Платон Ламутскай. Нимкакич

скачать книгу бесплатно

Үстээх үөҥэс сарыытын
Хайыта тэбиэлээччи
Оҕо дэнэр аарыматын.

«Маннык сүдү сонуну…»

Маннык сүдү сонуну,
Кырдьык сөҕүмэр быһыыны
Үөһээ халлаан диэкиттэн,
Олох дьолун түстээччиттэн
Таҥнары өҥөйөн көрдүлэр,
Ханнык оҕо төрөөбүтүн
Билгэлээн көрөн бардылар,
Уолу бэлиэҕэ ыллылар.

«Маны көрөн Орто дойду…»

Маны көрөн Орто дойду
Аймах дьоно мустаннар,
Үҥүүлэрин ууналаатылар,
Үөрэ-көтө айхаллаатылар,
«Алике! Алике!» – диэтилэр.
Ону билэн аллараттан
Өксүөннээх тыал түстэ,
Этиҥнээх ардах кутта.
Ариҥка оҕонньор өҥөйөн
Тылын салбанан барда,
Ынчык бөҕөтүн түһэрдэ.

«Дьэ онтон эһэтэ…»

Дьэ онтон эһэтэ,
Дууһата хомойуоҕа диэн,
Муннугар силиинэн бистэ,
Хоһуун буоллун диэн эбэтэ
Муустаах тымныы уунан сууйда.
Алгыс үтүөтүн алҕааннар,
Инникитин түстээтилэр,
Малааһыны тэрийэннэр,
Дьону-сэргэни үөртүлэр.

«Үөрүү-көтүү ортотугар…»

Үөрүү-көтүү ортотугар
Кырдьаҕастар сылыктааннар
Оҕо хоһууна чинчилиннэ,
Дьүлнэкун диэн аат бэрилиннэ.
Такымын иҥиирин көрөн:
«Аҕатын эрэ туйаҕын
Хатарыах оҕо», – дэстилэр.
Мантан ыла кинини
Им-дьимкээн ииттилэр,
Күҥҥэ да көрдөрбөттүү
Күндүтүк туттулар.

«Күөх оттуу үүнэр оҕобут…»

Күөх оттуу үүнэр оҕобут,
Баардаах баара өтөн, уолбут:
Үстээҕэр үчэһэ үрдүгэр,
Биэстээҕэр эһэҕэ киирэр,
Тоҕустаах лөкөйү соһор.
Онтон ыла аҕата куруук,
Бэйэтин тэҥнээҕин курдук,
Уолун эрчийэр идэлээх.
Атаҕар чэҥкээйилээх
Хайаны өрө сүүрдэрэ,
Уоттаах чоҕунан быраҕан
Аһырык оҥороро,
Кэнниттэн ыппыт оҕун
Тиҥилэҕинэн хаптарара.
Онтон ыла уоллара
Аһырык чинчилэннэ,
Туоллан киһи ахан буолла.
Тыаҕа бултана сүүрэр:
Муостаах күтэрэттэри
Муостарыттан сыһан таһар,
Күтүр киҥнээх адьарайдары
Сабырҕахтарыттан сыһар.
Кэргэннэнии
Уол дьүһүнэ
Симиллибиттии лаппаҕар,
Бодолоох эбит Дьүлнэкун:
Дараҕар кэтит сарыннаах,
Маҥан төгүрүк сирэйдээх,
Хара өрүү баттахтаах,
Буут эти уурталаабыттыы
Лоппоруспут быччыҥнардаах,
Дүлүҥ саҕа сотолордоох —
Чахчы бухатыыр көрүҥнээх,
Киһи киэнэ модьута эбит.

«Тоҕуһуттан сэрииһит дьонун (хөнэллэрин)…»

Тоҕуһуттан сэрииһит дьонун (хөнэллэрин)
Бэйэтин тула хомунна,
Эрчим хорсун походтарга
Бааттаах аата ааттанна.
Киһи буолар кэскили
Тэринэр кэмэ уолдьаста.
Ол гынан баран, доҕоттор,
Дьээбэ киһи дьээбэтик
Кэргэҥҥэ тиксибит эбит.
Дьэ ону анаан иһит.
Дьэ маннык диэн мин кэпсиим.
Сырыы киһи ибэдьитэ,
Булчут киһи томадьыта,
Биир сиргэ олоруо дуо,
Түбүнэрин тохтотуо дуо?
Ол сылдьан ийэтигэр этэр:
Дьүлнэкун:
Ийэ, сарсын ыраах барабын,
Этэрбэспин алта хос уллар.

«Ийэтэ сөҕө-махтайа…»

Ийэтэ сөҕө-махтайа,
Түүннэри, күнүстэри түбүйдэ,
Үйэҕэ да тэстибэт гына
Уллуҥнаан бүтэрдэ:
Мэнээх киһиэхэ анала суох,
Арай бухатыыр кыайыа.
Кырдьык даҕаны биһи уолбут
Ааттыын ааттаах бухатыыр,
Сүдү атаҕар кэтэн,
Санаата дьэ ситэн
Сэбин-сэбиргэлин иилиннэ,
Ыраах бултуу аттанна.
Арай
Үрэх уҥуоргутугар түбэҕэ
Аарыма кыылы өлөрөн
Сүлэн астыы олордоҕуна,
Кэлин өттүттэн киһилии
Саҥа дорҕооно иһиллибит.
Ол хоту өҥөйөн көрбүтэ,
Батыйанан дайбаары гыммыта,
АнарааҥІыта киһилии саҥалаах
Хагдаҥ эһэ энэлийбитэ,
Аҥаар мааны атаҕынан
Муннун саба туттан,
Кырыытынан кылыылаан
Саҥа саҥалаах буолбута.
Эһэ:
Һэ! Һа! Дьаа, абыраа!
Миигин өрүһүй, харыһый!
Саатар өһөҕү да бэрсиий!
Ыран өлөр кэллэ дии,
Ас көрдөөн булбакка дьүүкэрдим,
Абыраа, өрүһүй! Ар-ар!

«Дьүлнэкун саҥата суох…»

Дьүлнэкун саҥата суох
Кыылын буутун үІүлүттэ.
Кырдьык итэҕэйэн онно
Аһына одуулуу олордо.
Эһэтэ аһыы сатыыр, мүлүктүүр,
Айаҕыттан эт куота турар.
Эһэ:
Дьүлнэкун, бэрсибиккин дэ кыайбатым.
Үйэлэргэ чөлэпкиннэммитим,
Айахпын туора үүннэммитим.
Ону эн эрэ босхолуургар
Онир анаан кэбиспиттэр.
Кытаат, дьа, абыраа даа!
Кисо-кисо![7 - Кисо-кисо – хос тыл.]

«Дьүлнэкун хас да хос куйаарга…»

Дьүлнэкун хас да хос куйаарга
Эриэһин тимирин ылан
Батыйанан бысталаабыта,