скачать книгу бесплатно
– Б?л ендi м?лде т?сiнiксiз.
– Мен оны? шынды?ты жаз?анына ш?б?м жо?, – дедi Ер?лан.
– ?ор?ынышты жа?алы? екен.
– И?, ?ор?ынышты, – деп ол кiшкене кiдiрдi, – жарайды сенi ?стамайын, кездескенше, абай бол! – деп екеуi ?ол алыса ?оштасып, Батыра кiтапханадан жылдам шы?ып кеттi.
Ер?лан кiтапханасында ?алып, Ескендiр Тор?ынны? кiтабында?ы руналарды ?арады, екi ?атар жазыл?ан рунаны? жанында аудармасы болды, дегенмен Тор?ынны? кiтабы адамдарды? ежелгi тiлiнде жазыл?анды?тан, Ер?лан?а аударманы аудару?а тура келдi. Ол ж?мысты ая?тады, онда?ы рунаны? ма?ынасы: «?мiр – ол ?лы сый, ал оны жо?алту – ?лы ?асiрет»
– ?мiр – ол ?лы сый, ал оны жо?алту – ?лы ?асiрет, – деп Ер?лан бiрнеше рет ?айталады, – б?л ненi бiлдiредi? – деп ойлана с?йледi. Ол та?ы да бас?а д?йектердi табу ?шiн кiтапты толы?тай а?тару?а кiрiстi.
Ер?ланны? кiтапты м??ият о?ып шы?уына бiрнеше к?н уа?ыт кеттi, алайда ол осы уа?ыт арасында ?орапты? iшiнде не бар екендiгi жайында еш?андай д?йек кездестiрмедi, тiптi ?орапты ?алай ашу?а болатыны ж?нiнде жазылма?ан, оны? ?олында тек ?орап сыртында?ы аударма ?ана болды.
***
Арада екi апта ?ттi, бiра? Батыра сол к?йi келген жо?. Ер?ланны? ?ор?ынышты т?стерi де басылар емес, оларды к?нде к?рдi. С?луды? да босанатын уа?ыты жа?ындап, о?ан зиянын тигiзуден ?ор?ып, Ер?лан ?зiн кiтапханасына жауып алды. Тек анда-санда ?ана С?луды? жа?дайын бiлу ?шiн шы?ып т?рды.
Ол та? ат?ан?а дейiн кезектi кiтапты ?арады, ?орап пен бас с?йек ?деттегiдей ?стел ?стiнде жатты. Ер?ланны? д?рыс ?йы?тама?анына жиырма ша?ты к?н болса да, ол ?зiнен шаршау сезiнген жо?. Б?кiрейiп отыр?аннан белi ауыр?ан со?, кiтапты шетке ?ойып, орнынан т?ра керiлдi, кенеттен ?орапта?ы руналары а?шыл жасыл т?стi с?уле шашып, с?уле бiртiндеп ?лкейе бастады, кiшкенеден кейiн ?орапты толы?тай ашы? жасыл т?с к?мкердi, не бол?анын т?сiнбеген Ер?лан бiрнеше ?адам арт?а шегiндi. Сол с?тте есiкке бiреу асы?а келiп, оны ?атты со?ты.
– Мырза! Мырза! Осындасыз ба? – деген ?ызметшiнi? жан ?шыр?ан ай?айы естiлдi.
– И?-и?, ?азiр, – деп сас?ала?та?анынан не iстерiн бiлмей, ?стiндегi киiмiн шешiп, оны ?орап?а жапты да, есiкке ?арай ж?гiрдi.
– Не болып ?алды? – дедi ол есiктi аша.
– С?лу ханым… С?лу ханым… – деп ?ызметшi ентiге с?йлейдi, ар?ы жа?тан С?луды? ай?айла?ан дауысы естiлдi.
– С?лу?а не болды? – деп, ол С?лу?а ?арай ж?гiре кеттi.
– Ол… босанып жатыр… – деп ?ызметшi Ер?ланны? со?ынан ай?айлады.
Ер?лан С?лу жат?ан б?лмеге ж?гiрiп, б?лменi? жанына жа?ында?ан сайын, С?луды? шы??ыр?ан дауысы ?атты естiле т?стi. Есiктi ашып iшке кiрмек бол?аны сол едi, iшiнен д?рiгер оны сырт?а итерiп шы?арып:
– Сiз сыртта к?тi?iз, ?ал?аны бiздi? ж?мысымыз, – деп есiктi Ер?ланны? алдында тарс жапты.
Ер?лан сыртта, iштен шы??ан С?луды? ай?айын естiп, ?зiн ?ояр?а жер таппай, ары-берi жылдам ж?рiп, баспалда?пен а?ырын сарайды? ауласына т?стi. Ол ?обалжы?аны соншалы?ты, ?орапты? жар?ыра?анын да ?мытып кеттi. ?арсы алдында т?р?ан тау?а ?арады. Жа?адан атып келе жат?ан та?ны? н?ры, ?ып-?ызыл бола тауды? т?бесiнен шашылды. Ж?зiне со??ан сал?ын таза ауамен тере? тыныс алып, ?зiнi? ?обалжуын басу?а тырысты. «Барлы?ы д?рыс болады, барлы?ы д?рыс болады» деп iштей ?зiне ?айталаумен болды. Осы с?тте о?ан баланы? шыр етiп жыла?ан ?нi естiлдi.
Ер?ланны? бас?ан ?рбiр ?адамы г?рсiлдей естiлiп, асы?а баспалда?пен к?терiлiп, С?лу жат?ан б?лменi? алдына келе, той?тай ?алды да, есiкке а?ырын ?олын созды. Есiктi а?ырындап ашып, iшке сы?алай ?арады, iштегi шырылда?ан баланы д?ргердi? мата?а орап, с?ртiп жат?анын к?рiп, б?лмеге ая? басты, ал С?лу есiнен танып жатты.
– С?лу?а не болды? – дедi ол iшке ая? баса.
– Оны мен тыныштандырдым, – деп д?рiгер суы? дауыспен с?йледi. Ер?лан ?нсiз баласын ?ста?ан д?рiгерге жа?ындап:
– Баламды к?рсем бола ма? – деп д?рiгердi? ?олында?ы бала?а ??iле ?арады. Д?рiгер баланы кеудесiне ?арай жасырып, оны Ер?лан?а к?рсеткiсi келген жо?. – Баламды к?рсем бола ма? ?л ма, ?лде ?ыз ба?
– Мiне , бала?мен болатын осы бiр с?ттi пайдалынып, оны? иiсiн иiскеп ??ша?тап ал, – деп ол баланы Ер?ла?а ?сынды.
Ал Ер?лан д?рiгерге т?сiнбестiкпен ?арап:
– Б?л не дегенi?? – деп т?рi ?згерiп кеттi.
– Оны? т?сiнбейтiн несi бар, баланы? ар?асына ?ара – сол кезде т?сiнесi?, – дедi д?рiге.
Ер?лан мата?а орал?ан баласын, жылдам ар?асын аша, ар?асына ?арады, оны? ар?асында ?анатсыз айда?ар?а ??сас iрi жануарды? басы мен денесi бейнеленген, ол ?лгi Т?мандыдан алып келген бойт?марда?ы та?бадан еш айырмашылы?ы жо?, оны к?рген Ер?лан орнында ?адал?ан ?азы?тай ?атып, с?йлеу ?абiлетiнен айрыл?ан адам сия?ты, не дерiн бiлмейдi.
– Б?л… б?л… – деп ?айталай, – б?л ненi бiлдiредi? – деп д?рiгерге тесiле ?арады.
– Б?л – сенi? бала?ды ?ар?ыс ат?анын бiлдiредi, сонды?тан оны бас?алар?а зияны тимей жатып алып кетуiмiз керек, – дедi д?рiгер Ер?лан?а м??ият ?арай.
Б?лмеде ?нсiздiк орнады.
– Ендi т?сiнген боларсы?, б?дан былай ол сенi? бала? емес, ендi ол ханны? м?лкi, – деп д?рiгер орнынан т?ра, к?мекшiсiнi? жанына келiп, астауда?ы жылы су?а ?анмен был?ан?ан ?олын жуды.
Ер?лан баланы? ар?асына к?з алмай ?арап т?р, д?рiгердi? айт?ан с?здерiн естiген со?, оны? бойынан бiрт?рлi сезiм тол?ын сия?ты ж?рiп ?ттi. ?олында?ы баласын ??ша?ына басып, баланы а?ырын С?луды? жанына жат?ызды. Сосын ол есiн жиды ма, о?ан с?йлеу ?абiлетi ?айта оралды:
– М?мкiн б?л бiр белгi шы?ар, м?мкiн сен ма?ан ?тiрiк айтып т?р?ан боларсы?, жа?адан туыл?ан бейк?н? с?би нелiктен ?ар?ыс?а ?шырауы керек? Сендер ?тiрiк айтып т?рсы?дар, баланы? сендерге не ?шiн керек екенiн бiлмеймiн, бiра? оны мен б?лай о?айлы?пен берiп ?оймаймын, – деп Ер?лан ма?дайын тыржитып, с?сты ж?зiмен д?рiгерге ?ара?анымен, оны? с?здерiнде ?ор?ыныш бай?алды. Осы с?здердi естiген д?рiгер ?олын жуып жатып ?ызметшiсiне:
– Суды т?гуге шы??анда, сарбаздар?а дабыл бер, – деп ?здерiнi? т?сiнiксiз тiлiнде сыбырлады.
Д?рiгер ?олын жуып бола, бiр-екi рет а?ырын сiлкiдi.
– Батыл айтыл?ан с?здер, бiра? ханны? мы?да?ан сарбаздары сенi? сарайы?ны? алдына ?арумен келсе не iстемексi??
Хан б?л баланы ?лемнi? кез келген жерiнен тауып алады, одан да осы жерде, барлы?ы д?рыс кезде баланы бер, осылай iстесе?, са?ан ж?не сенi? отбасы?а ешкiм, еште?е iстемейдi, тiптi сен ойы?а келмеген байлы??а кенелесi?. Оны? ?стiне са?ан хан?а нелiктен мына сия?ты балалар керек екенiн бiлудi? ?ажетi шамалы, аз бiлсе? ?й?ы? тыныш болады, – деп Д?рiгер ?олын таза мата?а с?ртiп, ?тiрiк жымиды.
К?мекшi а?ырындап ?олына астауын алып, Ер?лан?а ?айта-?айта к?з ?ырымен ?арай, сырт?а кетiп бара жат?ан с?тте, Ер?лан жылдам белбауында?ы семсерiн суырып, к?мекшiнi? мойнына та?ады. К?мекшi селк етiп т?р?ан орнында ?оз?алыссыз ?алды. Астауда?ы суды? дiрiлдегенiнен, оны? ?олдарыны? дiрiлдеп т?р?аны бай?алды. Ол ?ре? ж?тынып Ер?лан?а ?арады.
– Б?л б?лмеден ешкiм сырт?а шы?пайды, – деп ол ?зiне сенiмдi т?рде с?йледi.
Б?лмеде барлы?ы орындарынан тапжылмады, д?рiгер Ер?лан?а бiрнеше ?адам жа?ын т?рды. Ол Ер?ланны? на?ты ?адам?а бекiнгенiн т?сiне, с?здi? пайдасыз екендiгiне к?зi жетiп, оны к?шпен то?татуды ?й?арды, а?ырындап ?олын ?алтасына салып, ?алтасында?ы иненi алды да, ?стелдi? ?стiнде, ыдысты? iшiнде т?р?ан с?йы?ты??а иненi Ер?лан?а бай?атпай малып, ?ысып ?стап:
– А?ыма? болма, Ер?лан, ?аруы?ды т?сiр, – деп д?рiгер оны? назарын аударып , жылдам иненi Ер?ланны? сол жа? желке т?сына с??ты, сол с?тте Ер?ланны? ?олынан семсерi т?сiп, шат?ала?тай бiрнеше ?адам арт?а шегiндi де, ?абыр?а?а г?рс етiп со?ылып, жерге отырып ?алды. Сол жа? ая?-?олы о?ан ба?ынар емес, ??дды ?йып ?ал?андай.
Д?рiгер к?мекшiсiне:
– ?аш! – деп ай?айлады.
– Ма?ан не iстедi?? – деп Ер?лан бар дауысымен с?йледi.
К?мекшi астауды жерге тастай сала ?ашты. Д?рiгер ?ндемей е?кейiп, жерде жат?ан семсердi алып. Ол а?ырын ж?ре, мыс?ылдай к?лiп, Ер?ланны? жанына келдi, семсердi а?ырын аспан?а к?тердi де:
– Мен са?ан барлы?ы д?рыс кезде баланы бер деп айттым, ал сен менi? с?здерiмдi ??ла?ы?а ас?ан жо?сы?, ал ендi ?зi?нi? а?ыма?ты?ы?ны? кесiрiнен ?лесi?, – дедi д?рiгер, Ер?лан оны? к?зiне тiк ?арады, осы с?тте д?рiгердi? к?з ?арашы?ы ?лкейiп, к?зi толы?тай ?ап-?ара т?ске ие болды.
– Сен ?зi адамсы? ба? – деп Ер?лан, сол жа? желке т?сында ?адал?ан иненi суырып, ж?л?ына жерге ла?тырды.
– Жо?, – деп д?рiгер мыс?ылдай к?ле, ?ылышты барынша жо?ары к?терiп, семсердi оны? ж?регiне с??па? бол?ан сол едi, оны? ал?ымына С?лу артынан келiп пыша? та?ады.
– Та?ы бiр ?имыл жасаса? ?лесi?, – деп ?олында?ы пыша?ын д?рiгердi? ал?ымына ?аттыра? басты. Ал?ымы кiшкене тiлiнiп, шы??ан ?ан т?мен а?ты.
– Ал ендi ?олы?да?ыны Ер?лан?а бер, – дедi С?лу.
Д?рiгер кiшкене ойланып, бас?а та?дауы ?алма?анын т?сiндi де, семсердi? сабын жерге ?аратып Ер?лан?а ?сынды, Ер?лан жерде отыр?ан к?йi семсердi о? ?олымен, ?атты ?ысып ?стады.
– Ендi а?ырын отыр, еш?андай арты? ?оз?алыс болмасын, – деп онымен бiрге С?лу жерге тiзерлей отырды.
– Б?л iстерi?е ?лi ?кiнесi?дер, себебi сендер баланы ?айда алып ?ашса?дар да, хан оны тауып алады, – дедi Д?рiгер.
– О?ан бала не ?шiн керек? – дедi Ер?лан.
– Мен оны са?ан ?лсем де айтпаспын.
– Д?рiгер ая?ын б?гiп отыр?аны сол едi, Ер?лан семсердi? жалпа? бетiмен оны? ж?зiнен ?рды, ?лгi со??ыдан д?рiгер есiнен танды. С?луды? ?лi ??ры?аны соншалы?ты, ол ая?тарында ?ре? т?рды.
– М?нда не болып жатыр? – дедi ол б?се? дауыспен.
Ер?лан орнынан т?рып жансыздан?ан ?ол-ая?ын сiлкiдi де, ес-т?ссiз жат?ан д?рiгерге к?з тастап:
– Са?ан барлы?ын кейiн т?сiндiремiн, мынадан к?з алушы болма, егер арты? ?имыл жасаса, сен бiлесi? не iстеу керектiгiн, – деп о?ан ?ылышты берiп, сырт?а ?арай ж?гiрдi.
– То?та, Ер?лан, ?айда барасы?? – деп С?лу артында ай?айлап ?алды.
Б?л уа?ытта к?мекшi сарайдан сытылып шы?ып, белбауында т?р?ан к?к т?стi тая?шаны ?олына алып, аспан?а ?арата, т?бiнен со?ты, тарс етiп жарылыс естiлдi де, аспанда к?к т?стi т?тiн пайда болды ж?не ол бiрден жайыла Ер?ланы? сарайыны? т?бесiн жапты.
Айнала ?ара??ылау бол?анына ?арамастан, т?тiндi к?ру еш?андай ?иынды? тудыр?ан жо?. Сосын к?мекшi, белбауында?ы сыбыз?ы?а ??сас дабылда?ышты ?олына алып, тере? ауа ж?та, оны барынша ?рледi – ?ас?ырды? ?лы?анына ??сас дабылда?ыштан шы??ан дыбыс, ?алада жа??ыра естiлдi. Дабылды? дауысынан шырт ?й?ыда жат?ан ?ала т?р?ындары да ояна бастады.
Б?л уа?ытта ?скери ?оныста?ы сарбаздарды? барлы?ы ?й?ыда жатты, тек жиырма?а жуы?ы кезекшiлiкте болды, Ер?ланны? сарайы ?скери ?оныстан алыста орналас?анды?тан, к?мекшi берген дабылды? дыбысы олар?а а?ырын естiлдi.
–
Мынау дабылды? дыбысы емес пе? Сен естiп т?р?ан жо?сы? ба? – дедi кезекшiлiктегi сарбаз екiншiсiне, олар кiшене ?нсiздiкте ?алды, алайда дабылды? дыбысын естiген жо?.
– Жо?, са?ан жай естiлген болар, – дедi ол, бiра? артынша екiншi рет берiлген дабыл оларды? ??ла?ына аны? естiлдi
– Естiдi? бе? – дедi бiрiншiсi жолдасына жалт ?арай.
– И?… мынау дабыл, к?не дауылпазды ?а?, мен ?олбасшы?а хабар берейiн, – деп ол ай?айлады.
Оларды? бiрi ?оршауды? ?стiмен ж?ргiрiп, дауылпаз?а беттедi, ал екiншiсi ?скери ?онысты? ?олбасшысы Датты? шатырына бет алды. Сарбаз дауылпазды со??анда, оны? к?ркiреген ?нi ?алада жа??ырды.
***
Ер?лан сырт?а шы?ып жан-жа?ына жылдам ?арап к?мекшiнi iздедi, оны? ойында д?рiгердi? к?мекшiсiн то?тату. Ол сырт?а шы?а салысымен, аспанды жап?ан к?к т?стi т?тiндi к?рдi, ал артынша к?мекшiнi? берген дабылын естiдi, сол с?тте Ер?лан?а ?арай бiрнеше сарбаз ж?гiрiп келе жатты.
– ?ар?ыс ат?ыр! – дедi ол, сосын сарбаздар?а ?арап: – Сарайды? барлы? ?а?паларын жабы?дар, барлы? сарбаздарды жина?дар ж?не ма?ан Батыраны тауып келi?дер… – деп ол кiдiре, – к?йме дайында?дар, е? жылдам шабатын жыл?ыларды жегi?дер, – дегенi сол едi, оны? ??ла?тарына ?кери ?о?ырауларды? дыбысы жеттi. Ер?ланны? ойына бiрiншi кезекте со??ы бiрнеше ай бойы о?ан маза бермей ж?рген т?сi келдi, ??дды оны? т?сiнде к?ргенi ??iнде ?айталанып жат?андай, бойын ?рей басып, не iстерiн бiлмей кiшкене орнында т?рды.
Сосын есiн жия кiтапханасына ж?гiрдi, кiтапханасына асы?а кiрдi, алайда ?орап орнында жо? болды, оны? орнында Ер?ланны? киiмi ?ана жатты. Ер?лан м?ны к?рiп, санасында сан ?илы ойлар туындады. Ол ?стелге а?ырын жа?ындап, киiмiн ал?ан кезде, ?стел ?стiнде о?ан бейм?лiм кiтап жатты, Ер?лан басында еште?енi т?сiнген жо?, ол кiтап?а ?арап т?рды, Ер?лан ?орапты бiреу алып кеттi деген ой?а келдi, бiра? кiтапты ?олына ал?анан кейiн – б?рiн т?сiндi… ?о?ыр т?стi кiтапты? сыртында алты т?рлi, ол б?рын-со?ды к?рмеген жануарды? та?басы екi ?атарда бейнелендi, ал Ер?ланда ондай кiтап бол?ан емес. Кiтап бетiндегi е? со??ы та?ба жа?а ?ана д?ниеге келген баласыны? ар?асында?ы та?бадан еш айырмашылы?ы жо?.
– Б?л ненi бiлдiредi? ?орапты? iшiнде, кiтап бол?аны ма? – деп, кiтапты? iшiн ашып едi, оны? iшiнде еш?андай жазу, еште?е бол?ан жо?, Ер?лан кiтапты бiрнеше рет пара?тап ?арап шы?ты – еште?е таппады, ол кiтапты? бос екенiн т?сiндi, – ?ар?ыс ат?ыр! – деп ол кiтап пен бас с?йектi ?оржындар?а салып, онымен ?оса к?птеген ?а?аздар мен Бабад?рдi? кiтабын ?олты?ына ?ыстыра, сырт?а алып шы?ты.
Сыртта оны сарбаз алып келген к?йме к?ттi, баспалда?пен жылдам т?сiп, сарбаз?а:
– Есiктi аш! – деп ай?айлады. Есiк ашылысымен iшiне ?олында?ыларын ла?тырып, ол жылдам С?лу жат?ан б?лмеге ?айта оралды, б?лмеге кiрген кезде, С?лу баласын ?олына алып, оны? ж?зiне к?лiмсiреп ?арап отырды. С?лу бiрден назарын Е?лан?а аударып:
– М?нда не болып жатыр? – дедi. Ер?лан есi ауыс?ан адам сия?ты б?лме iшiнде ары-берi ж?рiп, к?зiне т?скен матамен ес-т?ссiз жат?ан д?рiгердi ?олдарын ар?асына байлады. С?луды? жанында?ы семсерiн ?олына алып, ?айта ?ынабына салды да:
– Жылдам жинал, бiз ?аладан ?ашамыз.
– Не? Сен ма?ан тiптi не болып жат?анын да айт?ан жо?сы? ?ой, мынаны? барлы?ы не ?шiн болып жатыр? Неге сенi д?рiгер ?лтiрмек болды? Не ?шiн бiз ?ашуымыз керек? – деп ол Е?лан?а ай?айлай с?йледi. Ер?лан тере? дем тартып, к?рсiне ?айта шы?арды, С?луды? жанына барып, ?олында?ы баланы? ар?асын к?рсеттi:
– Мына та?баны к?рдi? бе? Д?рiгерлер ?алада бостан-бос?а ж?рген жо?, олар денесiнде та?басы бар балаларды iздеп ж?р; д?рiгер бiздi? баламызды тартып ал?ысы келдi, себебi балалар хан?а керек ж?не олар?а м?ндай балаларды? не ?шiн керек екендiгiн мен бiлмеймiн, бiра? олар бала?а ?ол жеткiзбей то?тамайды, ал егер бiз м?нда осылай с?йлесiп отыра берсек, олар?а бiздi ?стау?а ?лкен к?мек к?рсетемiз… – деп орнынан т?ра, – ма?ан сен, ?тiнемiн, тек ма?ан сен, ендi арты? с?здi ?ойып, со?ымнан ершi, – дедi Ер?лан оны ??ша?тай.
С?лу орнынан атып т?рып, баланы Ер?лан?а ?стата, ?стiне ?алы?дау киiм киiп, Ер?лан?а дайынмын дегендей басын изедi. Ер?лан: бiр ?олымен баласын, екiншi ?олымен С?луды ?стап сырт?а асы?а ж?рдi.
***
Б?л уа?ытта ?скери ?оныста ?арбалас басталды, дабылды? дыбысын естiген сарбаздар асы?а киiнiп, сырт?а шы?ып, тiзiлiп сап т?зедi. ?атты дауыстан жеке шатырында жат?ан Дат шошып оянды, дала?а жартылай жала?аш к?йi ж?гiре шы??ан ол айналасында?ы ?арбаласты к?рiп:
– М?нда не болып жатыр? Дабыл не ?шiн со?ылуда? – дегенi сол едi, ол ?аланы? о?т?стiгiндегi алып к?к т?тiндi к?рiп, баланы? табыл?анды?ын т?сiндi. – Жылдам ?а?палар?а бары?дар, ?а?паларды жабы?дар, ешкiм менi? р??сатымсыз ?аладан шы?ушы болмасын, – деп ай?айлады. Оны? жанына ?лгi сарбаз келiп:
– Мырза, дабыл берiп жат?ан адамды не iстеймiз? – дедi.
– Оны? бiзге ?азiр ?ажетi шамалы, баланы? ?айда екенiн, бiз ана к?к т?тiннi? ар?асында табамыз, бiра? сонда да оны тауып, ма?ан алып келi?дер, – деп шатырына кiрдi.
Дат ?зын бойлы, ары? денелi м?ртты адам, сол к?зiнi? астыда ?лкен тырты? бар, Дат ?лсiз к?рiнгенiмен, ?ару-жара?ты шебер ?олданады, ал жi?iшке ж?зi суы? ?рi ?атал к?рiнедi.
Ол шатырына ?айта оралып, а?аш iлгiштегi сауыт-сайманын асы?а киiп, аз уа?ытты? iшiнде сырт?а шы?ты – ?скери ?онысты? алдында мы??а жуы? атты ?скер жиналды, Дат оларды? алдында т?рып, барлы?ына к?з ж?гiрте, о?ан алып келген атты? ?стiне ?ндеместен ?онып:
– ?азiр бiздi? жолымызды б?геп, ма?сатымыз?а жетуге кедергi жаса?андарды? б?рiне аяушылы? танытпайсы?дар, со?ымнан ерi?дер, – деп т?тiн т?р?ан жа??а ?арай аш ?ас?ыр сия?ты шаба ж?нелдi.
***
Ер?лан С?луды жетектеген к?йi сырт?а ?мтылды, оны? бойын ?ор?ыныш пен ?обалжу торуылдады, ж?регiнi? ?атты со??анды?ы соншалы?ты, кеудесiнен атып шы?ып кететiндей к?йге т?стi, ал денесiнен м?здай тер б?лiнiп, тынысыны? ?атты бол?анды?ы сонша, оны? дыбысы С?лу?а естiлдi.
– Бiз ендi ?айда барамыз, барлы? ?алада, барлы? жерде сарбаздар бар емес пе? – дедi С?лу.
– Мен ба?аналы берi соны ойлап келемiн, ?айда барамыз, не iстеймiз ж?не мынаны? а?ыры не болып ая?талма?? – дедi, оны? С?луды? ?олын ?ыс?анды?ы соншалы?ты, С?луды? сауса?тарыны? ?шы ?ызарып кеттi. С?лу еш?ашан Ер?ланны? б?лай ?обалжы?анын к?рген емес. – Менi? ?кемнi? iнiсi Нариманды бiлесi? бе? Ол Жент ?аласыны? с?лтаны – ол бiзге к?мектеседi, кезiнде ?кем оны бiр ?лiмнен алып ?ал?ан, ол бiзге кез келген уа?ытта ж?не кез келген жа?дайда к?мектесетiнiн айт?ан, сонда баруымыз ?ажет, алайда онда жету о?ай?а со?пайтын сия?ты… – деп кiшкене кiдiрдi де, – бiз ол ?ала?а жету ?шiн Батыс орман ар?ылы ж?руге м?жб?рмiз… – дегенi сол едi.
– Батыс орман! Ер?лан, сен шынымен айтып т?рсы? ба? – деп С?лу то?тап ?алды.
– И?, бiзде бас?а амал жо?, себебi айналамызды? барлы?ы жазы? дала, олар бiздi кез келген жерден тауып алады, тау?а ?ашып ??тыламыз деп ойлайсы? ба? Жо-жо?, тауда бiздi табу ?лде?айда о?ай, ал бiз Батыс орманны? iшiнде бойтасалай аламыз ж?не Жентке де жылдам жетемiз.
– Бiра? ?зi? бiлесi? ?ой орман?а кiрген адам тiрi шы?пайтынын, сен сонда бiздi? ?мiрiмiздi ?атерге тiкпексi? бе?
– М?ны? барлы?ы сендер ?шiн, менде бас?а та?дау жо?, ?тiнем ма?ан сеншi, – дедi ол С?луды? бетiне ?олын ?ойып, осы с?тте С?лу к?йеуiнi? е? аянышты ж?зiн к?рдi, ол ж?байыны? ?мiрiндегi е? ?иын та?дауды жасап, бекiнгендiгiн т?сiндi де, о?ан жымия:
– Мен са?ан сенемiн, – дедi ол.
Сарай алдында елуге жуы? сарбаз жиналды, оларды? ж?зiнде бiлместiк бай?алды, «не болып жатыр?» деген с?ра? айтпаса да ж?здерiнен к?рiндi, Ер?лан сырт?а шы??ан с?тте оларды? назарыны? барлы?ы Ер?лан?а ауды, ол кiшкене кiдiрдi де, ары ?арай ж?рiсiн жал?астырып, С?луды к?ймеге отыр?ызды. Ол ?айта сарайды? алдына к?терлiп, алдында жинал?ан адамдарыны? ж?зiн шолып шы?ты. Осы с?тте:
