скачать книгу бесплатно
Ён ладна згаладнеy, але прыслужнiца yсё не падыходзiла. Праз пэyны час карчмар падаy ёй знак, i яны yдваiх пачалi выносiць сьвятару стравы з кухнi: духмяны суп, рыбiну на селядзечнiцы, хлеб, сыр, яйкi памерам з кулак, засмажаныя y масьле кавалкi мяса i ягадны пiрог. Пакуль госьць сiлкаваyся, яны стаялi паабапал сталу, падлiвалi пiва iз збану i выносiлi пустыя талеркi.
Спакусьлiвыя пахi казыталi нос, але Юргелю не заставалася нiчога, як цярплiва чакаць. Сьвятар урэшце скончыy сталаваньне, гучна адрыгнуy i пляснуy прыслужнiцу па азадку, пасьля чаго цяжка падняyся i сышоy, не пакiнуyшы грошай. Такiя норавы знаходзiлi yсё большы водгук у Юргелевай душы.
Ён дачакаyся, пакуль прыслужнiца пратрэ стол ды пагутарыць з карчмаром, i зноy замахаy рукамi. Дзяyчына закацiла вочы i – вiдаць, ад няма чаго рабiць – падышла да яго.
– Прынясi мне, зроб ласку, тое самае, што i спадару перада мною.
Прыслужнiца дзiyнавата на яго зiрнула:
– Таго, што еy бажэньнiк Бэнэдэльберт, больш няма.
– У такiм разе прынясi што ёсьць.
– Сялянскi абед за шэсьць. Гаршчок марынаваных пацучыных мазгоy за чатыры.
– Сялянскага абеду будзе даволi, дзякую. І чаго-небудзь папiць.
Юргель наладзiyся на даyгое чаканьне, але прыслужнiца неyзабаве прынесла дзьве мiскi i куфаль. Ён аж бельмы выкацiy.
– Што гэта?
– Сялянскi абед.
– Але чым ён ёсьць?
– Салёны мох, талалуй, крынiчная вада.
Юргель папоркаy пальцам у пурпуровую губкаватую масу.
– Гэта ядуць?
– Падцiраюцца.
Ён ня меy пэyнасьцi, што прыслужнiца пажартавала: эмоцыi на ейным абыякавым твары не праглядалiся. Ён спадзяваyся, дзяyчына застанецца прыслугоyваць пры стале, але спадзевы былi марныя – яна вярнулася да стойкi.
Дарэмна пашукаyшы мяса y вадкаватым талалуi, Юргель панура мачаy мох у халодную жыжку i запiваy вадою з прысмакам балота. Сяк-так спатолiyшы голад, ён памахаy прыслужнiцы пустою мiскай, а калi тая падышла, адрыгнуy, даy ёй плескача i падняyся, каб сысьцi. Але тут жа абсеy, атрымаyшы моцную аплявуху.
– У хляве нарадзiyся? Хто дазваляy распушчаць рукi? І куды гэта зыбраyся? Зь цябе сем iзрояy.
Юргель шчыра абурыyся:
– Чаму сем? Раней спадарычна казала пра шэсьць.
– Адзiн iзрой – царкоyны збор Лясным багом, – прыслужнiца прымхлiва падняла далонь з растапыранымi пальцамi, i Юргель прыгадаy дрэва на сьвятарскiм насове. А потым прыгадаy, што Бэнэдэльберт не заплацiy нiчога.
– Як бы там нi было, я спытаyся выключна дзеля цiкаyнасьцi, бо yсё адно ня маю з сабой грошай. Разумееш, за мною здарылася такая…
Прыслужнiца падала знак карчмару, i той выйшаy з-за стойкi з друком. Выгляд лысага бамбiзы красамоyна сьведчыy, што скарыстацца з таго друку ён не пасаромеецца.
– Бачу, узьнiкла прыкрае непаразуменьне, – захваляваyся Юргель. – Я yсяго хацеy сказаць, што грошай ня маю, але пакiну y заклад кудмень з вокам ляснога чыпiрадлы, – ён сьцягнуy з шыi цьмяную кульку y аправе на ланцужку. – Выраблены вайдэлётамi Касьмiчнага зьнiчу з выспы Ду. Аберагае ад сурокаy i чараy.
Карчмар пакруцiy кульку мiж пальцамi i высмаркаyся y руку.
– Звычайны бафанiт. Такiх цацаy багата y срацы. У нашым лесе можна торбамi зьбiраць. Але, – карчмаровы вочы заблiшчэлi, – аправа добрая. Вазьму y кошт твайго сталаваньня.
– Прашу заyважыць, такi кудмень, хай сабе з бафанiту, каштуе значна болей за талерку халоднага талалую. У Вiльнi за яго, – упэyнена хлусiy Юргель, – я купiy бы дом. Таму чакаю на сваю рэшту.
Карчмар перахапiy друк абедзьвюма рукамi, i Юргель пасьпяшаyся высьлiзнуць з-за сталу.
– Да вечару прынясу сем iзрояy i выкуплю абярог.
Бамбiза пырхнуy:
– Ну-ну, разжыцца грашыма y Цёмналесьсi ня так проста.
– Для Юргеля Нязломка няма нiчога немажлiвага. Скiруйце мяне на царкву Лясных багоy. Дзякую i не разьвiтваюся.
Царкву – найвышэйшы будынак Цёмналесься – Юргель знайшоy бязь цяжкасьцяy. Таксама драyляная, пачарнелая ад часу, яна, тым ня менш, выглядала больш дагледжанаю за астатнiя хаты i вылучалася вежаю над дальшым ад уваходу канцом.
Ён сьмела зайшоy унутар i yбачыy ладны збой вяскоyцаy, што абсталi моyнiцу, зь якой прамаyляy той самы трыбухаты сьвятар. Зь незашклёнага вакна y вежы на моyнiцу падала сьвятло. Быy там i Кузьмар, якi з разяyленым ротам слухаy нядзельную вячэрню.
– …Наступным услаyляйма Алькiёна, што нясе нам у дзюбе мiжзорную лагоду, пад крылом – сямейны дабрабыт, а y кiпцюрох – прыродную раскошу. Узапраyды лепш алькiён у руцэ, як смок пад небам…
Юргель не прыслухоyваyся. Ён убачыy усё, што хацеy, i нецярплiва чакаy сканчэньня казанi. Калi Бэнэдэльберт змоyкнуy, некаторыя вернiкi падышлi да яго для прыватнае размовы, а бальшыня скiравалася да выхаду. Ля самых дзьвярэй кожны спыняyся i кiдаy колькi мэталiчных пруткоy у скарбонку.
Юргель прыладзiyся y канец чаргi i, падышоyшы, зрабiy выгляд, быццам кладзе грошы. Насамрэч упэyненым рухам ён выграб i рассоваy па кiшэнях усе iзроi. Кудмень ужо можна было выкупiць, але хацелася адпомсьцiць бажэньнiку за нявыкрутку y карчме.
«Калi ён такi ж самы, як ягоныя вiленскiя супольнiкi, то зрабiць гэта нескладана».
Юргель прыхапiy з сабою адную зь сьвечак, якiмi асьвятлялася царква, выйшаy вонкi i паставiy яе пад вежавым акном. Натаскаy з узьлеску сухога ламачча i кiнуy на вагеньчык. Пасьля схаваyся y гушчары, адкуль добра праглядаyся yваход.
Калi слуп белага дыму папоyз у царкву, першымi адтуль выбеглi вернiкi, за iмi – Бэнэдэльберт з куфэркам пад пахай. Ён памаyзьлiва разгледзеyся i пасьпяшаy у лес. Недалёка ад таго месца, дзе хаваyся Юргель, апусьцiy куфэрак у густы падлесак i абклаy мохам – з выгляду тым самым, што падавалi «Ў вiрох на юрох». І толькi пасьля кiнуyся тушыць пажар.
Юргель хуценька адчынiy куфэрак, дастаy грошы, мэталiчныя yпрыгожаньнi i загорнутыя y хустку кубкi. Наyзамен наклаy унутар камянёy i зноyку замаскаваy мохам. Нованабытае майно вывалiy на хустку i завязаy у клунак, якi начапiy на кiй i закiнуy на плячо.
У карчму ён вяртаyся не хаваючыся. Высыпаyшы на стойку перад зьдзiyленым карчмаром сем iзрояy, Юргель пагардлiва запатрабаваy свой кудмень.
– Як наступным разам зойдзе мой прыяцель Бэнэдэльберт, – ён падняy руку i растапырыy пальцы, – перадавай прывiтаньне i падзяку – яму i Лясным багом – за дапамогу з грашыма.
Юргель пакiдаy Цёмналесьсе. Кiраваyся ён у бок Засецьця, пра якое казаy Кузьмар. Самога Кузьмара сустрэy на вулiцы. Той цягнуy два вядры з вадою да недалёкае царквы. Ейная вежа маляyнiча палала паходняй.
– Дапамажы, – прасоп вясковец. – Пагарым жа yсенькiя.
Юргель удаy сябе пакрыyджаным.
– У чужыя дзялы я носу ня ткну, iду сабе згэтуль па-добраму.
За вёскаю нiякага шляху не назiралася. Ён прабiраyся лесам, але, не пасьпеyшы адысьцiся далёка, налучыy на сьцяжыну. Сьцяжына свайго часу вывела да драyлянага стоду y чатыры локцi вышынёй. Па yсёй паверхнi на iм былi павыразаныя выявы размаiтых зьвяроy, даволi yмоyныя. Перад стодам дагарала цяпельца y абкладзеным камянямi вогнiшчы.
Толькi Юргель прысеy пагрэцца: абапёрся сьпiнаю аб стод i выцягнуy ногi, – як з гушчару да яго бяз боязi наблiзiлася бясьпёрая птушка дурнаватага выгляду.
У жываце забурчала. Думкi працавалi y адным кiрунку.
«Нямала мяса зь яе атрымаецца, i з аскубаньнем ня трэба важдацца».
Адною рукою ён прывабiy сьмелую птушку паблiжэй, а другая самая пацягнулася па камень. Кароткае замахваньне – i ён размажджэрыy птушыную галаву. Іншым каменем з вострым акрайкам разабраy тушку i кiнуy кавалкi мяса на вуглi. Заставалася адно пачакаць.
«Лёгкi пад’едак».
Праз гадзiну ля стоду зьявiyся кудлаты вясковец з абярэмкам дроваy i кашом корму для сьвятарных алькiёнаy. За паяданьнем ножкi аднаго з тых самых алькiёнаy ён i засьпеy Юргеля. Астатнiя тры ляжалi на зямлi з размажджэранымi галовамi.
Дровы пасыпалiся з грукатам, якi адцягнуy Юргелеву yвагу ад сталаваньня. Ён прыyзьняy брыво i yмiг зарыентаваyся y сытуацыi:
– Чаго зяпу разявiy? Як прынёс дроваy, дык парубай i падкiнь у вогнiшча. Каб ня я, сьвяты вагонь згас бы дачыста. І што сказаy бы бажэньнiк Бэнэдэльберт?
– Ты… ты… – вяскоyцу яyна не ставала словаy, – ты запаганiy сьвятое полымя. Зжэр зямное yвасабленьне Алькiёна. Забiy ягоных аватараy у нашым сьвеце.
– Глупства, – Юргель аблiзаy пальцы, запэцканыя тлушчам, i растапырыy iх у форме дрэва. – Я yсяго-ткi выконваy Бэнэдэльбертава даручэньне. Упэyнены, Алькiён ня мае крыyды. Ён падзялiyся за мною калiyцам прыроднае раскошы i мiжзорнае лагоды.
– Ты блюзьнiш! Менавiта праз тваё злачыннае блюзьнерства Лясныя багi пакаралi нас пажарам. То вось чаму паyвёскi палае.
– Вы самыя сябе пакаралi. Пакаралi негасьцiннасьцю да беднага падарожнiка.
Ягоныя словы, аднак – бачыy па азьвярэлым твары – не зьмянiлi дагматычнага мысьленьня суразмоyцы.
Юргель пацягнуyся па камень.
Кудлаты вясковец здолеy цьвяроза ацанiць сытуацыю, разьвярнуyся i штосiлы пабег у бок вёскi, галосячы нешта няyцямнае.
«Чаму тутэйшыя надаюць столькi yвагi старонным i адцягненным уяyленьням? Незразумела».
Юргель уздыхнуy, з шкадаваннем пакiнуy тушкi алькiёнаy на зямлi i, не марудзячы, працягнуy шлях на yсход.
Ужо па зьмярканьнi, адарваyшыся ад мажлiвае пагонi y Цёмным лесе, ён убачыy прагалiну на пагорку. У цэнтры абкошанага кругу стаяла дагледжаная хатка. На незамкнёных дзьвярох лiпеy аркуш з заваблiвым тэкстам:
«Падарожнiку, пакiнь знадворку скрухi ды пакуты дня. Тут адшукаеш прытулак i спачын процi ночы».
Унутры Юргель знайшоy каменную печку, касьцёр наколатых дроваy, падпалку з трэсак i сухога моху, голыя нары, кiлiм на падлозе i стол ля вакна; на iм сальныя сьвечкi i крэсiва. У варунках, што склалiся, ён быy рады i такому.
Юргель нацягаy знадворку пурпуровага губкаватага моху на нары, распалiy печ, прыпалiy сьвечы, папаразьвешваy сушыцца адзеньне, а сам выцягнуyся на мяккiм моху. Пад патрэскваньне сухiх паленаy навальвалiся дрымота i млявасьць, мружылiся вочы.
Калi ён ужо ня мог працiвiцца сну, дзьверы расхiнулiся i y хатку yвалiлiся пяцёра мурзатых хлопцаy. У руках яны трымалi нажы i сякеры – усе йржавыя i шчарбатыя.
Юргель несхаць прыyзьняyся на локцi i пазяхнуy. Ён сам дзiвiyся сваёй вытрымцы.
– Хто вы такiя i чаму так нахабна турбуеце сон мiрнага вандроyцы? Чакаю на вашыя тлумачэньнi.
– Мы засячане, i гэтта цябе засячом, – зарагатаy завадатар, сама мурзаты з усiх. Астатнiя далучылiся да рогату.
– Цi кожнага y Засецьцi чакае такi несардэчны прыём? У тым Засецьцi, якое славiцца нечуванаю гасьцiнасьцю ад Вiльнi да Кернава?
– Кожнага. Кожнага дурня. Калi ты настолькi дурны, што сам залезшы y пастку i запалiyшы сьвечы, каб палегчыць нам працу, дык павер, мы скарыстаемся з твайго жыцьця лепей за цябе самога. Наш бог парадуецца новай ахвяры.
– Зноyку гэтыя забабоны, – застагнаy Юргель, змагаючыся зь недарэчным пазяханьнем. – Я спадзяваyся, што пакiнуy iх у Цёмналесьсi.
– Калi хочаш памерцi хутка й бязбольна, раyнаць нас ня сьмей з тымi паганцамi, – завадатар аж пырскаy сьлiнай.
– І чым жа вы розьнiцеся? – ня маючы iншых варыянтаy дзеяньня дый жаданьня дзеяць, Юргель вырашыy пацягнуць час.
– Чым? Яны вызнаюць да халеры багоy: Тура, Нядзьведзя, Алькiёна, Утропа, Пажаха, не пералiчыць – i стоды iм ставяць. У адрозьненьне ад нас, гэтыя yбогiя y сваёй цямноце ня ведаюць, што y Цёмным лесе iснуе толькi адзiн запраyдны бог – Лясное чыпiрадла. І ты неyзабаве зь iм сустрэнешся.
Мурзiлы насунулiся, блiснулi нажы, i Юргель мiжволi схапiyся за кудмень.
Завадатар рэзка спынiyся i падняy руку. Нажы i сякеры паапускалiся.
– А ну пакаж.
Угледзеyшы бафанiт, ён прамовiy зь непрыхаваным расчараваньнем:
– Гэтай ноччу бог застанецца без ахвяры. Ён адзiн з нас.
Мурзiлы прымхлiва прыклалi рукi да грудзёy, дзе, сьцямiy Юргель, вiселi такiя ж кудменi. Ён зараз жа пасьмялеy:
– Вы прайшлi праверку. Лясное чыпiрадла вялiкадушна даруе няветласьць да свайго вестуна. Магу закiнуць яму за вас слоyца, калi прынесяце мне чаго пад’есьцi.
Мурзаты завадатар праiгнараваy апошнiя словы.
– Можаш паспаць тут да ранку, адно накалi дроваy i не палi да канца сьвечы – нам яшчэ iншых гасьцей сустракаць. І каб на вочы больш не трапляyся.
– Апошняе пытаньне.
– Ну?
– Дзе ляжаць найблiжэйшыя селiшчы?
– Зь селiшчаy тут, акром Засецьця, адно брыдкае богу Цёмналесьсе недалёк. А за лесам i за Вяпрэяй, – кiвок на yсход, – жывуць яцьвягi. Самыя сябе завуць дайнавамi. Дзiкiя, што тыя зьвяры.
Калi банда мурзiлаy зьнiкла y ночы, Юргель падпёр дзьверы сталом, загасiy сьвечы, а вакно занавесiy кiлiмам. Пасьля падкiнуy у печ дроваy, упаy на мох i адразу заснуy. Ноч праляцела на вокамгненьнi.
Прачнуyся ён позна, калi Аксамiтная Лiлея стаяла высока y небе.
«Вось заспаyся дык заспаyся».
Паклаy у клунак сьвечы ды мох з крэсiвам i выйшаy на халаджавае веснавое паветра. Кiравацца пастанавiy на паyночны захад. Выглядала, што страшных яцьвягаy яму нiяк не абмiнуць, а Вiльня y кожным разе ляжала недзе на захадзе. Цёмналесьсе ён вырашыy абысьцi падалей, бо меy важкiя падставы меркаваць, што даyся y знакi тамтэйшаму люду.
На той бок Цёмнага лесу пачынаyся скоцiсты схiл да ракi, парослы высокай, у чалавечы рост, драпач-травой. Ад яе цягнула вiльгацьцю i кiславатым духам.
Юргель угледзеy вялiзную дрывотню ля вады, вакол яе – пагоны бярвёнаy у пяць стопаy вышынёй. Драyнiна зьдзiyляла шызым колерам. Раней ён такое ня бачыy. Прымружыyшыся, заyважыy двух дужых дзецюкоy, што карылi бярвеньне масiyнымi скоблямi. У паветра пры тым уздымаyся цi то пыл, цi то дым.
