Поговорим о детях. Причём начистоту

Под элитой в данном случае я понимаю тех, кто принимает решения за других людей. Правитель страны, например. Высшие сановники. Обычные дворяне, которым принадлежат крестьяне. Богатые торговцы, в чьём подчинении опять же множество людей. Высокопоставленные чиновники. Церковные иерархи, чьи слова и решения опять же имеют большое значение для множества людей. Ну и так далее.

Конечно, валить всё на элиту будет неправильно. Не принадлежащие к элите тоже способны влиять на жизнь страны, общества, государства, народа, нации. Чего стоят одни только крестьянские мятежи и бунты, забастовки рабочих. А ведь есть и другие, не столь радикальные способы.

Вот, например, празднование Нового года. Большевикам ударило в голову его отменить.

Уже в 1926-ом году большевики издали указ, запрещающий ставить у себя дома елку на новогодние праздники. Несколько лет спустя Новый год вообще отменили, сделав его обычным рабочим днем. Дореволюционные традиции уже традиционно, простите за тавтологию, большевиками подавались как пережитками гнилой буржуазии, чумой с “загнивающего Запада” и так далее. Был даже учрежден специальный орган, которые в преддверии 1-го января ходил по квартирам, и проверял, не стоит ли у кого дома елки.

Одним из лозунгов становления социалистической культуры стал клич партии: «Все на борьбу с религиозным дурманом!» Новогодний праздник попадает под молот антирождественской агитации. Вот одна из стихотворных агиток тех лет:

«Скоро будет рождество – Гадкий праздник буржуазный,

Связан испокон веков С ним обычай безобразный:

В лес придет капиталист, Косный, верный предрассудку,

Елку срубит топором, Отпустивши злую шутку».

1928 год. Война против праздничной елки продолжается. Поводом для очередной вспышки негодования послужило размещенное в «Правде» объявление Универпочты о рассылке наборов елочных украшений. В редакции рабоче-крестьянских газет посыпались письма возмущенных читателей: «Меня, как безбожника, ведущего антирелигиозную пропаганду среди учащихся и рабочих, удивляет, почему газета «Правда» в своих объявлениях на весь СССР публикует, что Универпочта предлагает ЕЛОЧНЫЕ УКРАШЕНИЯ… Предлагаю Универпочте поставить на вид за то, что она способствует старому быту, рассылая всякую мишуру и разную дребедень для украшения елок».

1935 год В середине 30-х годов идеологи сменили тактику и стали трактовать елку как атрибут не рождественского, а новогоднего праздника. Звездным часом зеленой гостьи стал 1935 год, когда, впервые за время большевистского правления, по инициативе члена Президиума ЦИК СССР П. Постышева в Харькове был организован детский новогодний утренник. Спустя 11 месяцев секретариат ВЦСПС вынес решение: «Поскольку празднование Нового года стало и есть всенародный праздник и празднуется трудящимися, этот праздник нужно узаконить».

Тогдашняя элита пыталась запретить праздник, а люди всё равно продолжали отмечать. В конце концов власть имущие плюнули и сдались—да празднуйте уже, так и быть, даже выходной вам сделаем.

23 декабря 1947 года указом Президиума Верховного Совета СССР 1 января объявлен «праздником и нерабочим днем».

Итак, элита страны, общества принимает решения. Эти решения и определяют, как дальше будет жить страна. Общество. И тут важно, чем на самом деле является элита. Потому что у неё есть постоянная опасность превратиться в паразита.

Дело вот в чём. Элита может принимать решения, выгодные как для элиты, так и всего общества и всей страны в целом. А может принимать решения, которые выгодны только самой элите и вредят всем остальным. В этом случае страна и общество деградируют. Или скажем мягче—слабеют.

Результат?

Возможны два варианта. Первый—французский или русский. Когда начинается кровавое зверство, где по полной программе достаётся всем, включая элиту.

Второй вариант—та же Речь Посполитая. Когда она ослабела, причем капитально, соседние страны просто порвали её на части, как Тузик грелку.

Опять же досталось всем, включая и элиту.

Вернёмся к элите Литвы. Её задача в те годы была—принять правильные решения. Со своей задачей она не справилась.

Литвины знали, с кем имеют дело. Со страной, которая при любом подходящем случае нападает на них. И которая именно сейчас готовится к нападению. Самому мощному за всю историю войн между ВКЛ и Московией. Ведь знали же в Литве, что Московия готовится. Сведения были. Но—элита Литвы в основном занималась своими мелкими дрягами.

Да, выставить такую же армию, как у оккупантов, литвины в любом случае не могли. Но увеличить свою армию в два-три, а то и в четыре раза—вполне могли. Укреплять оборонительные сооружения, закупать и производить оружие, порох, найти союзников в Западной Европе, найти наёмников, которых в те времена хватало и которые обычно сражались честно, пока им платили… Всё это можно было сделать. И не только это.

Тогда и ход и результаты войны были бы совсем другими.

Но—литвинская элита хлопала ушами.

Я не говорю про отдельных её представителей, которые сделали всё, что смогли. И смогли они многое. Без них вообще бы всё рухнуло.

Я говорю про большую часть элиты.

А тут ещё одно слабое место Литвы.

Политика правящей верхушки в отношении православных. Их делали людьми второго сорта.

Поскольку феодалы-католики получили дополнительные привилегии, в сравнении с ними положение их православных собратьев относительно ухудшилось. Дискриминация православных с конца XIV в. начала раздирать внутреннее единство княжества и стала источником ряда конфликтов (гражданская война 30-х гг. XV в., выступление М. Глинского, промосковские настроения части феодалов).

Эта проблема так и не была решена полностью. Конечно, такого раздрая, как в той же Франции, где христиане разных сортов вели между собой самые настоящие войны, в Литве никогда не было. Но всё равно страну это ослабляло.

Решить данную проблему полностью литвинская элита так и не смогла. То есть не выполнила свою обязанность.

Да, ребята, кроме прав, есть ещё и обязанности. Увы, элита любого общества может забыть свои обязанности. Вот только про права, как показывает жизнь, элита никогда не забывает.

Когда элита забывает про свои обязанности, тогда она и превращается в социального паразита.

Вернёмся к войне. Посмотрим на результаты.

Катастрофа – інакш не назавеш стан, у які была ўвергнутая Беларусь трынаццацігадовай вайной. І самыя страшныя страты – гэта страты людзкія. У Беларусі ў межах прыкладна яе сучаснай тэрыторыі колькасць насельніцтва зменшылася больш чым напалову: калі перад вайной яно дасягала 2 мільёнаў 900 тысячаў чалавек, дык на 1667 г. засталося блізу 1 мільёна 350 тысячаў. Гэта прыкладна 47 адсоткаў. Гарадскога жыхарства ацалела яшчэ менш: толькі 45 адсоткаў. Ці ведала хоць адна блізкая да Беларусі краіна такія страты, ці губляў хоць адзін эўрапейскі народ 53 адсоткі сваіх жыхароў? Страты ўсяго Вялікага Княства Літоўскага за тую вайну склалі 46, а Жамойці і астатняй часткі сучаснай Летувы адпаведна 31 і 37 адсоткаў. На тэрыторыі Польшчы таксама менш: у Вялікапольшчы – да 42, а ў Малапольшчы – каля 27 адсоткаў; хіба што ў Мазовіі – каля паловы. Нават у Нямеччыне самая знішчальная Трыццацігадовая вайна не прывяла да такой дэмаграфічнай трагедыі. Там толькі ў некаторых зонах, якія не складалі і чвэрці ахопленай ваеннымі дзеяннямі 1618-1648 гг. тэрыторыі, людскія страты пераўзышлі 66 адсоткаў. Але ж у Беларусі ў шэрагу паветаў, асабліва на ўсходзе і поўначы краіны, гэтыя лічбы яшчэ большыя: так, у Полацкім – амаль 75, Амсціслаўскім – 71,4, Варшанскім – 69,3 адсоткаў. Полацкае, Віцебскае ды Амсціслаўскае ваяводствы былі наагул самыя пацярпелыя: тут засталася менш чым траціна ад колькасці даваеннага насельніцтва.

Некаторыя гарады, здавалася, абязлюдзелі назаўжды, бо хіба можна ажыць, калі страты жыхароў, мяркуючы па знішчэннях забудовы, перавысілі, напрыклад, 93 адсоткі ў Полацку, 94 – у Віцебску, 92 – у Ляхавічах, 98 – у Вяжышчах або склалі больш як дзве траціны, як у Пінску, Тураве, Магілеве, Чашніках? Асабліва калі ўлічыць, што на іх аднаўленне не было адкуль узяць ні сілаў, ні сродкаў, бо цэлы край стаў адным суцэльным папялішчам.

Яшчэ ў 1661 г., калі асноўную частку Беларусі ўжо вызвалілі і варшаўскі сойм, разглядаючы стан гаспадаркі ўсіх паветаў і ваяводстваў, вызначаў падаткі, прынятыя дакументы лаканічна сведчылі: Ашмянскі павет – «цалкам знішчаны непрыяцелем», Браслаўскі – «дашчэнту зруйнаваны варожым войскам, дзеля чаго аніякіх падаткаў Рэчы Паспалітай сплочваць не можа», Гарадзенскі – «непрыяцелем у нішто ператвораны і ў большай частцы спалены», Ваўкавыскі – «непрыяцелем столькі разоў руйнаваны і ў шматлікіх месцах выпалены», а ў дадатак пацярпеў і ад бясконцых пераходаў свайго войска, Слонімскі – «непрыяцелем амаль дашчэнту спалены і зрабаваны», а таксама цярпеў ад харугваў Рэчы Паспалітай. Берасцейскае ваяводства было «варожай рукой на большай частцы ў попел ператворана і ўсё зруйнавана», Менскае – таксама «ўсё вынішчана». Што было казаць пра Ўсходнюю Беларусь ці Полаччыну, якія зведалі вайну першымі і найдаўжэй знаходзіліся пад акупацыяй. Прыкладам, Варшаншчына ўжо ў 1655 г. была «непрыяцелем праз меч і агонь цалкам зруйнавана». Піншчына, як сведчаць тыя ж соймавыя дакументы, таксама на пачатку вайны была «моравым паветрам, агнём і бясконцым гарцаваннем бандытаў (казакаў. – Г.С.) моцна вынішчана». А паўднёва-ўсходняя Беларусь пацярпела, відаць, яшчэ больш, бо тут жа з віны казакаў і царскіх ратнікаў вайна не перапынялася нават на часы замірэння. У дэкларацыі сойма 1659 г. пра Мазырскі павет было запісана, што ён «знесены цалкам, ані падаткаў даваць, ані паспалітым рушаннем служыць не можа…».

Бадай, не засталося ў Беларусі і аніводнага больш-менш цэлага горада. Усе яны ляжалі ў попеле ды руінах. Для параўнання можна адзначыць, што ў Мазовіі доля знішчаных ці спаленых за вайну гарадоў сягала прыкладна адной траціны. Каб хоць неяк паспрыяць аднаўленню зруйнаваных местаў, сойм Рэчы Паспалітай мусіў 20 з іх вызваліць ад падаткаў. Менск, напрыклад, «зважаючы на знішчэнне мяшчанаў і самога горада», пазбавілі абавязку выдаваць хлеб, прымаць войска на пастой, вызвалілі ад жаўнерскіх пераходаў і ад усіх дзяржаўных падаткаў. Калі аўстрыйскі дыпламат Аўгусцін Маерберг па дарозе да Вільні заехаў у Менск, руіны моцна ўразілі яго (cярод іншага ў горадзе тады загінулі старыя арыгіналы прывілеяў і шмат розных каштоўных дакументаў). «Сумным вокам аглядалі мы разбурэнні, учыненыя гэтаму гораду масквіцянамі», – занатаваў ён у дзённіку. Тады, у 1662 г., мясцовыя базыльяне, дамініканцы і бернардынцы, дзякуючы ахвяраванням людзей, пачыналі ўжо адбудоўваць свае паўразваленыя касцёлы і кляштары, аднак іншы падарожнік яшчэ і ў 1678 г. адзначыў, што Менск моцна «пацярпеў ад масквіцянаў, якія ператварылі яго амаль у разваліны». Нясвіж таксама быў «частымі непрыяцельскімі нападамі знесены, а пад час апошняй аблогі маскоўскім войскам цалкам зруйнаваны». Ляхавічы за гады вайны цярпелі ажно тройчы, а чацверты раз Хаванскі зусім выпаліў горад, так што тут засталося толькі 17 дамоў. Ворша была таксама «бясконцымі маскоўскімі нападамі не раз спаленая і цалкам зруйнаваная». Яна ляжала «пустой» яшчэ і пры канцы ХVІІ стагоддзя. Падобны лёс напаткаў Горадню, «з фальваркамі і прадмесцямі да грунту зруйнаваную маскоўскім войскам» (і праз дзесяць гадоў пасля вайны ад яе заставалася, па словах Бернгарда Танэра, які праязджаў праз Беларусь, «толькі гарадское смецце»), Дуброўню, рэшта жыхароў якой з плачам паказвала Стэфану Мядэкшу разрытыя валы ды апавядала пра бязлітасную помсту царскіх ратнікаў за іхную ўпартасць пры абароне, Амсціслаў, Высоцак, Пінск, Столін, Давыд-Гарадок, Тураў, якія знішчаліся па некалькі разоў, ды іншыя гарады і мястэчкі. Вільня ўяўляла з сябе толькі сумныя сляды дзікага шаленства ў разбурэннях, попеле і руіне, пісаў у 1662 г. пасол аўстрыйскага імператара Маерберг. Што мелася драўлянага – выпалена, а мураваныя будынкі стаялі з чорнымі ад дыму сценамі, без дахаў. Вуніяцкія ды каталіцкія храмы, сцены якіх былі дзе пабураныя, дзе наскрозь прабітыя молатам, засталіся зусім без званоў. Іх за час акупацыі вывезлі, а што не паспелі – расплавілі. Так што набажэнствы праходзілі ў журботнай цішыні.

Гаспадарка ўсёй краіны апынулася ў катастрафічным стане, а для яе аднаўлення не ставала людзей, асабліва рамеснікаў, і амаль зусім не засталося рабочай жывёлы. Пасля вайны не апрацоўвалася і паловы ад ранейшых плошчаў ворыўнай зямлі. У найбольш пацярпелых раёнах пусткаю ляжала ледзь не ўсё поле. Так, у Віцебскай эканоміі на 1667 г. заставаліся некранутымі 74 адсоткі зямлі, у межах усяго Амсціслаўскага ваяводства – блізу 70 адсоткаў, у Шклоўскім графстве яшчэ раней не апрацоўвалася і чвэрці даваенных плошчаў. І праз пяць-дзесяць паваенных гадоў становішча практычна не палепшылася. У Дубровенскім графстве, Прапойскім і Крычаўскім стараствах у запусценні ляжала адпаведна 73, 72 і 60 адсоткаў усіх сялянскіх гаспадарак. У Барысаўскім павеце на 19 вёсак было толькі 14 заселеных двароў, а на 11 пасяленняў Зубравіцкага войтаўства – усяго 4 гаспадаркі. У мястэчку Паставы і трох бліжэйшых вёсках у 1672 г. жыло толькі 5 сем'яў. Буйное і калісьці багатае ўладанне Смаргоні, напрыклад, у 1689 г. мела ўсяго 6 кароў, 11 авечак і 4 свінні, а зямля ў трох фальварках з чатырох была зусім закінутая. Бязлюдныя вёскі ды сялянскія палі зарасталі лесам і хмызамі. Каб неяк выжыць, людзі нярэдка пакідалі свае мясціны нават пасля сканчэння ваенных дзеянняў ды кіраваліся ў іншы край. Як паведамляў пінскі вуніяцкі біскуп Марцін Белазор, сяляне ў ягоным біскупстве «з голаду паўміралі, а іншыя з хатаў сваіх, не маючы чым пажывіцца, прэч пайшлі».

Даследуючы беларускую мінуўшчыну, беларускую культуру, трэба абавязкова ўлічваць, што на гэтай зямлі цэлае стагоддзе ніяк не магло аднавіцца насельніцтва. Да 1700 г., калі Беларусь стала новым пабаявішчам, колькасць яго дасягнула 2 мільёнаў 247 тысячаў, аднак вайна зноў зменшыла яго ледзь не да лічбы 1667 г. – 1 мільёна 457 тысячаў. Загінуў амаль кожны трэці… Нават праз два вякі дэмаграфічны патэнцыял Беларусі мала адрозніваўся ад таго, які яна мела ў сярэдзіне ХVІІ ст.: у 1835 г. колькасць яе жыхароў ледзь-ледзь перавысіла 3 мільёны, у 1858 г. у Беларусі жыло толькі 3 мільёны 300 тысячаў чалавек…

Чым абярнулася гэтая бяда для гістарычнага лёсу беларусаў? Татальная дэструкцыя змяніла ўсё – ад матэрыяльных умоваў жыцця да сацыяльнай структуры насельніцтва, ад моўна-культурнай і канфесійнай сітуацыі да этнапсіхікі і нацыянальнага генафонду наагул. На жаль, гэта яшчэ ніколі не было прадметам спецыяльнага даследавання айчыннай навукі. Хоць зразумела, што без уліку наступстваў той ваеннай катастрофы шмат якія з'явы нашай гісторыі проста нельга растлумачыць. Прыкладам, не выклікае сумневу тое, што пазбаўленыя сваёй эліты, вышэйшага стану, мяшчанства (а менавіта гэты пласт пацярпеў найбольш), беларусы сталі народам з непаўнавартай, няпоўнай сацыяльнай структурай грамадства. Мы ўжо тады былі ператвораны ў народ сялянскі. А разбурэнне натуральнага механізму перадачы інфармацыі наступным пакаленням азначала падрыў асновы нацыянальнай кансалідацыі беларусаў…

Вайна канчаткова і незваротна адкінула ў мінулае часы былой рэлігійнай талерантнасці, спрычыніўшыся да з'яўлення прынцыпова іншых умоваў існавання праваслаўнай царквы на абшарах Рэчы Паспалітай. Калі раней, пры першых Вазах, становішча праваслаўных у Вялікім Княстве Літоўскім было адносна нармальным і нават пры Яну Казіміру яны мелі хоць нейкія гарантыі свабодаў, дык пасля вайны стаўленне ўладаў да іх пачало крута мяняцца. І не дзіўна. За гады акупацыі бальшыня насельніцтва Беларусі была пераведзена з вуніяцтва і каталіцтва ў праваслаўе – адзінае веравызнанне, якое прызнавалася царскай уладай. Святары ж дыскрэдытавалі гэтую царкву калабарацыянізмам. Таму ўрад Рэчы Паспалітай па вайне, пільнуючыся сваіх інтарэсаў, праводзіў палітыку, скіраваную на абмежаванне і нейтралізацыю праваслаўя ў краіне. Ці магло быць інакш, калі гэтая вера ўсё больш атаясамлялася з «маскоўскімі думкамі»? Масква настойліва дамагалася таго, чаго не здолела зрабіць за гады вайны, – падпарадкавання свайму патрыярхату праваслаўнай царквы Рэчы Паспалітай. У 1685-1686 гг. гэты план урэшце быў ажыццёўлены. Дзевяты артыкул «Вечнага міру», якім Масква брала пад сваю апеку праваслаўных жыхароў Вялікага Княства і Кароны, фактычна падрываў суверэнітэт Рэчы Паспалітай. Так, канфесійная палітыка Маскоўскай дзяржавы абумовіла прынцыпова іншае стаўленне да праваслаўя ў Беларусі: дайшло да адкрытага пераследу.

З'явіліся пастановы, якія абмяжоўвалі правы «дэзунітаў»: у 1673 г. – пазбаўленне права ўваходзіць у шляхецкі стан, у 1676 г. – пазбаўленне прывілеяў праваслаўных брацтваў і забарона жыхарам праваслаўнага веравызнання выязджаць за мяжу, у 1699 г. праваслаўныя страцілі права займаць выбарныя магістрацкія пасады. Мясцовыя ўлады ставіліся да праваслаўных часам з адкрытай варожасцю, шмат дзе сілай адбіралі ў іх храмы, праваслаўных святароў пазбаўлялі парафіяў, а вернікаў гвалтам перахрышчвалі. Поруч з каталіцтвам шпарка крочыла паланізацыя, поспехі якой заканадаўча замацавала пастанова сойма 1697 г., якая надала польскай мове статус дзяржаўнай у Вялікім Княстве Літоўскім.

Вайна быццам перайначыла ўсю Беларусь. Край добра развітай гаспадаркі, рамеснай вытворчасці, далёка вядомы вырабамі сваіх майстроў, зусім запусцеў і стаў непрыкметнай ускраінай. Сотні кавалёў, кафляроў, разбяроў, тысячы іншых рамеснікаў, гвалтам адарваных ад сваей зямлі, працавалі цяпер у Маскоўшчыне. У адной толькі Збройнай палаце Крамля ў 1660 г. было 68 высокакваліфікаваных майстроў «сярэбранага і броннага і ствольнага і замочнага вінтавальных пішчаляў… і замочнай справы да святліцаў» з Полацка і Віцебска. Затое ў самім Віцебску пад канец вайны заставалася не больш за 70 усіх рамеснікаў. Наагул, развіццё рамеснай вытворчасці, яе маштабы ў спустошанай Беларусі і за стагоддзе не дасягнулі даваеннага ўзроўню. Шэраг беларускіх гарадоў у агульна-эканамічным развіцці і пры канцы ХVІІІ ст. не дасягнуў таго ўзроўню, які меў да маскоўскага нашэсця. Прыкладам, калі на пачатку ХVІІ ст. у Магілеве было за 2 тысячы рамеснікаў, дык у 1745 г. – толькі 95.

Цяжка сказаць, калі ж Беларусь канчаткова акрыяла ад тае катастрофы. І ці акрыяла наагул. Вельмі ж доўга давялося пераадольваць рэгрэс – дэмаграфічны, гаспадарчы, культурны, прычынены перш за ўсё трынаццацігадовай вайной Аляксея Міхайлавіча – таго самага «добрейшего человека, славной русской души» (В.В.Ключэўскі). Думаю, менавіта да тых падзеяў сягаюць сваімі вытокамі прычыны крызісу, у які на доўгі-доўгі час трапіла беларуская культура ў цэлым. Гэта была перадусім трагедыя нацыянальная. Беларускія гарады, што паступова аднаўляліся, былі ўжо іншыя, пласт прадпрымальнікаў, мяшчанаў і гандляроў – таксама, арыстакратыя канчаткова выраклася свайго грунту – запусцелага краю, адкінутага вайной на стагоддзе назад…

А ў Маскве, сталіцы тады ўжо магутнай дзяржавы, у 1686 г. царскі ўрад, замацаваўшы поспехі мінулай вайны з Рэччу Паспалітай «Вечным мірам», спустошыўшы ды зруйнаваўшы багаты край, выбіўшы яго насельнікаў і назаўсёды пакінуўшы сабе палон ды вывезеныя каштоўнасці, спяшаўся адкінуць усю гэтую гісторыю ў нябыт: «Впредь тому всему быти забвенну и непамятну».

В каком мире мы живём, ребята? В мире, где уважают только силу. И считаются только с силой. Чтобы там ни говорили и не возражали прекраснодушные мечтатели.

Повторяю, мы живём в мире, где уважают только силу и считаются только с нею. Так было раньше, тоже самое происходит и сейчас. И в будущем будут уважать только силу.

М-да, по глазам вашим вижу—вы несогласны. Ну тогда давайте разберёмся и подумаем как следует.

Сначала посмотрим на вот этого человека. Здоровенный. Мускулы так и играют при каждом движении. Мощное тело прочно устроилось на мощных же ногах.

И этого человека уважают. С ним считаются. Ещё бы—такой амбал. С ним считаются даже те, кто привык заявлять, что физическую силу и в грош не ставит. Ну ещё бы—попробуй не посчитайся с таким богатырём.

А со слабаком считаются? Его уважают? Ага, щас. В морду ему врезать—да и деньги отобрать. И куртку—дорогая. И шапку—тоже продать можно. А к амбалу этому—шпана десять раз ещё подумает—приставать или нет. Голову ведь открутит и скажет, что так и было.

В современном мире ум важнее физической силы. Чтобы вы там, автор, не писали, а случаев, когда физическая сила нужна, мало. Ум важен намного чаще.

Полностью согласен с вами, читатель. Ум очень важен. Так было и раньше, так обстоит дело и сейчас. Острый, мощный, развитый интеллект—это сила. Которую уважают и с которой считаются.

А с глупышом? С вот этим вот туповатеньким чувачком? С ним считаются? Его уважают? Ну-ну.

Красота. А ведь это тоже сила. Красота—страшная сила. Не помню, кто это сказал. Но человек явно разбирался в жизни.

Красивые люди нравятся окружающим. Им легче и быстрее прощают ошибки и недостатки, чем некрасивым. Психологи давно подметили, что красивые ученики получают более высокие оценки на уроках. И даже на экзаменах. В отличие от некрасивых учеников. Или учеников со средней внешностью. Хотя знания у них на самом деле одинаковые.

Обаяние. Это ведь тоже сила. Вы ведь, и сами, читатель, наверняка встречали обаятельных людей с заурядной внешностью. Но именно их великолепное обаяние привлекает к ним окружающих. Зачастую такие обаяшки привлекают к себе куда больше внимания, чем некоторые писаные красавчики.

Здоровье. А ведь и это—сила. Практически всех людей восхищают люди, обладающие мощным, прочным, надёжным здоровьем. А болезненного хлюпика уважают? Нет, конечно. Пожалеть его могут, такое очень часто бывает. Посочувствовать ему могут. Но уважать не будут.

Знания. Многознающего, эрудированного человека уважают и считаются с ним. «Знание—сила»—было сказано уже очень давно.

А людей, чьи знания стремятся к нулю? Их уважают? Считаются с ними?

Словарь негра из людоедского племени «Мумбо-Юмбо» составляет 300 слов. Эллочка Щукина легко и свободно обходилась тридцатью.

Как думаешь, читатель, будут такую Эллочку уважать за её образованность и глубокие знания?

А человека, который из математики знает только, что 0,5 + 0,5 будет литр? Его уважать будут? Считаться с ним будут?

Деньги. И сейчас, и раньше деньги—это сила. С богатым человеком считаются, его уважают даже те, кто заявляет, что деньги—ерунда, они не главное в жизни, есть куда более важные вещи.

Я с вами согласен. Целиком и полностью. Есть куда более важные вещи, чем деньги. И тем не менее—богатых уважают. С ними считаются. Ощущают их силу.

А с бедняками? Их уважают? С ними считаются?

Конечно, нет. Им опять же могут помочь, посочувствовать, их могут пожалеть, поддержать. Но с ними не считаются.

Оружие. Что оно собой представляет? Силу в чистом виде. И с этой силой считаются. С вооружённым человеком считаются. И его уважают. А с безоружным и беззащитным?

Вот вам парочка маленьких историй для размышлений.

С моим знакомым был случай: трое приставали к одному – то ли ограбить хотели, то ли избить. Он вмешался, ему посоветовали валить отсюда, пока цел, не знали, что у него ствол. А он был в летних брюках, рубашечке. Знакомый поднял рубашку, показал ствол. И эти трое молча ушли.

Напоследок еще одна историйка. Рассказал ее один бывший мент, случилось это в махровые советские годы. Сидел себе спокойно на лавочке в парке этот самый опер, который тогда еще был совсем молодым человеком. Сидел он в штатском и с девушкой. Но вечер не долго продолжал быть томным. Откуда-то из кустов вылез аграмадный амбал с синими от наколок руками, только недавно откинувшийся и потому жаждавший приключений. Он, нагло ухмыляясь, подвалил к щуплому оперу и предложил ему погулять отсюда по-быстрому, пока он тут «за девушкой разок-другой поухаживает».

– И прикурить дай, – осклабился урка.

Почему он нагло ухмылялся? Потому что знал: советский человек – раб, оружия у него нет, защитить себя он не может и потому является легкой и приятной жертвой. Но наглая улыбка мгновенно сползла с лица ублюдка, когда этот щуплый лох достал табельный «макаров», сунул в ствол дымящуюся сигарету и протянул преступнику:

– На, кури.

– Извини, начальник, я пошутил. Отпусти, начальник. Попутал я. – забормотал, пятясь, ублюдок, после чего быстро скрылся в кустах.

Так что, ребята, чтобы там не заявляли идеалисты-мечтатели, а мы живём в мире, где уважают только силу. И считаются только с силой.

Надо только понимать одну элементарную вещь. Нет и быть не может универсальной силы, работающей во всех случаях и ситуациях.

Вот, скажем, богатый человек. Миллионер. Или миллиардер. Это сила. Даже силища—такие деньжищи. И с этим человеком считаются, ещё как. Аж на цыпочках некоторые перед ним ходят.