скачать книгу бесплатно
Buratinonun macəraları
Aleksey Tolstoy
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
İtalyan yazıçısı Kollodinin “Pinokkionun sərgüzəştləri. Taxta kukla haqda əhvalat” nağılının motivləri əsasında yazılan bu əsərdə müəllif köhnə kətan üzərində çəkilmiş ocaq və qızıl açar haqda orijinal rəvayət yaradıb.
Aleksey Tolstoy
QIZIL AÇAR, yaxud BURATİNONUN MACƏRALARI
Bu kitabı Lüdmila İliniçna Tolstayaya həsr edirəm.
Mən uşaq vaxtı, çox-çox bundan əvvəl, bir kitab oxumuşdum. O kitabın adı “Pinokkio, yaxud taxta kuklaların macəraları” idi (taxta kukla italyan dilində buratino deməkdir).
Mən öz yoldaşlarıma, qızlara və oğlanlara Buratinonun maraqlı əhvalatlarını tez-tez danışardım. Ancaq kitabı itirdiyim üçün əhvalatları hər dəfə başqa cür danışırdım və özümdən elə macəralar uydururdum ki, bunlar həmin kitabda yox idi.
İndi, uzun illər keçəndən sonra, mən öz köhnə dostum Buratinonu xatırladım və bu taxta adamcığazın başına gələn qeyri-adi əhvalatları siz qızlara və oğlanlara danışmaq fikrinə düşdüm.
Aleksey Tolstoy
Xarrat Cüzeppenin əlinə adam səsi ilə ciyildəyən bir odun parçası düşür
Uzaq keçmişdə, Aralıq dənizinin sahilində yerləşən bir şəhərdə Göyburun ləqəbli, Cüzeppe adlı qoca bir xarrat yaşayırdı.
Bir gün onun əlinə qışda ocaqda yandırmaq üçün adi bir odun parçası düşdü.
– Yaxşı şeydi, – Cüzeppe öz-özünə dedi, – bundan masa üçün ayaqdan-zaddan düzəltmək olar…
Cüzeppe yoğun iplə sarınmış eynəyini gözünə taxdı, – eynək çox köhnə idi. Odun parçasını əlində o yana fırlatdı, bu yana fırlatdı, sonra da balta ilə yonmağa başladı. Elə yonmağa təzəcə başlamışdı ki, birdən haradansa qəribə bir ciyiltili səs gəldi:
– Vay, vay, xahiş edirəm, bir az yavaş!
Cüzeppe eynəyini burnunun ucuna sarı itələyib emalatxananı gözdən keçirdi, heç kim yox idi…
Dəzgahın altına baxdı, heç kimi görmədi…
Yonqar yığılmış səbətə baxdı, heç kim yoxdu…
Başını qapıdan eşiyə çıxartdı, küçədə heç kim gözünə dəymədi…
“Yəni məni qara basır? – deyə Cüzeppe fikrindən keçirdi. – Axı, bu ciyildəyən kim ola?”
O, yenə baltanı əlinə aldı, elə odun parçasına vuran kimi…
– Vay, dedim ağrıdır axı! – deyə yenə də nazik səs ciyildədi.
Cüzeppe bu dəfə, həqiqətən, qorxdu və hətta qorxusundan eynəyinin şüşəsi də tərlədi … O, otağın bütün künc-bucağına baxdı, hətta başını ocağın içinə salıb, buxarını da gözdən keçirdi.
– Heç kim yoxdu…
“Bəlkə, münasib olmayan bir şey içmişəm, ona görə qulağım səsə düşüb?” – deyə Cüzeppe fikrindən keçirdi.
Yox, bu gün elə bir şey də içməmişdi… Cüzeppe azacıq özünə gəlib rəndəni əlinə götürdü, arxasını çəkiclə döyəclədi ki, ülgücünün çıxıntısı ölçü ilə düz gəlsin. Sonra odun parçasını xarrat dəzgahının üstünə qoyub, elə yonmaq istəyirdi ki…
– Vay, vay, vay, vay, qulaq asın, nə yoluşdurursunuz məni? – deyə nazik səs var gücüylə ciyildədi.
Cüzeppe qorxusundan rəndəni əlindən yerə saldı, daldalı getdi, getdi və düz döşəməyə oturdu: o, indi başa düşdü ki, ciyilti səsi elə bu odun parçasının içindən gəlir.
Cüzeppe danışan odun parçasını dostu Karloya bağışlayır
Elə bu vaxt Cüzeppenin köhnə dostu, şarmankaçalan Karlo onun yanına gəldi.
Bir vaxtlar Karlo enli günlüklü şlyapada, gözəl şarmankası ilə çaldığı musiqi və oxuduğu mahnı ilə şəhəri dolaşar, özünə çörəkpulu qazanardı.
İndi isə Karlo daha qocalmış və xəstə idi, şarmankası da çoxdan sınmışdı.
– Salam, Cüzeppe, – deyə o, emalatxanaya girib salamlaşdı. – Yerdə niyə oturubsan?
– Mən, bilirsən, xırdaca bir vintciyəz itirmişəm… Əşi, cəhənnəm olsun! – Cüzeppe odun parçasına çəp-çəp baxaraq cavab verdi. – Bəs sən necə dolanırsan, qoca?
– Çox pis, – deyə Karlo cavab verdi. – Elə hey fikirləşirəm, necə eləyim, bir az çörəkpulu qazanım… Bəlkə, sən mənə kömək eləyəsən, bir məsləhət verəsən…
– Əlbəttə, – deyə Cüzeppe sevincək cavab verdi və fikrindən keçirdi: “İndi bu lənətə gəlmiş odun parçasından canımı qurtararam”. – Burda çətin nə var ki. Dəzgahın üstündəki o gözəl odun parçasını görürsən, götür onu apar evinə, Karlo…
– Eh-he-he, – Karlo məyus halda dedi, – bəs sonra nə olsun? Tutaq ki, bu odun parçasını apardım evə, axı mənim bapbalaca otağımda ocaq da yoxdu.
– Gör sənə nə deyirəm, Karlo… Götür bıçağı əlinə, bu odun parçasından bir kukla yon, ona cürbəcür gülməli sözlər, oxumaq və rəqs eləməyi öyrət, həyətbəhəyət gəzdir. Sən bununla bir parça çörək, bir stəkan çaxır pulu qazana bilərsən.
Bu vaxt dəzgahın üstündəki odun parçasından sevincək bir səs gəldi:
– Gözəl fikirdi, Göyburun, bravo!
Cüzeppe yenə də qorxusundan əsməyə başladı, Karlo isə heyrətlə o tərəfə, bu tərəfə baxdı, öz-özünə fikirləşdi: – “Bu səs haradan gəlir?”
– Məsləhətinə görə çox sağ ol, Cüzeppe, ver o odun parçasını mənə.
Cüzeppe odun parçasını götürüb, tez ona ötürməyə tələsdi. Amma bilmədi, odun parçasını ehtiyatsız ötürdüyünə görəmi oldu, yoxsa odun parçası özü yuxarı atıldı və gedib düz Karlonun təpəsinə dəydi.
– Ey, bu imiş sənin mənə hədiyyən! – deyə Karlo incik halda qışqırdı.
– Bağışla, dostum, səni vuran mən deyildim.
– Deməli, mən özüm özümün təpəsinə ilişdirmişəm?
– Yox, dostum, ola bilsin, sənə ilişdirən elə odun parçasının özüdü.
– Yalan deyirsən, sən vurdun…
– Yox, mən vurmadım…
Karlo dedi:
– Göyburun, mən sənin əyyaş olduğunu bilirdim, sən demə, həm də yalançının biriymişsən.
– Aha, indi də söyüşə keçdin! – deyə Cüzeppe qışqırdı. – Yaxına gəl görüm!..
– Özün yaxına gəl, qoy tutum sənin o burnundan!
Hər iki qoca özündən çıxıb bir-birinin üstünə atıldılar. Karlo Cüzeppenin göyərmiş burnundan tutdu. Cüzeppe isə Karlonun qulaqlarının dibindəki çal saçından yapışdı.
Bundan sonra, onlar bir-birini bərk-bərk yumruqlamağa başladılar. Bu zaman dəzgahın üstündən qulaqbatırıcı ciyiltili səs eşidildi:
– Əzişdir, yaxşı-yaxşı əzişdir!
Nəhayət, qocalar yorulub əldən düşdülər. Cüzeppe dedi:
– Deyirəm, bəlkə, barışaq…
Karlo cavab verdi:
– Nə deyirəm, gəl barışaq…
Qocalar öpüşdülər. Karlo odun parçasını qoltuğuna vurub evinə getdi.
Karlo odundan kukla düzəldir və adını Buratino qoyur
Karlo pilləkən altındakı kiçicik bir otaqda yaşayırdı və bu otağın qapısı ilə üzbəüz divardakı yaraşıqlı ocaqdan başqa heç nəyi yox idi.
Lakin bu yaraşıqlı ocaq, ondan çıxan alov və bu alovun üstündə qaynayan qazan gerçək deyildi, bir parça kətanın üzərində çəkilmiş şəkil idi.
Karlo otağa daxil oldu, otaqdakı ayaqsız masanın arxasına qoyulmuş yeganə stulda oturub odun parçasını əlində o tərəfə, bu tərəfə çevirdi və bıçağı əlinə alıb ondan kukla düzəltməyə başladı.
“Bunun adını nə qoyum? – deyə Karlo fikrə getdi. – Adını Buratino qoyacağam. Bu ad mənə xoşbəxtlik gətirər. Mən bir ailə tanıyırdım, – onların hamısını Buratino deyə çağırırdılar: ata Buratino, ana Buratino, uşaqlar da Buratino… Hamısı da şən və qayğısız yaşayırdılar…”
O, əvvəlcə kuklanın saçını, sonra alnını, daha sonra isə gözlərini kəsib düzəltdi…
Birdən gözlər öz-özünə açılıb ona zilləndi…
Karlo qorxduğunu büruzə vermədi, yalnız nəvazişlə soruşdu:
– Ay taxta gözcüklər, niyə mənə belə qəribə baxırsınız?
Kukla isə susurdu, ona görə ki hələ ağzı yox idi. Karlo ona qaş, sonra da adicə bir burun yondu…
Birdən burun uzanmağa başladı, uzandı, uzandı, elə uzun və sivri burun alındı ki, hətta Karlo da dözməyib vaqqıldadı:
– Yox, çox uzun oldu…
Və burnun ucundan kəsdi. Amma yenə mümkün olmadı. Burun hərləndi, fırlandı, elə yenə də ucu sivri şəkilli, məzəli bir uzun burun kimi də qaldı.
Karlo ona ağız düzəltməyə başladı. Elə təzəcə dodaqlarını kəsib düzəltmişdi ki, ağız elə həmin andaca açıldı:
– Hi-hi-hi, ha-ha-ha!
Ağızdan qıpqırmızı nazik bir dil bayıra çıxdı.
Karlo daha bu hoqqalara fikir vermədi, yenə də yonmağa, kəsməyə davam elədi…Kuklanın çənəsini, boynunu, çiynini, gövdəsini, əllərini yonub düzəltdi.
Elə sonuncu barmağını təzəcə yonub qurtarmışdı ki, Buratino yumruğu ilə Karlonun dazlaşmış başına döyəcləməyə, onu çimdikləyib qıdıqlamağa başladı.
– Mənə bax, – Karlo ciddi tərzdə dedi, – mən hələ səni düzəldib qurtarmamışam, başlamısan nadincliyə… Bəs bunun axırı necə olacaq… Hə?
O, Buratinonu diqqətlə gözdən keçirdi. Buratino da siçan gözlərinə bənzəyən dəyirmi gözlərini Karlo ataya zillədi.
Karlo ona tilişkədən iri pəncəli uzun ayaqlar düzəltdi. Bununla işini bitirib odun parçasından yonduğu oğlana yeriməyi öyrətmək üçün onu döşəməyə qoydu.
Buratino nazik ayaqları üstündə yırğalandı, yırğalandı, əvvəlcə bir-iki addım atdı, sonra atlana-atlana düz qapıya sarı getdi, ordan da kandarı aşıb küçəyə çıxdı.
Karlo narahat olub, onun dalınca yeridi.
– Ey, cüvəllağı, qayıt geri!..
Kimə deyirsən! Buratino dovşan kimi atlana-atlana küçə ilə qaçmağa başladı. Taxta başmaqları daşlara dəyərək, taqqıldayırdı: tak-tuk, tak-tuk…
– Tutun onu! – deyə Karlo qışqırdı.
Küçədən keçənlər qaçan Buratinonu barmaqları ilə göstərərək gülüşürdülər. Yolayrıcında başında üçkünc şlyapa olan nəhəng, bığıburma bir polis dayanmışdı.
O, ağacdan yonulmuş adamcığazın qaçdığını görüb ayaqlarını küçə eni qədər aralı qoydu və onun yolunu kəsdi. Buratino polisin ayaqları arasından sivişib keçmək istədi, lakin polis onun uzun burnundan yapışıb Karlo ata çatana kimi tutub saxladı…
– Yaxşı, dayan bir, gör mən sənə nə divan tuturam, – Karlo təngnəfəs halda Buratinonu gödəkcəsinin cibinə dürtmək istədi.
Buratino belə bir fərəhli gündə, özü də camaatın gözü qabağında, gödəkcənin cibində heç də baş-ayaq olmaq istəmirdi. Ona görə cəld yerində fırlanıb şappıltı ilə daş döşənmiş küçəyə düşdü və özünü ölülüyə vurdu.
– Vay, vay, – deyə polis söyləndi, – deyəsən, işlər xarabdı.
Küçədən keçənlər oraya yığışmağa başladılar. Onlar yerə sərilmiş Buratinoya baxaraq başlarını bulayırdılar.
Biri deyirdi:
– Yazıq, bəlkə də, acından ölüb…
Bir başqası deyirdi:
– Karlo onu ölüncə döyüb. Bu qoca şarmankaçalan özünü yaxşı adam kimi göstərir, amma əslində, yaramazın, qəddarın biridi…
Bunu eşidən bığıburma polis zavallı Karlonun yaxasından yapışıb onu düz polis şöbəsinə kimi sürüdü.
Karlo başmaqları ilə yerdən toz qopararaq bərkdən inildəyirdi:
