скачать книгу бесплатно
– О?ону ылан иитиэхпитин да с?п буолла?а, – диэтэ, – Чыычаа?ым, ытаама эрэ, эн айманнаххына, миэхэ на?аа ыарахан буолар.
Ксенья а?ыннаран, ?сс? сэтэрэн, уйа-хайа суох ытаата уонна ытыырын быы?ыгар бокуойа суох сипсийдэ:
– Айбыппыт то?о миигин маннык хабырдык ата?астаабыта буолла? Итинник ыарыылаах бэрт сэдэх, ты?ыынча?а биир эмэ баар буолар дииллэр, онно мин т?бэ?эн хаалбыппын. Лотерея?а массыына с??йэр курдук, биир эмэ ки?иэхэ тиксэр ?ч?гэй эбитэ буоллар, миэхэ т?бэ?эн да бэрт, оттон ку?а?антан Айбыт матарбат, ким хайа иннинэ мин тии?инэ охсубуппун… Хайа дьоллоохторго санаатылар да о?о ??ск??рэ эбитэ буолла? Били э?игини кытта уопсайга ыаллыы олорбут Дина?ыт кылгас кэм?э билсибит уолуттан ыарахан буолан, онтон кыбыста ахан сылдьар, хайдах эмэ гынан улаата илигинэ т??эртэрэн кэбиспит ки?и диир. Оттон би?иэхэ бу… Ким эрэ кыраабытын курдук…
– Чэ, кэбис, аньыыны са?арыма, ама ким кыраата?ай, – онтон Бэргэн эмискэ хонос гынан, кэргэнин ?р? тардан, уу-хаар баспыт хара?ын утары к?рд?, – Дина? хата ол о?отун т??эртэрбэтин-хайаабатын, би?иги да ылан иитиэхпит, бэйи эрэ, оттон а?ата биллэр дуо?
– Биллэр, хоту дойдуттан сылдьар саха уола.
– Чэ, оччо?о оонньуута суох дь??гэ?ин кытта кэпсэт, киниэхэ о?о наадата суох буолла?ына, би?иги ылыахпыт.
Ксенья кытархай сибэкки ойуулаах былатыагынан хара?ын соттуммахтаата уонна хаттаан ыйытта:
– Кырдьык дуо?
– Кырдьык буолумуна, ??рэхпитин б?тэрэн, атын сиргэ ?лэлии барарбытыгар кы?ыл о?ону к?т???н тиийиэхпит уонна бэйэбит о?обут диэхпит, оччо?о ким да бу иитиэх о?о диэн уорбалыа суо?а.
– Бэргэнчигим, араа?а, с?пк? этти? ээ, – кыыс биллэ сэргэхсийдэ, ойон турда, – бэйи, оччо?о сибилигин уопсайга баран, мин Динаны к?рс? охсобун, бэркэ ыксыыр этэ, аны сарсыарда тураат, т??эртэрэ баран хаалыа, чэ, т?ргэнник а?ыы охсуохха.
Кэмчи астаах остуолларыгар утарыта к?рс?н олорон чэйдииллэригэр Бэргэн:
– Мин эйигин кытта уопсайга барсабын, – диэбитигэр кэргэнэ к?ллэ:
– До?оччуок, туох диэн эттэххиний? Ол би?иги, дьахталлар, кэпсэтиибитигэр эр ки?и кыттара наадата суох уонна куттаныма, Сэргэлээх бу икки ардыгар а?ыйахта ?ктээн тиийиэм, наадабын бы?аарсаат, т?нн??м буолла?а, – дии-дии Ксенья урукумуонньугу талыр?атан сирэйин суунна, лаампа сырдыгар пуудараланан, бааталаах ма?ан тарбахтара элэ?нэстилэр.
– Уопсайга тиийэн мин уолаттарбар олоруом, со?отохтуу ыыппаппын, аны к?л?гээттэргэ т?бэ?иэ?.
– Чэ, ба?ар, буоллун.
Иккиэн а?аан б?тэн, тиэтэйэ-сарайа та?нан, туманынан б?р?лл?б?т уулусса?а тахсан, хаамсан хоочугура?а турдулар. Сайсары к??л?гэр киирэн, тэпсиллибит элбэх ыллык ортотугар тума??а хайысхаларын с?тэрэ да сысталлар, у?уор туораан тахсаннар, стадион олбуорун кыйа барбахтыылларын кытта туман быы?ыттан Сэргэлээх таас дьиэлэрин уоттара тырымна?а т?ст?лэр.
Т?ргэнник сылдьыах курдук санаабыттара да, хайа-хайалара бииргэ ??рэнэр о?олорун ортолоругар киирэн, кэпсэтэн-ипсэтэн у?аатылар, дьиэ?э-уокка наллаан к?рс?бэтэхтэрэ да ыраатта?а. Т?нн?лл?р?гэр, та?ырдьа тахсыбыттара, тымныы арыый сы?ыйбыкка дылы, туман арыый дьэ?кэрэн, бэл ???э будул?ан быы?ынан туолбут ый к?ст?р. Тымныы да, хойут да буолан, биир эмэ тиэтэйбит ки?и к?л?г?лдь?йэн аа?ар уонна туох да баара биллибэт, арай ханна эрэ ыт ?рэн ньа?ыйан и?эн ах барда.
– Хайа, Дина туох диэтэ? – Бэргэн тымныы салгыны э?ирийимээри, иллэ? илиитинэн саал былаатын сирэйигэр ?р? тарда-тарда ыйытта.
– Чэ, дьиэбитигэр тиийдэххэ си?илии кэпсиэм, манна ки?и кыайан са?арбат, тыыным хаайатарар…
Ол и?ин атахтарын эрчимнээхтик тэ??э ?ктээн, хоннохторун анныттан туту?ан к??ллэрин устун балачча ?р хааман хаачыр?атан, син сыыры дабайдылар, кэмниэ-кэнэ?эс олбуордарын ааныгар кэлэн, хатаммыт кэлииккэни а?ан, дьиэ?э киирдилэр, ити тухары биир да тылы бырахсан кэпсэппэтилэр.
Ааннарын а?ан и?ирдьэ атыллыылларын кытта, сирэйдэригэр сылаас салгын ил гына охсулунна, электрическэй лаампа умайан к?ндээрэ т?стэ.
– Дьэ маннык, – диэтэ Ксенья сонун устаат да: – Мин ма?най Динаттан туруга хайда?ын туо?уластым, кыы?ым: «О?ом улаатан хаалла бы?ыылаах, т??эрээри эмп и?эн к?р?б?н да – билиммэт уонна эми с?б?лээбэккэ дуу – с?рэ?им-быарым эриллэр», – диир. Мин олох ту?угар охсу?ан му?нанар о?о эрэйдээ?и на?аа а?ынным: «Дина, о?о?ун т??эртэримэ, т?р??, би?иги эйигиттэн ылан иитиэхпит», – диэтим. Кыы?ым на?аа со?уйда да, ??рдэ да бы?ыылаах, ма?най ытамньыйда, ол курдук ?р кэпсэттибит, кини о?отун а?атын – аанньа билбэт ки?итин кытта быстах билсэн ааспыттарын, ол т?м?гэр о?о ??скээбитин, ону т?р?тт???нэ, со?отох бэйэтэ о?о чэ?кээйилэнэн олорор кыа?а суо?ун, ?сс? ??рэнэр уонна ыал буолар санаалаа?ын эттэ. Чэ, онон с?б?лэстибит, арай ол эмп испитэ о?о доруобуйатыгар охсубат ини.
– Оо, эрэйдээ?и, о?о му?наах тыыннаах хаалар ту?уттан т??? эрэ куттанан, олох ту?угар охсу?ан эрдэ?э, ки?и а?ыныах…
– Акаарычаан, кини билигин тугу да билбэт быыкаайык ??скэх эрэ буолла?а.
– Син биир, тыыннаах дуу?а диэн тыыннаах дуу?а.
Иккиэн да т?р?? илик о?ону а?ыйан ах бардылар, устудьуоннарга а?аан кэлбит буоланнар, чэйдээбэккэ эрэ баарыан тиэтэйэн хаалларбыт и?иттэрин хомуйдулар уонна тута утуйаары сыттылар. Уу чуумпу. Ыалларын остуолба?а ыйаммыт лаампаларыттан т?нн?к сабыытын быы?ынан сырдык кутуллар, ол биир дьирбиитэ хартыына?а бугул тэллэ?эр олорор уоллаах кыы?ы сырдатар. Аны санаатахха, то?о кинилэр бэйэ-бэйэлэригэр к?хс?лэринэн буоллулар? Араа?а, иирсибиттэр бы?ыылаах. Оок-сиэ, олох обургу уустук да?аны, Толустуой эппитигэр дылы, хас биирдии дьоло суох ыал уратылаах. Билигин кинилэр эмиэ атын сири к?р?лл?р, Ксенья ула?а хайы?ан мунна сурдургуур, кэм да ытыыр бы?ыылаах, оттон Бэргэн икки илиитинэн кэтэх тардыстан тиэрэ т??эн, ???? боруоран к?ст?р?н одуула?ар.
Кэргэнин а?ынарыгар буолан, о?о ??скээбэт буолбутун ту?унан сонуну аан ма?ай хайдах эрэ кулгаа?ын та?ынан а?арбыта, билиги санаатахха, с?рдээх дьыала эбит – дьи? бэйэтин о?ото суох буолла?ына, бу орто дойдуга кэлэн барбыт бэлиэтэ – этэ-сиинэ, хаана-сиинэ кэлэр к?л??нэлэргэ хайдах да хаалыа суох бэйэтэ буолла?а. Иитиэх о?о диэн иитиэх о?о буолла?а, саатар хаан аймахтарыттан атын, ол Дина кылгас кэм?э имэ?нээх тапталын т?м?гэр хайа ки?иэхэ о?о о?орторбутун бэйэтэ эрэ билэн эрдэ?э…
Бэргэн туран, остуолга тиийэн, чааскытын ылан, тымныы ууну куттан испитэ буола олордо, оттон кэргэнэ атын сир диэки хайы?ан сытан тохтоло суох сиигирэр хара?ын кистии-саба ыты?ын тэллэ?инэн соттор, маны барытын будул-идил туманы быы?ынан уста?ныыр ыйда?а ???эттэн одуула?ар.
8
Итинтэн ыла уонча сыл ааста. Бэргэннээх ол тухары хоту улууска ?лэлээн баран, болдьоспут кэмнэрин хас да б?к толорон уонна кырдьыгынан эттэххэ, кэнникинэн ыраах, кытыы сиргэ олох уустугурбутуттан, ас-та?ас сыаната сиэрэ суох ыараабытыттан сиэттэрэн, нуучча ???н хо?оонугар «балык уу дири?эр, ки?и ?ч?гэй олоххо тарды?ар» дииллэринии, киин сиргэ чуга?аан, куорат та?ынаа?ы дэриэбинэ?э к???н кэллилэр. Ксенья ыал буолан, училище кэнниттэн салгыы ??рэнэ сатаабата?а, билигин оскуола?а биэлсэрдиир, оттон геолог идэлээх ки?и Бэргэн с?пт??х ?лэ к?ст?бэккэ эрэйдэнэн баран, хата, куоракка биир тэрилтэ?э харабылынан ылбыттарыгар да ??рд?лэр. Ксенья?а учууталлар уопсайдара диэн ааттанар – уунан ититиллэр эрээри, туалета та?ырдьа, ууну массыынанан а?алтаран буочука?а кутар дьиэ?э икки хостоох квартира биэрэн абыраатылар, ??рэхтэрин б?тэриэхтэрин эрэ иннинэ Дина уол о?оломмутун кинилэр к?рд???н ыланнар, бэйэлэрин анныларыгар суруйтаран, Эллэй диэн ааттаабыттара манна кинилэр оскуолаларыгар кыра кылааска ??рэнэ киирдэ.
Биэс сыл устата сылаас уйа буолбут Сэргэлээх барахсантан араас сиргэ ы?ыллыахтарыттан, Бэргэннээх тэйиччи улууска олохсуйаннар, бииргэ ??рэммит о?олорун кытта к?рс?бэтэхтэрэ быданнаата. Сэргэлээхтээ?и да сыллар ыраах суол то?ойун кэтэ?эр с?пп?т курдуктар, билигин Сэргэлээ?и, эдэр саастарын уйатын биирдэ эмэтэ бы?а о?устахтарына, олох атын к?л??нэ эдэркээн уолаттар, кыргыттар сылдьаллар, ха?ан эрэ кинилэр курдук к?н кы?ал?ата суох оонньуунан-к?р?нэн туолбут уопсай дьиэлэргэ туран, туох ба?арар аа?арын, умнулларын, олох олус кылга?ын, саа?ырыы кэлэрэ т?ргэнин ту?унан курус толкуй долгуна хараа?ыннара куу?ара.
Бииргэ ??рэммиттэриттэн ?г?стэр куораттан барбатахтар, Эллэйдэрин ийэтэ Дина саастаах со?ус эрээри, улахан дуо?унастаах уонна ?птээх-астаах ки?и ойо?о буолбут сура?ын истэллэр. Ол эрэ улахан дуо?унаска сылдьан, уларыта тутуу долгуна саба халыйан кэлбитигэр долгуйбакка-уолу?уйбакка баантан улахан иэс ылан, ма?най чаа?ынай ма?а?ыын аспыт, онтон сылтан сыл улам уопутуран, Кытайынан, Турциянан, Араб дойдуларынан ?лэ?иттэрин ыытан, эргинэн-урбанан, чахчы да «кы?ыл к?м?с ?р?ччэни таба тайанан» – куоракка хас да ма?а?ыыннаммыт, массыыналаах, дьиэлээх-уоттаах «са?а сахалар» кэккэлэригэр бигэтик киирбит, кини к?м?т?нэн дуу – Дина эмиэ салайар ?лэ?э эриллэн, бэлиитик-дьахтар аатыран, республиканы сирэйдиир-харахтыыр араас делегациялар састааптарыгар киирсэн, онно-манна сотору-сотору барар-кэлэр ??? диэни истэн, сорохтор ??хсэллэр, оттон ?г?стэр ордугургуу саныыллар. Оттон Бэргэннээх Ксенья: «О?обут ийэтэ кыахтаах ки?илиин холбоспут уонна бэйэтэ эмиэ салайар кэккэ?э киирбит буолла?ына, ба?ар, биирдэ эмэ Эллээйчикпитигэр к?м?л????», – диэн ??рэ саныыллар.
Бэргэннээх Ксенья хаар т????н иннинэ биир субуота к?н, оптуобу?унан куораттаатылар, анаан-минээн ма?а?ыыннары кэрийдилэр, улахан тугу да атыыласпаталлар да?аны, хас да сиргэ сылдьан, киэ?элик болуоссаты туораан эрдэхтэринэ, кэннилэригэр массыына бээ?инээтэ уонна: «Бэргэн! Бэргэн!» – диэн ы?ырдылар. Эргиллибиттэрэ – бас сыгынньах эрээри, нуорка са?ынньахтаах Дина уулусса кытыытын киэптии багдаллыбыт «Лан крузер» массыынатын сэгэппит аанын ?рд?нэн быган, мичээрдии турар, моонньугар эриммит ма?ан былаата ала-чуо туртайар.
– Хайа, Ксенья, Бэргэн, дорооболору?! – диэтэ.
– Тыый, Дина! – урукку дь??гэтин к?р?н, Ксенья са?а аллайда: – хас сайын, хас кы?ын ааста?! Оок-сиэ, кыыс о?ото, ?л?н-охтон биэрбэт, били??и ?йэ саамай модун «Лан крузер» массыына?ыттан к?рд?хх?, олох-дьа?ах да люкс бы?ыылаах дии?
– На?аа улаханнык са?арыма, ол эрээри мин дьыл?абар ??сэргиирим сатаммат, – Дина астыммыттыы к?ллэ.
– Былыргы с?ктэр кыыс ма?ан атынан наскылдьыта сырытта?а, били??и ?йэ кыргыттарын к?р…
– Биир ат оннугар с????нэн аты миинэ сылдьыбыт ордук, ?йэбит оннук, хайа э?иги ханна бара?ыт? Мин быра?ан биэриим.
– Бэйи, Дина, би?иги ма?а?ыы??а сылдьыахтаахпыт… – диэн Бэргэн аккаастыах курдук гыммытын Ксеньята хааман сылайбыт бы?ыылаа?а, эгэ-дьа?а с?б?лэспитэ:
– Ээй, чэ, ма?а?ыын буоллар хааллын, хата, бэлэм массыынанан дьиэбитигэр бырахтарыахха.
– До?отторбун илдьэн б???, к?рс?бэтэхпит да ыраатта, э?иги куоракка к?сп?т сураххытын истибитим, – Дина ??рдэ-к?тт?, тирии кууркалаах дыгдаллыбыт суоппара тахсан дорооболосто уонна кэлин аанын аспытыгар, Бэргэннээх Ксенья киирэн олордулар, кинилэр миэстэлэрин булбуттарын кэнниттэн массыына оннуттан тыа?а-уу?а суох хо?унна.
– Хайа, до?оор, дьэ с?рдээх да массыыналаммыккын, – диэн Ксенья хатылаан чи?этэн этэн, дь??гэтин эмиэ хай?аата, – тэрилтэ? массыыната дуу, бэйэ? киэнэ дуу?
– Бэйэм… – Дина соччо дьалайбатах бы?ыынан хоруйдаата.
– Бадарааны-идэрээни билиммэт сэп бы?ыылаах, би?иэхэ хоту дойдуга сылдьарга бэрт буолуо эбит, сыаната да тос курдук буолуохтаах, – диэн баран Бэргэн, харда эрэйэн кыы?ы к?рд?.
– Тос курдук… – Дина кини са?атын ой дуорааныныы хатылаата, массыына сыаната т???т?н чопчу эппэтэ, бука, кинилэр курдук дьон санаммат сыыппаралара буолуохтаах, ону бигэргэтэрдии кыыс с?б?лээбэтэх бы?ыынан: – туох ааттаах массыынаны с???н хааллыгыт, массыына диэн кэлэргэ-барарга атах тардыстар эрэ аналлаах, атыны кэпсэтиэ?и?… – диэтэ.
– ??мм?т ?йэ ирдэбилин эн кэмигэр ?йд??н с?пк? дьа?аммыккын, оттон би?иги, сэссиэлиисим сырдык саарыстыбатын о?олоро, ?йб?т-санаабыт уруккулуу – ма?най норуот ту?угар олоруохтаахпыт, бар дьон ту?угар кы?аллыахтаахпыт диэн курдук… – диэтэ Ксенья, эргим-ургум к?рб?хт??-к?рб?хт??. – Дина кэргэннэммит ???г?н дуу? Туох ?лэ?итий?
– Бизнесмен…
– Ким диэний?
– Карп… – эмиэ биир тылынан кылгастык хардараат, кинилэргэ лаппа хайыста, – бэйи эрэ, оттон э?иги тугунан дьарыктанар буола?ыт?
– Мин идэбинэн биэлсэрдиибин, оттон Бэргэн харабыл, – диэтэ Ксенья уонна санаатын эбии эттэ, – куоракка ?р буолан баран т?нн?ннэххэ, уларыйыы-тэлэрийии буолбут, би?иги тыа?а олорон олохтон хаалбыппыт бы?ыылаах, оттон эн курдук до?отторбут били??и олох киэ? хардыытын кытта тэ??э барсан и?эр эбиккит, маладьыастар.
– Ки?и оло?ун о?остуохтаах буолла?а дии, – диэтэ Дина, проспекка киирэргэ уулусса бы?а охсу?уутугар светофорга тохтообуттарыгар, суоппар хотунун диэки к?рд?:
– Динара Игоревна, ханна барабытый?
Дина кинилэр диэки хара?ын быра?ан ылла:
– Бэйи, бу дьону ма?най тиэрдиэххэ, аадырыскытын эти? эрэ, – уонна тиийэр сирдэрин истэн баран со?уйда, – онно тугуй, ол дэриэбинэ?э дьиэ туттубуккут дуо?
– Суох, туох дьиэтэ кэлиэй, манна са?а олохсуйбут дьо??о, – диир Бэргэн, – итиннэ Ксенья оскуола?а биэлсэрдиир буолан, киниэхэ уопсайга квартира биэрбиттэрэ.
– Уопсайга квартира даа? – Дина со?уйбут курдук хатылаан ыйытта уонна бэйэтэ бэйэтин уоскутардыы са?арда: – Ол эрээри тыаттан са?а киирдэххит, барыта – иннигитигэр.
– Би?иэхэ ол да с?п, ??сэргээбэппит, – диэтэ Бэргэн кыйыттыбыттыы.
– О?олоор, бэйэ-бэйэ?итин кытта к?рс?бэтэххит ыраатта дии уонна атын кэпсээн суо?ар дылы баайы-дуолу аахсыма?. Кырдьык, Дина, би?иги, куоракка са?а киирбит дьон, ити да дьиэ к?ст?б?т?гэр ??рэбит. Бэйэ? туох эрэ уопсастыбаннай ?лэнэн дьарыктанар бы?ыылааххын дуу? – диэн Ксенья ыйытта.
Дина м?ч?к гынна:
– Бар дьоммут ту?угар кы?аллыахтаах буоллахпыт дии, ол и?ин араас уопсастыбаннай хамсаа?ыннарга харса суох кыттабын, олус уустук, норуоппут кэскилэ барыта бы?аарыллыан с?пт??х м?чч?ргэннээх кэм?э кэллибит, оннук т?гэ??э мунукка-ханныкка са?ан сытар табыллыбат. О?олоор, кэлэр субуота?а би?иэхэ кэлэ сылдьы? эрэ, кэргэммин били?иннэриэм, дьиэбин-уоппун к?рд?р??м.
– Туох эрэ быраа?ынньык буолар дуу? – Бэргэн чуолкайдаста.
– Суох, субуоталарга мин кэргэним бизнескэ бииргэ ?лэлиир дьонун ы?ыртаан сынньанааччылар, ?кс?н тыа?а бултуу-алтыы барааччылар, бу сырыыга халлаан тымныйда, ыраата ??тээннэригэр айанныахтарын ?р?с муу?а тура илик, онон дьиэбитигэр быраа?ынньыктыахпыт диэн эппитэ.
– Эс, эн кэргэ??иттэн хайдах эрэ толлобут, партнердара да олус с?рдээх-кэптээх буолуохтара, онно би?иги курдук судургу дьон туох диэн тиийиэхпитий? – Ксенья салла санаабытын кистээбэтэ.
– Мин кэргэним Карп ки?и курдук ки?и, ба?ар, омос к?р?рг? то?куруун курдук буолуо да – билсэн-к?рс?н бардахха, кимтэн кэпсээннээх-ипсээннээх, оттон билигин кыратык кыа?ырбыппыт диэн улахан кэпсээ??э киирбэт. Сахалар т?рд?б?т?н ырыттахха, оннук тиэрэ байбыт, аан дойду миллиардердарын кытта тэ??э турар ки?ибит былыр да суо?а, билигин да тахсара ыраах, онон бары биир т?р?ттээх-уустаах, тэ? дьоммут диэн кэби?и?.
Чочумча ах бардылар, т?нн?к н???? Туймаада киэ? сы?ыыта элэгэлдьийэр, от-мас кэмчи, иинэ?эс иирэлэр, сэппэрээктэр аа?аллар, ол оннугар массыына быы?а-арда суох субуллар, тэйиччи т??рт??-биэстии этээстээх дьиэлэр аттыларыгар араас са?а тутуулар к?ст?лл?р. Суоппар хотунуттан к???ллэтэн баран араадьыйатын холбоото – ыраах хоту дойду, туундара ту?унан ырыа дь?р???йэр, бары ону и?иллиирдии чуумпуран олордулар, Бэргэн хоту олохторун, кы?ы??ы бытар?ан тымныыга дь?кээбил уота халлааны барытын сырдата к?л?мн??р?н-ча?ылы?ныырын туохха?ыйа ?йд??т?, оттон Ксенья дь??гэтэ кыа?ырбыт-байбыт эрээри, биир да тылынан Эллээйчик ту?унан ыйыппата?ын дьиктиргээтэ эрээри, и?игэр о?отун син саныыр бы?ыылаах, к?р??н ба?арара буолуо, ол и?ин би?иги курдук быта да суох дьада?ы дьону бэйэтигэр ы?ырар диэн санаата, кэмниэ-кэнэ?эс хоту дойду ту?унан ырыаттан ?й булбуттуу Дина са?арда:
– Э?иги аны туундара т?гэ?эр олорор буолбатаххыт, куорат дьоно?ут, аныгыскы субуота?а бу суоппарым Сааска кэлэн э?игини дьиэ?ититтэн ылыа?а, хайаан да ыалдьыттаа?, эдэр сааскыт дь??гэтин дьиэтин-уотун к?р??, кэргэммин кытта билси?.
– Бииргэ кытыйанан-хамыйа?ынан бырахсан улааппыт Динам ы?ырарын кэннэ баран б??? буолла?а, – дии о?уста Ксенья, – эн этэргэр дылы – аны куорат дьонобут.
Ити икки ардыгар кинилэр дэриэбинэлэригэр кэлэ о?устулар, Ксенья: «Киирэн чэй и?эн тахсыбаккын дуо?» – диэбитин Дина ыксыыбын диэн аккаастанна, массыына хо?унна, онтон эмиэ тохтоото, хотун т?нн?г?н таа?ын т??эрэн баран: «Ксенья!» – дии-дии ы?ырда, дь??гэтэ хап-сабар с??рэн тиийбитигэр, тугу эрэ и?иллибэт курдук эттэ уонна таас сабылынна, «Лан крузер» т?тт?р? эргийэн, улахан суол устун субурута турбутун кэнниттэн одуула?ан туран Ксенья:
– Ки?и т?ргэнник да к?н?р буолар эбит, уонча сыллаа?ыта ма?а?ыынтан кырбас эти булан мииннэннэхэ ??рэр, уопсай дьиэ?э биир оро??о атахта?ан утуйбут кыы?ым сылдьар диэтэххэ, араа?а, ким да итэ?эйиэ суо?а, аны би?игини бэйэтигэр тэ?нээбэт…
– Ити ы?ыран тугу эттэ? – диэн Бэргэн ыйытта.
– «О?ото суох бэйэ?ит эрэ кэлээри?, Карпым с?б?л?? суо?а», – диэннээх, саатар о?ом хайда?ый, кистээн к?рд?р??, хайдах-туох сылдьарый да диэбэтэ, – диэтэ Ксенья чахчы абаран.
Икки этээстээх уопсай дьиэлэрин диэки хаамыстылар, добдугураччы то?мут суолга кыра?а ?рд?гэр атахтарын суола харааран хаалар, Бэргэн кэргэнин хонно?ун анныттан ылла уонна уоскутардыы са?арда:
– Ити эрээри кимиэхэ да ымсыырар наадата суох, ???э дойдуга быалаах кинигэ?э ким хайдах олоруохтаа?а барыта суруллан турар дииллэр, оннук эркээйибит эрдэттэн охсуллубут буолла?ына хайыахпытый, хата, аныгы ?р?б?лгэ эн дь??гэ?эр, о?обут ийэтигэр ыалдьыттыахпыт, т??? да байдар, кыа?ырдар, син аймах, до?ор тэ?э санаан, би?игини билбэт курдук туттубатыттан, дьиэтигэр э?ин ы?ырарыттан ??р??ххэ эрэ с?п буолла?а.
9
Субуоталара бу тиийэн кэллэ. Дина кэргэниниин ма?най билсэргэ тугу илдьэллэрин толкуйдаан бараннар, к?м?с солотуулаах икки ?р??мкэни бэлэхтиирдии бы?аарыннылар, сыаната на?аа ыарахан да буолбатар, к?ст??лэрэ ?ч?гэйдэр. Субуота?а ??рэ?ин кэннитэн Эллэйдэрин Бэргэн таайа аахха хааллардылар, эбиэт чуга?ыгар суоппар бу сырыыга судургу со?ус «Тойота» массыынанан кэллэ. Хаты? ?рэххэ асфальт суолунан тиийэннэр, туох да к?ст?бэт гына тимир лии?инэн ыга саайыллыбыт олбуордаах дьиэ ааныгар тохтоотулар. Бэстэри быыстарынан икки мэндиэмэннээх кирпииччэ дьиэ кытарымтыйан к?ст?р. Олбуор айа?ар «Осторожно! Злая собака!» диэн суруктаах. Суоппар кэлииккэ чанчыгар баар звоногу баттаабытыгар автоматическай к?л??с тыа?а халыр гынна уонна домофонтан дьахтар са?ата и?илиннэ: «Астым».
И?ирдьэ киирбиттэригэр, сыап кылыгыраата да, улахан ыт а?ыыта килэйбитинэн, ардыр?аабытынан с??рэн кэлэн и?эн, суоппар буойбутугар, кинини билэн, кутуругун куйма?ната-куйма?ната нуучча остуоруйатыгар баар дьиэ?э маарыннатан о?о?уллубут, т?нн?г?н, аанын хапта?ын б??р?ктэрэ киэргэтэ бы?ан о?о?уллубут кы?ыл-к??х кырааскалаах уйатыгар т?тт?р? барда. Кэлииккэ ааныттан ыла тротуар – т??рт муннуктаах билииккэлэр тэлгэтиллибиттэригэр тиит к?т???т? таммалаабыт. Дьиэ с?рдээх улахан эбит, тыа кулуубуттан итэ?э?э суох бы?ыылаах, олбуор и?игэр эбии дьиэлэр, гаражтар, баанньык, бу тутуулары барытын гаа?ынан сылытар хочуолунай бааллар.
Б?т?нн?? ?ст??к?лэ таас улахан к??лэни у?уордаан дьиэ?э киирбиттэригэр, будьурхай у?ун батта?ын саннын байаатыгар ыспыт, ма?ан эмиийдэрин куо?аа?а к?ст?р а?а?ас уолуктаах хара?а былаачыйалаах Дина кыламаннара тэрбэ?эн, арылыччы к?рб?т?нэн кэлэн, Ксеньяны куу?а т??эн, уураан ылла:
– Дь??гэм, маладьыас, хата ханна да атын сиргэ барбатаххыт, дорообо, Бэргэн.
– Бу э?иэхэ, – Ксенья хоруопкалаах ?р??мкэлэри туттарыбытын Дина а?ан к?р??т, ха?ан да итинник ?ч?гэйи к?рб?т?х курдук «уой-аай» б???т?н т??эрдэ (Бэргэн и?игэр: «Ильф, Петров хо?уйбут Эллочка-людоедкатыгар дылы буолан», – дии санаата), баай, кыахтаах дьахтар итинник омуннаахтык ??рб?т?ттэн ыалдьыттар эгди буоллулар, Дина онтон кинилэри и?ирдьэ ы?ырда:
– Ба?ыыбалары?, чэ, аа?ы?, табаарыстарбыт кэлитэлээбиттэрэ…
?сс? икки хас хо?у аа?ан, б?т?нн?? от к???э ??н??х киэ? саала?а киирдилэр, хо?у тилэри халы? сымна?ас к?б??р тэлгэммит, биэс-алта нуучча-саха эр дьон бинсээктэрин устан, хос ортотугар турар улахан бильярдыыр остуолу тула к?т? сылдьан, шариктары охсуолаан оонньууллар, кинилэр холоонноох до?отторо бы?ыылаах – мааны дьахталлар дьыбаа??а олорон, бэрт килбэчийбит-ча?ылыйбыт ??н??х ойуулардаах сурунааллары арыйталаан к?р?лл?р, са?а ыалдьыттар киирбиттэригэр, харахтара кинилэргэ буолла.
– Карп, – диэн Дина ы?ырбытыгар, кыыдаа ма?ан баттахтаах, атыттар хаалтыстаах буоллахтарына, уолуга а?а?ас ырбаахынан нэлэлдьийэ-хотолдьуйа сылдьар дьиэлээх ки?и тиийэн кэллэ.
– Бу билсэн кэбис, мин устудьуон сыллартан табаарыстарым – дь??гэм Ксенья уонна кини кэргэнэ Бэргэн.
Кырдьа?ас ки?и кинилэргэ лобуой курдук эттээх эрээри, сып-сымна?ас ыты?ын туттарда:
– Карп…
– Чэ, Карп, са?алыырбыт дуу, ыалдьыттар бары му?уннулар.
– С?п-с?п, мин билигин… – ха?аайын бинсээгин олоппос ?й?н?р?гэр кэтэрдибитин ылла, моонньугар ?р?мэччилии бы?ыылаах хаалты?ын иилиннэ уонна халы? ытыстарын лобур?аччы охсунна:
– Чэ, до?оттоор, бол?ойу?, билигин ???э саала?а тахсан, кылгас э?эрдэ кэнсиэри истиэ?и?, – диэбитигэр, ону эрэ к??тэн турбуттуу, бары бинсээктэрин кэтэ-кэтэ, дьыбаа??а олорор дьахталларыгар чуга?аатылар.
Билбэт дьонун ортотугар ?р моруу буолбакка, атын хоско тахсалларыттан ??рб?т курдук Бэргэннээх хап-сабар ки?илэрин баты?ан, дуобат курдук чочуонайдык о?о?уллубут ?й?н?рд??х, са?архай кыраасканан лаахтаммыт эрийии кирилиэс к?пс?рк?й к?б??р тэлгэммит ?ктэллэринэн иккис этээскэ дабайдылар. Эмиэ киэ? хо?у аа?ан, сымна?ас кириэ?илэлэр хас да эрээтинэн кэккэлээбит саалаларыгар киирдилэр, дьо?ус сцена, кэтэ?эр «Встреча друзей» диэн сурук ыйаммыт кэтит хапта?ай экра??а сырдаабыт, бы?ата, тыйаатыр кыра саалатын курдук. Ыал дьиэтин и?игэр сценаны, сааланы ха?ан да к?рб?т?х буолан, Бэргэннээх дьиктиргээн эргичи?нээтилэр, оттон ыалдьыттар сылдьа ??рэммит сирдэрэ бы?ыылаах – киирэн инники эрээккэ хоноспуттарыгар, би?иги дьоммут кэлин турар олоппосторго олордулар, ол кэм?э экра??а хартыынаттан хартыыналар солбу?ан киинэ ??н??х кадрдара элэ?нэ?эн бардылар, т????гэр депутатскай значоктаах ки?и трибунаттан этэн-тыынан кэ?ийэ турар, ону пальмалар, к??х муора, крокодиллар ынырык айахтарын аппа?натан ардай а?ыылара килэ?нэ?э солбуйдулар, килэриспит-молоруспут хайа эрэ Африка биис уу?ун дьонун ортолоругар саха ки?итэ омуктар нэлэкилэрин эринэ тардынан, т?б?т?гэр туох эрэ куорсуннардаах бэргэ?эни анньынан, илиитигэр ???? тутан, ??рэ-к?т? турар, аны Республика Президенэ кими эрэ кытта эйэ дэмнээхтик кэпсэтэр, онтон булчуттар таас хайа ?рд?гэр а?ыы олороллор, бултарын – хас да чубукуну хаарга тэлгэппиттэр, аны ы?ыах бы?ыылаах – бары сахалыы та?астаахтар, о?уохайга хааман хотолдьута сылдьаллар. Мааны ыалдьыттар киинэни к?р?-к?р? ??рд?лэр-к?тт?лэр:
– Хайа, ити эйигин ха?ан т??эрбиттэрэй?
– Африка ханнык дойдутай?
– Чубукулары кыайбыккыт, Дьаа?ы хайалара дуу?
Киинэ б?ттэ, экран умулларын кытта дьиэлээх ха?аайын Карп сцена ???э баар буола т?стэ уонна артыыстардыы ха?ас илиитин тарбахтарын бинсээгин э?ээригэр батары анньан баран, а?ыйах тылы эттэ:
– Би?иги к?нд? до?отторбутун к?рс??эр к???э ма?най бэрт кыратык уруккуну санатар т?гэннэри к?рд?рд?б?т, эмиэ са?аттан дьиэ?э-уокка наллаан сынньанар субуота ??мм?т?нэн итиитик-исти?ник э?эрдэлиибит уонна э?иэхэ анаан, саха эстрадатын «сулустарын» к????нэн э?эрдэ кэнсиэри са?алыыбыт. Мантан ыла тылы ылар биллиилээх конферансье уонна диджей Куллугуратыы Куонаан, кини салайан ыытыа.
Ха?аайын са?атын дор?ооно да с?тэ илигинэ, хантан эрэ баар буола охсубут муус ма?ан к?ст??мнээх хаты?ыр эдэр ки?и кирилиэскэ наадыйбакка, сцена?а биир ыстаныынан эрчимнээхтик ойон тахсан, кытарбыт хобордооххо ?ктэммиттии, биир сиргэ таба турбакка тэйиэккэлии сылдьан, ма?най уустаан-ураннаан э?эрдэлээтэ, бэрт элбэх ?ч?гэйи, ол и?игэр ?р?йэ уутунуу ?ллэ турар ?г?с ?птээх буолалларыгар ба?арда уонна биллэрэн чоргутта:
– Билигин кэнсиэрбитин са?алыыбыт – эстрада сулу?а Тунал?ана Куо, дохсун ытыс тыа?ынан к?рс?б?т!
Бэргэн маны к?р?н олорон, с?рдээ?ин дьиктиргээтэ – эстрада ырыа?ыттарын тыйаатыр сценатыгар хам-т?м к?р?р эбит буолла?ына, ол дьоно чаа?ынай ки?и ы?ырыытынан кэллэхтэрэ, оок-сиэ, харчы баар буолла?ына, тугу ба?арар о?оруохха с?п ?йэтигэр ?ктэннэхтэрэ. Т?ргэнник да хаппыталыысым дойдутугар кубулуйа о?устулар, бу артыыстар барахсаттары туох диэн буруйдуо?уй, хамнастара быыкаайык, ол и?ин а?ыйах да солкуобайы эбинэр ба?аттан, кы?ал?аттан араас быраа?ынньыктарга кыттан эрдэхтэрэ.
Оттон ?п-харчы эргийэр тымырдарын тутан олорооччу тойотторго билигин сиэр-майгы, чиэ?инэй бы?ыы, сэмэй буолуу диэн ?йд?б?ллэр ыраах быра?ыллан, быылынан-буорунан сабыллан эрэллэр бы?ыылаах, Москваттан са?алаан, кинилэр Дьокуускайдарынан т?м?ктээн, ханна ба?арар арыычча кыа?ырбыт ки?и ?й?-санаата – байарга, байарга уонна байарга эрэ диэн. «Бил ба?ыттан сытыйар» дииллэринии, салайааччылар судаарыстыба харчытыгар ?лэлэри о?ортороллорун манньатыгар араас «откаттарынан» сирэйэ-хара?а суох уоран-халаан тиэрэ байбыттарын к?р? сылдьан, кыра да дуо?унастаах ки?и ?пкэ-харчыга сыстар т?гэн эрэ то?оостор, «сатабыллаах – са?ыл са?алаах» диэн баран, уоруу суолунан бара турарыгар тиийэр. Ол ки?и уоран ?ч?гэй олоххо тиийбит буолла?ына, мин оннук гынарым то?о табыллыа суохтаа?ый диэн саныыллар.
???э ?рд?к мэ?э халлаа??а Та?ара диэн баар буолла?ына, маннык дьаабыттан т??? эрэ кэлэйэн-хомойон эрэр, тулуйа сатаан баран у?араабат уотунан уматан дуу, уостубат уунан тумнаран дуу Бэстилиэнэй Ты?ыынчаны а?алла?ына да к???лэ курдук…
Кэнсиэр кэнниттэн Карп сцена?а тахсан, кэргэнигэр Дина?а бирилийээннэрдээх би?илэ?и:
