скачать книгу бесплатно
Мәхмүт. Әлбәттә. Аларга да үзләренең товарларын сатарга кирәк бит. Мондый зур ярминкәдә, аз гына тәвәккәлләсәң сәүдәгәрләргә байлык чишмә кебек үзе агып керә. Ярар, йокларга вакыт. Ә сез, егетләр, сак булыгыз! Ярминкә алдыннан төрле хәлләр булуы мөмкин. Явыз кешеләр малыңны гына түгел, җаныңны да алырлар. Кәрванны саклагыз, кулыгыздан кылыч төшмәсен! Андый-мондый хәл булса, тфү-тфү, Алла сакласын! Каравыл күтәрегез, мин беренче арбада булырмын.
Мәхмүт чыгып китә.
Тимерҗан. Мәхмүт ага, борчылма, черем дә итмәбез.
Акъегет. Карап килим әле, анда кыр казы ничек икән?
Тимерҗан. Йоклый торгандыр. Бәлзәм яхшы ярдәм итә, тиз терелер.
Акъегет казны барлап килә.
Акъегет. Башын канат астына тыккан да йоклаган. Терелә торгандыр.
Егетләр, утырып, чәй эчәләр.
Акъегет. Тимерҗан, яңа кала ничек дип аталыр икән?
Тимерҗан. Белмим. Ул кала Казансу Итилгә кушылган җирдә булачак, ди.
Акъегет. Нәрсә, ул яңа дәүләтнең башкаласы булачакмы икән?
Тимерҗан. Алла кушса – булыр да.
Акъегет. Зәвыклы, безнең күз алдында яңа кала салына. Ул кала һәрвакытта шатлыклы, бәхетле, туклыклы булсын иде.
Тимерҗан (көлә). Туклыклы булсын иде дисеңме? Ә син беләсеңме кайда туклыклы?
Акъегет. Ю-юк.
Тимерҗан. Ә мин беләм.
Акъегет. Йә, әйт, кайда?
Тимерҗан. Казан янында. Казанда нәрсәдер пешә, кайный… тамак та тук була.
Акъегет. Нәрсә, әллә Казан дип исем бирерләрме?
Тимерҗан. Алай дисәң дә була. (Көлешәләр.)
Куаклар артыннан кыштырдаган тавышлар ишетелә. Егетләр кылычларын әзер тотып, сикерешеп торалар.
Аждаһа керә, аның тирәсендә елан кызлары бөтереләләр.
Тимерҗан. Тукта, кем килә?
Аждаһа. Бу мин, мин – Алла бәндәсе, мескен карчыкка хәер бирегезче!
Тимерҗан. Төнлә каян килеп чыктың, Алла бәндәсе? Бу якларда, белгәнемчә, христианнар яшәми бугай.
Аждаһа. Мин христиан да, мөселман да түгелмен, мин – Алла бәндәсе.
Тимерҗан белән Акъегет, карчыкка хәер бирергә дип, чәй эчеп утырган җиргә киләләр. Көлчә алып кисәләр, Аждаһа черек агач артына яшеренеп өлгерә. Елан-кызлар, төрле хәрәкәтләр ясап, егетләрнең дикъкатен үзләренә җәлеп иткәндә, Аждаһа чәйнеккә йокы үләне салып өлгерә.
Акъегет. Әби, әби, син кая, сиңа менә тәмле көлчә, әйдә, безнең белән чәй эч!
Тимерҗан. Әйдә, әйдә, әби, безнең белән чәй эч!
Аждаһа. Рәхмәт, рәхмәт хәерегезгә.
Ашыгып чыгып китә, елан-кызлар да юкка чыгалар.
Тимерҗан. Ниндидер сәер карчык. Үзе безнеңчә сөйләшә.
Акъегет. Адашкандыр. Караңгыда безнең учак утын күреп килгәндер.
Егетләр учак янына утырып чәй эчәләр. Чәйнеккә салган йокы үләне тәэсир итә башлый.
Тимерҗан. Әллә ничек, йокы килә башлады. Әллә ардырган инде.
Акъегет. Минем дә бик йоклыйсым килә башлады.
Тимерҗан. Кара әле, Акъегет, башта син йоклап ал, аннары мин бераз черем итәрмен. Кара аны, кинәт уятсам, куркып кычкырма, бөтен кәрванны уятырсың.
Акъегет. Ярар, ярар, уф, шулкадәр йоклыйсы килә-ә-ә.
Авызын ачып исни, бисмилла әйтеп, арбага барып ята. Тимерҗан йокыга бирешмәскә теләп, төрле хәрәкәтләр ясап, учак янына утыра, борын астыннан ниндидер җыр көйләп утыра да йоклап та китә.
Сихри музыка яңгырый, томан тарала, агачлар арасыннан елан-кызлар белән Аждаһа керә. Еланнарга Аждаһа нәрсә эшләргә кирәген алдан ук әйтеп куйган. Ике елан-кыз Тимерҗанны чишендерәләр, күлмәген, җиләнен, баш киемен салдырып, төреп, каз урынына яшерәләр. Аждаһа кыр казын урлап алып китә. Калган елан-кызлар Акъегетне, сихерләп, арбадан торгызалар да җиргә яткыралар. Бераз аны җирдә тәгәрәтеп уйнагач, ул, тәгәрәп, черек агач янына якынлаша, һәм аны, сихерләп, һавага күтәрәләр. (Бу – иллюзион трюк.)
Черек агач кәүсәсенә (эченә) махсус күтәрткеч ясала. Ул күтәрткеч бик яхшылап яшерелгән (маскировать ителә). Агач кайрысыннан, үрмәләп үскән үләннәрдән аерырлык булмый. Тамашачыларга Акъегет һавада йоклап яткан кебек күренә. Елан-кызлар сихерли башлау белән, Яфан агачы сакчысы – явыз Әҗәл, – кылычын болгый-болгый, атылып керә. Сәхнә алдына килеп шатланып җырлый.
Әҗәл.
Елан тауның башларында
Үсә Яфан агачы.
Шул агачны саклый-саклый
Уза яшьлек заманы.
Әҗәл бит ул – үлем дигән
Куркыныч сүз, башкисәр.
Шуңа күрә курка миннән
Хан-түрәләр, җанварлар.
Курыкмыйбыз, дип мактаналар
Менә шушы малай-шалай.
Хәзер башлары тәгәрәр,
Тау башыннан карбыздай!..
Әҗәл, җырын тәмамлап, йоклап яткан егетләрнең башларын чабарга кылычын күтәрә… шулвакытта кәрванның таң әтәчләре кычкырып, егетләрне үлемнән коткара. Ә Әҗәл, сихри көчен югалтып, елан-кызлар белән черек агач кәүсәсенә кереп югала.
Тимерҗан, уянып, сикереп тора. Аптырап, як-ягына карана. Акъегет җирдә йоклап ята.
Тимерҗан. Акъегет, Акъегет, тор, таң ата, әнә кәрван әтәче кычкырды.
Акъегет (көчкә уянып). Күрәм, күрәм таң атканын. (Утырган җирендә гаҗәпләнеп тора.) Тимерҗан, син нигә мине арбадан төртеп төшердең?
Тимерҗан (башын тотып). У-у-у, башкаем, башкаем чатный… Кем төртеп төшерсен… кичтән ничек яттың, шул көе, таң атканчы, арбада гырладың.
Акъегет (торып, өс-башын кагып). Сәер… кичтән арбага яттым, иртән уянсам, җирдә ятам. Нигә чишендең? Иртән салкынча бит.
Тимерҗан (киемен эзләп). Нинди салкын булсын, эсседән бөтен тәнем яна. Төне буе күземне дә йоммыйча, әнә шул бүрәнәдә утырдым… Нишләптер, баш әйләнеп китте дә егылдым… уянып китсәм… тфү-тфү, сикереп тордым дип әйтмәкче идем, күрәм, чишенгәнмен, күлмәксез басып торам. Әйттем бит, монда ниндидер сихри сер бар дип! Юкка гына бу җиргә Елан тавы димәгәннәр. Шуңа күрә дә төрле ямьсез төшләр керә.
Акъегет. Ә мин төшемдә очып йөрдем дә җиргә егылып төштем. Ян-якларым авыртты.
Тимерҗан (көлеп). Ха-ха-ха, очып йөрдем дисең. Кичтән ничек яттың, шул көе таң атканчы гырладың.
Кәрван ягыннан Мәхмүт тавышы ишетелә.
Мәхмүт тавышы. Туганнар, мөэмин-мөселманнар, сәүдәгәрләр, уяныгыз, безне юл көтә!
Акъегет. Тордык инде, тордык.
Тимерҗан киемен эзләп йөри, ниһаять, таба, киенә. Солтанбәк керә.
Солтанбәк. Хәерле иртә, егетләр! Ну, ничек кәрванны сакладыгыз!
Егетләр исәнләшәләр.
Тимерҗан. Хәерле иртә, Солтанбәк ага, Аллага шөкер, кәрванда барысы да исән-сау.
Солтанбәк. Бик яхшы, бик яхшы, алайса, юлга, ярминкәгә!
Акъегет. Әти, мин хәзер, кыр казын гына алам да беренче арбага утырырмын.
Солтанбәк. Улым, син инде егет булып үсеп җиттең, ә үзеңдә һаман да балалык. Ярар, бар, алып кил казыңны. Бик артта калмагыз!
Акъегет йөгереп чыгып китә.
Тимерҗан, күз-колак бул, әле аннан балалык чыгып бетмәгән. Соңгы арбада барырсыз.
Тимерҗан. Солтанбәк ага, борчылма, без – аның белән ахирәт дуслар, ул минсез беркая аяк та атламый.
Солтанбәк. Ярар, алайса, бик яхшы. Дуслык хисе – зур хәзинә ул. Безне куып җитәрсез.
Солтанбәк чыгып китә. Акъегет кәефсезләнеп йөгереп керә.
Акъегет. Тимерҗан, күрмәдеңме? Каз кая киткән…
Тимерҗан (аптырап). Кичен генә шунда иде бит. Бәлкем, ул терелеп очып киткәндер. Ярар, борчылма, юлга чыгарга кирәк, әнә кәрван кузгалды инде. Әйдә, киттек!
Акъегет. Тимерҗан, тагын бер мәртәбә әнә теге чокырларны, куакларны карап чыгам да сезне куып җитәрмен, бар, кәрванны калдырма.
Тимерҗан. Акъегет, кара аны, юлны белмисең, адаша күрмә. Ул-бу булса кычкыр!
Акъегет. Ха-ха-ха, булган ди. Көпә-көндез нәрсә булсын.
Тимерҗан чыгып китә.
Чынлап та, ул кыр казы терелде микән? Терелсә, минем җиләндә утырмас инде. Ә күргән төшне ничек юрарга? Монда ниндидер сер бар. Күңел дә, ничектер, борчулы. Тагын бер карап чыгыйм әле.
Акъегет куаклыкка таба юнәлә, аның каршына, җир астыннан үсеп чыккандай, Аждаһа килеп чыга, явыз итеп көлә. Егет куркып кала.
Аждаһа. Ха-ха-ха, казны югалттыңмы әллә, егет?
Акъегет. Әби, кич белән сез хәер сорап килгән идегез бит. Әйе, әйе, менә мин сезне төшемдә күрдем, кыр казын сез генә урладыгыз.
Аждаһа. Хе-хе-хе, ул төш күргән, имеш… Елан тавы итәгендә йокласаң, әллә нинди төшләр дә күрерсең. Бар, бар, юлыңда бул.
Акъегет. Менә хәзер аңладым, бөтен явызлыкны сез эшләгәнсез икән. Кыр казын тапмыйча, беркая да китмим.
Черек агач кәүсәсе артыннан, атылып, Әҗәл чыга. Кулында кылыч.
Әҗәл. Ха-ха-ха, беркая да китмәсәң, ул вакытта мәңгегә шушында калырсың.
Әҗәл, кылычын оста селкеп, төрле сугыш алымнары күрсәтеп, Акъегеткә һөҗүм итә башлый.
Алар шулай озак кына алышканнан соң, Әҗәл Акъегетнең кылычын сугып төшерә. Егет камчысы белән генә һөҗүмнән саклана, Әҗәлне якын китерми. Ерактан Тимерҗан тавышы ишетелә.
Тимерҗан тавышы. Акъегет, Акъе-ге-ет, син кая?
Кылычын әзер тотып, Тимерҗан йөгереп керә, Әҗәлгә һөҗүм итеп, аның кылычын сугып төшерә, Әҗәл абынып егыла. Тимерҗан белән Акъегет Әҗәлнең өстенә менеп утыралар, кул-аякларыннан тоталар. Тимерҗан Әҗәлнең баш очында кылычын күтәрә…
Тимерҗан. Саубуллаш якты дөнья белән, явыз җан!
Черек агач кәүсәсеннән Аждаһа пәйда була.
Аждаһа. Үтермәгез, үтермәгез минем туганымны! Тезләнеп ялварам, үтермәгез аны! Шуның өчен үзегезгә кыр казын бирермен.
Акъегет. Әйттем бит, кыр казын төнлә белән сез урлагансыз дип. Тимерҗан, төнге маҗаралар – менә шушы әби эше ул.
Тимерҗан (кылычын әзер тотып). Дөрес әйтәсең. Шушы җен-пәриләрне теге дөньяга озатсак, Алла каршында гөнаһ булмас. Бисмилла-а-а…
Аждаһа. Үтермәгез, үтермәгез минем туганымны!
Акъегет. Әгәр кыр казын бирсәгез, исән калдырабыз.
Аждаһа. Хәзер, хәзер, чибәр егет, казыгызны бирермен.
