Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 3

Раушаннар ишегалды.

Биккол (пычак, кайрак тоткан). Тыңлап бетер, дим мин сиңа!

Сәгадәт. Тыңламыйм да, нитмим дә! Телевизорны мин алдырдым, авызыңны да ачасы түгел, ичмасам! Алдырттырмасам, акчасын барыбер юк-барга туздырып бетерәсе идең.

Биккол. Акчаның кесәдәгесе туза аның, синең кенәгәңә салып куелганы түгел.

Сәгадәт. Сиңа минем кенәгәм кирәкмени әле?

Биккол. Кенәгәгә кайтмадым, дим, Алла колы!

Сәгадәт. Ә-ә, мотоциклгамыни?

Биккол. Кирәкми миңа синең мотоциклың!

Сәгадәт. Минеке шул, минеке булмый ни! Бусына башың җитә икән әле… Марҗаң янында әчи башламагансыңдыр ич? Суыткыч кирәк түгелме? Менә сиңа суыткыч! Менә сиңа кер юу машинасы, тегү машинасы, менә сиңа трельяж, шифоньер, приёмник, диван! Менә, менә, менә!.. Тагын нәрсә әле? Әһә!.. Сервант, самавыр, сәгать, сепарат, софа… Ә, тузан суырткыч калган! (Күңелсезләнеп.) «С» хәрефенә бүтән нәрсәм юк, ахры…

Биккол. Сыер.

Сәгадәт. Минме сыер?

Биккол. «С» хәрефенә, дим.

Сәгадәт (тавышын күтәреп). Ә-ә! Сыер минеке дә минеке! С-сәҗәне… тфү!.. Кәҗәне әйткән дә юк!

Биккол (тешен кысып). Тагын бер «с» калды.

Сәгадәт (куанып). Ни, ни? (Сырпалана.) Тизрәк әйт инде, үшән!

Биккол. С-с-сәгадәт!

Сәгадәт. Менә анысын инде алып китмисең дә китмисең!

Биккол. Әле тагын бер «с» бар.

Сәгадәт (уйлый). Раушан абыйның сыны дисәм генә инде…

Биккол. Сын? Нинди сын?

Сәгадәт (күрсәтеп). Синең күзең сәнгать күрәме соң!

Биккол сынны күреп ала, карап тора.

Җитте, тәмле нәрсә күп булмый. Кара, чекерәйгән! Оятың да юк икән!

Биккол. Көнлисеңмени, Сәгадәт?

Сәгадәт. Көнләми ни!

Биккол. Чынлапмы, Сәгадәт? Син мине көнлисеңмени әле?

Сәгадәт (коры). Синнән түгел, тегеләрдән. Борынга чирттеләр. Үзләре генә һәйкәлле булып кәпрәймәсеннәр әле. Тап та каршыларына бер сын алып кайтып бастыр әле. Зуррагын! Тик моның ише шәрә әдәпсезен түгел, берәр шундый… яфрак белән генә булса да капланганны.

Биккол (уйчан). Табам. Каршына тезләнеп, башны ташка орсаң да үкендерми торганны эзләп китәм… Әгәр мин теләгән соңгы «с»ны әйтә алмасаң! (Пычак кайрый.)

Сәгадәт (пычакка кырын карап). Кайрама пычак, кайрама, суялар дип кычкырам югыйсә!

Биккол (гаҗәпләнеп). С-суялар дип?! (Каршына бара.)

Сәгадәт (чигенә-чигенә). Кайрама, дим, кайрама, Биккол! Милиция чакыртам югыйсә.

Биккол. Милиция чакыртмасаң да килеп җитәргә генә тора ул. Суйганнарны алып китәрләр. Унбиш тәүлек безгә ни торган! Ә сөйгәннәрне, сөйгәннәрне нишләтерләр?

Биккол аны кочаклап үбә.

Сәгадәт (ычкына). Суялар! (Чыгып кача.)

Биккол. Әх, дөнья!.. «Сөяләр» дип кычкырсаң, «суялар» дигән кайтаваз килә. Каян килә ирләренә караганда мөлкәтләрен күбрәк сөючеләр? Катырак кысып үпсәң дә, милиция чакыручылар каян килә?.. Хәзер инде хәтта авыл буйлап шәүлә йөри – сә-га-дә-тизм шәүләсе. (Көйләп.) Күзем йомсам, күз алдымда Сәгадәт сылу гәүдәсе, дип җырлаган чаклар бар иде! (Залга.) Кайда син, бер сүзең белән тораташларны да җанлы итәрдәй гүзәл сын? (Сынга.) Син мәллә соң ул?

Сәгадәт тавышы. Кәҗ-кәҗ-кәҗ…

Биккол баса, пычак кайрый.

Биккол. Суям ристанны!

Аракы шешәләре, консерв банкалары салынган ике сумка тотып, Раушан кайта.

Раушан. У-у, җен баласы, кайттыңмыни?

Биккол. Кайттым әле.

Раушан. Амнистия, алайса?

Биккол. Сагынсалар килеп алырлар.

Раушан. Качып кайттыңмыни? Тагын өстәмәсләрме соң?

Биккол (җавап бирми, колак салып). Мунчагызда кем анда?

Болдырда Җәваһирә күренә.

Җәваһирә. Озак йөрдең.

Биккол. Кая әле, өч кенә көн. Иң хөрмәтле кунак вакыты унбиш көн. Шуннан да киме юк төрмәдә утыруның.

Җәваһирә. Сиңа әйтмим.

Раушан. Мужиклар аптырата, шуңа озакланды.

Җәваһирә. Көләләрме?

Раушан. Әлегә еламыйлар.

Җәваһирә. Еларлар дип уйлыйсыңмыни?.. Булыш әле…

Болдырдан өстәл алып чыгалар, ишегалды уртасына куялар, сумкаларны бушаталар.

Кайчан еларлар икән?

Раушан. Мин көлә башлагач. Мужиклар адрес сорый, җен баласы. Сын кибете адресын.

Җәваһирә. Бөтен дөнья шашкан мәллә?

Биккол. Кем анда мунчагызда? Акчуралар шулхәтле чабынышамы әллә?

Җәваһирә. Әни ул.

Биккол. Гадәтенчә, өч сәгатькә чумгандыр инде.

Раушан. Икенче генә сәгать китте әле.

Сәгадәтнең кәҗә чакырганы ишетелә.

Сәгадәт (керә, Бикколга). Кәҗә кайда?

Биккол. Сандыгыңда түгелмени?

Сәгадәт. Минем сандыгымда эшең булмасын!

Биккол. Тагын бер «с» табылды. (Аңа таба бара.) Сандык!

Сәгадәт. Талыйлар! (Раушан белән Җәваһирәгә карап, ясалма елмая.) Кәҗ-кәҗ-кәҗ! (Бикколга.) Кәҗә минеке!

Чыгып китә.

Раушан. Кунакка җибәрделәрме әллә, Биккол?

Биккол. Тс-с!.. (Кычкырып.) Кәҗәбезнең тавышын сагынып кайттым.

Җәваһирә. Мәҗлескә бергә керегез.

Биккол. Кәҗә беләнме?

Җәваһирә. Сәгадәтне дә кәҗә белән бутый башладыңмыни инде?

Биккол. Башладым шул. Аерырга вакыт.

Җәваһирә. Сәгадәтнеме?

Биккол. Кәҗәне. Сәгадәттән. (Пычак кайрый-кайрый чыгып китә.)

Гөлмәрьям тавышы. Икенче себерке кайда, килен?

Җәваһирә. Шунда! Парлансыннар дип, икесен дә бер табакка салып куйган идем.

Гөлмәрьям тавышы. Алайса, мин аларның икесен бер итеп чабынганмын инде. Раушан, келәттән тагын берне алып чык әле.

Раушан себерке алып чыга, Җәваһирәгә бирә, ул мунчага кертеп чыга.

Раушан. Әни шулкадәр чабынуга ничек кибеп бетми икән ул?

Җәваһирә. Әни белән бөтен ләүкә тулган.

Раушан. Бөтен дөньяны тутырып яши белгәнгә ул, Җәваһирә. Алар үлгәч, шуңа күрә бөтен дөнья буш кала дип сөйлиләр дә.

Җәваһирә. Киемеңне алыштыр инде.

Раушан. Ә син?

Җәваһирә. Бәлешне карыйм әле.

Раушан (аракы шешәләрен күзләп). Йөрәккә уралган үрмәкүч җәтмәләрен тузгытабыз бүген!

Чыгып китәләр. Зиләйлүк күренә.

Зиләйлүк (җырлый).

Карлыганнан кара бер атым,Бөрлегәннән кызыл бер атым;Очыйм диеп кенә өч талпындым,Каерылган икән канатым.

Акчура керә.

Акчура. Ник моңланасың?

Зиләйлүк. Безгә дә күп калмады, Акчура.

Акчура. Ни?

Зиләйлүк. Егерме ел бергә торабыз инде!

Акчура. Туйдырдымы әллә?

Зиләйлүк. Нәрсә?

Акчура. Үзең әйтәсең ич – бергә тору.

Зиләйлүк (аңа карап торгач). Кеше бәйрәм итә…

Акчура. Син аны әйтәсеңмени? Безгә дә биш кенә ел калды.

Зиләйлүк. Без иртәрәк картаябыз. Кырык биш яшебездә көмеш туебызга килеп җитәбез.

Акчура. Алтынына да боларга караганда яшьрәк килеш барып җитәбез. (Раушаннар ягына ымлый.)

Зиләйлүк. Син миңа көмеш туебызга нәрсә бүләк итәрсең икән?

Акчура. Билгеле, шәрә тораташ түгел инде. (Көлә.)

Зиләйлүк. Ә нәрсә, нәрсә?

Акчура. Берәр… күлмәк шундый… кофта… читек…

Зиләйлүк. Болар минем һәммәсе дә бар ич инде!

Акчура. Аңынчы тузарлар әле.

Зиләйлүк. Сандыкта, нафталинда ятыпмы?

Акчура. Йә көя кисәр. Хәзерге көяләр нафталинлыны яратыбрак ашый.

Зиләйлүк. Тән туздырырга насыйп итмәгәнне көя генә ашаса инде.

Акчура. Сине кем тыйган, ки.

Зиләйлүк. Урам буйлап үтәсе килә дә бит!.. Киеп барыр җире булса иде.

Акчура. Аңа синең белән мин гаепле түгел инде.

Зиләйлүк. А-а!.. Минем белән син шул менәтерә!

Акчура (гаҗәпләнеп). Чә! Имәндә икән чикләвек!

Зиләйлүк. Имәндә шул. Ә без аны куактан үзе үсеп чыгар дип көтәбез. Эштә – ферма, өйдә – ферма…

Акчура (коры). Ни җитми?

Зиләйлүк. Җитә. Җитә! Хәтта, тавыклары булмаган килеш, әтәч тә асрыйбыз.

Акчура. Анысы, Зиләй, кызык өчен.

Зиләйлүк. Бердәнбер җан азыгыбыз шул әтәч инде безнең… Ә бит кайдадыр Бакчасарайлар бар!

Акчура. Бакчасарай – аны карый башласаң, кесәдәге акча сайрый. Тагын бер җайсызлыгы бар: асфальтка төшкән кепкаларны күтәрә-күтәрә бил тала.

Зиләйлүк. Карале, Акчура.

Акчура. Әү?

Зиләйлүк (уйчан). Син миңа… көмеш туебызга… шушындый сын алып кайтыр идең микән?

Акчура. Монавындыйнымы? (Сынга ишарәли.)

Зиләйлүк. Шундыйны.

Акчура. Үзең алып кайтканнары да хәттин ашкан.

Зиләйлүк. Нәрсәне әйтәсең?

Акчура. Кырык яшькә – җиде кыз! Кая куеп бетерермен димсең?

Зиләйлүк (елмая, горур). Алтын туйга хәтле берсе дә калмас. Үксеп-үксеп еласаң да!

Гөлмәрьям тавышы. Килен! Җәваһирә-әү!..

Раушан, Җәваһирә керә.

Раушан. Нәрсә кирәк, әни?

Гөлмәрьям тавышы. Килен аркамны чабындырсын әле, улым.

Җәваһирә. Бер өйрәтеп чыкмыйча булмый инде сине, әни. (Мунчага кереп китә.)

Зиләйлүк (уфтана). Алып кайтмас идең микәнни, Акчура?

Акчура. Көлдермә әле, зинһар өчен.

Зиләйлүк. Күңелләрендә таш сын йөрткәннәрдән көләбез шул. Кешенең матурны күрүеннән.

Акчура. Халык: «Тиле таш җыяр», – ди.

Зиләйлүк. Ә ташны куенында йөрткәнне кем дияргә?

Җәваһирәне күтәреп диярлек, мунчадан Гөлмәрьям чыга.

Гөлмәрьям. Дөнья матур, дөнья киң!

Раушан күренә.

Зиләйлүк. Нәрсә булды? Ис тигәнме әллә?

Раушан. Күрмисеңмени? Җәваһирә әнине өйрәтеп чыкты.

Югалалар.

Акчура. Кырык әгъзасын кырыкка ватам мин бу сынның, билләһи газыйм, чәчрәп китим әгәр, яшен суксын, кисмәк каплап үтерсен дә җир упсын!

Зиләйлүк. Ватмыйсың, Акчура.

Акчура. Ник?

Зиләйлүк. Монысын ватсаң да, эчеңдәгесе кала.

Акчура. Нинди эчеңдәгесе?

Зиләйлүк. Кайсыгызның күңелендә шәрә хатын-кыз басып тормый сезнең, җә?.. Ник дәшмисең?

Акчура. Утырып тора, хатын. Менә монда! (Муенына суккалый.) Җидәү!.. Раушанга рәхәт! Күңелендәгесен чыгарды да салды. Ашарга сорамый, киендерәсе түгел. Моны бастырып куйдың – тора! Эт тә иснәми аны. Ә син, кызларың клубка чыгып китсә дә, кайтканнарын керфек какмый саклап ят… Карале, ашыйбызмы, әллә мәҗлескә кергәнче түзәбезме?

Зиләйлүк (уйчан). Күпкә түзгәнне, әзгә түзәрбездер.

Акчура (көлә). Хи-хи-хи… Бу Раушан алтын туйларына ни алып кайтыр иде икән? Мөгаен, монаусына җан иңдерер, мут. И өйләнер шуңар!

Зиләйлүк. Ә без гел шулай кысыр әтәч асрап, сөтсез кәҗә куып йөрербез микән? (Чыгып китә.)

Акчура (артыннан). Кемгә ишарәлисең? Кемгә ишарәлисең, дим? Зиләйлүк!

Зиләйлүк керә.

Боларга нинди бүләк алабыз?

Зиләйлүк (илтифатсыз гына). Читек… йә түбәтәй. Кәҗә белән әтәч өстәп.

Акчура. Шәп фикер бу! Птолемей башлары бар синдә, Зиләйлүк!

Зиләйлүк. Кем соң ул?

Акчура. Кем белгән аны, кайсыдыр гәҗиткә язганнар иде бугай… Биккол белән киңәшим әле. Биккол! Чык әле!

Югалалар.

Болдыр баскычына Гөлмәрьям чыгып утыра. Ак күлмәктән, яулыктан. Раушан кереп, өстәл тирәли урындыклар тезә башлый.

Раушан (күкне күзәтә). Җылы… Син мунча керенгәч, бөтен дөнья җылына, әни.

Гөлмәрьям. Тән суына – шуңа күрәсең. Җылысы, миннән чыгып, дөньяга күчә торгандыр… Ахирәткә күчәргә вакыт.

Раушан. Шөкер генә яшисең әле, әни. Ашыкма!

Гөлмәрьям. Тән сихәтенә карама син. Ул – ярты гына саулык. Иң зур саулык – җан сихәте. Ә ул минем күңелемдәге соңгы оныгым белән хушлашканнан бирле сырхау.

Раушан. Шуннан гайре гаебем белән борчымадым бугай, әни, сине. Авырган чагыңда тән яраларыңа дару сөрттем, тоз түгел ич. Җан турында сөйләшәсең – әллә миңа үпкәң бармы соң? Ни телисең, әйт, үтәрмен. Бусыннан кала башкасын. (Микроскоп бирә.) Насыйп булмады…

Карашып торалар.

Гөлмәрьям. Бусыннан да коры калдыңмыни?

Раушан (башын иеп). Элегрәк җаннарыңның ни белән авырганын белмәдем ич, әни. Бу дөньяның гомерне кыл уртага аерган афәтләре минем гаебем түгел. Синең белән Шәрифел алдында намусым пакь. Үзеңне үзең бәхетле итү – бер авырлык, якыныңны бәхетсез итү – мең газап. Бу микроскопка ия эзләп, Җәваһирәне ташласам, ихтимал, мине беркем каргамас та иде…

Гөлмәрьям (бүлдерә, тыныч). Миннән кала.

Раушан. Ә? Сиңа… микроскоп варисы кирәк ич!

Гөлмәрьям. Аналарның җаны ни белән авырганын балалар без үлгәч кенә төшенер. Кешенең тәне ни белән авырганын, үлеп, докторлар яргач кына белгән шикелле.

Раушан. Бәхетең Шәрифел булган дигәнеңне оныткансың.

Гөлмәрьям (баса, микроскопны күккә төбәп карый). Чын бәхетеңнең кайда икәнлеген менә бу телескоп та күрсәтә алмастыр.

Раушан. Микроскоп ул, телескоп түгел, кечкенә әйберләрне зурайтып күрсәтә. Ник һаман бутыйсың?

Гөлмәрьям. Үз бәхетең барыбер үзеңнеке инде ул, улым. (Микроскопны яулык астына яшереп кереп китә.)

Караңгылык.

Кич. Көмеш туй мәҗлесе.

Күршеләр һәммәсе җырлый. Акчура – гармунда, Биккол мандолинада уйный.

Җыен туган, дус-иш бер җыелгач,Сандугачлар кебек серләшик.Сандугачлар кебек серләшик тә,Күгәрченнәр кебек гөрләшик.

Биккол (рюмка күтәрә). Моңарчы нәрсә күрдек соң без? Җәваһирә апа – бозау караучы, Раушан абый – комбайнчы, алар турында шуннан гайре нәрсә күрдек соң без, нәрсә белдек? Җәваһирә апаның сәнәген күрдекме? Раушан абыйның майлы кепкасынмы? Нәрсәләрен күрмәдек? Җаннарын күрмәгәнбез, Акчура! Минем җан нәрсә? ГАЗ-63! (Акчурага.) Синеке? ДТ-75. Зиләйлүкнеке?

Акчура. Әтәч.

Биккол. Сәгадәтнеке?

Акчура. Кәҗә!

Биккол. Бөтенебезнеке?

Акчура. Кәҗә белән әтәч сөзеше.

Биккол. Во! Сөзеше!.. Ә аларныкы? О! (Сынга ишарәли.) Әйдәгез, сын хөрмәтенә! Кайбер тереләрдән терерәк шушы тораташ өчен!

Раушан көлеп җибәрә.

Сәгадәт. Шәрә генә торсын – сиңа бөтен нәрсә тере! Үле нәрсә күрәселәрең алда әле.

Җәваһирә. Нәрсәсе көлке, Раушан?

Раушан. Тереләрдән терерәк… Кайсыбыз соң үлеләрдән үлерәк?

Акчура. Тереләрдән терерәкләр өчен барып чыкмады. (Бикколга аракы сала.) Үлеләрнең үлесе өчен!

Раушан үз аракысын Акчураның күн итегенә түгә. Шәмсин белән корреспондент күренә.

Раушан. Мин үлмәдем әле, Акчура! Бу сын торганда, мин исән әле!

Акчура (Раушанның изүеннән эләктерә). Кил әле монда, кил! Минем күн итегемне юарга кем сораган әле синнән? Ә бәлкем, ревматизмны кузгатырсың!

Җәваһирә. Нәрсә соң бу? Ир-ат тораташ өчен бер-берсенең бугазына ябышкач!

Зиләйлүк. Беркемнеке дә булмаган хатын көнләштерә ул шулай.

Биккол. Җитте сезгә, карт әтәчләр! Йә, без хатын белән сөзешеп алдык – аңлашыла, өч көн күрешкәнебез юк, сагынылган. Сезгә ни җитми? Аяк юышырга су беткән мәллә?

Шәмсин. Кхм, кхм…

Биккол мандолина уйный башлый. Акчура, Раушанны тотып, биегән булып маташа.

Биккол. Ас-са!

Акчура. Менә шулай! Менә шулай!

Шәмсин. Бигрәк модный бию биисез, ахры, изү төймәләрегез коелышып беткән.

Акчура (кулъяулык чыгарып, күн итеген сөртә). Аяк тыңламый әле.

Шәмсин. Алтын дусларның көмеш туена менә без дә килдек.

Раушан. Утырышыгыз, зинһар. (Корреспондентка.) Без инде авылча гына, гаеп итмәссез.

Корреспондент. Хәзер авыл шәһәрне оялта. (Өстәлгә ишарәли.) Кара бу нигъмәтне! Кызыл уылдыкмы бу?

Җәваһирә. Корт. Эремчектән ясала.

Корреспондент. Әйтәм ич, оялта.

Шәмсин (корреспондентка). Утырыйк әле, иптәш Җәмлиханов. Бигрәк моңлы биеделәр, күңел тулды. (Бикколга.) Син ничек монда әле?

Биккол. Бүген монда, иртәгә тегендә.

Шәмсин. Хур иттең син мине.

Корреспондент (Раушанга). Яхшы монда. Тыныч! Авыл бай, кешеләр тормыштан ифрат канәгать.

Раушан. Тыныч шул.

Биккол (Сәгадәткә карап). Бай!

Акчура. Тагын ни кирәк? Тамак тук, өс бөтен – канәгать булмый ни?

Сәгадәт. Язам дисәң, кызыгы да тулып ята.

Корреспондент. Беләсезме: тормыштагы кызыкларны яза торгач, кызганыч та килеп чыгуы мөмкин. (Кувалданы кулына ала, үлчәгәндәй итә.) Һәр комедиянең үз трагедиясе дә бар. Шушы сын кебек. Тыштан көлке, ә эчтән…

Шәмсин. Ә эчтән?

Корреспондент. Сугыш вакытында минем хатыным Казаннан патефон сатып алып кайта. Җитмеш чакрым чана тартып барып. Минем фронтта чагым.

Сәгадәт (Бикколга). Күрәсеңме? Сугыш вакытында да – патефон. Ә бүгенге көндә стенага палас элеп куюның ни гаебе бар?

Зиләйлүк. Ә сын алып кайтуның?

Сәгадәт. Өйгә сыймый ич ул.

Биккол. Өенә сыймаганның күңеленә ничек сыйсын?

Шәмсин йөрәген тота.

Корреспондент. Хатыным ул патефонны сугышка, мәхрүмлекләргә үч итеп, сагышка, сагынуга түзә алмыйча алып кайткан булган икән.

Шәмсин. Ә син, Раушан? Бүгенге матур тормышка чыдый алмыйчамы? Тапкансың трагедия!

Корреспондент. Трагедия эчтә. Трагедия бүгенге матур тормышта ямьсез йөрәкләр булуда.

Акчура. Кем инде ул ямьсез йөрәкләр? Безгә төрттерүегез түгелдер ич?

Корреспондент. Үземә төрттерүем. Ундүрт ел буена кеше турында бер дә чынлап торып язып караганым булмаган шикелле. Һаман баш мәкаләләр, директив мәсьәләләр… Ә кешеләр миннән читтә калган. Дөресрәге, мин үзем алардан читтә калганмын. Хәзер менә кешеләргә кеше булып карыйсым килде. Бу сынны күргәч, башта җан авыртып киткән иде.

Акчура. Терелтәбез аны! (Аракы суза.)

Корреспондент (игътибар итмәстән). Бигайбә, Раушан иптәш. Башта мин сезне аңлап җиткерә алмаганмын икән. Ничек языйм, мәйтәм… Җанны терелттең, рәхмәт. Язам!

Шәмсин (әле сынга, әле Раушанга ымлап). Ничек…

Корреспондент. Мин сезнең өчен шат, Раушан иптәш, Җәваһирә ханым! Очерк, һичшиксез, язылачак. Тормышны яхшы аңлаган Раушан Айбулатов һәм аны аңлаган гүзәл ханым турында матур итеп язасым килә.

Раушан. Минем хакта язганнары булды – тагын бер үләсем килми.

Корреспондент. Гафу итегез, аңлап җиткермәдем.

Раушан. Гәҗиттә чыккан әйберләрне әйтәм мин. Кешеләр коры чыга: ите юк, мае – шес-тер-ня! Эшлиләр, эшлиләр… Ә җаннары кайда? Әйтерсең лә коргаксыганнар. Җаннары турында аз язасыз.

Шәмсин. Борчылма, Айбулатов. Майлыйбыз аны.

Акчура. Майлыйбыз! (Рюмка күтәрә.) Шестерня майлыйбыз!

Шәмсин. Колхоз дигәч тә, аннан ферма исе килергә генә димәгән. Хәзер колхозлардан Европа исе килә.

Акчура (сынга күрсәтеп). Бакчасарай! Ә фонтаны… (Рюмка күтәрә.) Менә!

Шәмсин. Европа исе…

Биккол (күңелсез). Безгә шул да ярый инде.

Шәмсин. Бүлдермә әле… (Кәгазьләр чыгара.) Менә! Көмеш туйга – алтын бүләк. Моңа Айбулатов белән Җәваһирәнең исем-фамилияләрен генә язасы калган. Европага туристлык путёвкасы!

Акчура (шат). Күрше! Кичәге Луиларың янына, әтәч сөзеп үтергере!

Шәмсин. Европада безнең исемебез белән каныбыз исе юып бетермәслек булып калган. (Кәгазьләрне Раушанга суза, корреспондентка.) Гәҗит җиле безнең колхоз исен дә бер таратсын әле, иптәш Җәмлиханов!

Җәваһирә. Рәхмәт, Зәкәрия. Безгә Акчура барган Бакчасарайлар гына булса да ярый иде.

Акчура. Менә ич бакчагыз, әнә сараегыз… Муен авырттыргычыгыз бар. (Сын янына барып, югары карый. Кепкасы төшә.) Эффект!

Сәгадәт. Инде сүз чираты безгә! (Тартмалар ала.)

Зиләйлүк. Көмеш белән чигелгән читек. Көмеш белән каелган түбәтәй. (Кидерәләр.)

Раушан (шат). Әби белән бабай булдык.

Зиләйлүк. Әби белән бабай түгел, кыз белән егет күк яшәгез.

Кәҗә белән әтәч тавышы ишетелә.

Акчура. Ишетәмсез, безнең бүләкләребез аваз сала!

Биккол. Ач абзарны, Акчура абый, күрсәтсеннәр гүзәл йөзләрен.

Акчура. Юк инде, рәхмәт. Аны куып йөрүләрем сагынып сөйләргә калсын. Рәхәт иде: берәр чираттагы яхшылыгым өчен хатын җанны иги башлауга чыга идем дә куа идем шул әтәчне… Тфү!.. Кәҗәне. Арканыннан ычкындырып куулары үтә ләззәт бирә иде. Тәннән тир түгел, йөрәк майлары ага менә. Ул акырулары, мал-лай… мм!.. җанга каймак. Кая анда Раушанның Луиларына моңа җитү!.. Шуннан хатын Сәгадәт янына чираттагы ультиматум белән кереп китә дә өч минутлык солых урнаштырып чыга. Ә мин шул арада рәхәтләнеп черем итеп алам. Менә бит, егетләр, күршеләр хакына үземне нидән мәхрүм итәм!

Биккол. Рәхим итегез, күршеләр: бездән бүләк сезгә – кәҗә белән әтәч!

Җәваһирә. Әстәгъфирулла!

Раушан. Шәп!

Көлү. Сәгадәт сузып елап җибәрә.

Сәгадәт. С-сәҗәм, бәгърем, бәхил бул, Биккол абыең газиз башларыңа җитәр өчен генә кайткан икән ләбаса!

Көлү.

Корреспондент. Һични аңламыйм. Нигә көлешәсез?

Раушан. Аңлагач, көлке буламыни ул? Аңлагач елыйсы була.

Корреспондент. Сәгадәт ханым шуңа елыймы әллә?

Биккол. Ул аңламаганга.

Зиләйлүк. Ниһаять! Котылдык. Бу кәҗәңнең башы барыбер безнең бакчабыздан чыкмый иде.

Сәгадәт. Кайберәүләр әтәченең бу ишегалдында гомер уздыруы кебек.

Акчура (корреспондентка). Аңлатып узыйм. Шушы ике җанвар аркасында көн дә җәнҗал чыга.

Җәваһирә. Ә бит алар гаепсез, бичаралар.

Биккол. Кашынасы килгәч, кычу таба идек.

Раушан. Нәрсә, күршеләр, капитуляцияме?

Биккол. Гомуми һәм тулы коралсызлану.

Шәмсин. Безнең авыл масштабында.

Зиләйлүк. Күрәсең, безнең әтәч белән сезнең кәҗәдән башланадыр ул.

Корреспондент. Татулык белән матурлыкка бердәнбер юл.

Машина тавышы.

Зиләйлүк (карый). Милиция машинасы.

Акчура (Раушанга). Әллә кичә сине кайтарган машина инде? Сынны кире алып китәргә микәнни?

Биккол. Узып китте.

Сәгадәт. Кызык, безгә туктады.

Зиләйлүк. Берәү төште. Милиционер. Сезгә кереп китте.

Сәгадәт. Кем кирәк икән?

Биккол өстәл тирәли йөгереп чыга, рәшәткә аркылы сикереп чыкмакчы була, кире килә.

Шәмсин (Бикколга). Үзеңнән ерак качып була микән?

Биккол. Минем отпускым бетте, җәмәгать.

Акчура. Монда килә. (Алдындагы шешәне өстәл астына яшерә.)

Шәмсин (Акчурага). Профессионал икәнең әллә каян күренеп тора. (Шешәне кире өстәлгә куя.)

Акчура. Шартлы рефлекс, иптәш председатель. Милициягә иммунитетым юк минем, куркам.

Сәгадәт. Кичәге милиционерга охшаган бу.

Акчура. Аларның бөтенесе бер-берсенә охшаган.

Милиционер керә. Биккол сын артына поса.

Милиционер. Биккол Биккининның кайда икәнен әйтә алмыйсызмы? Качкан, мут.

Биккол (сын артыннан). Ку-ку…

Милиционер әйләнеп карый, сынны күреп, бакчага уза.

Ку-ку! (Милиционер дикъкать итмәгәч, каршысына чыгып.) Ку-ку, дим!

Милиционер (аны читкә этәрә). Комачаулама әле.

Биккол. Менә мин – Биккинин!

Милиционер. Булсаң соң?

Биккол. Син тораташ карарга кайттыңмы, мине тотаргамы?

Милиционер (фуражкасын сала, кырыс). Синекеме бу, Биккинин?

Биккол (табындагыларга). Беткән баш беткән. (Милиционерга.) Минеке.

Милиционер (уйчан). Шаккатарлык! Авылда гомер күрелмәгән хәл. Кайдан урладың, шельма? (Тынлыктан соң.) Мин сине моның өчен беләсеңме нишләтәм?

Җәваһирә (Раушанга карап, сак). Нишләтәсез?

Милиционер. Биккининның әнкәсе мәллә сез, апа? Ничек болай тәрбияләдегез аны?

Раушан. И-их!.. (Аракы эчә.)

Биккол. Нишләтсәң дә, бу сынга тияргә ирек бирмәм!

Милиционер. Җүләр син!

Сәгадәт. Билгеле, җүләр! Үз башына шундый бәла алгач.

Милиционер. Шушы скульптураны монда куярга рөхсәт иткән хатыныңның кем икәнен беләсеңме син?

Акчура. Кем?

Милиционер (уйлап торгач). Белмим. Сүз таба алмыйм.

Сәгадәт. Шушы җүләр аркасында нинди сүзләр ишетеп ят, ә?!

Милиционер (Шәмсинга). Әх, Зәкәрия абый!..

Шәмсин (Раушанга). Күңелең булдымы?

Корреспондент (милиционерга). Кешеләргә өстән бәя биреп торырга ни хакыгыз бар сезнең?

Милиционер. Абзый кеше! Милиция киеме безгә кешеләрнең җанын күрергә комачауламый. Киресенчә, бу безнең бурычыбыз!

Биккол. Бурычың икән, нигә акыл сатасың? Әйдә, киттек.

Милиционер. Мин сине, Биккинин, шушы скульптураны күргәч аңладым, кайтам да рапорт язам.

Зиләйлүк (барысына да). Нәрсә дәшмисез? Рапорт язам ди ләбаса! (Артка чигенә.) Качкан өчен дә эләгә ич моңа. Шуңа өстәп, сын өчен дә…

Раушан (алга чыгып). Сын минеке, энекәш.

Милиционер (көлә). Сезнеке?

Раушан. Урламадым. Чүплектән таптым.

Милиционер (җитди). Җаны булган кеше моны чүплеккә ыргытыр микән, ай-һай!.. Ә сезнеке булуы мөмкин эш, нигә… Ышаныр да идем, әгәр Биккининның бу скульптураны бакчасына куярга рөхсәт иткән хатыны янына качып кайтканын белмәсәм. (Хатыннарны күзли, Сәгадәткә.) Яшегезгә караганда, ул, мөгаен, сездер. (Килеп, аның кулын үбә.) Гүзәл җанлы икәнсез.

Сәгадәт югалып кала.

Җәваһирә. Ах! (Раушанга таяна.)

Акчура (Зиләйлүкне милиционерга таба этәрә). Менә монысын да үп. Бу сынга ул да мөкиббән киткән.

Биккол. Ә акылына килгәндә, иптәш сержант, ул хатын менә бу –Җәваһирә апа. Сынның хуҗасы – Раушан абый.

Милиционер. Кешеләрегез дә үзегез шикелле икән сезнең, иптәш Шәмсин!

Шәмсин (сак). Нинди?

Корреспондент. Искиткеч!

Милиционер. Мин сине, Биккинин, беләсеңме нишләтәм?

Зиләйлүк. Инде тагын нишләтәсез?

Милиционер. Үзем кулга алдым, үзем җибәрәм. Алып китә алмыйм мин сине!

Биккол (Сәгадәткә карап). Юк, сержант. Теләсәң нишләт – мин бүген синең белән китәм.

Акчура. Галәмәт! Алайса, ник качып кайттың?

Биккол. Гомер буена качып яшәмәс өчен.

Җәваһирә. Кемнән качып?

Биккол. Үз-үземнән. Тагын… мәхәббәт дигән асыл коштан качып яшәмәс өчен.

Шәмсин. Күз тигән, ахрысы, сиңа, кияү!

Биккол. Ул, мөгаен, менә бу сын күзедер.

Шәмсин (Сәгадәткә). Ни булды, кызым? Шөкер тора идегез, куанып бетә алмаслык.

Сәгадәт. Киявеңне белмим, әти, ә мин үзем бик шөкер торам! Тораташка шаккатканнар, имеш! Буржуйлар!.. Гардеробымда әле бер дә киеп карамаган җиде яңа күлмәгем генә ята минем. Бик шөкер!.. Ә бу хәерчегә (сынга ишарәли) ыштан ясарга цемент та жәлләгәннәр!