйсың?

Нурзадә (көлә). Белмим. Базда капланып утырганым юк.

Мөкатдәс. Алайса (баса), тегермән үз кошларын юкка көткән булып чыга икән.

Рахман (коры). Тегермән түгел, син юкка көткәнсең аларны!

Мөкатдәс (аңа карап торгач). Хәзер инде ни аерма? Тегермәннең соңгы көннәре… Миңа да күп калгандыр димсең? (Китәргә борыла.) Атны карыйм әле, авырып тора шикелле.

Аллаһияр. Атың бик карт икән инде, алаша икәнлеген танырлык та түгел.

Мөкатдәс. Бия ул. Карт инде. Быел иткә озатыласы иде. Өч ат белән бергә машинага төяп алып киттеләр. Артларыннан куа чыктым да үз биямне төшереп калдырдым. Жәлләдем. (Күкне күрсәтеп.) Инде яңгырлар китүе ихтимал.

Нурзадә. Теге ата кош, ата кош нишләде соң?

Мөкатдәс эндәшмичә чыгып китә.

Аллаһияр (шашлык кабып карый). Пешкән. Эһе-һей!.. (Йосыфка.) Җебемә әле, теге шешәне чыгар да шашлыкка тамызгала.

Йосыф рюкзак алып килә. Стаканнар, коньяк шешәсе чыгара. Кепкасы белән күмер җилләтә-җилләтә, шашлыкка коньяк тамызгалый.

Шәмсия (уйчан). Пеште.

Нурзадә (кул болгый). Әһе-һей!.. Мөкатдәс абзый, пеште-еү!

Мөкатдәс керә.

Мөкатдәс. Атым авырып тора әле, оланнар. Буаз ул. Әллә сезне тартып килеп өзлеккәнме тагын?

Рахман. Арыгандыр. Өч чакрымнан сигез кешене тартып килеп карасын әле!

Йосыф. Әйдә, Мөкатдәс абзый, җитеш.

Аллаһияр. Нурзадәне тотканың өчен.

Нурзадә. Аның мине кочканы өчен. Бер яшьлектә, бер картлыкта ул!

Мөкатдәс. Берне генә дисәгез инде…

Нурзадә. Берне генә. Ә аннары… (Чегәннәрчә.) Эх раз, ещё раз, много, много, много раз!..

Зөлфирә. Теге кыр өсте яшеллеге белән урман сарылыгын мәңге онытмаска күреп каласы иде! Югыйсә хәтердә томан гына калачак!

Нурзадә. Бар нәрсәдән томан гына кала. Томан гына. Хәтта кешеләрдән дә.

Йосыф (Рахманга). Баш нәрсәгәме? Мин аның белән бүген шашлык ашыйм. (Шашлык чәйни, коньяк бүлә.)

Аллаһияр. Күз бәйләш уенын иң оригиналь тәмамлаган Нурзадә белән безне шушы сахрага алып килгән хуҗабыз Мөкатдәс абзый исәнлеге өчен!

Шәмсия рюкзактан бер стакан ала, аңа коньяк салып куя.

(Үзләрен санап). Без сигез генә ич. Бу стакан кемгә тагын?

Нурзадә. Кем дә булса киләсеме әллә? Берәр көтелмәгән кунакмы?

Шәмсия. Көтелмәгән. Ел буе инде ул томан аша безнең хәтерләребезгә ишек кага. Ләкин беребезнең дә аны үз күңеле түренә үткәрәсе килми. Без һәммәбез дә базда утырабыз шикелле. (Барысына да күз йөртеп чыга.) Рафаэль өчен! Аның рухы истәлегенә!.. (Эчеп куя.)

Нурзадә. Рафаэль!.. Әх, егетләр! Шундый ярата идем мин аны! Әгәр сезнең берәрегезгә шундый ярату насыйп булсамы?! Кире какмагыз. Зинһар өчен, Рафаэль сымак кире какмагыз! Авырлыгы безгә караганда да яманрак булып үзегезгә төшәчәк. Үзегезгә! Мин моны бик яхшы беләм, ышаныгыз!

Шәмсия. Кадерле дусларым! Мин сезнең янга ял итәр өчен генә дип килеп чыкмадым бит… Әйе, әйе, Аллаһияр! Кадерле ирем минем! Мин бу юлы хәтта синең яныңа дип тә килмәдем… Мин Рафаэльне онытмадыгыз микән дип килдем.

Бер-берсенә карашып куялар. Нурзадә артка чигенә. Тынлык урнаша.

Рахман. Ә кемдер былтыргы көздән бирле базда утыра. Төнлә кинәт салкынайтып, сезнең паромыгыз елга уртасында бозга катып калганнан бирле.

Һәммәсе тагын бер-берсенә карашып ала.

Шәмсия. Син каян беләсең, егет? Син тагы нәрсә белә- сең?

Рахман. Барысын да. Сез белгәннең һәм белмәгәннең, шуңа өстәп, сез белергә теләмәгәннең барысын да беләм.

Нурзадә (күккә карап). Кояш сүнде. Болыт… Яңгыр яумаса ярый.

Рахман. Үлеменә бер ел тулды дигәндә генә Рафаэльнең телегезгә керүе сәер тоелмыймы сезгә?

Йосыф. Нәрсәсе сәер? Шәмсия искә төшерде, рәхмәт. Әйдәгез, чыннан да, аның өчен дә күтәрик… (Үзенә коньяк сала, әзрәген җиргә түгеп, эчеп куя.)

Рахман. Аның турында сез үзегезгә нидер ачыклап җитмәгәнсез – миңа шунысы сәер.

Нурзадә. Ташлагыз!.. Аны искә төшерү авыр миңа. Мин бит аны сөя идем!.. Әйдәгез, бүген ял гына итик әле. Тагын кайчан туры килә, тагын кайчан…

Рахман (йөгереп барып, мылтык алып килә, Мөкатдәскә). Берәр патроның юкмы?

Мөкатдәс. Нәрсәгә ул?

Рахман. Шул яхшы кеше истәлегенә бер салют бирәсем килә.

Мөкатдәс (тегермәннән патрон алып чыгып бирә). Соңгысы.

Рахман мылтык кора.

Аллаһияр. Нәрсәгә бу комедия?

Рахман. Сезне йокыдан уятырга.

Нурзадә (әкрен). Бир әле, үзем атыйм әле, Рахман. (Мылтыкны ала, башын янтайтып, һавага төби.)

Аллаһияр. Юк, дөрес тотмыйсың! (Аның янына килеп баса.) Менә болайрак аталар аны.

Өйрәткән булып, аны кочаклый, мушкага түгел, яшертен генә бер-берсенең күзләренә карашалар. Шәмсия иренен тешләп, күзәтеп тора. Каз кычкырган тавыш ишетелә. Шәмсия сискәнеп китә.

Шәмсия (үз-үзенә). Нәрсә соң бу? Нинди бетмәс күз бәйләш соң бу?

Зөлфирә. Ай, кыр казы! Карагыз әле, кара, кыр казлары! (Читкә йөгерә.)

Рахман (аны тотып). Тукта. Шаулама!

Нурзадәдән мылтыкны ала да, кача-поса, ачыклыкка таба китә, үзе җиргә сузылып яткач, башкаларга да иелергә кушып кул изи.

Шәмсия. Кирәкми, егет, атма! (Туп-туры басып, Рахман янәшәсенә барып ята.) Өчәү. Бары тик өчәү генә. Нигә өчәү соң алар?

Рахман. Әкрен… Комачаулама. (Төзи.)

Зөлфирә (Бикчәнтәйгә). Аттырма, аттырма!

Аллаһияр. Чапаланмагыз. Хәзер, хәзер бетә. (Эчеп куя.)

Нурзадә. Кирәкми, Рахман!

Йосыф (Рахманга таба шуыша). Кая әле, үзем, фольклорчы, минем кулым нык.

Шәмсия (артка борылып карап алгач). Нинди дәү, матурлар!..

Рахман (аңа карап, әкрен). Синең кебек. (Мылтыкны Шәмсия белән үзенең арасына куя.) Матурлар. (Сигарет ала да аны кабыза алмыйча тора – кулы калтырый.) Юк, кул бармый.

Шәмсия. Нигә өчәү соң алар?! (Мылтыкны ала да төзәп атып җибәрә.)

Кайтаваз булып, көзге алма бакчасына мылтык гөрселдәве таралып китә. Яралы канатлар шапылдавы, каз кычкырган тавыш ишетелеп тора. Аннары ат кешни.

(Баса, Аллаһиярга таба бара, аның аяк астына мылтык ташлый.) Син минем йөрәккә менә шушылай итеп атасың, Аллаһияр! Һәм син, Нурзадә! Икегез берьюлы минем йөрәгемә атасыз.

Бикчәнтәй белән Зөлфирә читкә борылалар. Рахман тегермән артына кереп югала. Аллаһияр, кырын-кырын атлап, кырга таба юнәлә.

Аллаһияр (үзалдына). Теге ата кош нишләде икән соң? (Кинәт борыла, Мөкатдәскә.) Карт, теге вакытта ата кош нишләде? (Югала.)

Шәмсия (һәммәсенә күз йөртеп чыга). Төзәгәндә, аклыгыннан күз яшьләнде. (Кырыс итеп, яшьләрен сөртергә дә уйламыйча елап тора.)

Зөлфирә. Шәмсия, кызый! (Аның күкрәгенә каплана).

Мөкатдәс. Яңгыр сибәли башлады.

Йосыф (кулын алга суза). Яңгыр.

Рахман керә.

Рахман (Мөкатдәскә). Атың әллә нишләгән.

Мөкатдәс. Чәнчелгән икән! (Рахман белән чыгып китәләр. Аларга Йосыф та иярә.)

Яңгыр, соңгы яфраклар шавы. Нурзадә, Зөлфирә, Бикчәнтәй тегермәнгә ышыкланалар.

Аллаһияр күренә. Канатлары очыннан кыр казы күтәргән. Аны Шәмсия янына куеп тын кала. Каз кычкырган тавыш яңгырап куя.

Шәмсия. Әрәм булды.

Аллаһияр. Үкенүдән ни мәгънә?

Шәмсия. Мин шашлыкны әйтәм.

Аллаһияр (гаҗәпләнеп). Шашлыкны?! (Шәмсиянең яңагына суга.) Нинди шашлыкны?!

Нурзадә. Аллаһияр.

Зөлфирә. Тиешлегә сукты, нәрсә аны. Мылтык тота белә, янәсе.

Ат кешнәгән тавыш.

Шәмсия (Зөлфирәгә). Ә бәлки, мин казга түгел, үземә атканмындыр, кызый! (Каз алдына тезләнә.) Гафу ит, кыр казы…

Аллаһияр. Кыланма!

Шәмсия. Ә мин былтыр шушылай итеп синең каршыңа салган булсам?

Аллаһияр. Нәрсәне?

Шәмсия. Нәрсәне икәнен син бик яхшы беләсең, Аллаһияр! (Казны күкрәгенә кысып, тегермәнгә кереп китә.)

Аллаһияр (нишләргә белми торганнан соң). Менә сиңа шашлык… (Алмалы чиләкне тибеп аудара, кычкырып, тупас.) Бикчәнтәй, шешәләрне җыеп куй, ичмасам! Яңгыр!

Мөкатдәс керә.

Мөкатдәс. Ат колынлады, оланнар! Унҗиде яшьлек карт бия колынлады!

Нурзадә. Ә нәрсә җигәрбез? Бу яңгырда кайтып җитәсе дә бар.

Мөкатдәс. Сине җиксәм җигәм, сеңлем, ә атны ике атнасыз җигү юк. (Чыгарга дип борыла.) Рахман, суны болай гына бирмә, бераз тоз салып бир. Ипи дә тура.

Аллаһияр. Шул корчаңгы бия колынладымы?

Зөлфирә (Бикчәнтәйгә). Менә нинди көн!

Бикчәнтәй. Нинди төрле-төрле икән без!

Зөлфирә. Шәмсия кыр казын йә юри, йә ялгыш, йә үч итеп атты.

Бикчәнтәй. Ничек булса да, кыр казына барыбер. Инде барыбер.

Зөлфирә. Ә безгә?

Бикчәнтәй эндәшми.

Ник дәшмисең?

Ишектә Шәмсия күренә. Рахман йөгереп керә.

Рахман (Шәмсиягә). Тоз кирәк!

Шәмсия югалып тора да аңа тоз кабы алып чыгып суза.

Шәмсия. Нәрсәгә ул?

Рахман. Ат колынлады, Шәмсия. Ап-ак колын! Тоз шул атка эчертергә. (Йөгереп китә.)

Шәмсия (үзалдына). Ат?.. Хәтта карт бия дә колынладымы?.. Ә миңа тозның кирәге чыкмады.

Ут сүнәИКЕНЧЕ КИСӘКИКЕНЧЕ КҮРЕНЕШЯңгыр шавы

Һәммәсе дә тегермәнгә кереп тулган.

Стенага кәрәз рамнары эленгән. Шүрлектә агачтан юнып һәм тамырлардан кисеп ясалган уенчыклар күренеп тора. Рахман мичкә яга, Бикчәнтәй радиоалгыч борып җибәрә.

Диктор. «…Кытай Вьетнам чигенә үз гаскәрләрен туплавын дәвам иттерә. Вьетнам чик сакчылары һәм җирле халык арасында һәлак булучылар бар».

Йосыф. Әнә ни кыланалар! Ә без бер кыр казы өчен каш җыерып утырабыз. (Радиоалгычны икенче дулкынга көйли. Хоккей репортажы.) Бүген телевизорда да хоккей була.

Нурзадә (ярсу). Сүндерегез әле шуны! Күпме куарга мөмкин бер шайбаны?!

Йосыф радиоалгычны чит ил дулкынына көйли, музыка яңгырый.

Зөлфирә. Бәлки, яңгырга карамаскадыр, кайтып китәргәдер?

Шәмсия (тынлыктан соң). Безнең әле бака челәннәренең теге атасы нишләгәнен беләсебез бар.

Мөкатдәс керә.

Аллаһияр. Рәхим ит, сора!

Мөкатдәс. Могҗиза, ә? Колынлады.

Рахман. Ә бия тормадымы соң әле?

Мөкатдәс. Юк, хикмәт. Сигез кешене тартып килеп өзлеккән, күрәсең, авырый ул. Ә колыны, егетләр, дәү! Озын торыклы, күз тимәсен.

Аллаһияр коньяк салып эчә.

Әрләмәссез микән инде мине, оланнар?

Бикчәнтәй. Ни өчен?

Мөкатдәс. Сезне кире алып кайта алмыйм ич менәтерә. Ач утырасыз. Менә монда биш-алты бәрәңге бар, Рахман улым, шуларны көлгә тәгәрәт әле.

Йосыф. Ярар инде, теш буяп тормыйк.

Мөкатдәс. Тагын менә бер кадаклап макарон калган икән. Бәлкем, сеңелкәйләр, шулпа ише берәр нәрсә әтмәлләрсез? Тамак ялгарга үтә чыккан булыр.

Шәмсия чыгып китә дә каз тотып керә, җиңнәрен сызганып, аның йонын йолкый башлый. Бөтенесе аңа карап тора.

Аллаһияр. Нишләтәсең аны?

Шәмсия. Аш пешерәм.

Аллаһияр. Тукта, ишетәсеңме? Каян килгән сиңа мондый каты бәгырьлелек?

Шәмсия игътибар итми.

Ишетәсеңме син?!

Шәмсия. Хатын-кыз ирләр ач утырганны карап тора алмый.

Аллаһияр (тәрәзәгә борылып). Нинди вак яңгыр.

Йосыф (штормовка кия). Былтыр паром, быел тегермән… Нәрсәгәдер җил гел безгә каршы. Бәладән башаяк, мин кайтам.

Зөлфирә. Бүген ут бар, җылы. Паромдагы ише түгел.

Нурзадә. Мин синең белән кайтам, Йосыф. (Киенә.)

Аллаһияр (Шәмсиягә). Җыен, кайтабыз.

Шәмсия. Мин аш пешерәм. Ичмаса, син ашарсың, Мөкатдәс абзый.

Мөкатдәс. Рәхмәт, кызым. Әйбәт булыр.

Нурзадә. Теге кошның истәлеген тиз оныттың син, абзый.

Мөкатдәс. Кош кайгысымыни монда?.. Бия авырый ич, оланнар. Колыны ачтан үлмәсә ярый. (Әкрен генә чыгып китә.)

Нурзадә. Бу карт Шәмсиянең кыр казы атуына куана шикелле.

Рахман. Ник алай уйлыйсың?

Аллаһияр. Гап-гади логика: кошларны үтерүче үзе генә булмагангадыр. Бүтәннәрнең гаебен күрү үз гаебеңне оныттыра. Үз-үзеңне аклар өчен яхшы сылтау.

Шәмсия. Сине былтыргы гаебеңнән аклар өчен, мин күпме каз атарга тиеш икәнмен әле! Шуңа куанасыңмыни? (Рахманга.) Мөкатдәс абзыйның пычагы юк микән?

Аллаһияр. Минем пәкем бар. (Кесәсеннән пәке чыгара.) Йосыф, суз әле.

Йосыф. Теш кенә казырлык ич бу! (Шәмсиягә бирә.)

Шәмсия. Печтик кенә эләктерсә, шул җитә, Йосыф, бар, су алып кер.

Йосыф. Нигә мин?

Чуен алып, Зөлфирә чыгып китә дә су алып керә, аны мич плитәсенә утырта. Шәмсия пәкене карый да утыра.

Шәмсия. Бу пәке тагын ничек итеп синең кулыңа килеп эләкте? Мин аны бүләк иткән идем ич.

Аллаһияр (тынычсызланып). Кемгә?

Шәмсия. Аңа… Рафаэльгә. Шунда, паромда.

Аллаһияр. Нигә дип син аңа минем пәкемне бирдең әле? Җитмәсә, бүләк итеп! (Нурзадәгә карый. Ул читкә борыла.)

Шәмсия, торып, казны чистарта.

Хатыны теләсә кемгә иренең пәкесен өләшеп йөрсен инде, ә?

Шәмсия. Теләсә кемгә түгел.

Зөлфирә (Шәмсиягә). Без гел бергә булдык. Мин синең анда, паромда, аңа пәке бүләк иткәнеңне хәтерләмим.

Шәмсия. Моны кеше алдында эшләмиләр, Зөлфирә.

Бикчәнтәй. Безнең арабыздан иң соңгы кеше булып, аны син күргәнсең, син сөйләшкәнсең булып чыга.

Зөлфирә. Безнең аны боз өстеннән табып алуыбызга ничә генә минут кала.

Йосыф. Җитәрегез. Булган эш булган.

Рахман. Нигә Шәмсия?.. Аллаһияр пәкене кемнән алган?

Аллаһияр. Артык кыланасың, егет. Кем дип белдең син безне?

Рахман (Аллаһиярга). Бата башлаган паромнан качкан күселәр дип.

Зөлфирә (мичне кисәү белән актара). Салкын.

Рахман. Салкын. Баздагы кебек. (Чыгып китә.)

Тынлык.

Шәмсия (пәкене карап, Аллаһиярга). Миннән соң аның белән син сөйләшкәнсең.

Аллаһияр. Моны ачыклау аны терелтми инде.

Шәмсия. Терелтә. Сине.

Аллаһияр (кычкырып). Кем монда мине үлгән саный?

Шәмсия. Пәкене аңлатмасаң, мин.

Аллаһияр. Инде мине (басым белән) үлгән Рафаэль өчен дә корбан итә аласыңмыни? Ул, чыннан да, синең Аллаң булган, ахры!

Нурзадә (түзмичә). Минем Рафаэлемне ник бүләсез? Ни хакыгыз бар?

Зөлфирә. Сезне ишетү әллә ничек. Качып тыңлап торган шикелле.

Йосыф. Бәлки, сезнең бәхәсегезне безгә тыңлау кирәкмәстер?

Бикчәнтәй. Юк инде, бу бәхәс барыбызга да кагыла. Мин нидер аңлый башладым. Аларның өчпочмагында Рафаэль дигән билгесез бар икән, аны табарга кирәк. Аллаһиярның Рафаэль белән иң соңгы кеше булып очрашуы нидер сөйли. Бергәләшеп уйлашырга урын бар.

Зөлфирә. Син, Шәмсия, кыр казын «Нигә өчәү соң алар?» дип аттың.

Шәмсия. Хәтерләмим.

Зөлфирә. Кем иде ул өченче каз – син үзеңме, Рафаэльме, Аллаһиярмы? Кайсыгыз?

Нурзадә. Ташлагызсана! Ач кешенең ачуы яман, әллә нинди уйдырмалар чыгарып утырасыз. Ир белән хатын арасына кысылырга ни хакыбыз бар безнең? Ничек түзәсең, Шәмсия? Тырнак астыңнан кер эзлибез шикелле.

Шәмсия. Кер түгел, Нурзадә. Аның яратуын.

Аллаһияр. Синеме?

Шәмсия. Тормышны, Аллаһияр. Яшәүне.

Йосыф (көлә). Башын ташка… тфү, бозга шуңа күрә органмыни?

Бикчәнтәй. Кызык! Теш кенә казырлык пәке ни актарып чыгарды!..

Аллаһияр (читкә китә. Нурзадәгә). Шикләнә идем. Тикмәгә булмаган мәллә?

Шәмсия. Әйт: аны суга ташланырлык дәрәҗәдә ни әйттең син аңа?

Аллаһияр. Киресенчә, ул миңа әйтте.

Нурзадә (кычкырып). Барыгыз, чыгып… зинһар, чыгып сөйләшегез! (Колагын томалый.)

Бикчәнтәй. Әйдәгез, шулай хәл итик: Рафаэль үзе сикергән дип уйлаганнарыбыз чыгып китсен.

Йосыф. Мин сезнең бер генә сүзегезне дә ишетмәдем, ярыймы? (Чыгып китә.)

Нурзадә дә ишеккә таба китә, борылып, Аллаһиярга карый да бусагага утыра.

Зөлфирә (Аллаһиярга). Ул сиңа Шәмсияне яратканын әйттемени?

Аллаһияр. Нинди ярату? Ул… бүтән нәрсәне әйтте. Янәсе…

Зөлфирә. Әйтмә. Без беләбез.

Нурзадә тора, тәрәзә яңагына барып сөялә, күз яшен сөртә. Тәрәзәдән кояш нуры бәреп керә.

Нурзадә. Карагызчы, кояш чыкты!

Мөкатдәс керә.

Мөкатдәс. Яңгыр туктады, балалар.

Йосыф (керә). Әзгә генә түзгән булсагыз… Әйдәгез, кайтабыз.

Рахман керә. Көзнең соңгы чәчәкләреннән бәйләм тоткан.

Рахман. Танцының иң кызган чагына җитешәбез әле.

Нурзадә. Бүген мине биергә чакырырсың микән, студент?

Рахман. Бүген чакырам.

Нурзадә (аның каршына бара). Мин риза, риза.

Рахман (аны узып, Шәмсиягә). Мин сезне чакырам, ханым. (Аллаһиярга.) Рөхсәт итәрсең микән?

Аллаһияр (мыскыллы). Рәхим ит!

Шәмсия. Ни булды сиңа, егет?

Рахман. Соңгылары. (Чәчәк бәйләмен аңа суза.)

Шәмсия (Аллаһиярга карап, чәчәк бәйләмен ала). Соңгы чәчәкләрнең исе булмый… Утырышыгыз. Аш өлгергәнен көтмисезмени?

Чәчәкләрне тәрәзә төбенә куеп, казны чистартып бетерә, чуенга илтеп сала.

Аллаһияр. Бу казны ашаргамы? Монда кайсыгыз үзен ашар өчен яшәүче дип саный?

Бикчәнтәй (Зөлфирәгә). Мин сине тышта көтеп торам. Тиз бул, кайтабыз.

Зөлфирә. Көтмисеңмени?

Бикчәнтәй. Рәхмәт. (Чыгып китә.)

Зөлфирә. Бикчәнтәй, тукта әле. (Аның артыннан йөгерә.)

Нурзадә. Кайдадыр каз кычкыра, ишетәсезме?.. Кыр ягында шундый матур итеп кояш батты. Инде әнә ай да калка.

Чыгып китә. Аңа Йосыф та иярә.

Аллаһияр (мыскыллы). Ашап туйгач куып җитәрсез.

Рахман. Ерак китә алмассыз. Һәрхәлдә, үз-үзегездән.

Аллаһияр. Каз канына буялганчы, тездән пычрак ярып кайтуың хәерлерәк.

Шәмсия (гаҗәпсенеп). Мин кулларыгызны юарга чыгып киттегез дип торам.

Мөкатдәс. Зыян итмәс. Әйдә, Рахман.

Чыгып китәләр.

Аллаһияр. Нишлисең син?

Шәмсия. Куркаклар үзләре пешергән «ботка»ны үзләре ашамый шул.

Аллаһияр. Синең каз атуың «боткасы»н мин «пешердеммени»?

Шәмсия. Кем соң? Кем, Аллаһияр?!

Аллаһияр. Бәлки… сиңа табынган… Рафаэльдер? Ул сиңа ничек табынганын миңа әйткән иде.

Шәмсия. Ул мине ярата иде.

Аллаһияр. Синеме, әллә?..

Шәмсия (пышылдап). Әйе! Ул мине… син якты дөнья күрсәтергә теләмәгән балаң яшәсен өчен яратты. (Әкрен.) Мин сине ярата идем… Ә син мине… больницага керттең…

Аллаһияр. Мин сине алиһәмдәй күреп яратмадыммыни?

Шәмсия. А-а! Каян килгән шаһзадә! (Сыкрап.) Син үзеңнең ата булырга теләмәвеңне өйләнешкәч үк искәртеп куйганыңны оныткансың. Ничек кенә итеп искәрттең әле!.. Көн саен. Көн саен, йә Хода! Тезләнеп елый-елый. Кая инде алиһә!.. Аннары, Рафаэль үлгәч, синең таләбең катгый иде инде… Үз балаңнан үзең шикләндең…

Аллаһияр. Син сайлый ала идең әле.

Шәмсия. Әйе… мин сайладым. Рафаэльнең үземне кызгануын түгел, сине яратуымны сайладым. Шуның билгесе итеп, аңа синең пәкеңне бирдем – каян кулыма килеп кергән диген. Ә ул яңадан сиңа килеп эләккән. Бәлки (чигенә), бозга ташланыр дәрәҗәгә аны син җиткергәнсеңдер?

Аллаһияр (кызып). Юк. Мин әйткән сүздән соң теләсә нишләргә, тик үләргә тиеш түгел иде ул. Киресенчә!

Шәмсия. Йә? Ни дидең, ни?

Аллаһияр. Мин ул сүзне сиңа әйтә алмыйм. Тик киләчәктә безнең арабыз…

Шәмсия (бүлдерә). …өзеләчәген… инде әүвәлгечә калмавын белгәнгә күрә…

Аллаһияр. Юк… элеккечә калуы хакына… киләчәктә без яткан ак җәймәдә, кара елан булып, билгесезлек бөгәрләнеп ятмасын өчен, мин сиңа аны әйтергә тиеш.

Шәмсия (утыра). Йә соң, йә!

Аллаһияр. Мин… рәхим ит, дидем.

Шәмсия (авыр елмаеп). Әле генә Рахманга әйткәнең шикеллеме?

Аллаһияр. Мин сине Рафаэльгә, классташыңа һәм, ялгышмасам, мәктәп мәхәббәтеңә бар байлыгың белән биргән идем…

Шәмсия йөзен каплый.

(Ярсу, усал.) Ә ул курыккан. Зарыккан! Синең алда ак атка атланган шаһзадә булып кыланганының чынга ашу ихтималыннан курыккан.

Шәмсия (катгый). Ялгышасың. Бөтенесенә пәке гаепле – минем аның тәкъдимен кире кагуым. Бигрәк тә… үзенеке итеп кабул итәргә теләгән җан иясенең инде… беркайчан да кояш күрмәячәген – тумаячагын белү… Ул идеаллары җиңелүен күтәрә алмаган, тормышының мәгънәсен югалткан… Мин сине шундый яраткан булганмын, Аллаһияр! Син дип нидән һәм кемнән баш тартканмын! Ә син минем белән күз бәйләш кенә уйнагансың. Бары тик күз бәйләш кенә… Өч ел буе күз бәйләш.

Аллаһияр. Нинди күз бәйләш?

Шәмсия (аның күзенә карап). Бая Нурзадә белән уйнавың шикеллерәк.

Аллаһияр карашын яшерә. Зөлфирә белән Йосыф, Рахман белән Мөкатдәс керә.

(Аллаһиярга.) Инде бар, кайта торыгыз. Мин арыдым. Карын ачты… Шундый ач мин – гомер туймас шикелле!

Аллаһияр. Ашагыз, алайса! (Чыгып китә.)

Шәмсия (чәй ясый). Чәй эчә торыгыз.

Чәй эчәләр.

Зөлфирә (Йосыфка). Шүрелдәмә шулхәтле.

Йосыф. Кая монда әдәп саклап торасың инде? Ризыгына күрә ашавы.

Рахман. Ни булган ризыгына?

Йосыф. Беләсеңме, хатын-кызда аучы инстинкты никадәр күбрәк булса, ир-ат шулкадәр тук булачак. Аның һәйбәтлеге, минемчә, үзенең аучы икәнлеген ирләргә актив искә төшереп торуында. Шулай итсә, ирләр аның күп гаебенә күз йомачак. Аучы була белгән хатын судан коры чыга. Хатын-кыз сихеренең хикмәте шунда.

Зөлфирә. Ничек оялмыйсың син?

Рахман. Тор әле. (Баса, аның изүеннән эләктереп ала.) Гафу үтен.

Йосыф (уенга алып). Синнәнме?

Рахман (Шәмсиягә ишарәләп). Аннан. Ирләр начар җирдә яхшы хатын-кыз юк. Ә яхшы хатын-кызга начар ирләр чире йокмасын өчен болай итәләр… (Йосыфны ишек төбенә төртеп җибәрә.) Монда тагын бер керсәң, кадерле башың… чуен белән очрашачак!

Йосыф. Пәке ни казып чыгарды! Аллаһияр Шәмсияне ташлап тикмәгә кайтып китте дисезме? Сәбәбе булган. Сикермәгән Рафаэль! (Чыгып китә.) Ашагыз, яэҗүҗ-мәэҗүҗләр!

Ишек ачыла. Рахман чуенга үрелә.

Зөлфирә (аның кулын тота). Бикчәнтәй ич.

Бикчәнтәй керә.

Зөлфирә. Чәй эчәсеңме?

Бикчәнтәй. Юк, рәхмәт. Кайтабызмы?

Зөлфирә тора, ишеккә юнәлә.

Шәмсия. Хәзер аш пешә. Көтегез инде.

Бикчәнтәй. Рәхмәт, рәхмәт. (Зөлфирәгә ишарәләп.)

Зөлфирә белән Бикчәнтәй чыгып китә.

Мөкатдәс. Озатыйм. Колын нишләр икән, колын? (Чыгып китә.)