скачать книгу бесплатно
ЁВУЗ БУЛАНТ БОҚИЛАР
Mualliflar jamoasi
ЁВУЗ БУЛАНТ БОҚИЛАР
Ёвуз Булант Боқилар 1936 йил 23 апрелда Сивас шаҳрида туғилди.
Илк ва ўрта маълумотни Сивасда, Ғозийантепда олиб, Малатяда тамомлади.
1960 йилда Анқара УниверситетинингҲуқуқ факултетини битирди. Тўрт йил
Анқара Радиосида ишлади.1969-1975 йиллар орасида Сивасда адвокатлик қилди. Бир ора Бошвазирликнинг Тупроқ-Чорва Ислоҳоти Мусташорлигида ( Бошвазир-ликнинг жойлардаги вакили сифатида) Ҳуқуқ Мушовири (маслаҳатчиси) бўлиб ишлади.
1976-1979 йиллар орасида Анқара ТВсига ишга қўйилди. Турли маданий дастурлар тайёрлади ва эфирга тақдим қилди. Туркия Радио-Телевидениеси марказидан Маданият Вазирлигига Мусташор ёрдамчиси ўлароқ иш юритди.
1980 йил 12 сентябр зарбаси (ўша вақтда юз берган ҳарбий тўнтариш)дан бир муддат кейин Вазирлик Мушовирлигига олинди, яъни МаданиятВазирлигидан Бошвазирлик мушовирлигига ўтказилди. Шу ердан ўз илтимосига кўра меҳнат нафақасига кетди.
Турли газеталар ва журналларга фиқралар-мақолалар ёзди. Бир ора ТВ каналида бутун турк жумҳуриятларини англатувчи “Бизнинг туркимиз” дастурини юритди. Айни каналда “Сўзнинг тўғриси” номли маданият дастурини экранларга чиқарди.
Китоблари ва ТВ дастурлари туфайли унга 32 марта мукофот берилди.
Дастлабки шеърлари “Қўбуз” ва “Ўрхун” журналларида кўзга ташланди.
1964 йилдан кейин кўпинча “Ҳисор” журналида чиқа бошлади. Сўнгра тўрт шеърий китоби – “Ёлғизлик” (1962), “Чакмон” (1971), “Дувоқ”(1971) ва “Сенинг-ла” (1980) босилиб чиқди ва бу китобларининг ҳар бири 3-4 марталаб қайта-қайта нашр этилгач, ҳаммасини бир сайланмага жамлаб 2001 йилда “Хирмон” номи остида чоп қилдирди.
Ёвуз Булант Боқилар яна йўл хотиралари, адабий портрет жанрларида ҳам баракали ижод қилган. Унинг “Туркистон, Туркистон”, “Жоним Озарбайжон”, “Ускупдан Косовагача” номли хотира китоблари, “Ошиқ Вайсал”, “Меҳмет Окиф” каби адабий таҳлил китоблари шулар жумласидандир.
Шоир ўтган аср 1980 йилда, ҳали Совет – Туркия муносабатлари таранг бўлган бир замонда, Маданият Вазирлигининг масъул ходими сифатида Тошкентда бўлиб ўтган халқаро кинофестивалга қатнашди. Ёвуз Булант Боқилар раҳбарлигидаги турк ҳайъати Туркиянинг “Олмония –аччиқ ватан” номли кинофилмини намойиш қилди.Фестивалдан сўнг саёҳат қилиб, бутун Тошкентни, Самарқанд ва Бухорони кезишга муваффақ бўлди. “Туркистон, Туркистон” ана шу саёҳатлар натижасида ўтган асрнинг 80-йилларида ёзилган йўлёзмалар китобидир.
Мен унинг бу асарини 2008 йилги 11- нашридан таржима қилдим, Хирмон” номли сайланмасидан бир қанча шеърларини ҳам ўзбекчага ўгириб, ўқувчилар ҳукмига ҳавола этдим.
ТУРКИСТОН, ТУРКИСТОН
ИЧИДАГИЛАР
Ўнгсўз : “Оқшом бўлди, ҳазинландим мен яна”....................................
Бир шеър – бир васият, бир изоҳ............................................................
Турк байроғин кўрганда бошимиз кўкка тегар......................................
Гўзалим Тошкент -1..................................................................................
Туркмиз, туркни чиқирамиз.....................................................................
“Бўғрамак-чўғрамак”суҳбатидан бир гўзал уйғур уйига.......................
“Онатўлига биздан-да миллионларча салоооом!”.
“Онатўлига биздан-да миллионларча салоооом!”..................................
Тошкентда бир жума намози....................................................................
Тошкентда бир Диёрбакирли....................................................................
Тошкент театрида мудҳиш бир ўйин: “Жон фидо”................................
“Айтмадимми нозли ёрим мен сенга” ёки “Марҳамат жанозага”........
“Ёооорнинг ўн саккиз ёооши, ёоооринг қоп-қора қооши”...................
“Ўзбек нима дегани? Ўзбек! Ўзбек!”.......................................................
“Доништой ким?” ...........................................................................
Гўзалим Эскишаҳар Тошкент-II ...............................................................
Самарқанд сари...........................................................................................
Темурнинг турбасида (мақбарасида).....................................................
Бир колхозда қўрқмай берилган тушлик емаги.......................................
Муҳташам Самарқанд................................................................................
Муборак Бухоро.........................................................................................
Ўрду! Ўрду! Ўрлу! Маланият! Илм! Техника!........................................
“ХИРМОН” тўпламидан айрим намуналар:
Туркиям, она юртим, сабабим, чорам...................................................................
Буюк достон......................................................................................................
Мен Шарқлиман..................................................................................................
Туркистон..............................................................................................................
Сени авхтараман дали девона......................................................................
Онамнинг қўшиқлари.........................................................................................
Сивасда йўқсул болалар.......................................................................................
Чақириқ................................................................................................................
Лицейли қиз.........................................................................................................
Сенмисан?...............................................................................................................
Мактуб .........................................................................................................................
Бир қорли кечада сени ўйлашлар...............................................................................
Сен сен сен.................................................................................................................
Ёруғим, нозлигим, ўйчаним.......................................................................................
Айтмабмидим?...........................................................................................................
“ОҚШОМ БЎЛДИ, ҲАЗИНЛАНДИМ МЕН ЯНА”
Ўнгсўз
“Туркистон, туркистон”нинг биринчи нашри 1986 йилда босилди. Китобнинг 7-нчи нашри 1997 йилга оиддир. 11 йил давомида 35.000 ўқувчиси билан қучоқлашган бир китоб.Шу рақамга кўра инонаманки, “Туркистон, Туркистон” деярли 100 минг киши томонидан ўқилди. Чунки бу саёҳатнома YOK томонидан, барча университетларимизга тавсия этилди. Баъзи университетларимизда манба китоб сифатида ўқитилди. Баъзиларида, ёпрдамчи дарслик сифатида ўқувчиларга етказилди.
Еттинчи нашридан 10 йил кейин “Туркистон, Туркистон”ни янгитдан ўқувчиларнинг диққатига ҳавола этдим. Шу муносабат билан баъзи бир айтар гапларим бор:
1986 йилдан то бугунгача бу йўлёзмаларим ҳақида айтилган ва ёзилган
нарсалар янги бир китоб бўладиган бир ҳолдадир.
Билишингиз лозимки, Туркистон таассуротларимни кўзёшларим дарё -дарё бўлиб йиғлаб ёздим. Бир қанча кимсадан ҳам, китобимни айни ҳассосият билан ўқиганларини ўқидим ва ё тингладим.Буерда менга келган мактублардан фақатгина биттасини сизга ҳам очиб кўрсатаман: 19.10. 1987 тарихида , Диёрбакир Махсус Аскарий Жазоуйидан ёзган АҳметБошарслон, 8 саҳифалик мактубининг сўнгида дейдики:
“Муҳтарам Оғабей! (Туркияда ўзидан катта акага шундай дейишади)
Биз, Диёрбакир Махсус Аскарий Жазоуйининг Д Блокининг 18-нчи палатасида ётган 25 кишимиз. “Туркистон-Туркистон” китобингизни бизнинг палатада йиғлаб-йиғлаб ўқимаган қолмади. Мен ҳам уни шундай туйғу селиичи-ла ўқиббитирдим.Сиз бу китобни,айни пайтда, отангизга ва боболарингизга бир раҳмат василааи бўлсин деб ёзгансиз. Биз ҳам бу ерда ота-боболарнгизнинг руҳига бахшида этиш учун Қуръони Каримни хатм этдик.Бундан ташқари, отангизнинг руҳи учун 70 минг калима-и тавҳид йўлладик. Бу 29 октябр пайшанба куни пешин намозидан кейин,дуолар билан бирга руҳларини хабардор қилажакмиз. Билиб қўйинг, деб ёзяпман.Сиз ҳам бизларни дуоларингизда унутмангиз!”
1987 йилда Маданият Вазирлигида вазифали эдим. Ишлайдиган хонам Улусдаги ТВММнинг иккинчи қаватидайди.Ағмет Бошарслонни ўқиганда, ичимда ёйли тамбурлар инграй бошлади. Орқадошларимнинг ёнида ўтиролмадим.Ўзимни аранг ташқарига отдим. Улусдан Тонгтуған Майдонига, у ердан Южетепа маҳалласидаги уйимизгача кўзёшларимни арта-арта борардим.
Бундай қанча мактуб олдим!
Бундай қанча кишини тингладим!
Бироз кейин бу китобнинг илк бўлимида танишажагимиз Аҳиска туркларидан Жамбуллу Жуманинг айтгани каби: Мусулмоннинг кўзи ёшли бўлади!
Энди мен , китобимнинг 8-нчи нашри муносабати билан, янги бир сўз ёзиш мажбуриятидаман. Шу тариқа, барча ўқувчиларимга ҳам юрагимнинг тили билан мингларча раҳмат айтиш, ҳамда Туркистон, Туркистон туфайли бошимга келган балоларни қайдай бўлса, шундай ёзишни истайман.
Ким нима деса, деяверсин! Ким қандай юрса,қандай бақирса, ким қандай гап-сўз қилса қилаверсин! Мен ҳам ўз достонимни, қилган ишимни,инончимни, фикриётим-ни ёзяпман, айтяпман: мен пастда ким бўлганлигим, ўртада кимлигим, устда кимлигим, аршда кимлигим “Алҳамдулиллоҳ Туркликдир”. Мен қанчалик Турк бўлсам, шунчалик Мусулмонман. Ўрни ва вақти-соати келганда, умримнинг бу гўзал нақшини ҳар касга кўрсатишга уриндим.
Радиоларимизда дастурларми қилдим? Ҳар баҳона билан Туркнинг ва
Исломнинг гўзалликларини ўртага қўйдим.
ТВларимизда менга фурсатми берилди? Онатўлида эски турк бошкентлари, Оврупода Турк излари каби дастурлар билан Туркликни ва Исломни кўтармакка, севдирмакка ғайрат қилдим.
Янги Турк Жумҳуриятлари борасида Давлат ТВсила 66, Сомонйўли ТВмизда 35 марта далиллар билан нақшланган дастур тайёрладим ва тақдим этдим.Туркистон ва Озарбайжон турклигини Туркия туркларига танитиш ва айни чоғда севдириш учун амалга оширганим бу 101 ТВ дастури билан, назаримда,бугунгача рекорд менинг қўлимдадир.
Турли муносабатлар билан эски турк юртларигами кетдим? “Ускупдан Косовага”, “ Туркистон, Туркистон” каби китобларим билан миллатимизнинг, тарихимизнинг ўтмиши ва бугуни орасида кўприклар қуришга ҳаракат қилдим. Кўрганларимни шунчаки ёзиш билан кияояланиб қолмадим, даъват қилинганим турли шаҳарларимизда, Яҳё Камолнинг ифодаси билан ацйтганда: “Маҳзун чегараларимизнинг ташқарисида қолган” миллатдошларимизни, уларнинг турли масалаларини биқиб сиқилмасдан тушунтиришга ҳаракат қилдим. Булардан ташқари, “Турон шеърлари” ҳам ёздим, ўқидим.
Аҳмет Қобоқли “Турк адабиёти тарихи”китобида дейдики: “Жумҳурият давримизда Турон шеърлари ёзган уч шоиримиздан бири Ёвуз Булантдир(бошқа иккиси Ниёзий Йилдирим Генч Усмонўғли ила ДиловарЖебежи).” Марҳум Қобоқли устозимиз, “Тамалларнинг дурушмаси” (кураши) номли кўп муҳим китобида яна менинг исмимни зикр этиб дейдики: “Бу ёзарларимиз ташқи турклар билан боғлиқ хулосаларини, қарашларини ҳар ерда ёзишлари вв изоҳлашлари керак!”
Тўғри айтади, аммо Туркияда Туркистондан, Озарбайжондан баҳс қилиш бир пайтлар на қадар қийин эди. Ҳатто на қадар таҳликали эди. Мен ўша қийнчилик-ларни бошимдан ўтказган, у таҳликаларни билган бир кимса сифатида ёздим, сўзладим.
Бугун 70 ёшдаман. Нақ 52 йилдан бери бу муқаддас даъвонинг ичидаман.Бу сура чорчавасида кўрдимки: Туркияда, жуда жиддий бир турк душманлари бор. Бу, менинг кўп самимий қаноатимдир. Ҳатто у қадарки, бир замонлар: “Туркияда Турк душманлиги”деган бир китоб ёзишни ҳам ўйлагандим.
Масалан, биз 1914 йилда Ғарб жабҳасида руслар билан олишаркан, минг йилдан бери биз билан бирликда яшаган армани ватандошларимизнинг хиёнатига дучор бўлдик. Арманилар русларнинг, инглизларнинг, французларнинг ўйинларига ўйнаб бизни орқадан урдилар. Мингларча эмас, ўн мингларча одамларимизни жомеларга, охурларга тўлдириб тирик-тирик ёқди-лар. Қудуқларни тўлдирдилар, дарахтларга, симёғочларга боғладилар. Парча-парча қилдилар! Хўш, аммо нима учун? 1071 йил Малазгирт зафаридан, 1914 йил ги Жаҳон урушига қадар кечган давр ичида биз арманиларга “Кўзингизнинг устида қошингиз борми? ” дегандикми? Йўқ! Йўқ! Йўқ!
Аксинча уларни содиқ фуқаромиз сифатида билгандик.Ўзимиздан кетмадикки, масалан,асли Зайтун Арманиларидан бўлган девсифат Халил Пошони, 1616-1619 йиллар орасида садраъзамлик, яъни Бош Вазирлик Халил Пошонинг акаси бўлган армани аслли Меҳмет Пошони Вазир рутбаси билан Румэли Бекларбеки қилгандик.
Бизнинг Армани аслли иккинчи садраъзамимиз Малатяли Сулаймон Пршодир. 1655-1656 йиллар давомида Бош Вазирлик муҳримиз унинг қўлидайди.
Шугинами? Йўқ албатта. Армани Агатон Афанди 1868 йилда ҳам Байиндирлик Вазиримиз (Социал Таъминот вазиримиз) эди, ҳамда Почта-Телеграф вазиримиз.
1877 йилда Оҳаннес Афанди Даништай уямиз (Маслаҳат кенгашида аъзолари-миздан бири) эди. Тижорат ва Зироат вазиримиз эди.
1879 йилда армани Сово Пошо Ҳорижия (Ташқи ишлар) вазиримиз эди. 1885 йилда Агоп Пошо олдин Ҳазина-и хосса, сўнгра Молия вазиримиз эди. Мажлис-и Мабусондан айрилиб Арзирумга келди. Мавро Кордато Ўрмон вазиримиз эди. Кейинчалик Байиндирлик вазиримиз армани Холлачян бўлганди.
Болқон уруши йилларида Габриэл Норадунгян Афанди Ташқи ишлар вазиримиз, Оскан Афанди Почта нозиримиз, Басаря Афанди Бойиндарлик нозиримиз, Сакиз Оҳаннес Пошо Хазина-и Шоҳона нозиримиз сифатида ҳукуматимиз таркибида эдилар.
Давлатимизнинг юқори поғоналарида юксак вазифаларга қўйилган армани ватандошларимизни санамайман. Фақат шуни билишингизни истайманки, Биринчи ва Иккинчи Машрутият Мажлисларимизда ўттиз нафар армани ноибимиз эл хизма-тида эди. Масалан, булардан Арзирум ноиби Каракин Пастирмадиан Афанди руслар Арзирумга бостириб кирганларида Мажлис-и Мабусонни ташлаб, Арзирумга келган, атрофига тўплаган бир тўда бебошлар билан бирга рус ҳарбий кучларига жону бош билан ёрдамчи бўлишга борганди.
Мавзу минг саҳифа билан ҳам англатиб бўлмайдиган даражада ҳазиндир. Даҳ-шатга солувчидир. Фақат шуни билдиришни истайман: Армани-Турк муносабат-ларида бизга юкланиши мумкин бўлган ҳеч қандай айб йўқ. Кечагидай бугун ҳам хиёнатга дучор бўлган бизмиз. Кечагидай бугун ҳам биз миллат сифатида армани душманлиги учун ҳадаф бўлаётирмиз.
Эски миллатвакилимиз (ноибимиз) Комрон Инон айтганидай: “Дунёда
энг кўп душмани бўлган миллатларнинг бошида ғолибо биз турибмиз.”
Биз, минг йилдан бери, Онатўли тупроқлари узра Курдлар билан бирга
яшаймиз. Курдлар билан апоқ-чапоқ бўлганчалик ҳеч бир миллат билан авпоқ-чапоқ бўлмадик.Минг йилдан бери курдларни доим ўзимиздан деб билдик. Асли курд миллатвакилларимиз, вазирларимиз, бош вазирларимиз, Президентларимиз, ҳарбий қўмондонларимиз ва энг юксак нуқталардаги бюрократларимизнинг васиқалари кўтарилса, ҳар ҳолда 500-600 саҳифалик бир китоб чиқар ўртага. Ана шундай апоқ-чапоқликларга қарамай, шу ПКК (курдлар партияси)нинг хиёнатини қандай изоҳлаш мумкин?
Хиёнат ё душманлик, шунчаки қуролланиб тоғларга чиқиш эмас.
Масалан, бизни миллат ҳолига келтирган маданий қадриятларимизни йиғиб,
уни буёққа, буни уёққа ажратишга киришиш ҳам туркка душманлик демакдир. Кескин ишонч билан ёзаман: Турк тилимизни аҳмоқона усулларимизни титкила-ганлар уни оддий бир қабила тили ҳолига келтиришни истаганлар, миллатимизнинг энг таҳликали душманларидирлар.
Лойиқликни (динни мактабдан айириш сиёсати) дингадушманлик тарзида тушунганлар ва тушунтирганлар бизнинг қонли-пичоқли ҳасимларимиздирлар.
Тарихимизни хўрлаганлар, анъаналаримизни-одатларимизни титкилаганлар, ўрмонларимизни ёққанлар, сувларимизни кирлаганлар, деҳқончилигимизни, чорва-чилигимизни йўқ қилаётганлар, саноатимизни болталаётганлар, ҳарбиямизга, кўнглимизга, мактабларимизга сиёсатни суққанлар, бизга бу тупроқларда яшамоқ ҳаққини танимаётган, танишни истамаётганлардир.
Кеча француз, инглиз ва олмон, бугун американ ва рус империализми қаршисида тек турган (“смирно” турган)лар, уларни олқишлаганлар кўзимизни ўймоқчи бўлган қарғалардир.
Туркиянинг, янги қурилган Турк Жумҳуриятлари билан сиёсий, иқтисодий ва маданий муносабатлар ўрнатишини истамаганлар бизнинг танашир юғучиларимиз.
Асримиз илм асридир. Бизни замонавийлашиш йўлидан, ҳур демократик низом ва янги бир рафоҳ давлати бўлишдан узоқлаштирмоқни истаганлар қонимизга нон тўғраганлардир.
Совет Имераторлиги энди чўкканди
