скачать книгу бесплатно
2. Ushbu tizimda maqola qanday belgilanadi?
3. Matn kiritish tizimi qanday quriladi?
4. begin va end qanday maqsadda foydalaniladi?
5. Books nima degani?
Topshiriqlar
1. «LaTeX tizim matematika, kimyo, umuman texnika yo’nlishi maqola, kitob va boshqalarni standart ko’rinishlarda ifodalash uchun yaratilgan. U matematik ifoda, formula tenglamalarni muallif tomonidan kompyuterlarda qayta ishlashni tashkil etish uchun mo’ljallangan. Tizim matn tarkibiga tasvirlarni ixtiyoriy ko’rinisda kiritish, sodda chizmalarni chizish imkoniyatini ham beradi.» matnini article (maqola), proc (ma’ruza), book (kitob) sinflarida o’zgartirib chop etilishini tashkil eting.
2. \documentclass buyrug’idan foydalanib tashkil etilgan matnni shriftini o’lchmini o’zgartirib chop etishga tayyorlang.
3. %% dan foydalanib matn tarkibiga komentariya kiriting.
4. Matin tarkibiga «krill» alifbosida informasiya kiritishni tashkil eting.
3.2. Dasturda kommentariya qo‘shish
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc} %% 2 shrifni ko’chirissiz qo’shish
\usepackage [russian] {babel} %% 3 Ingiliz matniga rus shriftini kiritish
\begin {document}
Комилжон ишга келиб 10—30 да чикиб кетди.
\end {document}
Ekranda ko‘rish quyidagini beradi:
«Комилжон ишга келиб 10—30 да чикиб кетди.»
Ko‘rinib turibdiki, %% belgisidan keyingi yangi kiritilgan matn e’tiborga olinmaydi. U foydalanuvchi uchun kommentariya bo‘lib xizmat qiladi.
3.3. Ingiliz alfabitida matn qo’shish
\documentclass {article} \usepackage [T2A] {fontenc} %% shrifni ko’chirissiz qo’shish\usepackage [russian] {babel} %% 3 Ingiliz matniga rus shriftini kiritish \begin {document} Комилжон ишга келиб 10—30 да чикиб кетди. Ivan come in hose/\end {document}
Hujjat kompanovka qilinib, ko‘rish rejimiga o‘tilsa, ekranda quyidagi xosil bo‘ladi:
E’tibor bering, ingliz alfabitida matn kiritish qo‘shimcha paketlarni yuklashni talab etmaydi. Bizni xolda matn keyingi qatordan davom ettirilgan bo‘lsa xam, LaTeX matnni qatordan davom ettiradi. U matn kiritishdagi qatorlarni e’tiborga olmaydi. Yangi qatordan matnni davom ettirish uchun maxsus buyruqdan foydalaniladi. Bu buyruqni kelgusida o‘rganamiz.
Nazorat savollari
1. Hujjatda komentariya nima ushun kerak?
2. Komentariyani kiritish qanday amalga oshiriladi?
3. Hujjatda buyruqni qaysi simvol bilan boshlaniladi?
4. Deklarasiya buyrug’ini qanday ko’rsatiladi?
Topshiriqlar
1. «LaTeX matnli ma’lumotlarni chop etishgat ayyoralsh, matnli informatsiyalarni qayta ishlash, bir joydan ikkinchi joyga matnli informatsiyalarni o‘zgarishsiz uzatish va saqlash uchun yaratilgan tizimdir. Bu tizimni asoschisi amerikalik matematik va dasturchi Donald Knutdir (Donald E. Knuth).» matnini article (maqola) sinfida chop etilishini tashkil eting.
2. Kiritilgan matn tarkibiga komentariya kiritib hujjat tashkil eting.
3. Kiritilgan matn shriftini o’zgartirib chop etish hujjat tashkil eting.
4. Kiritilgan matn shriftini gruppalab o’zgartirib chop etish hujjat tashkil eting.
3.4. Xatoliklarni kuzatish
Agar hujjatni tayyorlashda xatolikga yo‘l qo‘yilsa bu xaqida kompanovshik xato xabarini beradi. Tizim xatoliklarni kuzatilgan qator, xatolik sababini ko’rsatadi
Misol:
Rasm 3.1. Kuzatilgan xatoliklarni tizimda ifodalanishi.
E’tibor qarating, kuzatilgan xatolik va uni joylashish qatorini kompanovshik kompanovkani borishini ko‘rsatib turuvchi maydonda qizil rangdagi yozuvlar bilan ko‘rsatadi. Bu yerda xatolik turi ham ko‘rsatiladi. Xatolikni bartaraf etilib qayta kompanovka qilinsa kompilyator xatolikni ko‘rsatmaydi:
Rasm 3.2. Kuzatilgan xatolik to’g’irlangan holat.
Ko‘rinib turibdiki, hujjat tayyorlashda xatolik yo‘q.
Nazorat savollari
1. Hujjatda xatoliklar borligi qanday aniqlanadi?
2. Kompanovka nima?
3. Hujjatdagi xatoliklar nimadan iborat ekanligi qanday aniqlaniladi?
4. Otladka deyilganda nimani tushinasiz?
Topshiriqlar
1. «LaTeX matnli ma’lumotlarni chop etishga tayyorlash, matnli informatsiyalarni qayta ishlash, bir joydan ikkinchi joyga matnli informatsiyalarni o‘zgarishsiz uzatish va saqlash uchun yaratilgan tizimdir. Bu tizimni asoschisi amerikalik matematik va dasturchi Donald Knutdir (Donald E. Knuth).» matniga o’zgartirishlar kiritib kompanovka qilish jarayonini kuzating.
2. Kiritilgan matindagi \begin {document} buyrugida “\” simvolini tushirib qoldirib kompanovka jarayonini kuzting. Kuzatilgan xatolikni tahlil eting.
3. Kuzatilgan xatoliklarni bartaraf etish ketma ketligini taxlil eting.
4. Kompanovka jarayonini kuzatish maydonini ekrandan olib tashlash va qayta tiklashni bajarib ko’ring.
5. Internetda matn muharriri tavsifini toping
6. Notepad ++. Uni rasmiy veb-saytidan yuklab oling va shaxsiy kompyuteringizga o’rnating.
7. Notepad ++ va oddiy dastur imkoniyatlarini solishtiring
3.5.Matn terish
3.5.1. Maxsus tipografik belgilar
Ko‘pchilik tinish belgilari (nuqta, vergul, undov, so’roq belgisi va boshqalar.) yaqqol tarzda teriladi: manba matnidagi nuqta, masalan, bosma bo‘yicha tipografik nuqtaga mos keladi. Ushbu bo‘limda maxsus to‘plamni talab qiluvchi belgilar haqida so‘z yuritamiz.
3.5.1.1. Defisi, minus va tire
Yozuv mashinkasiga bosishda bu belgilar tashqi ko‘rinishi bilan farq qilmaydi. Matnga asoslangan nashriyot tizimlarida
hyphen – (ingliz tilida hyphen), qisqa tire – (yen-dash), uzoq tire – (yem-dash) va minus belgi – (e’tibor qarating ular bir biridan farq iladi).
Chiziqcha, qisqa chiziq yoki uzun chiziqni chop etish uchun, manba matnida bitta, ikkita yoki uchta belgini yozishingiz kerak. Rus tilidagi matnlar ko‘pincha «men 2—3 soatda qaytaman» (manba matnida 2 – 3 soatda ko‘rinadi; chiziq atrofida bo‘sh joy yo‘qligini qayd eting) kabi kombinatsiyalarda keng foydalanadi. Rus matnidagi uzun tire odatda bo‘shliqlar bilan o‘rab olingan (an’analarga ko‘ra); ingliz tilida ular odatda bunday qilinmaydi.
Qisqa chiziqdan farqli o‘laroq, minus belgisi faqat matematik formulalarda qo‘laniladi va yuqorida esingizda bo‘lsa, u oddiygina belgi bilan ifodalanadi.
3.5.1.2. Qo‘shtirnoqlar
Yozuv mashinkasidan farqli o‘laroq, maxsus ajratmalarni ochish va yopish uchun turli belgilardan foydalanadi (neytral o‘rniga»). Ingliz tilidagi matnlarda ochuvchi qo‘shtirnoq belgisi kirish matnida ikkita ketma-ket teskari apostrof, yakunlovchi qo‘shtirnoq belgisi esa ikkita apostrof bilan ifodalanadi. Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
The ««definitions’’ are translations
rather than explanations.
\end {document}
Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:
Rus tili matnlarida qo‘shtirnoqlar «archasimon» va «tirnoq ko‘rinishida» bo‘ladi.
Tex shriftlarining asl to‘plamida bu belgilar yo‘q edi; LaTeX tizimini o‘rnatishda ular qanday ishlatilganligini aniq bilib olishingiz kerak. Ular siz olgan ruslashtirish orqali o‘rnatiladi. Agar matnda qo‘shtirnoq ichidagi qo‘shtirnoq mavjud bo‘lsa, u holda tipografik qoidalarga ko‘ra ichki qo‘shtirnoq tashqi ko‘rinishidan farq qilishi kerak: ingliz matnlarida qo‘sh qo‘shtirnoq tashqarida joylashtiriladi, «va» deb belgilanadi va bitta ichida ‘ va ‘ deb belgilanadi. Misol LaTeX da qo‘shtirnoq \glqq va \grqq buyruqlari bilan amalga oshiriladi.
Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
\glqq Каримов\grqq {} ёки
\glqq каримов\grqq,
?айси бири тy?ри?~ – —
сyради.
\end {document}
Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:
3.5.1.3. Ko‘p nuqta
Yozuv mashinkasida ko‘pnuqta ketma-ket uchta nuqta (har biri standart harf kengligiga ega). LaTeX da ko‘p nuqta uchun maxsus buyruqlar mavjud: \ldots yoki \dots.
Misol:
\documentclass {article}
\usepackage [T2A] {fontenc}
\usepackage [russian] {babel}
\begin {document}
?уйдагини «»…«» ёзамиз:
Йy?, бу ерда нимадир жойида эмас\ldots
\end {document}
Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:
(Yeslatma, \ dots buyrug‘i formulalarda ham kuzatilishi mumkin,
u-kontekstga qarab – ko‘p nuqta berishi mumkin
chiziq markazida, – \cdots, yoki chiziq pastki qismida, – \ldots.)
Tizimda amsmath paketi yuklangan bo‘lsa (ko‘pincha shunday xol kuzatiladi) \dots va \ldots qo‘llanilganda ortiqcha probellar xosil bo‘lishi mumkin. Bu xolat kuzatilishi yoki kuzatilmasligi amsmath paketi versiyasiga bog‘liq. Shunday xolatlarda dots yoki \ldots o‘rniga \textellipsis buyrug’ini qo‘llash tavsiya etiladi (faqat formulada emas). Bu ortiqcha probellarni xosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
3.5.1.4. Paragraf va boshqa ajratishlar
