Полная версия:
Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 3
Тынлык.
Шәмсин (сынга карап). Без тереләргә караганда да терерәк мәллә соң бу сын? Җаны бар мәллә моның?
Корреспондент. Хикмәт тораташ җанында түгел.
Раушан. Ә нәрсәдә?
Корреспондент. Безнең күңелләребездә яткан тораташларда. Берәүләребезнең күңелендәге тораташ кайбер тереләрдән терерәк, икенчеләребездәгесе үлеләрдән үлерәк, күрәсең.
Милиционер. Гафу итегез, иптәшләр, мәҗлесегезне бүлдем. Сау булыгыз! (Китәргә юнәлә.)
Акчура. Тагын кил, иптәш сержант!
Биккол. Рәхмәт, күршеләр! Раушан абый! Мещанлыкны безнең сын янына үткәрәсе түгел, бел аны!
Чыгып китәләр.
Сәгадәт. Иремне өч көн сак астында яткырганнарын нигә әйтмәдегез?
Зиләйлүк. Сине борчымыйк дип.
Сәгадәт. Үзем дә белә идемсәнә!
Зиләйлүк. Алайса, нигә Карнаук хатынына йортка кергән дип йөрисең?
Сәгадәт. Үч итеп. Передача ташыйсым килмәгәнгә.
Машина тавышы.
Талыйлар!
Биккол керә.
Биккол. Ник кычкырасың? Суялар мәллә?
Сәгадәт. Иремне талыйлар!
Биккол. Нәрсәгә сиңа ир? Ир – «с» хәрефенә түгел ич. Сервантың, сәгатең, сепаратың, софаң, суыткычың, суырткычың, сыерың, Сә-га-дә-тең – һәммәсе дә үзең белән кала. Үзем белән сиңа кирәкмәс бер генә нәрсәне алып китәм (әкрен) – сөюемне.
Сәгадәт. Кая алып китәсең?
Биккол. Син юк җиргә.
Сәгадәт. Кеше көлдермә!
Биккол. Аңласалар көлмәсләр. Көлмәс өчен, кешене аңлау гына кирәк.
Шәмсин (Бикколга). Нинди камыт кидең син бүген, кияү? Карап-карап торам да танымыйм. Нигә чыгымчылыйсың?
Биккол. Киресенчә, камытымны салып аттым, бабай!
Шәмсин (корреспондентка). Аңлыйсызмы? Мин берни аңламыйм.
Корреспондент. Кеше… муенында камыты булмаган өчен кеше дип атала да. (Үз-үзенә.) Әллә нәрсә җуйган кебек идем. Монда шуны таптыммы әллә? Ничә еллар кигән камытымны мин дә салмадыммы соң? Үз-үзеңне кеше итеп сизәр өчен, бүтәннәрнең кешелеклелеген күр икән…
Сәгадәт. Кайчан кайтасың?
Биккол. Минем вакытым синең акчаң түгел, санама… Шулай, Сәгадәт, инвентаризацияңнән мине сызып ат.
Сәгадәт. Әһә! Сиздем. Кемең бар, кайда? Табып, азгынның күзен чукыйм!
Биккол. Хыялымда менә шушындый бер сын бар, Сәгадәт. Ә ул «сөям» дигәнне «суям» дип ишетми.
Шәмсин. Нәрсә бу, кияү? Нинди кәмит ясыйсың син?
Биккол. Хушыгыз, кешеләр һәм тораташлар!
Китәргә юнәлә.
Сәгадәт (кинәт). Кадалсын малы, синең белән китәм, Биккол! Мине үзең белән ал әле!
Биккол. Мин бит декабрист түгел. Әйберләр империясе падишаһы Хатын дигән галиҗәнапларына каршы баш күтәрергә җөрьәт иткән мәхлук бер ир генә. (Китә.)
Сәгадәт. Харап итте кәҗәмне, корткыч! (Артыннан йөгерә.)
Машина тавышы.
Шәмсин. Артист, ә?
Корреспондент. Ни өчен сак астында тоталар соң аны?
Шәмсин. Үзебездә урып-җыю беткәч, без аны күрше совхозга ярдәмгә җибәргән идек. Тегеләрнең бер шофёрын тотып кыйнаган. Теге шофёр каен полосасындагы берничә агачны төрттереп аударган булган. Менә шуның өчен.
Акчура. Шуңа бәйләнеп кул пычратаммы соң!
Зиләйлүк. Синең кулың гел чиста шул. Син кыйный алмас идең.
Шәмсин. Әх, кияү нинди иде минем, иптәш Җәмлиханов, ә?!
Корреспондент. Ә кызыгыз?
Шәмсин. Юк, аннан декабрист хатыны чыкмас иде. Биккол дигәннең «кол» дигәнен бозып аңлаган ул.
Болдырдан Гөлмәрьям төшә. Микроскоп тоткан.
Гөлмәрьям. Нәрсәмнедер тагын югалттым, оланнар, күрмәдегезме?
Шәрифел керә.
Шәрифел. Гөлмәрьям астай!
Гөлмәрьям. Әле мин кемгәдер кирәкмени?
Шәмсин. Кил әле монда, Шәрифел, утыр әле.
Раушан. Гөрләтик әле табынны!
Зиләйлүк. Бәй! Бүген монда көмеш туй лабаса! Онытылган!
Раушан. Утыр, Шәрифел.
Шәрифел. Вакытым юк. Рашат кайтты. Өйләнәм, ди.
Раушан. Ишетәсеңме, әни? Өйләнә, җен баласы!
Акчура. Булмады. Салып сугасыңмыни ул кызны!
Зиләйлүк. Кайсысын? Ник?
Акчура. Олысын. Шәрифел малаен да кулга төшерә алмагач, ни пычагыма дип ничә еллардан бирле шәһәрдә укытам соң мин аны? (Зиләйлүккә.) Утырып калалармы? Башланды! Җидәү бит алар минем, иптәш корреспондент!
Зиләйлүк (Шәрифелгә). Кем ди соң? Җүнле гаиләдән булып, җүнле кыз булсын инде.
Шәрифел. Монысын инде сездән яхшы белүче юк. Сезнең олы кызыгыз Гөлчәһрәне алып кайтам, ди.
Зиләйлүк (еламсырап). Газиз балам…
Акчура. Әйтәм ич – башланды! Нигә аңа балавыз сыгасың? Җиде туйда җиде тапкыр кода буласыларым бар әле минем, иптәш корреспондент!
Раушан. Яшьләр өчен, Акчура!
Шәмсин. Нинди туй бар – һәммәсе өчен!.. Шәрифел, Шәрифел, елыйсыны китереп торма әле. (Рюмка бирә.)
Эчәләр.
Гөлмәрьям. Рәхмәт, Раушан.
Шәрифел. Сиңа йомышым бар иде, Гөлмәрьям астай.
Гөлмәрьям. Баш өсте!
Шәрифел (микроскопка ымлап). Миңа, Гөлмәрьям астай, шушы нәрсә кирәк иде.
Раушан. Нәрсәгә ул?
Шәрифел. Утын турарга түгел…
Гөлмәрьям (микроскопны бирә). Инде үлгәнче яшәсәм дә була. Дөньялыкта нәзерем калмады.
Шәрифел. Җәваһирә…
Җәваһирә. Дәшмә, дәшмә әле. Минем өчен ничә еллар дәшмәгәнсең! Минем өчен тагын бер дәшмә әле. (Кәгазьләрне бирә.) Боларга Рашат белән Гөлчәһрәнең исем-фамилияләрен генә язасы.
Раушан. Көмеш туйга мондый бүләкне синнән һич көтмәгән идем, Җәваһирә.
Җәваһирә. Ә мин мондыйны көткән идемме соң? (Сынга ишарәли.)
Акчура. Европада, бәлки, Луиыңны очраткан булыр идең, күрше?
Корреспондент. Нәрсә соң ул Луи?
Раушан. Менә нәрсә, җен баласы! Булыш әле, Акчура.
Тартмалар алып чыгып ачалар, Раушан алардан проигрыватель һәм аның колонкаларын чыгарып, җайлап куя.
Акчура. Алай түгел болай ул, арыш түгел бодай ул икән бу нәрсә.
Шәмсин. Инде менә хәзер бераз утырырга була. Музыка!
Җәваһирә. Нинди акчага алдың, Раушан?
Раушан. Шул инде, бәрәңге акчасына. (Тәлинкә куя. Луи Армстронг җырлый.)
Акчура. Европа менә шушы инде ул. (Гармунда уйнап, тамак төбе белән.)
Сөйсәң сөй, сөймәсәң сөймә генә-ә-әй!..
Корреспондент. Луи Армстронг?
Шартлау, пуля сызгырган, ыңгырашкан, «Ура» кычкырган авазлар. Кызыл нур бии.
Раушан тавышы. Беренче цель! Угломер 40– 40! Заряд тулы! Тигезлек 0–0! Ут!
Раушан (рюмка күтәрә). Безнең Җиңүебез һәм матурлык өчен!
Гөлмәрьям (кувалданы ала). Хуҗасы юк, ахры, моның. Кәбестә тозлаганда бастырып куярга әйбәт икән. (Кереп китә.)
Тәмам.
Постскриптум.
Шәрифел (кулын суза). Яңгыр сибәли башлады. (Йөзен яңгырга куя.) Әле ярый утынны турап бетердек.
Шәмсин, якасын күтәреп, сынга барып ышыклана. Капитан керә.
Капитан. Минем дә исемә төште: Коттбус, Люббен, Беслитц, Лукенвальде, Тельтов. Аннары соң – Берлин…
Милиционер керә.
Милиционер (кулын козырёкка күтәреп). Такси номеры – унтугыз да җитмеш җиде, иптәш капитан!
Сәгадәт керә, өстәл янына утырып ашый башлый. Биккол керә.
Сәгадәткә карап тора.
Биккол. Үзе ясаган җансыз тораташка гашыйк булган борынгы грек кешесе Пигмалионны онытмадыгызмы, кешеләр? (Сәгадәткә карап.) Җанлы тораташларны нишләтер идең икән син, Пигмалион?
Сәгадәт. Фиг сиңа миллион! Миллион түгел, сукыр тиен дә тими сиңа миннән! Минем миллионнар тәтемәгәч чыгып качтыңмы? (Залга.) Ул чагында кайда соң ул мәхәббәт?
Акчура (сын янына килеп). Моны ясарга күпме цемент китте икән?
Зиләйлүк. Дөядән: «Сиңа ат ошыймы?» – дип сораганнар. Ул: «Аркасы бөкре булса, бөтенләй яхшы булыр иде», – дигән, ди.
Раушан. Ташта чәчәк үсеп утырганын күргәнегез бардыр ич? Ул вакытта нигә шаккаттыгыз?
Гөлмәрьям күренә.
Гөлмәрьям (сын янына барып). Башыннан сыйпар идем, инде буй җитми икә-ән… Без аналарга балалар иманы баш игән таш та газиз шул.
Корреспондент. Һәр көлкенең үз фаҗигасе бар.
Җәваһирә (алга чыгып баш ия). Рәхмәт… Безне аңлавыгыз өчен.
Пәрдә1977 елның июне –1978 елның гыйнварыСОҢГЫ ЛӘКЛӘК
Ике кисәкле драмаКатнашалар:Шәмсия.
Аллаһияр.
Нурзадә.
Бикчәнтәй.
Зөлфирә.
Йосыф.
Рахман.
Мөкатдәс.
Үзебез һәм замандашларыбыз яшәгән вакыт.
БЕРЕНЧЕ КИСӘКБЕРЕНЧЕ КҮРЕНЕШКөз. Алма бакчасы ачыклыгындагы умарталык. Шушында ук каравылчы йорты һәм иске җил тегермәне. Анда умарталар саклана. Уртада тишегенә учак ягыла торган тегермән ташы ята. Рюкзаклар күтәргән бер төркем яшьләр йөгерешеп керә дә шаулаша-гөрләшә кайсы кая таралышып бетә. Тегермәннән Мөкатдәс чыга. Мылтык, шомпол, сүс, чүпрәк тоткан. Рахман килеп чыга. Шәмсия күренә.
Рахман. Җикәнкүлдә үрдәк юк микән?
Мөкатдәс. Сине көтеп яталар, ди.
Рахман. Алайса, нигә мылтыгыңны алып чыктың?
Мөкатдәс. Чистартырга. Күгәреп ята.
Рахман. Бир, үзем чистартам.
Мөкатдәс. Бу сиңа атаңның келәт түбәсен ябу түгел.
Рахман көлә.
Шәмсия. Келәт түбәсе нишләгән?
Мөкатдәс (Рахманга ымлап). Ә, үзеннән сора. (Тегермәннең арткы почмагындагы бүкәнгә утырып, мылтык чистарта башлый.)
Рахман. Өченче ел, төзелеш институтының беренче курсын тәмамлагач, авылга ялга кайттым. Әти келәт сала. Алай үлчәп карый, болай үлчәп карый – түбәсенә калае җитми. Яле, улым, ел буе бушка ипи ашамаганыңны күрсәт әле дигәч, моңа түбә сызымы сызып бирдем. Калай җитте. Икенче көнне йокыдан торганчы, түбә келәткә җәелгән дә яткан. Шиңгән әрекмән яфрагымыни!.. Түбә ябуларны өченче курста гына үткәнгә мин гаеплемени? (Көләләр.)
Былтыр филологиягә күчтем. Хәзер менә фольклор җыям – җыр, әкият. Әле ярый бусын беренче курста ук укыттылар.
Шәмсия. Группагыз колхоз кырында бәрәңге җыя, син – әкият.
Рахман. Тиздән бу җирләр су астында кала. Авыл һәм халык шәһәргә күчеп бетә. Җыры да бәрәңгедәй кирәкле дип, группа җитәкчебез җыярга, сорашырга кушты. Үз авылым ич – кемдә нинди җыр, әкият, бәет барлыгын яхшы беләм.
Шәмсия. Бөтен җирдә бульдозерлар…
Мөкатдәс. Яэҗүҗ-мәэҗүҗләр алар! Бөтен җирне актаралар, урманнарны кисәләр, күлләрне күмәләр…
Рахман. Авыл күчә… Бөртекләп авылның җанындагы хәзинәсен җыеп йөрим. Кайчан да булса цивилизация дигән чая егет, шушы борынгы җирне су белән күмгәненә үкенеп, җиргә ятып, бер елар микән?
Шәмсия. Шагыйрь дә икән әле син!
Рахман. Рәхмәт.
Шәмсия (кулын маңгаена куеп). Югалды болар, таралышып беттеләр.
Мөкатдәс. Бакчаның теге ягына җибәрдем мин аларны. Коры ботак анда чокыр тулы.
Рахман. Бер корыган алмагачны тотасы да кисәсе иде инде.
Мөкатдәс (мылтык селкеп). Йомшак җирең кычыта мәллә? Тоз белән бер генә гөпелдәтермен… Ә бәлкем, ул алмагач яңарып китәр, кем белә? Табигать сабыр булганны ярата.
Рахман. Барыбер су күмә ич.
Мөкатдәс. Күмә… Тик намусны түгел.
Казлар кычкырган тавыш.
Шәмсия (күккә карап елмая). Кыр казлары! Өчәү!
Мөкатдәс (Рахманга). Бар! Бервакытны барыбер үләселәр дип, шуларны атып төшер, алайса… Алмагачлар да шулай. Исән чакта яшәсеннәр.
Шәмсия. Кыр казлары! (Йөгереп чыгып китә.)
Рахман. Бир, үзем чистартам.
Мөкатдәс. Мә соң! Мин умарталарны карыйм. (Тора.) Шушында гына чистарт.
Рахман. Ник монда гына?
Мөкатдәс. Мин гомер буе шушында чистарттым. Сакланганны Алла саклаган, йә бала-чага килеп чыгар, ялгыш атар…
Рахман (ирония белән). Берәүгә бала-чага кайгысы төшкән! Бер улың бар, ул да сиңа әти дими.
Мөкатдәс (читкә карап). Аның каравы миңа, бәлки, син бабай диярсең әле?
Рахман. Акылың алтын икән. (Тынлыктан соң.) Минем сиңа бабай диясем юк!
Бер-берсенә карашып торалар. Мөкатдәс чыгып китә. Ботак-сатак күтәреп, Зөлфирә белән Бикчәнтәй керә. Йөкләрен тегермән ташына куялар.
Зөлфирә (ашыгып). Муеныма әллә нәрсә керде, кара әле, Бикчәнтәй!
Бикчәнтәй (арттан аның якасын ачып нидер ала да бармагын тырпайтып). «Фатыйма» кергән.
Зөлфирә (бөҗәкне алып). «Фатыйма», «Фатыйма», киявең килә, кач, кач!..
Бикчәнтәй, кочып, аның муеныннан үбеп ала. Рахман, елмаеп, арткарак күчеп утыра, аны күрмиләр.
Кытыклыйсың!.. (Читкә йөгереп китә, әйләнгәләп.) Бүген нинди көн!..
Бикчәнтәй (аны куа). Нинди, Зөлфирә?
Зөлфирә. Нинди көн!
Бикчәнтәй. Нинди соң, нинди? Минемчә, бүген быелгы көзнең гадәти матур бер көне.
Зөлфирә (кинәт туктый, аныңча кабатлап). Бүген быелгы көзнең гадәти матур бер көне… (Кискен хәрәкәт белән Бикчәнтәйгә таба борыла.) Бүген… былтыргы көзнең коточкыч көне… (Ташка утыра, йөзен каплый.)
Бикчәнтәй. Былтыргы көзнең?
Зөлфирә. Без былтыр бу көнне төнлә паромда Кама кичкән идек. Без, яшь инженерлар, атом электр станциясе төзеләчәк урында җир эшләре алып барасы яшь белгечләр…
Бер-берсенә карашып торалар. Бикчәнтәй учак ягып җибәрә.
Зөлфирә (кулын учак өстендә тотып). Ул төн коточкыч салкын иде.
Рахман кызыксынып тыңлый башлый.
Бикчәнтәй. Рафаэль… Ул төнге салкын аңны гел суытып тота кебек әле, Зөлфирә.
Зөлфирә. Ә минемчә, без ул төнне онытып та өлгердек бугай инде. Нәкъ бер ел үтеп киткән ич. Бүген нәкъ бер ел.
Бикчәнтәй (сак). Бәлки, бүген… онытылып ял гына итәрбездер, Зөлфирә? Авыр истәлекләргә бирелмичә генә.
Зөлфирә. Бүген Рафаэльнең елы икән.
Бикчәнтәй. Елы… бүгенге көнгә туры килүен әйт.
Зөлфирә. Син риза түгел мәллә?
Бикчәнтәй. Нәрсәгә?
Зөлфирә. Рафаэльне искә алуга.
Бикчәнтәй (иңбашын җыерып куя). Көтмәгәндә… Бәлки, кирәкмәстер?
Зөлфирә. Кирәк, Бикчәнтәй! Без бу көнне онытмыйча, аны көтеп алырга тиеш идек. Ә без күңел ачарга дип килгәнбез. Шашлык пешереп ашарга, коньяк эчәргә…
Бикчәнтәй. Синдә ул… берәр төрле хис уятмый идеме?
Зөлфирә. Ник сорыйсың?
Бикчәнтәй. Рафаэль… хәтәр чибәр егет иде.
Зөлфирә. Ул чагында син миңа беркем дә түгел идең әле, бүген көнләргә хакың юк.
Бикчәнтәй. Алай да…
Зөлфирә. Институтта кайбер кызларның аның өчен башларын җуярга әзер торуларын бераз белә идем.
Бикчәнтәй. Ә син?
Зөлфирә. Табынырлык егет иде ул! Чибәрлегеннән битәр акыллы.
Бикчәнтәй. Син кыю! Ә ул кызларга караганда… Аллаһиярның хатынын өстен күргән.
Зөлфирә. Юк, ул… кешелеклелекне өстен күрде, хәтта үзенең мәхәббәтеннән ваз кичеп. Баш иярлек кеше иде ул.
Бикчәнтәй. Суга төшеп үлүне кешелеклелек димәс идем.
Зөлфирә. Суга үз ирке белән сикермәгәндер ул, Бикчәнтәй. Кайвакытны төннәр буена уйланып ятканым бар. Миңа ул суга үз ирке белән сикермәгәндер шикелле тоела. Сәер тойгы, ләкин, ләкин…
Бикчәнтәй. Ни диюең бу, Зөлфирә?
Зөлфирә. Фараз кылуым.
Бикчәнтәй. Бөтен фаразларны суд-медицина тикшерүе әйтте. Йә үзе сикергән, йә ялгыш егылып төшкән дип. Хәтерлисеңме, ул паромда бер төркем егетләр үзара ызгышып, бәйләнешеп алган иде. Бәлки, ул, без күрмәгәндә, шул егетләр арасына барып кысылгандыр? Шунда берәрсенең төртеп төшерүе бик ихтимал дияр идем, милиция белеп тикшергәндер инде.
Зөлфирә. Ул гел безнең белән бергә булды. Син моны яхшы беләсең. Сине тынычландырган тикшерү дә… (Тын торгач.) Ә бәлки, аны, чыннан да, кемдер… йә ялгыш, йә ничек… төртеп төшергәндер?
Бикчәнтәй. Кемдер диюең безнең арадан берәрсе түгелдер ич?
Зөлфирә (ашыгып). Белмим, белмим.
Бикчәнтәй. Ә нәрсә беләсең соң син?
Зөлфирә. Мин бары тик беребезнең дә болай уйламаганын гына беләм. Болай уйларга базмаганын.
Бикчәнтәй. Шайтан алгыры! Бу кадәр дә бернинди логика кысасына сыймаслык итеп бары тик син генә… хатын-кыз гына уйлый аладыр. (Көлә.)
Тынлык. Учакка агач өстиләр.
Зөлфирә. Нурзадәне ярата иде ул.
Бикчәнтәй (ирония белән). Әйтәм җирле, ир белән хатын арасында буталган!.. Шәмсия кире каккач, суга сикереп, башы белән бозга туры килеп үлгәнче! Искитмәле мәхәббәт! Эгоист һәм принципсыз бәндә – менә кем булган ул сезнең Рафаэлегез!
Зөлфирә (горур һәм мыскыллы). Сиңамы соң сөйгәнеңне ташлап… ире хатынының бала табуын теләмәгән хатынны кызгану! Бу тик Рафаэль кулыннан гына килгән. (Читкә китәргә юнәлә, борылып.) Син шундый кеше кебек була алсаң, мин синең өчен башымны җуярга риза, Бикчәнтәй.
Мөкатдәс тавышы. Карале, Зөлфирә сеңлем, эчтә капчыклар бар, алып чыгып бир әле, умарталарга каплыйм.
Зөлфирә кереп китә, капчыклар тотып чыга.
Зөлфирә. Без дә булышыйкмы, Мөкатдәс абзый?
Мөкатдәс тавышы. Килегез соң.
Зөлфирә белән Бикчәнтәй чыгып китәләр.
Рахман (үзалдына). Паром? Паром… Сәер хәтер… (Мылтык төзәп карый.)
Кемнедер борылып карый-карый, Шәмсия керә.
Шәмсия. Сәер… Болар гел бергә йөриләр…
Сулы чиләк күтәргән Нурзадә, алмалы чиләк тоткан Аллаһияр күренә.
Аллаһияр. Кыргый алмалар җыйдым әле.
Шәмсия. Әче түгелме соң?
Нурзадә. Ничек ашыйсың бит! (Алма алып каба.)
Шәмсия. Һәрвакыттагыча, кыстатмыйсың, ахрысы. (Тегермәнгә кереп китә.)
Аллаһияр (куеныннан зур кызыл алма алып Нурзадәгә суза). Иң матуры.
Нурзадә. Каян таптың?
Аллаһияр. Үлән арасыннан.
Нурзадә (юып һәм сөртеп каба). Ә Шәмсиягә?
Аллаһияр. Ә аңа… (Чиләгенә ымлый.)
Нурзадә (чиләк алдына тезләнә). Кыргый алмаларны яратам мин!
Аллаһияр. Синең кебек кызларга кыргыйлар килешә ул.
Нурзадә (елмая). Син кыргыймыни? Шәмсия урынында булсам, йөгән кидертә белер идем мин сиңа, Аллаһияр!
Аллаһияр. Сусадым.
Нурзадә (чиләкне алып, аңа су эчерә). Бикме?
Аллаһияр (аңа карап). Бик. (Пышылдап.) Күпме эчсәм дә туймам кебек, Нурзадә.
Иске җиз самавыр тотып, Шәмсия чыга. Нурзадә, елмаеп, Рахман янына китә. Мылтыкны алып, Аллаһиярга төби.
Рахман (мылтыкны алып). Йә, йә, шаярма!
Аллаһияр. Уйнасын. Корылмаган ич.
Рахман. Елга бер мәртәбә корылмаган мылтык та ата, ди. (Мылтыкны стенадагы чөйгә элеп куя.)
Шәмсия, самавырның көлен кагып, су һәм учактан күмер сала.
Аллаһияр. Кайдан алдың бу хан заманындагы самавырны?
Шәмсия. Бу тегермәндә әллә нәрсәләр бар. Хәтта бала уенчыклары да. Һәммәсе дә агачтан юнып ясалган. Мөкатдәс абзыйның балаларыныкы булган, күрәсең, – әллә кайчангылар. Кызык шундый. Бөтен шүрлекне тутырып тезеп куйганнар.
Рахман. Ул уенчыклар белән беркем дә уйнамады.
Нурзадә. Ник?
Рахман. Аның балалары булмаганга.
Шәмсия. Бала уенчыклары. Кер әле, Аллаһияр, кара әле…
Аллаһияр. Итне чыгар әле, шашлык пешерә торыйк.
Шәмсия. Ишетәсеңме, Аллаһияр, бала уенчыклары. (Кереп китә дә кәстрүл белән ит алып чыга.)
Аллаһияр (читкә). Бикчәнтәй, шомполлар яса.
Бикчәнтәй тавышы. Күмер әзерме?
Бикчәнтәй белән Зөлфирә керә. Шашлык ясау ыгы-зыгысы башлана. Шау-шу китә.
Бикчәнтәй (учакны карый). Күмере әз әле. (Учакка агач өсти.)
Нурзадә (тагын чыбык китереп сала). Янсын, янсын әле бер! Йөрәкләр эреп акканчы!
Шәмсия. Итәгеңә ут капмасын.
Нурзадә. Йөрәк янганда, итәк нәрсә ул!
Аллаһияр. Баш югалганда, чәч кайгысымыни!
Зөлфирә. Әх, җәмәгать! Арабызда бер кеше юк, сизәсезме?
Бикчәнтәй (аңа). Кирәкмәс, Зөлфирә.
Аллаһияр. Йосыфны әйтәсеңме?
Шәмсия. Чыннан да, кайда йөри ул?
Йосыфны чакырып, чыгып китәләр.
Нурзадә (Аллаһиярга). Арабызда берәү артык безнең.
Аллаһияр. Шәмсияне әйтәсеңме? Бигрәк тагын син.
Чыгып китәләр. Бераздан көлү авазлары яңгырый. Барысы да Йосыф белән бергә йөгерешеп кире керә.
Нурзадә. Җәмәгать, әйдәгез, күз бәйләш уйныйбыз.
Йосыф. Мин музыка куям! (Магнитофон җибәрә.)
Бер-берсенең күзләрен бәйләп уйнарга керешәләр. Дөресрәге, уйныйлар да, заманча бииләр дә.
Зөлфирә. Үзеңә теләгән кешене генә тотыштан.
Аллаһияр. Ә кем кемне тоткан – караш юк.
Нурзадә. Рахман, сине эләктерергә дә җай чыкты бит, саклан!
Рахман. Нәрсәгә мин сиңа?
Нурзадә. Аннары ата-анаңа яучы җибәрер идем.
Шәмсия. Хәрәмләшмәгез. Тавыш белән табышу юк.
Аллаһияр. Бер-берсен иң кызык итеп, көтелмәгәнчә тоткан кешегә приз!
Йосыф. Ә призга – шашлык белән коньяк!
Бикчәнтәй. Ә мине кем тота?
Йосыф Бикчәнтәйнең сакалыннан эләктереп ала.
Йосыф. Кем чәче бу?
Аллаһияр. Кызлар куарга керешкәнче, егетләр сакалы белән кызлар чәчен аерырга өйрән!
Көлешү.
Йосыф (Бикчәнтәйне этеп җибәрә.) Тфү!
Рахман. Ә синең хатыныңны тотсам?
Аллаһияр. Минем үле гәүдәм аркылы атлап кына.
Шәмсия. Сөйлисең дә инде!
Нурзадә. Уеннарның уймак чыгарганнарын яратам мин!
Йосыф. Нурзадә, минем йөрәгем ялкынын сизмисеңмени? Качма инде, кил бире!
Шәмсия яулыгын кинәт чишә дә, читкә китеп, карап кына тора башлый.
Шәмсия (юри шаулап). Егетләр, зарыктырмагыз! (Аллаһияр каршына атлый.) Ялындырасыз, инде үзем аулыйм!
Аллаһиярның үз тавышыннан читләшүен күреп, тәэсирләнеп, нишләргә белмичә тора.
Аллаһияр (аны эзләгәндәй кыланып). Кайда син, фәрештәм?
Нурзадә (аның тавышына таба бара). Кайда син, Рахман? Шәмсия ник дәшми?
Зөлфирә. Дөрес уйнамыйсыз – сөйләшмәгез!
Нурзадә. Курыкма, синең Бикчәнтәеңә калмаган!
Аллаһияр Нурзадәне тотып ала.
Аллаһияр. Бикчәнтәй күптән Зөлфирә кочагындадыр инде, мут.
Нурзадә Аллаһияр кочагына сыена, үбешәләр.
Шәмсия (тавышсыз елый, шаккатып аларны әйләнеп чыга). Башкалар гадел уйный бит, Аллаһияр! (Нурзадәне Аллаһиярдан йолкып атарга үрелә, читкә китә.) Мин уеннан чыгам.
Бикчәнтәй Зөлфирәне тотып ала. Бермәл назланышып торалар да йөгереп чыгып китәләр.
Мөкатдәс күренә. Яшьләргә бераз карап тора да Рахман каршына килеп баса, Рахман аны тотып ала.
Рахман. Кайсыгыз бу минем кочагымда?
Мөкатдәс. Мин, улым.
Рахман (аны читкә этеп җибәрә). Мин сине эзләмә- дем!
Мөкатдәс. Аның каравы мин сине эзлим, улым. Гомерем буена эзлим.
Аллаһияр Нурзадәне юри Мөкатдәс кочагына этеп кертә.
Нурзадә. Бу синме, Рахман? (Юри кочаклый.)
Аллаһияр. Әттә-тә! (Күзен чишә.) Мөкатдәс абзыйга приз, егетләр!
Барысы да яулыкларын чишәләр.
Йосыф. Юк, сизмисең йөрәгем януларын, Нурзадә! (Җырлый.)
Бу йөрәгем белеп яна,җаныем-бәгърем, –Сөйгәнем ятка кала.Шәмсия. Ятка…
Нурзадә. Зөлфирәләр кайда?
Аллаһияр (як-ягына карана, кул селтәп). Оригиналь түгел.
Шәмсия. Аның каравы гадел. Гашыйкларча.
Нурзадә. Күз бәйләшкә гаделлек нәрсәгә ул? Кем өлешенә нинди көмеш эләгә инде!
Аллаһияр (Нурзадә белән Мөкатдәскә). Иң оригинале – сез. (Барысына да.) Килешәсезме?
Йосыф. Аңынчы… (Фотоаппарат ала.) Истәлеккә, абзый.
Аллаһияр (читкә). Бикчәнтәй!
Нурзадә. Зөлфирә-әү!
Бикчәнтәй белән Зөлфирә йөгереп керә.
Йосыф. Басыгыз.
Шәмсиядән кала барысы да тегермән баскычына менеп баса, рәсемгә төшәргә әзерләнә.
Бикчәнтәй. Кил, Шәмсия.
Шәмсия. Теләмим.
Йосыф фотоаппаратын өчаякка беркетә, автоматын җибәреп, иптәшләре янына менеп баса, һәм алар бер мәлгә фоторәсемдәгечә тынып, хәрәкәтсез калалар.
Йосыф (фотоаппаратын алып). Хәзер аерым кадрлар. Мөкатдәс абзый, тегермән ташына утыр әле. (Җитәкләп утырта.) Син, Нурзадә, аның янына бас. (Рәсемгә төшерә.) Картлык белән яшьлек. Шәп рәсем булачак. Аягыңны килешлерәк бас. Билеңә таян.
Мөкатдәс. Ни-нәрсәгә мин?
Йосыф. У-у, абзый! Бер… ун елдан соң бу рәсемнәр!.. Хәзер, абзый, баскычка утыр. Син, Нурзадә, тегермән канатына менеп утыр… Аякларыңны салындыр, салындыр. Елмаю!.. Юк, абзый, син, киресенчә, йөзеңне боек итеп төш. Шулай, һоп! Рәхмәт… Бу рәсемнәрме? Менә боларның берсе дә калмагачмы? (Алма бакчасына, тегермәнгә, умарталарга ишарәләп.) Берзаманны бу рәсемнәрнең һәммәсен акчага әйләндерәм мин.
Мөкатдәс. Акчага? Болардан (тирә-юньгә ишарәләп) акча гына каламыни?
Йосыф. Тарихка калсын, тарихка! (Төшерә.) Боларның эзе дә булмый монда киләсе җәйгә. Эзе дә!.. Әнә нәрсә корабыз – мәхшәр!
Мөкатдәс. Ашыгасың түгелме соң, олан? Тереләрне, үлмәскә килгәннәрне күмәргә ашыгасың түгелме? Калмый кая китәр? Калган ич моңынчы.
Йосыф (көлә). Барысын да су йотачак. Су!
Мөкатдәс (төшенке). Ә-ә… аны әйтәсеңмени?.. Без үләрбез анысы. (Рахманга карап.) Бездән берни калмас… Тик кешеләр яңа бакча утыртыр.
Йосыф. Юк, абзый, яэҗүҗ-мәэҗүҗ килә. Җирләрне су баса, техника изә… Хисләрне акыл күмә. (Нурзадәне фотога төшерә.) Истәлеккә.
Мөкатдәс. Кая китсен болар, олан? Бу тегермәннең үз кошларын көтеп аласы бар ич әле. Яэҗүҗ-мәэҗүҗ килә, ә ул көтә.
Шәмсия. Нинди кошларын?
Мөкатдәс. Әүвәлтен аның түбәсенә ике ләкләк оя кора торган иде. Ә бер елны…
Шәмсия. Нәрсә бер елны? (Аның янына утыра.)
Мөкатдәс. Яз иде. Тегермән тартырга җыелган ир-ат ләкләк оясына өч тавык йомыркасы менгереп салды. Хәер… аны ник яшереп торырга – мин үзем менгереп салдым. Тегермән канатының күчәр чөен кагарга менгәндә. Ул йомыркалардан чыккан чебешләр нишләр икән, янәмәсе. Ашарга дип очып киткән чакларын туры китереп мендем. Ояларында – ике йомырка.
Зөлфирә. Шуннан ни булды?
Аллаһияр. Йомыркалары артканга куанганнардыр.
Мөкатдәс. Ә син куаныр идең микән (Шәмсиягә карап) хатының көтмәгәндә… бала алып кайтса?
Аллаһияр белән Шәмсия бер-берсенә карашып ала. Нурзадә пырхылдап көлеп җибәрә.
Алар да куанмады шул. Ата кош әйтте дә салды. Ирләрчә әйтте.
Бикчәнтәй. Ата кош? Кемгә?
Мөкатдәс. Анасына… Озак ләкелдәштеләр. Әүвәлтен очынып-очынып тузындылар. Аннары инде соңгы сүзне ана кош әйтте. Ах, әйтте дә соң!.. Әйләнә-әйләнә күккә күтәрелде дә… пөхтә, төгәл итеп әйтте дә салды.
