скачать книгу бесплатно
Т??керiс. Пьесалар
?айыркелдi Зейнолла?лы
Осы кiтапта о?ырман?а ?р т?рлi жанрда жазыл?ан пьесаларымды ?сынамын: трагедия, драма, комедия, жастар мен балалар?а арнал?ан шы?армалар.
Т??керiс
Пьесалар
?айыркелдi Зейнолла?лы
© ?айыркелдi Зейнолла?лы, 2024
ISBN 978-5-4483-7802-7
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Т??КЕРІС
Трагедия
Кейiпкерлер:
?абдуррахман – шейх.
Ас?ар – имам.
Жамал – Ас?арды? зайыбы.
Г?лн?р – Ас?арды? ?ызы.
Берiк – Ас?арды? ?лы.
Иван – Г?лн?рды? жiгiтi.
Мария – Иванны? шешесi.
Лариса – Иванны? ?арындасы.
Халел – ??К ?ызметкерi.
?ази, оны? хатшысы, сарбаздар, жендеттер, шейхты? к?мекшiлерi ж?не ?ылмыскерлер мен ку?герлер.
?ала т?р?ындары, стадионда?ы т?т?ындар мен к?зетшiлер.
БІРІНШІ К?РІНІС
?ала саяба?ы. А?аштар ?ызыл-сары жапыра?тар?а б?ленген, я?ни к?н к?з. Бiр орынды?ты? жанында, тынышты? таба алмай, Иван ерсiлi-?арсылы ж?рiп ж?р. Ол ?айта-?айта а?аш арасында?ы со?па??а к?з тастап ?ояды. Со жа?тан Лариса келедi.
Иван. (?арындасына ?мтыла) Лариса, Г?лн?р ?айда?
Лариса. (орынды??а отыра кетiп) Ол келмейдi.
Иван. Неге?
Лариса. Неге, неге! Келмеймiн дедi, бiттi.
Иван. Неге келмейдi? ?андай себеппен?
Лариса. ?олым тимейдi дейдi.
Иван. ?олы тимейтiндей не iстеп жатыр?
Лариса. Демалып жатыр.
Иван. Демалып?! О не деген с?з ?зi?!
Лариса. Бiлмейсi? бе?! Демалып жатыр дегенi – дем алып жат?аны!
Иван. (ашулана бастап) ?й, Лариса! ?ылжа?ты ?ойса?. Ж?нi?дi айт – Г?лн?р ?айда?
Лариса. Кiм ?ылжа?атап т?р? Келмеймiн дедi, ?олым тимейдi дедi, дем аламын дедi. Ал са?ан ол…
Иван. Не дедi? (пауза) Айтса?шы ендi! Не дедi ол ма?ан?
Г?лн?р. (а?аш тасасынан шы?а келiп) Ол са?ан да демалсын дедi.
Иван. Г?лн?р! (??ша?тай алып с?йгiсi келедi)
Г?лн?р. (жiгiттi? к?кiрегiне ?олдарын тiреп с?йгiзбейдi) Сабыр, сабыр! (??ша?ынан сытылып босап орынды??а отырады, Иван да соны? жанына жай?асады) ?мытпа, бiз м?нда жал?ыз емеспiз.
Иван. Лариса, ?йге ?айт!
Лариса. Кетпеймiн.
Иван. Бар дедiм ?ой!
Лариса. (одан алыстап отырып, басын шай?айды) Жоо?! Кетпеймiн.
Иван. (орнынан т?ра берiп) ?й! Мен са?ан не дедiм!
Г?лн?р. Тиме, отыра берсiн. Ол бiзге б?гет болмайды.
Иван. (?арындасына бiраз ?арап т?рады, сосын оны? ?оз?алмасына к?зi жеткесiн, орнына отырады да Г?лн?р?а б?рылады) Г?лн?р, менi?ше…
Г?лн?р. Ваня, жанарлары?ды сондай ?ай?ылы ?ылмашы. Б?лай ?арайтындай еш себеп жо?.
Иван. Неге себеп жо??! Менi?ше… менi?ше, екеумiздi? болаша?ымыз… менi?ше, бiздi? болаша?ымыз б?лы??ыр.
Г?лн?р. Неге?
Иван. Сен Ас?ар а?амен с?йлестi? бе?
Г?лн?р. ?кеммен бе? Не ж?нiнде?
Иван. Екеумiз ж?нiнде.
Г?лн?р. (к?лiп жiбередi, о?ан Лариса ?осылады) Сен де ?айда?ыны айтады екенсi?. ?алай мен ?кеммен ондай с?з ?оз?ама?пын?
Иван. Жарайды. Ал Жамал апаймен с?йлестi? бе?
Г?лн?р. Мамам б?рiн бiледi.
Иван. Сонда ол кiсi не дейдi? ?арсы емес пе?
Г?лн?р. ?алай деп айтсам екен… ?зi? бiлесi?, ?кем де, анам да сенi жа?сы к?редi. Алайда, б?л ж?й м?селе емес.
Иван. Неге? Б?л сенi? пiкiрi? бе?
Г?лн?р. Жо?. Б?л мамамны? с?зi. М?селе ?кемнi? имам бол?анында.
Иван. Т?к т?сiнсем б?йырмасын! Имам болса ше?
Г?лн?р. Т?-?! Т?сiнбейтiн не бар! ?зi? ойлашы – имамны? ?ызы м?сылман емес адам?а т?рмыс?а шы?са не бол?аны?!
Иван. И?, не бол?аны?! Г?лн?р, сен Ас?ар а?амен с?йлесуi? керек едi. Мен бiлемiн – ол ?арсы болмайды. (пауза) Жо?! Мен ол кiсiмен ?зiм с?йлесемiн! И?, мен ?зiм с?йлесемiн. (орнынан т?рып, кетуге ы??айланады)
Г?лн?р. (оны? ?олынан тартып орына отыр?ызады) То?тай т?р, Ваня. И?, ?кем ?арсы болмас. Бiра? бiз оны? жа?дайын да ойлаумыз керек.
Иван. Оны? жа?дайын?!
Г?лн?р. И?. Мешiттегi жама?ат не дейдi? Бiз соны да ойлауымыз керек. ?кем жанында?ы а?са?алдарымен санаспай ?оймайды. Ал сол а?са?алдар екеумiздi? ?осылуымыз?а ?алай ?арайды? Мамамны? айтуынша, ?кем мен сол а?са?алдарды? арасында ?лкен м?селе пайда болыпты.
Иван. Нелiктен? Екеумiз бiр-бiрiмiздi ?нат?анымыздан ба?
Г?лн?р. (та?ы да к?ледi, о?ан та?ы Лариса ?осылады) Жо?, ?рине! Олар ?лi екеумiз ж?нiнде еште?е бiлмейдi. Ол проблеманы тудыр?ан мамам. А?са?алдар мамамны? м?сылман ?йелге т?н киiм кимейтiнiн айтып ?кемнi? бетiне басатын к?рiнедi. Ал мамам, мен мектепте п?ренже киiп ж?ре алмаймын, дейдi.
Иван. И?-?, м?селе осыншама ?иындап кетедi деп ойламап едiм. Ж?не Жамал апай д?рыс айт?ан екен – ?алай ?азiргi заманны? ?йелi, м??алима п?ренже киiп ж?рмекшi? Б?л ми?а сыймайтын ж?йт!
Г?лн?р. Жо?, о?ан п?ренже ки деп т?р?ан ешкiм жо?. ?кем, ?зын етек к?йлек киiп, хиджап жамылы?дар, дейдi. Ал мамам, мен ?зын етек пен хиджап?а ?арсы емеспiн. Бiра? соларды ?йел ?з ?алауымен киуге тиiстi. Ерiксiз, д?ре астына алып киiндiрген д?рыс емес, дейдi. Мен де солай ойлаймын. Ал ?кем… ол болса… мен оны кейде аяймын. Менi?ше, ол ?мiр мен дiндi с?йкестiре алмай ж?рген сия?ты. Дiн ?зiнi? ?а?идаларын ?стануды талап етедi, ал ?мiр… ол ?зi бас?а ба?ытпен кетiп бара жат?ан жо? па.
Иван. Жа?сы, солай-а? болсын. Алайда, егер сен ?зын етек к?йлек киiп, хиджап жамылса? мен ?арсы болмас едiм. А?са?алдардiкi де д?рыс шы?ар – ?азiргi ?ыздар мен келiншектер тым жала?аштанып ж?р. Ал егер Ас?ар а?а бiздi? ?осылуымыз?а ?арсы болса… бiз не iстемекпiз?
Г?лн?р. Бiлмеймiн… жо?, ол м?лдем ?арсы болмау?а тиiстi. Бiра?… (жiгiтiне ?арап к?лiмсiрейдi) Ваня, сен осы… ислам дiнiн ?абылдаса? ?айтер едi, ??
Иван. (та?ыр?а?ан кейiпте Г?лн?р?а б?кiл денесiмен б?рылады) Ислам дiнiн?! Мен?!
Г?лн?р. И?. Неге сен та?ыр?айсы?? Мешiт жама?атыны? арасында бiр орыс м?сылман бар екен, онда т?р?ан не бар?!
Иван. Жо-жо?, мен ислам дiнiне еш ?арсылы?ым жо?. Алайда… бiз христиан емеспiз бе… (?арындасына ?арап ?ойып) бiз православие дiнiнi? ?кiлiмiз ?ой.
Г?лн?р. Сонда сен не – сондай дiндар адаммын дейсi? бе? Сен не – шiркеуге барып ж?рмiсi??
Иван. Жо?… бiра?…
Г?лн?р. Ваня, мен са?ан ислам дiнiн ?абылда деген шарт ?ойып т?р?ан жо?пын. ?зi? бiл. Алайда, егер сен м?сылман болса? еш м?селе тумас едi. ?кеме да еш?андай с?з келмеушi едi. Ал ма?ан келсек… ма?ан б?рiбiр, менi? к?йеуiм м?сылман болсын мейлi, христиан болсын мейлi. Тiптi атеист болса да! М?мкiн сен ислам дiнiн ?абылда?асын ата-бабалары?ны? дiнiн сатып кетемiн деп ойларсы?. Ал менi?ше оны? б?рi т?кке т?рмайтын н?рсе. ?арашы ?зi? – ?азiргi жастар т?рлi секталар?а ?тiп жатыр. ?айда?ы жо? ку?герлер мен кришнаиттер де болып жатыр. Ал бiра?, тату-т?ттi ?мiр с?руде. Менi?ше, е? бастысы – бiз бiр-бiрiмiздi шын с?йсек, бiр-бiрiмiздi сыйлап ?тсек бол?аны. Солай емес пе?
Иван. И?-?… (с?л ойланып ?ндемей отырып ?алады)
Г?лн?р. Ж?, ?оялы? б?л ??гiменi, мен ?зi сенi? басы?ды тым ?атырып жiберген сия?тымын.
Иван. Жо?, Г?лн?р. ?атыр?ан жо?сы?. ?йткенi б?л ?те ма?ызды м?селе. Бiзге ?азiр б?кiл м?селелердi? басын ашып ал?ан д?рыс болады. Ал ма?ан келсек, мен, Г?лн?р… ?зi? бiлесi? ?ой – мен сен ?шiн б?рiне дайынмын. Сен ?шiн, сенi? махаббаты? ?шiн, бiздi? болаша?ымыз ?шiн. Керек болса, ислам дiнiн де ?абылдау?а дайынбын. Ол ?шiн не iстеу керек?
Лариса. (т?регелiп ?ол шапала?тайды) Ала?ай! Менi? а?ам м?сылман болады! Оны ендi с?ндетке отыр?ызады! (Г?лн?р к?ледi) С?ндетке отыр?ызады!
Иван. ?ап б?лем, мына ?ызды? ызасы ?ттi! (?арындасына ?мтылады, бiра? ?ыз орынды?ты айнала ?ашып ?статпайды)
Лариса. И?, и?! Сенi с?ндетке отыр?ызады. Сосын сенде мы-ына-адай са?ал болады! Мы-ына-андай сапси?ан са?ал!
Г?лн?р. (к?лкiсiн зор?а тыйып, ?арындасын орынды?ты айнала ?уып ж?рген Иванды то?татады) Ваня! Лариса! ?ойы?дар ендi. М?селе с?ндетке отыр?ызуда емес. Мен ?кемнен с?рап бiлейiн, ислам дiнiн ?абылдау ?шiн не iстеу керек екенiн. М?мкiн сен ?зi? онымен с?йлесерсi??
Иван. (ентiгiн зор?а басады) И?! И?! Д?рыс! Д?рыс, мен Ас?ар а?амен ?зiм с?йлесемiн. (кетуге ы??айланады) Ол ?азiр ?айда екен. Мешiтте ме?
Г?лн?р. То?та, отыр. Ол ?азiр ?алада жо?, жол ж?рiп кеткен. Ерте? келедi. Сонда с?йлесесi?. Тек о?ан, ислам дiнiн сiздi? ?ызы?ыз?а ?йлену ?шiн ?абылдаймын, деп ж?рме. Онда бар шаруаны б?лдiресi?.
Иван. Жо-?а! Менi м?лдем а?ыма? деймiсi?! Мен ?з ы?ыласыммен м?сылман боламын. ?йткенi мен Ас?ар а?аны сыйлаймын. Сонды?тан оны? дiнiн де сыйлау?а тиiстiмiн. Ал мамам… мамам ?арсы болмайды. Ол бiр с?зiнде, егер мен православие дiнiнде тумасам, м?сылман болар едiм, деген.
Г?лн?р. И?, Мария т?те ?арсылы? бiлдiрмесе жа?сы болар едi. Ал ендi кетейiк, ма?ан университетке бару керек.
Иван. Мен сенi жеткiзiп тастайын. (екеуi кетедi)
Лариса. Ой, ?андай ?ызы?! Мен де ислам дiнiн ?абылдасам ?айтер екен? Ма?ан ?зi хиджап жараса ма? Алып к?ру керек. Осы бiздi? ?алада хиджап сата мекен? ?лде п?ренже киiп аламын ба. (п?ренже киген ?йелдi? ж?рiсiн келтiрiп кете барады)
ЕКІНШІ К?РІНІС
Сахнада екi адамнан б?лiнiп, шы?ыс жекпе-жек к?ресiнi? бiр т?рiмен жатты?у ж?ргiзiп жат?ан жiгiттер. Оларды? ?стiнде бiркелкi, с?р т?стi униформа. Барлы?ы м?ртсыз ?аба са?алдылар. Оларды? арасында жатты?тырушы ж?р. Ол бiр ж?птан екiншi ж?п?а жа?ындап келiп, жекпе-жектi то?татып ескерту жасайды. Содан кейiн к?рес та?ы да жал?асады. Жiгiттер емiс-емiс ай?айлап ?ояды. ?абдуррахман шейх келедi. Оны? ?стiнде белбеу-портупеялармен та?ып тастал?ан униформа, басында а? с?лде, ая?тарында м?сi. Шейх кiрiсiмен жатты?тырушы жатты?уды то?татады да жiгiттер ?абдуррахман?а ж?здерiн б?рып т?ра ?алады.
?абдуррахман. Ассаламу ?алайк?м, уа рахматулла?и уа барак?т??!
Жiгiттер. Уа ?алайк?м ассалам, уа рахматулла?и уа барак?т??!
?абдуррахман. М?сылмандар! ?лы халифат орнату ?шiн басталатын жи?ад?а дайын болы?дар. Рухтары?ды да, денелерi?дi де шыны?тырып, пай?амбарымызды? зульфикар семсерiндей шы?далы?дар. ?йткенi бiз жа?ын арада исламны? жасыл туын к?теремiз. Бiздi? туымызды? астына ж?здеген, мы?да?ан м?сылман ?осылады. Сонда бiз б?кiл жаманды? атаулыны, б?кiл к?н??арлар мен ?ылмыскерлердi, б?кiл к?пiрлердi жер бетiнен жойып жiберемiз. Алла?ты? сарбаздары! Сол к?нге дайын болы?дар! Л? ил??а иллалла?, М?хаммад расулулла?!
Жiгiттер. Л? ил??? иллала?, М?хаммад расулулла?!
?абдуррахман. (о? ?олыны? ж?дыры?ын жо?ары к?терiп к?терiнкi дауыспен) Алла?? Акбар!
Жiгiттер. Алла?? Акбар!
Бiр жiгiт Ас?арды ертiп келедi. Имамны? ?стiнде тон, басында б?рiк – осыны? б?рi к?ннi? ?ыс екенiн ай?ындап т?р.
