Bağımsızlık Dönemi Özbek Edebiyatı

ŞAİR

Şair dediğin şehittir – kansız,Üçüncü dünyadır – günsüz, gecesiz.Çocuk gibi güler ama gözünde yaşıÇocuk gibi ağlar lakin sedasız.

ODAT

Bir xalqda g’alati odat bor ekan:O’lganlar azizu tirik xor ekan.Sevgan odamiga tilarkan ajal,O’tgach, ulug’lashga intizor ekan.2015

GELENEK

Bir halkın garip bir geleneği varmış:Ölüleri aziz, dirileri önemsiz imiş.Sevdiği insanlara dilerken ölüm,Ölünce övmeye intizar imiş.

OSTONA

Vatan ostonadan boshlanar, bolam,Buni rad etolmas birorta odam.Biroq bilmasdirsan, shul ostonadanGoho boshlanadi musofirlik ham.

EŞİK

Vatan dediğin eşikle başlar,Bunu kimse inkar edemez, evlat.Belki bilmiyorsun aynı eşiktenBazen başlar gurbet de evlat.

JUMBOQ

Qadim donishmandlar demishlar bundoq:– Uch odamning biri Xizr erur, boq.Men-ku ishonaman, Xizrdir biri,Qolgan ikkovi kim? Bunisi jumboq.

BİLMECE

Kadim bilgelerden kalmış bir hikmet:– Üç adamdan biri Hızır’dır, dinle iyice.Ben inanıyorum da birisi Hızır’dır elbet,Kalan ikisi kim? İşte budur bilmece.

HAQIQAT

Dedilar: – Ayo, pir, aylagil shafqat,Haqiqat bormikin, rostin ayt faqat.Pir dedi: –Tiriksan, haqiqat shuldir,Bir kun o‘lajaksan bul ham haqiqat.

HAKİKAT

Dediler: Ey, pir, eyle merhamet,Hakikat var mıdır, gerçeği anlat.Pir dedi: Yaşıyorsun, işte hakikat,Günü gelince öleceksin, bu da hakikat.

TANHO QUSH

Osmonda bir tanho qush uchar,Yuraklarni o‘rtar ovozi.Goh varrakdek balandlab o‘tar,Goho pastlab ketar parvozi.Birov bilmas, uchmish u qaydan,Qayga qo‘nar? Bu ham noma’lum.Nolasi bor – uzilgan naydan,G‘oyib bo‘lar o‘tmasdan bir zum.O‘sha qushdek yashadim cho‘chib,Sizni xavfdan ayladim ogoh.Ketolmadim ko‘kka ham uchib,Topolmadim yerda ham panoh.2016.

YALNIZ KUŞ

Gökyüzünde uçar yalnız kuş,Yürekleri yakar ötüşü.Bazen uçurtmalar gibi yükselirBazen iner hızla yokuşu.Kimse bilmez, o nereden geliyor,Nereye konacak? Bu da bir sorun.Feryadı var ney sesine benziyorAn geçmeden kaybolur gözden.İşte o kuş gibi yaşadım ürkerekSizi tehlikeye karşı uyardım amaGidemedim gökyüzüne uçarakYerde de kalacak yer bulamadım.(Aktaran: Marufjon Yuldashev)

UMRIMIZ YO‘LLARI

Oqshom cho‘kar asta,Boshlanadi tunToshkentning o‘rda-yu go‘shalarida.O‘g‘lim ikkalamiz kezamiz beunUlkan bu shaharning ko‘chalarida.Samodan tushgandek millionlab chiroq,G‘aroyib nur bilan chulg‘anar zamin.Bu joyda jam bo‘lar yaqin va yiroq,Men bunda totganman yoshlikning ta’min.Ulug‘ davralarda charxlandi ruhim,Ko‘rdim do‘stlarimdan izzat, e’tibor.Sirli she’riyatga to‘ldi shukuhim,Balki zinalarda izlarim ham bor.Endi yoshim o‘tgan, qadrdonlar kam,Bilmayman nogahon borar yerimni.Torayib qolgandek ko‘rinar olam,Garchand e’zozlashar hamon she’rimni.Bolam-chi, vo ajab, u ham bemanzil,Go‘yoki sohilda qoldik ikkovlon.Shahar qaynab yotar, odam turfa xil,Omad boqmas lekin bizlarga tomon.Umrning bepoyon yo‘llari bo‘ylab,Qaygadir jimgina tashlaymiz qadam.Men-ku nimanidir yuribman kuylab,Farzandim ko‘nglida nelar bor, bilmam.Inson tafakkuri, baxtu iqboli,Jo‘n bir tasodifga bog‘lanmasin hech.“Olam zavolidir olim zavoli”,Buni Rasululloh aytgan erta-kech.Hikmatni uqmadi lekin odamzot,Oyoq osti bo‘ldi ong bilan shuur.Zaminda yursak ham bepar, beqanot,Har nechuk hayotmiz, shunga ham shukur.O‘g‘lim, faqatgina Haqning yo‘lin tut,Faqat ezgulik deb qilgin ibodat.Bir kun bu sinovlar bo‘lgaydir unut,Buyuk irodangga tayangin faqat.Hamdamdek quvonchim va faryodimga,Yana ko‘rinadi quyosh tong-sahar.Olis yoshligimni solib yodimga,Boshimni silaydi onamdek shahar.2016.

ÖMRÜMÜZ YOLLARI

Akşam çöker aheste,Başlar gece…Taşkent’in merkez ve mahallelerinde.Oğlum ve ben geziyoruz sessizBu büyük şehrin sokaklarında.Gökten inmiş gibi milyonlarca ışık,Garip ışıklarla süslenir zemin.Burada birleşir yakın ve uzak,Burada tatmışımdır gençlik tadını.Kutluu ortamlarda bilendi ruhum,Gördüm dostlarımdan izzet, itibar.Gizemli şiirlerle doldu şuurum,Belki merdivenlerde izlerim de var.Artık yaşım geçti, dostlarım azaldı,Bilmiyorum bazen gidecek yerimi.Sanki daralmış gibi görünür âlem,Gerçi hâlâ sevseler de şiirimi.Çocuğum! Ne garip ki, o da çaresiz,Sanki engin sahilde ikimiz kaldık.Şehir kaynıyor, insanlarla dolu,Şans dediğin yüzümüze gülmüyor artık.Ömrün sonsuz yolları üzerinde,Bir yerlere sessiz sakin gidiyoruz.Ben bir şeylerle uğraşıyorum ama,Çocuğumun aklında ne, bilemiyorum.İnsan tefekkürü, bahtı ve ikbali,Basit bir tesadüfe bağlanmasın, aman.“Dünyanın ölümüdür âlimin ölümü”,Derdi Resulullah her an, her zaman.Hikmeti anlayamadı lakin insanlar,Ayaklar altına düştü akıl ve şuur.Zeminde yürüsek de tüysüz, kanatsız,Bir şekilde yaşıyoruz, buna da şükür.Oğlum sadece hak yolunu tut,Sadece iyilik diye ibadet eyle.Bir gün bu sınavlar bitecek elbet,Büyük iradene dayan sadece.Arkadaş gibi sevincim ve feryadıma,Yine doğuyor güneş vakt-i seher.Uzaktaki gençliğimi getirip aklıma,Başımı okşuyor annem gibi bu şehir.(Aktaran: Hüseyin Akbaş)

RAUF PARFİ (1943-2005)

Rauf Parfi, 27 Eylül 1943’te Yangiyol ilçesine bağlı Şoralisay köyünde doğdu. 1965 yılında Taşkent Üniversitesi Filoloji Fakültesinden mezun oldu. Şiir yazmaya 1960’lı yıllarda başladı. 1999 yılında Özbekistan Halk Şairi unvanı aldı. Şairin yayımlanmış şiir kitapları şunlardır: “Kervan Yolu” (1968), “Aks-i Seda” (1970), “Tasvir” (1973), “Hatırat” (1974), “Gözler” (1976), “Dönüş” (1981), “Sabır Ağacı” (1986), “Sükûnet” (1991), “Tövbe” (2001), “Son Veda” (2006). Ayrıca, Nazım Hikmet’in “İnsan Manzaraları” adlı eserini Özbekçeye tercüme etti.

Rauf Parfi, 28 Mart 2005 yılında Özbekistan’da vefat etti.

TAVBA

1. Dodimni eshitgil, qodir Allohim,Ishq sensan, oshiq ham sen, men qulingman.Loyiqman qahringga, do‘zaxim-bog‘im,Omonat devorman, o‘tman, qulingman.Rub’i maskun ichra sayyod, o‘zim sayd,Ortiq madorim yo‘q, voqifsan axir.Manglayda yozilgan farmoningni ayt,Da’vat qil, gunohkor bandangni chaqir.Iymon ber ruhimga, jismimga jon ber,Loyimni qorishtir, poklab ber menga.Ojiz tomirimga pokiza qon ber,Ravshan qil, qoramni oqlab ber menga.Oxirat ilmidan qil meni ogoh,Murodim sha’mini so‘ndirma, Alloh.2. Moziyga urilib sinar ovozim,Umr o‘tib borar benaf’, benavo —Nahotki bu – qo‘lim? Bu – mening sozim?Allohdan so‘rayman – Nechun bu jafo?!Jami judoliklar jonimga etdi,Ol, deyman, Allohim, omonatingni.“Tavba qil!” – dedi Ul, bir Kitob tutdi —Muroding mustajo, mingil otingni.Ummonlar yo‘lingda, jangal yo‘lingda,Noma’lum har joyda qurilgan doring.Olamning kalidi sening qo‘lingda,Jafo habibingdir, xiyonat – yoring».Allohim, lahza – men, sen ersa mangu,Taskin berganingmi, shafqatingmi, bu?!3. Semurg‘ qushim, podsho qushim, xush kelding,Yetti gumbaz, yetti vodiy sarvari.Vasling ne’matidan bahravar qilding,Intizor joningman, yo‘lsiz, sarsari.Nola aylab Semurg‘ dedi: – Ey, bedor,Chorlar seni biru borim. Bor, Ishon!Sen fano vodiysi, Haq qoshiga bor,Yeru osmon cho‘kmakdadir benishon,Vahshiy dunyo, qonxo‘r dunyo quturdi,Inson faryodiga to‘ldi koinot.Nabiylar, dohiylar, shoirlar turdi,Chora, chora, deya so‘rdilar najot…Allohim, bilursan qay sari ketdim,Allohim… men o‘ldim… Men Senga yetdim…22.XI.1994

TEVBE

1. Feryadımı duy, Kadir Allah’ım,Aşk sensin, âşık da sen, ben kulunum.Layığım kahrına, cehennem: bahçem,Emanet bir duvarım, ateşim, kulunum.Rub’-ı meskûnda avcıyım, av da kendim,Artık mejalim yok, haberin vardır.Alnıma yazılan fermanını bildir,Davet et, günahkar kulunu çağır.İman ver ruhuma, cismime can ver,Çamurumu yoğur, temizleyip ver bana.Aciz damarıma tertemiz kan ver,Aydınlat, karamı aklayıp ver bana.Ahiret ilminden et beni agah,Muradım mumunu söndürme, Allah.2. Geçmişe çarparak kırılır sesim,Ömür geçmektedir, boş ve çaresizAcaba bu elim? Bu benim sazım?Allah’a sorarım neden bu cefa?!Tüm ayrılıklar cana tak etti,Al, derim, Allah’ım, emanetini.“Tevbe et!” – dedi O, bir Kitap verdiİsteğin tamamdır, artık bin atını.Ummanlar yolunu bekler, çengeller bekler,Belirsiz her yere dikildi dar ağacın.Âlemin anahtarı senin elinde,Cefa arkadaşın, ihanet yârın.Allah’ım, ben lahzayım, sen ise sonsuz,Tesellin midir bu, şefkatin mi bu?!3. Simûrg kuşum, padişah kuşum, hoş geldin,Yedi kümbet, yedi vadi serveri.Visal nimetinden behrever ettin,Bekleyen kulunum, yolsuz, serseri.İnleyerek Simûrg dedi: – Ey, bîdar,Çağırıyor seni bir ve var olan! Git. İnan!Sen fena vadisi, Hak huzuruna var!Yer ve gökyüzü çöküyor gezlemeden.Vahşi dünya, zalim dünya kudurdu,İnsan çığlığıyla doldu kâinat.Nebiler, dâhiler, şairler kalktı,Çare, çare, diye yalvardı durdu…Allah’ım, bilirsin, nereye gidiyorum,Allah’ım… Ben öldüm… ben Sana yettim…

SENSIZ

1. Sovuq. Atrof temir. Qo‘limni ochdim,Yelkamda chatnadi qaynoq qo‘rg‘oshin…Vayrona qa’ridan ko‘klarga qochdim —Arzonga oldilar Majnunning boshin.Rahmsiz olomon, sizga ne kerak?Angladim, jismimni, ruhimni bog‘lar.Vahiy keldi menga, chirpandi yurakAks-sado berdi muqaddas tog‘lar.Farog‘at zirvasi. Olam—bilgisiz,Oxiri sen kelding. Xayolga tolding.Vodiy og‘ushida so‘zsiz, belgisiz,Asta odimlar-la ko‘zdan yo‘qolding.Faqat qayga kegding, qaylarda qolding,Oh, qanday yashayman sensiz-sevgisiz.2. Sohilda bir o‘zim. Dengiz qorong‘u.Yelkansiz kemaning ichinda shubham.Vahima shiviri, bo‘g‘zimda og‘u,Aqlim bir falokat sezadir mubham.Ranggi o‘chgan osmon xunuk g‘uldirar,Achchiq chirqiraydir noma’lum bir qush.Va yonimda qonli buloq chuldirar,Atirgullar, sening gullaring behush.Feruza, zumurrad gullaring payhon.Oh, tushding kemadan. Karnay chaldilar,Va ko‘zga ko‘rinmas qo‘llar shu zamonAgdardilar meni, kishan soldilar.Faryodim ichimda, otma gulingni…Otma, yolg‘izlikdan—baxtli qulingni.3. So‘ldirma gulingni, ilohim, yonsin,Yeru osmon ko‘rsin ko‘z yummay bedor.Vaqt—ulug‘ hakam. Ruhing uyg‘onsin.Asriy umidim—Sen. Sen borsan. Sen—bor.Roviylar ne uchun? Haq va Haqiqat!Asirlik zanjirin parchalab tashla.Vujudingni yoqsin alamli fikrat,Ayon haqiqatga, haq yo‘lga boshla.Fursat o‘tmakdadir. Vaqt bu—beomon,Omonat dunyoda omonat odam —Vijdon shevasi bor, mehrobi iymon —Asl insonlarin chorlaydi bu dam.Falakka saichilib qolgai ko‘zim bor,Olovlar, chamanlar ichra o‘zim bor.1994

SENSİZ

1. Soğuk. Etraf demir. Elimi açtım,Sırtımda çatladı kaynamış kurşun…Harabe altından göklere kaçtım —Yok yere kestiler Mecnun’un başını.Acımasız kalabalık, ne istiyorsunuz?Anladım, cismimi, ruhumu bağlar.Vahiy geldi bana, telaşlandı kalbimAks-i sadâ verdi kutsal dağlar.Feragat zirvesi. Âlem, bilgisiz,Sonunda sen geldin. Hayale daldın.Vadi kucağında sözsüz, belgisiz,Yavaş adımlarla gözden kayboldun.Yalnız nereye gittin, nerede kaldın,Ah, nasıl yaşarım, sensiz, sevgisiz.2. Sahilde yalnızım. Deniz karanlık.Yelkensiz geminin içinde kuşkum.Evhamlı fısıltı, boğazımda zehir,Bir gizli felaketi seziyor aklım.Rengi soluk sema fena gürlüyor,Çok fena cıyaklar belirsiz bir kuş.Ve yanımda kanlı pınar şırıldar,Güller, senin güllerin solmuş.Firuze, zümrüt güllerin ezilmiş.Ah, indin gemiden. Zurna çaldılar,Ve göze görünmeyen eller o andaYatırdılar beni kelepçe taktılar.Feryadım içimde, atma gülünü…Atma, yalnızlıktan, mutlu kulunu.3. Soldurma gülünü, ilahim, yansın,Görsün yer ve gök gözünü kırpmadan.Zaman, büyük hakem. Ruhun uyansın.Yüzyıllık umudum Sen. Sen var, Sen varsın.Raviler niçin? Hak ve hakikat!Yüzyıllık zincirleri parçala.Vücudunu yandırsın elemli fikret,Açık hakikate, hak yola başla.Zaman geçiyor. Vakit amansız,Emanet dünyada emanet insanVijdan şivesi var, şefkatli imanAsıl insanları çağırır şu an.Gökyüzüne saplanmış gözüm var,Alevlerde, bahçelerde özüm var.(Aktaran: Yılmaz Özkaya)

HALİME HUDAYBERDİYEVA (1947 -)

Halime Hudayberdiyeva 17 Mayıs 1947’de Özbekistan’ın Sırderya vilayetine bağlı Bayavut ilçesinde doğdu. Şiir kitapları: “İlk Sevgi” (1968), “Ak Elmalar” (1973), “Çiçek Bahçesi” (1974), “Sırtımı Dayadığım Dağlar” (1976), “Dede Güneş” (1977), “Sıcak Kar” (1979), “Sadakat” (1983), “Kutsal Kadın” (1987), “Kalbimin Dertli Noktaları” (1991), “Horluk Odu” (1993), “Bu Günleri Görenler Var” (1994), “Tomris’in Söyledikleri” (1996), “Yoldayım” (2005) ve seçme şiirlerinden oluşun birkaç kitabı bulunmaktadır. Ödülleri: Hamza Devlet Ödülü (1990), Özbekistan Halk Şairi (1992).

UNUTMAYDI

“Unutmas meni bog‘im.” Usmon NosirHamma unutganida hamYerlar, ko‘klar unutmaydi.Ochganimiz ko‘zlardagiQorachug‘lar unutmaydi.Siylasa-da she’r, shonu shaxd,Goh keldi baxt,Goh ketdi baxt.Tik tashlandik. Mo‘ljalga naqdTekkan o‘qlar unutmaydi,Ko‘pni ko‘rdik kuyunganni,Sadaqadan suyunganni,“Oh, Olloh!” deb to‘yinganniKo‘ngli to‘qlar unutmaydi.Garchand edik joni qillar,Janggohlarda bo‘ldik fillar,Erk yo‘lida qolgan kullar,Qolgan cho‘g‘lar unutmaydi!To‘fonlarida isinib,Bol deb ichdik qor, muzini,O‘pdik. Labimiz iziniTurkiy tug‘lar unutmaydi!1997

UNUTMAZ

“Unutmaz beni bahçem…” Osman NasırHerkes unutsa bile,Yerler, gökler unutmaz.Açılan gözlerimizdeGözbebekleri unutmaz.Şiirden gelir şan, şöhret,Bazen gelir baht,Bazen gider baht.Onurla direndik. Hedefe dosdoğruVarmış oklar unutmaz.Gördük hep yakınanı,Sadakadan sevineni,“Allah!” diye dileneniGönlü toklar unutmaz.Kıldan ince olsak da,Fil olduk savaşlarda.Kül olduk erk yolunda,Kalan korlar unutmaz.Tufanlarda ısındık,Bal diye buzlar yuttuk,Dudakların izini öptükTürkün tuğu unutmaz!

DARAXT FARYODIDAN BEXABAR…

Daraxt bardoshidan qilsa bo‘lar toj,Qo‘rg‘oshin o‘ylarga cho‘mib kelgan payt.Qishning eshigiga o‘zi yalang‘och,Barglar, bolalarin ko‘mib kelgan payt.Bormi bu dunyoni ko‘rolguvchi ko‘zKuzatib qushlarning galalarini,Sariq hasrat bo‘lib yoyilarkan kuz,Daraxt yo‘qlaganda bolalarini!Vo darig‘!Bu daraxt qandog‘ o‘lmaydi,Unsiz o‘kirig‘i yeru ko‘k buzar.Daraxt ko‘z yoshini ko‘z-ko‘z qilmaydi,Daraxt o‘z yoshini ichga oqizar…Ayol!Ollohga ayt arzu-nolangni,Mayli, beshon va yo besamar o‘tgin.FaqatKuz olmasin biror bolangni,Daraxt faryodidan bexabar o‘tgin!1996

AĞACIN FERYADINDAN HABERSİZ

Ağacın gücünden taç yapmak mümkün,Kurşunun düşünceye döküldüğü anda.Kışın kapısına yaprak-yavrularını,Çıplak haliyle gömdüğü anda.Var mıdır, dünyada görebilen göz,Gözetmeye kuşların sürülerini,Sarı hasret olup yayılırken güz,Ağaç yokladığında yavrularını.Ey felek!Bu ağaç nasıl ölmez,Sessiz feryadı yer ve göğü inletir.Ağaç gözyaşını asla göstermez,Ağaç öz yaşlarını içine akıtır…Kadın!Allah’a anlat elemlerini,Boş ver, ünü, şöhreti, şanı,Yalnız,Güz götürmesin hiç bir yavrunu,Ağacın feryadından habersiz yaşa!

VATAN

Kim yog‘adur,Kim tindi, Vatan,Kim xoru, kim sevindi, Vatan.Biz yomg‘irdayYoqqandik kechaErlaringda ne undi, Vatan.1998

VATAN

Kimi yağmaktadır,Kimler dinmekte, Vatan,Kimi ezilip kimi sevinmekte, Vatan.Biz yağmur gibiYağmıştık, eyvah,Toprağında neler bitmekte, Vatan.

PAHLAVONNING HAR AYTGANI

“Daryo it tegsa ham halol”. Mahmud yozadi.Pahlavonning har aytgani ganjdir, tozadir.Lek vodarig‘, gohi-gohi bu charxi dundaDaryo – it tekkach, oqmaydi, o‘zin osadi.Tizimdan darmonim ketib, o‘tiraman lol,Itlar goho g‘ingshir, goho qilib turar daf.Men ne deyin, goh arslonni qilgan-u poymol,Itlarin qantarolmagan DUNYOGA qarab.1996

PEHLİVANIN HER DEDİĞİ

Mahmud yazar: “İt değse de derya helaldır.”Pehlivanın her bir sözü devlettir, temizdir.Ne yazık ki, bazen bu dünya-yı dündeDerya, it değince, akmaz, durur, kendini asar.Dizlerimden derman gider, dilim olur lal,İtler bazen ürür, bazen ısırmaya yeltenir.Ben ne diyeyim, bazen aslanları perişan edip,İtler üstesinden gelemeyen DÜNYA’ya bakıp.

ENDI KET

Endi ket!Kutdirding, yomon kutdirding,Xijron zaharini shavq-la yutdirding,Yiqildim! Boshimda ustivor turding!Endi ket!Hijron yo‘llarida sochildi zarim,Kutdim ishqim yarim, umidim yarim.Bir-bir sinib bitdi qobirg‘alarim,Endi ket!Endi ket, shavkatu-shon ortiqchadir,Chanqab qulagach, ummon ortiqchadir,Tilanib to‘kilgach, non ortiqchadir,Endi ket!Endi ket, boshqaga dilingni yorgin,Alvido, ko‘nglimda na gina, na kin,Endi kimga borsang, vaqtida borgin.Endi…Ket!1996

ARTIK, GİT

Artık, git!Beklettin, yaman beklettin,Hicran zehirini zevkle yutturdun,Düştüm! Başımda üstüvar durdun!Artık, git!Hicran yollarında saçıldı zerim,Bekledim, aşkım yarım, umudum yarım.Bir bir kırılıp gitti kaburgalarım,Artık, git!Git, artık, şevket ve şan gereksiz,Susuzluktan yıkılınca, umman gereksiz,Dilenerek dökülünce, ekmek gereksiz.Artık, git!Git, artık, başkasına anlat derdini,Elveda, gönlümde kalmadı garez,Artık kime gideceksen vaktinde git.Artık…Git!

ONANG KETMOQDA

Maysa qayta ko‘klar,Yo‘llar qayta o‘rlar,Daraxt qayta gullarKo‘klam, ko‘k payti.Birgina odamlar,Peshonasi sho‘rlarKetgancha ketadi,Kelmaydi qaytib.Atrofda osoyish,Sokindir to‘rt yoning,Sen shoshil, onangningOyoqlarin o‘p.Sochlari oqaribJim o‘tirgan onangQaytmas yo‘lda ketibBormoqda ship-ship.Seni o‘payotib,Usting yopayotibShirin ta’mlar totibOnang ketmoqda.Tunda toshdan qattiqBoshi yostig‘igaBolishiga botibOnang ketmoqda.Ogoh bo‘l! QachonkiBiz undan tolamiz,U qushday beozorUchib ketar jon.Ucharki, uchganinSezmay qolamiz.Quvib yetolmaymizKeyin hech qachon!1996

ANNEN GİDİYOR

Bitki yine biter,Yollar yine geçer,Ağaç yine açarBahar geldiğinde.Ancak insanlar,Kötü kaderliler,Gitse dönmezler,Geri gelmezler.Etraf sakindir,Sakindir her yan,Sen çarçabuk, anneninAyaklarından öp.Saçları ağarmış,Sessiz oturan annenGeri dönüşsüzYola koyulmuş.Seni öperken,Üstünü örterkenHuzura doyupAnnen gidiyor.Gece taştan sertBaşı yastıktaYastığına batıpAnnen gidiyorAgâh ol! Ne zamanBiz yorulursak,O kuş gibi ürkekUçup gider can.Uçar da uçtuğunuSezmeden kalırız.Kovalayıp tutamayızSonra hiç bir zaman!

MAJBURIYAT

Ona, menga ne bersangizBarin o‘tkazdim.Ajdodlarning bor shamoyil,Shevalarini.Menam Sizday tinmaySabr daraxti o‘tqazdim,Toqat bilan terdimToqat mevalarini.Barin berdim, nima berdimEslolmayapman…Taajjubki, hech vaqom yo‘q,Ship-shiydam, hurmen.Sizdan meros baland bo‘yni,Ozg‘in qomatniQizimga berishga majburmen.1996

ZORUNLULUK

Anne bana ne verdiysenHepsini naklettim.Atalarımın ahlakınıŞivelerini.Ben de sizin gibi durmadanSabır ağacını yetiştirdim.Takatle topladım,Takatin meyvesini.Hepsini verdim, neler verdimHatırlıyamıyorum…Ne yazık ki, hiç bir şeyim yok,Yop yoksul, özgürüm.Sizden emanet upuzun boyu,Cılız endamımıKızıma vermeye mecburum.

SEN O‘LMA FAQAT!

Chida, to‘kilmagin, oz qoldi yo‘lim,Bu yozganim balki,Senga so‘nggi xat —Seni men topaman, topmaydi o‘lim,Sen o‘lma faqat!Garchand qush, chechaklar ketdi ters tomon,Bizning sha’n bog‘larda qo‘pdi qiyomat.Biz qiyomatdan-da chiqqaymiz omon,Sen o‘lma faqat!Garchand yuragim o‘t, bilagim bardam,G‘amning toylarini taxladim qat-qat.Loladay ketgayman qayg‘uzorlardan,Sen o‘lma faqat!O‘qday tik yo‘llarni qars burganimda,O‘q tomir darz ketar, og‘riq bilmas had!Faqat,Seni topay men borganimdaSen o‘lma faqat!1996

SEN ÖLME, ANCAK!

Dayan, sabret, az kaldı yolum,Bu yazdığım belki,Sana son satırımSeni ben bulurum, bulamaz ölümSen ölme, ancak!Gerçi kuşlar, çiçekler tersine gittiler,Bizim şen bahçelerde koptu kıyamet.Biz kıyametten de çıkarız selim,Sen ölme, ancak!Gerçi yüreğimde ateş, bileğimde güç,Elem yüklerini yığdım kat kat.Lale gibi giderim kaygı zarlardan,Sen ölme, ancak!Ok gibi yolları katettiğim an,Yılmam yorgunluktan, ağrı, sızıdan!Yalnız,Seni bulayım ben varınca sana,Sen ölme, ancak!

O‘STIR XUDO DEGAN SHU MAMLAKATNI!

Silkingin,O‘zingda bir na’ra uyg‘ot.Silkinsin har tomir, har zarra, uyg‘ot!O‘zingni har kuni besh karra uyg‘ot,Jismu jonni uyg‘ot,Uyg‘ot niyatni!Birman deb chekinma. Olloh ming qilgay,Tor najot yo‘lidan qo‘rqma, keng qilgay,Yersan, u ko‘targay, ko‘kka teng qilgay,Tik tizlarga o‘zi bergay quvvatni!Moziydan tilsim sharh, xomalar kelar,To‘fonda adashgan kemalar kelar,Ezilgan, to‘zg‘igan nomalar kelar,O‘zing tiklagaysan bu sirli xatni.Jazm et, sarbadorlik kulohini kiy,Bilmaysan, qoningda qancha sir, vahiy,Qoningda qichqirar qanchalab dohiy,Uyg‘otmoqlik uchun odamiyatni!Sen ey, mizg‘ib, mudrab borayotgan do‘st,U qonlar jismingni qilgaylar to‘s-to‘s,Har lahzada uyg‘on! Har lahzada o‘s!O‘stir Xudo degan shu mamlakatni!1997

BÜYÜT, ALLAH, DİYEN ŞU YURDU!

Silkelen,Kendinde bir gücü uyandır.Silkelensin her damarın, her zerren, uyandır!Kendini her günü beş defa uyandır,Cismini canını uyandır,Uyandır niyeti!Tekim diye çekinme. Allah çoğaltır,Necat yolunu dar deme, genişletir,Düştüysen, kaldırır, gökle denk eder,Başı dik olana O verir kuvvet!Geçmişten tılsımlı yazılar, kalemler gelir,Tufanda yolunu şaşıran gemiler gelir,Ezilen, yırtılan mektuplar gelir,Kendin toparlarsın tılsımlı yazıları.Çabala, cesaretin külahını giy,Bilemezsin, kanında nice sır, vahiy,Kanında haykırır nice deha var,Uyandırmak için insanoğlunu!Sen, ey, uyuklayan arkadaş,O kanlar cismini alt üst ederler,Her lahzada uyan! Her lahza büyü!Büyüt, Allah, diye uyanan yurdu!(Aktaran: Marufjon Yuldashev)

AZİM SUYUN (1948)

22 Şubat 1948’de Semerkant’ta doğdu. 1997’de Taşkent Üniversitesi Gazetecilik Bölümünden mezun oldu. İlk şiir kitabı Benim Asumanım 1978’de yayımlandı. Darp (1979), Yeryüzü Takdiri (1981), Hayalet (1984), Ziya Yolu (1986), Javzo (1987), Uzak Sabahlar (1989), Yandığım-Sevdiğim (1992), Kara Gözün Senin (1994), Seçkiler (1997), Şark Hikmeti (2000), Ey Dost (2005) yayımlanan diğer şiir kitaplarıdır. Ayrıca birçok destanı yayımlanmıştır.

TILIM

Tangri inoyati – oppog‘im tilim,Aziz xonadonim – charog‘im tilim.Mastman Momo Yerim havolaridan,Muallaq emasman, tuprog‘im tilim.Bog‘lar turfa-turfa qush bilan go‘zal,Turfa qushlar aro sayroqim tilim.Tanglayda qotmasin millatim tili,Sinmasu zanglamas qayrog‘im tilim.Ehtimol, tilimdan boshqa do‘stim yo‘q,Yovim ham yo‘q erur, yarog‘im tilim.So‘zlashgum Yer yuzi ahli bilan teng,Qit’alararo tik bayrog‘im tilim.2006.

DİLİM

Tanrının lütfu tertemiz dilim,Aziz hanedanım ışığım dilim.Sarhoşum ana vatanın havasından,Muallakta değilim, toprağım dilim.Bahçeler türlü türlü kuşlarla güzel,Türlü kuşlar içinde şakrağım dilim.Damakta donmasın milletimin dili,Kırılmaz, paslanmaz kayrağım12 dilimİhtimal, dilimden başka dostum yok,Düşmanım da yoktur, silahım dilim.Konuşurum bütün insanlıkla özgürce,Kıtalararası dik duran bayrağım dilim.

O‘ZBEKISTON SO‘ZI

(Monolog)

O‘zbegim! O‘zbeklar! O‘z o‘ziga Bek,O‘z elida beklar, eshiting so‘zim.Bilaman, aslingiz – o‘z so‘ziga Bek,Siz mening yuragim, siz mening O‘zim!Siz olomon emas – ajdodlar guvoh,“Avesto” guvohdir – eng qadim doston.Siz nonko‘rlar emas, siz emas gumroh,Siz podshosiz, siz xon, siz hoqon, sulton.O‘z ona tilingiz qutlug‘dir sizga,Siz unda bitgansiz ne go‘zal kitob.Bolta urmagansiz ildizingizga,Ezgu So‘z va Amal – siz uchun oftob.G‘animlar oldida tiz cho‘kmagansiz,Garchi kajraftordir bu dunyoi dun.Sotqin Yalovochlar, u siz emassiz,Millat ori – Temur, siz – Jaloliddin.Samarqand, Buxoro, Xivani qurgan,Tarixlar me’mori, tojlar sirisiz.Baxtu farog‘atin mehnatda ko‘rgan,Siz donishmand dehqon – zamin pirisiz.Ha-ha, siz o‘zingiz kalomi bilanBashar sharafini sharif etguvchi.Ilmu haq, haqiqat, a’moli bilanDunyoni kamolot sari eltguvchi!O, siz uchun mangu bag‘rini bergan —Men – Tangri tuhfasi – duogo‘y bir jon,Ozodlikning yashil tug‘in ko‘targan —Ota makoningiz – Hur O‘zbekiston!2000.

ÖZBEKİSTAN SÖZÜ

Özbek’im! Özbekler! Kendi kendine bey,Kendi yurdunun beyleri, dinleyin sözümü.Biliyorum, aslınız kendi sözüne bey,Siz benim yüreğim, siz benim özüm!Siz sıradan bir halk değilsiniz, ecdadlar şahit,“Avesta” şahittir, en kadim destan.Siz nankör değilsiniz, siz değilsiniz sapkın,Siz padişahsınız, siz han, siz hakan, sultan.Ana diliniz kutludur size,Yazdınız o dille nice güzel kitap.Balta vurmamışsınız köklerinize,Güzel söz ve amel sizin için güneş.Düşmanların önünde diz çökmezsiniz,Gerçi yalandır bu fani dünya.Hain kılavuzlar, o siz değilsiniz,Milletin arı Timur, Celaleddin’siniz.Semerkand, Buhara, Hive’yi kuran,Tarihler mimarı, taçlar sırrısınız.Baht ve feragati çalışmakta gören,Siz bilge çiftçi, yeryüzünün pirisiniz.Evet evet, siz kendi sözünüz ileİnsanlığın şerefini şereflendirensiniz.İlim ve hak, hakikat, amacı ileDünyayı kemalata doğru ulaştırıcısınız!O, sizin için sonsuz bağrını açanBen,Tanrı’nın hediyesi, duacı bir can,Özgürlüğünün yeşil tuğunu kaldıranBaba ocağınız Hür Özbekistan!

VATAN

1 Birinchi sentabrBir ming to‘qqiz yuzto‘qson birinchi yil! O, qutlug‘ sana!Zulm parchalandi!Buzildi qafas!Samoviy Ozodlik qildi tantana!titradi yovuz kuch!Qaqshar beomon!Asriy asoratlar topdi-ku zavol!Jahon maydonida —hur O‘zbekiston!O, Temuriy millat! Sizniki halol!Jon-jondan tuydim men Tangrim mehrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!2 Shodlikka to‘l, Vatan,Shodlikka burkan,Hayot, Erkinlikning quvonchlarin tot!Sen ham tiriklikningaslini o‘rgan,Asrlar alamli jandalarin ot!O, ilohiy Kun! Kun!O, ilohiy Sas!Istiqlol – istiqbol qilindi e’lon!Osmon gumburladi,Chaqmoq chaqdi, bas,Bir zum qalqib tushdi xalq va olomon!Men bu kun eslayman So‘zlar sehrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!3 Hatto Imperiya,Mustabid tuzim,Qonlarga qorishgan manfur siyosat,Saqlab qolmoq uchunzaminda o‘zinBo‘htonlar yog‘dirdi qavatma-qavat.Boshi yanchilmaganmafkura-ilon,Dunyoni buzgudek jon talvasasi,Dahshatli qiyofakasb etdi, inon,Har dam tayyor edi kunda, boltasi.Ogoh bo‘l, yodda tut makkor makrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!4 Qancha tubanlashganersa zalolat,Shuncha yaqin kelgay qiyomat qoyim.Seni sharaflaymanbuyuk jasorat,Sen mening shavkatim, sen mening orim!Odamzot qalbinitark etsang agar,Olamni bosardi do‘zaxiy anduh.Bema’no yashardizaminda bashar,mangu sharaf senga, ey xaloskor Ruh!Payg‘ambar ham qilgan uning zikrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!5 O, Turon yerlari,O, Turon ellar,Ne salaf urhosin eshitmagansiz.Bugun uchib keldisiz kutgan yellar,Hech qachon bu qadar entikmagansiz.Onamiz To‘maris,Otamiz ShiroqNon tutib turibdi yengliklarida.Ozodlik yagona,Ozodlik – bayroqUlkan Osiyoning kengliklarida!Bugun alqagaymiz erka ruhini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!6 Yurt qadrini so‘ragilmusofirlardan,Erkinlik qadrini qullardan so‘ra.Sulton suyagi xor,ha, kofirlardan,Jaloliddin – sherdil, erlardan so‘ra!Ajdodlar yo‘lidir —Istiqlol yo‘li,Ular kalimasi bizga madadkor.Sohibqiron turar,gullar o‘ng-so‘li,Surati – siyrati ulug‘vor, poydor!O‘zbekyurt kuylaydi shonu madhini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!7 Vatan, tarixingdaTurkiston bo‘libNe buyuk Davlatlar qurib yashading.Sarhadsiz sarhadlar,dengizday to‘lib,Ne-ne saltanatlar evrib yashnading!Mening pirim erurQul Hoja Ahmad,Ona tilim asli “Hikmat” tilidir!Navoiy – Allohdanberilgan Davlat —Millatim komili, millat piridir!O, bugun tinglayman pirlar shukrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!8 Tugadi yo‘lsizlik,Qaytdi shon-shavkat,Ipak yo‘llarida muazzam karvon,O, qaytdi Qur’onim —ilohiy qudrat,Qaytdi Farg‘oniylar – fozili jahon.Gulchambar, olqishgadoxil, muyassar,O, o‘zbek dehqoni, o, tillo bobo,O‘tib ketibdi-kubir yarim asr,O‘zi o‘z yeriga qaytgunicha to!Unutib bo‘lgaymi yovlar qahrini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!9 Men fikr uqamanolis yuzlardan.Dil-dilim Tangrimning makoni erur.Shahidlar maydoni,kezdim izlardan,Qodiriy, Cho‘lponlar ko‘zlarida nur.Ularning qalamiqolmadi yerda,Yo‘q ular sozlari qolmadi g‘arib.Kuyladi qasoskorhur ohanglardaUlkan minbarlardan Abdulla Orif!O‘paman yurtimning tuproq, tug‘ini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!10 Bugun qurilmoqdabuyuk Imorat,Buyuk bunyodkorga mangu tashakkur!Ulug‘ maydon uzraminbarda azotMillatim sardori so‘zlaydi mag‘rur!Undan minnatdordirDo‘st, qardosh, ajdod.Haq Xalqni bosh qildi hokimiyatga.Uni sharafladiKelajak avlod,U mangu daxldor Abadiyatga!O, Alloh! Qaytarding Yurt Temurini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!11 Kecha guvoh edimzulm-zulmatga,Ko‘rganman yurt zorin, xorin: guvohman.Bugun guvohdirmanToju taxt – baxtga,Ogohlar ichida men ham ogohman!Azim Suyun, totdim,Hurlik totini,Ha, baxtli shoirman, baxtiyor inson —Ko‘rdim Imperiyahalokatini,Kelar zamonlarga qilurman ayon!Bitdim avlodlarga qalbim qo‘rini,Xalqim oldi abad Hurlik muhrini!2000-2001