скачать книгу бесплатно
Ас?ар. ?ателесесiз, шейх! Б?л с?мды?, б?л авантюра – бiздi? ?аламызды? т?р?ындарына, б?кiл республикамызды? хал?ына тiкелей ?атысы бар. Мен сiздi д?л осындай авантюризмге баратын а?ыма? деп санамап едiм.
?абдуррахман. Б?л а?ыма?ты? емес. Авантюризм де емес. Б?л…
Ас?ар. Ендi не?! Президент сiздi? мына за?сыз ?рекеттерi?iзге жайбыра?ат ?арап отырады дейсiз бе?! Менде а?парат жо?, сонда да – м?мкiн д?л ?азiр бiздi? ?ала?а ?арай ?скери б?лiмшелер аттанып жат?ан болар. ?ара да т?ры?ыз – б?гiн-ерте? бiздi? ?ала ?оршау?а алынады. Содан кейiн сiздi? алды?ыз?а президенттi? ультиматумы тарс етiп т?спесе ма?ан келi?iз.
?абдуррахман. (?ар?ылдап к?ледi) То?тай т?ры?ыз, Асеке! Менi а?ыма?тар санатына ?осу?а асы?па?ыз. Президент ма?ан емес, мен ?зiм оны? алдына ультиматумды тарс еткiземiн!
Ас?ар ашуланып телефон т?т?асын тастай бередi.
Ас?ар. (Жамал?а б?рылып) Мен кеттiм. ?нымен к?збе-к?з с?йлесу керек.
Жамал. Ас?ар! Менi?ше б?л есуаспен с?йлесу бекер. Естiген жо?сы? ба – президентке ультиматум ?оямын дейдi.
Ас?ар. И?, оны? есi д?рыс емес. Сонда да оны бiрде?е ?ылып то?тату керек.
Жамал. Ас?ар, сен оны ендi то?тата алмайсы?. М?мкiн, кеше ондай м?мкiндiк бол?ан да шы?ар. Ал б?гiн тым кеш ?алды?. Ендi сен ?зiмiздi? ?амымызды ойла. Машина?да бензин бар ма? Не ?ып т?рсы?? Бар, Берiктi мектептен алып кел, Г?лн?р?а телефон со?амын.
Ас?ар. Жамал! Жамал, ты?дашы, мен ?аладан кетпеймiн! Мен кете алмаймын. Д?л ?азiр, бiздi? ?ала?а ?ауiп т?нiп т?р?анда, кете алмаймын. ?зi? ойлашы, ?алай мен, имам, б?рiн тастап, бас сау?алап ?ашып кетпекпiн?! Жо?, мен олай iстей алмаймын. Сен де кетпейсi?, ешкiм еш?айда кетпейдi. Мен ?азiр Берiктi ?келiп тастаймын. Сосын ?ыз бен ?л?а ие болып ?йде отыра т?р. Менi?ше, ?за? отырмассы?дар. Б?л б?лiк к?пке созыла ?оймас. (шы?ып кетедi)
Жамал. ?й, ?айдам. Ж?регiм бiр жаманды?ты, бiр с?мды?ты сезiп т?р?ан сия?ты. Кетпей, ?алып ?ой?анымыз ?шiн ?лi ?кiнемiз бе, Алла бiледi. ?лгi ?ыз ?айда ж?р? (?ызына ?о?ырау шалады) Г?лн?р! Сен ?айдасы?? ?алай ала?дамайын, ?алай ала?дамайын?! К?рмейсi? бе не болып жат?анын! ?й! ??гiменi до?ар! ?йге ?айт! Кетемiз. К?шеде бай?ап ж?р, абайла.
Ол сыпыр?ыш пен ?ала? алып келiп ?йнек сыны?тарын сыпырып жинайды да балконны? iшкi есiгiн жабады. Берiк пен Мария келедi. Берiктi? басы бинтпен та?улы.
Берiк. (шешесiнi? жанына ж?гiрiп келедi, Жамал оны ??ша?тай алады) Мама! Бiз не к?рдiк – бiлесi? бе?
Жамал. (баласыны? та?улы басын ?олымен ?стап зерттей ?арайды) Не болды, Берiк? ?атты жара?аттанды? ба?
Берiк. (шешесiнi? ?олын басынан алып тастайды) ?! Еште?е емес! Танк г?рiлдеп бiздi? мектептi? жанына келгенде бiз терезеден ?арап т?р?анбыз, сосын зе?бiрегiнен г?рс еткiзiп ат?анда ?йнектердi? быт-шыты шы?ып ?шты да кеттi. Сонда бiр шыныны? сыны?ы ма?дайыма тиiп кеттi.
Мария. (Жамал?а жа?ындап келiп Берiктi? иы?ына ?олын ?ояды) Жарасы тере? емес, с?л ?ана сызып ?ттi. ??дай са?тады.
Берiк. И?, ж?й тек сызып ?ттi. Еште?е емес. Мен басымды та?байын деп едiм, Мария Петровна болмады. (Мария?а ?арайды)
Жамал. Жарайды, еште?е етпес. Берiк, сен бар, жинал. Бiз жол ж?ремiз. Джинсы? мен бiр-екi к?йлек ал, тiс щетка? мен паста?ды рюкза?ы?а сал. (баласын б?лмесiне ?арай итерiп жiбередi де Мария?а б?рылады) Маша, кел, отыр, шай iшiп алайы?. Мына о?и?алар ауыз кептiрдi (екеуi шай?а отырысымен ?она?ына шай ??йып берiсiмен) М?, печеньеден ал.
Мария. (шайдан бiр-екi ?рттап) Рахмет, тама?тан ас ?тпейдi. Не iстерiмдi бiлмей отырмын. Ал сендер не – кететiн болды?дар ма?
Жамал. Мен кеткiм келедi, бiра? Ас?ар к?нбей т?р. Ол кете алмаймын дейдi, жама?атымды тастап ?айда барамын дейдi. М?мкiн о?ан ?арамай, балаларды алып тайып отырам ба. Ал сендерге кету керек.
Мария. И?, мен де соны ойлап отырмын. Бiра?, Ваня… ол… сен еште?е бiлмейсi? бе?
Жамал. Не ж?нiнде?
Мария. Ол ?лгi шейхтi? партиясына кiрiп кетiптi. Мына аласапыран басталысымен о?ан ?о?ырау шалып, ?аладан кетейiк, деп едiм, ол мен еш?айда кетпеймiн, мен партия м?шесiмiн, бiз ислами автономия ??рып шари?ат за?ын орнатамыз, демесiн бе. Сол жерде ??лай жаздадым! Бiз еш?айда кетпеймiз, бiзге еш?андай ?ауiп т?нiп т?р?ан жо?, дейдi. Ендi мiне – не iстерiмдi бiлмей отырмын.
Жамал. ?й ?айдам, д?л осы с?здi жа?а Ас?ар да айтып едi. Ал мен бiр с?мды? боларын сезiп т?рмын. Менi? са?ан беретiн ке?есiм – м?мкiндiк барында ?аладан шы?ып кет. Ерте? ?лгi шейх ислам дiнiн ?абылда десе не iстейсi?? Ларисаны ал да кет. Ал Ваня – ол ендi бала емес, ?зiнi? а?ылымен ?мiр с?ргенi д?рыс болар. Тек ?ана б?лар ?з а?ылымен ж?ргенге ??самайды. ?лгi шейх ?абдуррахманны? ы?палына т?сiп кеткен. ?не, Ас?арды да алдап со?ты. Ас?ар оны? т??керiс дайындап ж?ргенiн бiлiптi. И?, Ваня да оны бiлдi. Бiра? жап-жас жiгiттен не с?райсы??! Ж?не де ол Ас?арды? со?ынан ерiп ж?р. Ол ?зi ислам дiнiн Ас?ар ?шiн ?абылда?ан жо? па.
Мария. Жо?, ол ислам дiнiн Г?лн?р ?шiн ?абылда?ан. Ж?не Ас?ар сол партияны? м?шесi болма?ан к?рiнедi.
Жамал. И?, Ас?ар партия ?атарына кiрген жо?. Бiра? ол жиналыстарына ?атысып ж?рiптi. Ал шейх Ас?арды? м?сылмандар арасында?ы беделiн пайдаланып, жастарды, гарнизонны? офицерлерiн ?зiнi? ы?палына т?сiрiп ал?ан?а ??сайды. Оларды? б?рi Ас?ар мен ?абдуррахманны? iсi бiр деп ж?рген ?ой.
Мария. Сонда оларды? iсi бiр емес пе?
Жамал. И?, Ас?арды? айтуынша, екеуiнi? жоспары бiр. Алайда, Ас?ар сол жоспарды т??керiс ар?ылы ж?зеге асыру?а ?арсы болыпты.
Мария. Ендi Ас?ар не iстемекшi?
Жамал. Не iстесiн?! Ол ендi еште?е iстей алмайды! Шейх ендi о?ан ??ла? та аспайды, ол ?зiнi? дегенiне жеттi. Жо?, кету керек! Жол ашы?та кетiп ?лгеру керек. Ас?ар жама?атын тастай алмаймын дейдi. М?мкiн со?ан ?арамай, балаларды алып тайып отырсам ?айтедi, ??
Мария. Бiлмеймiн. ?рине, балаларды? жа?дайын ойлау керек. Бiра?, сендерге ?ауiп т?нiп т?р?ан жо? т?рiздi.
Жамал. ?й, ?айдам! Кiмге ?андай ?ауiп т?нiп т?р?анын кiм бiледi?!
Г?лн?р мен Иван келедi. Иванны? ?стiнде «?л-хизб» жаса?тарыны? униформасы. Белбеуiнде тапаншаны? сауыты бар.
Г?лн?р. С?леметсiз бе, Мария т?те.
Мария. С?леметсi? бе, Г?лн?р.
Иван. С?леметсiз бе, Жамал т?те.
Жамал. (жiгiтке тесiрейiп ?арап т?рып) С?леметпiз… Ваня. Сенi тану ?иын, ?стi?е не киiп ал?ансы??
Г?лн?р. (жiгiтiнi? абыржы??ырап т?р?анын сезiп ал?а шы?ады) ?алада не бол?анынан хабардарсыздар ма?
Жамал. (?атал ?нмен) Сен ?айда ж?рсi??!
Г?лн?р. Бiз орталы?та болды?. Онда…
Жамал. (с?зiн б?лiп жiберiп) Онда со?ыс болды! Сен ?зi?е ?андай ?ауiп т?нiп т?р?анын бiлдi? бе?!
Г?лн?р. Мен Ваняны? жанында болдым.
Иван. Жамал т?те, сiз ол ?шiн ала?дама?ыз. Бiзге еш?андай ?ауiп т?нген жо?. Бiз…
Жамал. Сен не – путчист болып кеткенбiсi??!
Иван. Жо?, бiз путчист емеспiз.
Жамал. Сонда кiмсi?дер? Сендер емес пе за?ды ?кiмет орындарын ??лат?ан!
Иван. Жамал т?те, олай деме?iз. Бiзде бол?ан ?кiмет за?ды емес едi. Ал бiз ендi на?ыз за?ды ?кiмет ??рамыз.
Мария. (Жамал?а) Б?лар?а ендi бiрде?е деудi? ?зi бекер! Б?лар шейхтi? ауыздарына салып берген с?здерiн ?айталаумен ?лек.
Иван. Олай емес, мама! Мен ?з еркiммен ?л-хизб партиясыны? м?шесi болдым, ?з еркiммен бiздi? за?сыз билiктi ??лату?а шешiм ?абылдадым. Хазiретi шейхтi? басшылы?ымен бiз ?о?амды Алланы? тура жолына жетелеймiз. Бiз…
Жамал. Тоза??а жетелейдi сенi? хазiретi шейхы?! От?а т?сiредi!
Г?лн?р. Мама! Не болды сонша Ваня?а ш?йiлiп!
Жамал. Ендi не iсте дейсi?? ?лтiр, ?рте, ?ыр, жой, дейiн бе?!
Г?лн?р. Кiм ?ырып-жойып жатыр?!
Жамал. ?ырып-жойма?анда не ?алды?! (терезе жа?ты н?с?ап) ?не, ?ара ?зi?, полиция б?лiмшесiнi? не бол?анын. Сонда бiреу тiрi ?алды деймiсi?? Танктi? зе?бiрегiмен тал?андал?ан ?йде кiм тiрi ?алушы едi!
Г?лн?р терезеге беттей бергенде далада та?ы жарылыс болып, ендi балконны? iшкi есiгi тарс ете ашылып, ?йнектерi к?л-тал?аны шы?ып шашылады. ?ыз шы??ырып жiберiп керi шегiнiп кетедi. Иван оны ??ша?тай алып денесiмен ?ор?алайды. Жамал мен Мария б??ып ?алады.
Берiк. (ж?гiрiп келiп терезе ар?ылы к?шеге ?арайды) О! ?ара?дар, Абылайханны? к?л-паршасы шы?ыпты.
Жамал. Берiк! (баланы? жанына жетiп барып оны керi тартып алады) ?ле алмай ж?рмiсi?, сорлы бала?!
Берiк. ?оры?па, бiттi, ендi еште?е болмайды.
Жамал. (баласын ?зiне ?ысып к?шеге к?з тастайды) И?! Ендi Абылайханны? ескерткiшi кiмге б?гет болды екен?
Мария. Басталды! Ендi ?алада?ы б?кiл ескерткiштер ??латылады. Бюсттер мен барельефтер тал?андалады. Мекемелер мен м?ражайда?ы суреттер ?ртеледi.
Жамал. Е-е! Б?л есуастар тек ?ана ескерткiш пен суреттердi ??ртумен шектелсе жарар едi. Сурет пен м?сiндерден кейiн адамдарды? ?здерiн ??рта бастамаса. (Иван?а ?арайды)
Иван. (Г?лн?рды ?олынан тартып есiкке ?арай беттейдi) Ал, бiз кеттiк.
Жамал. Бар, бар! ?ыр, жой, жар, ??лат! ?лтiр! Тек ?ана Г?лн?рда ж?мысы? болмасын. Ол ендi са?ан жо?.
Г?лн?р. (Иванмен кетуге ы??айланып) Мен ?азiр келемiн.
Жамал. (?ызыны? жанына барып оны? ?олын жiгiттi? ?олынан ж?лып алып) Жо?, сен еш?айда бармайсы?! (бас?а б?лменi? есiгiне ?арай итермелеп) Бар, жинал, кетемiз.
Г?лн?р. Кетемiз?! ?айда?
Жамал. ?зiрше бiлмеймiн, ?йтеуiр осы ?аладан шы?ып кетсек бол?аны.
Г?лн?р. Папам да кете ме?
Жамал. Кетпегенде не?! Оны осында, мына есуастарды? арасына ?алдырып кетпекпiсi??
Г?лн?р. Бiлмеймiн. Папам имам емес пе.
Жамал. Имам болса не?!
Иван. Жо?, Ас?ар а?а еш?айда кетпеуге тиiстi.
Жамал. Иван! Отбасымызды? м?селесiн ?зiмiзге шешуге р??сат беретiн шы?арсы??!
Иван. ?, и?… кешiрi?iз. Ал, мен кеттiм… (кетiп бара жатып есiк алдында б?геледi, Г?лн?р да келесi б?лменi? есiгiнi? алдында то?тап, екеуi бiр мезгiл бiр-бiрiне ?нсiз ?арап т?рады да шы?ып кетедi)
Мария. (?лын к?зiмен шы?арып салып Жамал?а б?рылады) И?, б?ларды тез арада то?татпаса, б?лдiредi талай iстi!
Жамал. То?тататын шы?ар. Президент б?л б?лiкке жай ?арап отырады деймiсi?. Тиiстi шара ?олданар.
Мария. И?, ?кiмет ?арап отырмайды. Жарайды, мен кеттiм. ?лгi Лариса ?айда ж?р екен? Соны аламын да кетемiн. Облыста?ы а?ама барып уа?ытша паналармыз. Ал Ваня ?алса – ?алсын. Ол ендi бала емес.
Жамал. (??рбысын шы?арып салып) Аман-сау кездескенше, Маша. Жолдары? болсын.
Мария. Сау бол. Сендерге де о? сапар тiлеймiн. М?мкiн, жа?ын арада ?айтып келiп кездесермiз.
Жамал. М?мкiн… (Марияны? со?ынан есiк жабылысымен) м?мкiн, бiз еш?ашан бiр-бiрiмiздi к?рмеспiз. Алла бiледi, ендi не болатынын.
Т?РТІНШІ К?РІНІС
Сахнаны? ар?ы ?абыр?асында мешiт суреттелген декораия. Декорацияны? бергi жа?ында м?сылманша киiнген жiгiттер мен ?ыз-келiншектер, а?айлар мен же?гейлер, а?са?алдар мен ?жейлер т?р. Сахнаны? ортасында адам?а д?ре со??анда кiсендеп ?оятын ба?ан. Ж?мысшылар а?ашты? дi?iн ?келiп ?ояды. Та?ы бiр ж?мысшы ?асапшыны? балтасын ?келiп дi?ге ?адайды. Дi? мен балтаны к?рген ж?рт шуласып кетедi. (немесе осыны? б?рi сахна к?лемiнде жо?, тек ?ана адамдарды? с?здерiнен аны?тау?а болады)
Бiрiншi адам. Ба?анды не ?шiн орнат?ан?
Екiншi адам. ?ылмыскерлердi д?ре со?арда кiсендеп байлап ?ояды.
Бiрiншi адам. Ал балта мен дi? не ?шiн керек?
Екiншi адам. ?ылмыскерлердi? басын алу ?шiн!
Бiрiншi адам. Кет ?рi!
Екiншi адам. И?! Б?лар сенi ?ке-к?ке демейдi. ?ылмысты болды? ба, к?н??а батты? ба – ?олма ?ол басы?ды алады.
?шiншi адам. ?й! Т?к бiлмесе? ж?ртты бекер д?рлiктiрмей ж?й т?р. Балта мен дi? ?рыларды? ?олын шабу?а керек.
Бiрiншi дауыс. Б?се! Басын алады дегенi…
Сахнаны? бiр жа?ына «?л-хизб» партиясыны? ?арулы жаса?тары келiп сап ??рады. Оларды? белбеулерiнде тапаншаны? сауыты, ?олдарында резе?ке шо?пар. Сахнаны? бергi бетiнде, к?рермендерге ?ырын берi?кiреп ?стел т?р, оны? бiр жа?ында ?ш орынды? т?р. ?ази келiп орта??ы орынды??а жай?асады. Оны? со?ынан, ?олында ?алы? д?птерi бар хатшы келедi де ?азиды? сол ?олында?ы орынды??а отырып, д?птерiн ашып, ?аламын алып бiрде?е жаза бастайды. Оларды? со?ынан, жендеттер мен к?мекшiлерiн ертiп ?абдуррахман келедi. Шейх униформа киген, басында с?лде, ?олында ?амшы, ая?ында етiк.
?абдуррахман. (о? ?олын ?амшысымен бiрге кеудесiне басып) Ассаламу ?ал?йк?м!
Топтан бiр-екi дауыс. Уа ?ал?йк?м ассалам!
?абдуррахман. М?сылмандар! Б?гiнгi к?н тарих?а кiретiн к?н. ?йткенi ?азiр, ?аза? жерiнде бiрiншi рет, шари?ат соты ?тпек. Бiз к?п уа?ыт за?сыз ?мiр с?рдiк. ?йткенi б?рын?ы за?-сыма?тарды адамдар ойлап шы?ар?ан. Ал шари?ат за?ы – ол Алла?ты? за?ы! (?азыны н?с?ап) Мына м?сылманды мен ?зiмнi? ?мiрiмен ?азы етiп та?айындадым. ?азы, б?рын?ы сот-сыма?тар?а ?ара?анда ?те ?дiл, за?ны? б?рмалауына жол бермейдi, пара алмайды, ?йткенi ондай ?ылмыс ?шiн Алла?ты? алдында жауап бередi. ?рине, б?рын?ы сот-сыма?тар да Жарат?анны? алдына барады, бiра? олар оны бiлмедi, олар о?ан сенбедi. Олар ?здерiнi? ?ылмыстарын ж?рт?а бiлдiрмей ба?ты. Алайда, Алла?тан еш н?рсенi жасыра алмайтынын ойламады. Ал, ендi к?п с?зге бармай, Алла?ты? атымен бастайы?. Бисмилл?!
?азы. Бисмилл?!
?абдуррахман. (к?мекшiлерiне) К?не, ?келi?дер ?ылмыскерлердi.
К?мекшiлерi екi ?ызды алып келедi. Бiрiншi ?ызды? б?тында денесiмен бiр болып жабыс?ан, ар?ы жа?ынан б?кiл б?ксесi ай?ын к?рiнiп т?р?ан дамбал т?рiздi бiрде?е. Екiншiсi тым жас, б?тында джинсы, джинсы мен ?стiндегi топик деген ?ыс?а киiмнi? арасы ашы?, ?ызды? кiндiгi к?рiнiп т?р. Толы? ?ыз ашулы, ал жас ?ызды? ж?зi ?рейлi.
?абдуррахман. Б?л не деген батпан ??йры?, ен далада жат?ан ??йры?! (?ызды? арт?ы жа?ынан ?амшымен тартып жiбередi – ?ыз шы??ырып iлгерi жылжып кетедi, бiра? шейхты? екi к?мекшiсi оны орнына ?айтарады)
Бiрiншi ?ыз. А-ай! Неге ?расыз?!
?абдуррахман. ?рма?анда не iстейiн? Сипа деймiсi??
