скачать книгу бесплатно
Кўп нарса бўлади.Эсингиздами, Наполеон бир жанг асносида савол бергани:
–Бу тўплар нега отилмаётир?
–Ўн сабаби бор, олижаноб,-деганлар.– Аввало борутимиз йўқ.
Наполеон: -Бўпти. Бошқа сабабларни санамай қўя қолинг,– депти.
Ўрта Осиёнинг эмас, бутун Туркистоннинг киндигида бир буюк турк жамияти туркликни ва туркчани қабул қилмаганда, бутун йўлларимиз бер-килиб қолади. Демакки, энг бошдан, алифбонинг “О” ҳарфи дан бошлашимиз керак бюўлади.
Неча йиллардан буён бир ҳазин шарқияни (қўшиқни) айтамиз:
“Оқшом бўлди,ҳазинландим мен яна!”
Бу бир муҳаббат қўшиғи. Матн муаллифи , севгилисининг кўзлари-нинг рангини соғинганини айтаётир:
“Ҳасратдаман, кўзларингнинг рангига!”
Менинг ҳасратим, севгилимнинг рангига эмас. Мен туркнинг тўғри- ланиб-тикланиб ўзига келишини кутаётирман. Мен бу девнинг уйғони-шини кутаётирман.Бири бўлмас а бири чиқиб, менга Саъдий Хушсаснинг анов гўзал қўшиғини айтса:
“ Сабрэт, кўнгил, бир кун келар бу ҳасрат битар
Тортилган аччиқлар, жоним, кун келар, ўтар.”
Яна қачонгача сабр этарсиз, ажабо?
Мен зиммамга тушганни ўз жисмимда қаламим биланадо этишгаҳаракат қилаётирман. Туркистон Туркистонга узатилган қўлларни севги-ла тутаётирман. Туркистонни севганларга ва севдирганларга бутун борлиғим билан марҳабо дейман.
12.09. 2007/Буюк ада (Каата орол).
БИР ШЕЪР – БИР ВАСИЯТ –БИР ИЗОҲ
1976 йилнинг январь ойида Анқарада, Онатўли Клубининг бир чароғон салонида “Чағри” журналининг йигирма иккинчи нашр йили муносабати билан, шоир Файзи Холижининг чақирган меҳмонлари ичидаман.
Умумий қизиққан нарсамиз ва мавзумиз шеър эди.
Оқшом соатлари аллақачон ўтиб кетганини сезган ҳам эмасдик.
Шеър, нақ шаррос ёмғирдай масамизда тахланар, шамол каби бошимиз узра эсар эди.
Кеча алламаҳал бўлган эса-да, ёнимдан чиқарганим “ТУРКИСТОН” шеъримни илк бора ўша йиғилишдда ўқидим. Тилимизнинг, тархимизнинг вазиёли маданиятимизнинг янгитдан уч чиқараётган, ўсиб қолган ва муҳташаммўъжизалар яратаётган у қутли тупроқлар, то болалик йилларидан бери, узоқ-узоқларда қолгансевимли гўзаллиги ва соғинчи ила юрагимнитўлдирганлигидан, менинг эски турк юртлрига атаб ёзганим шеърлар бир оз ҳузнли, бир оз бўйни букик ҳолда туғилган эди. Айни мавзудабир Гўрўғли жўшқинлиги била қаламга олинган гумбур-тумбур ўқилган шеърлар ёнидаменинг қораламаларим на қадар сассиз-садосиз, на қадар иддаосиз эди. Уларни теран бир ватан ҳасрати ичра сизиллаган юракнинг босинқирашига, севгилисидан узоқ қолган чорасиз бир кимсанинг кечирмасига ва ё бир мўминнинг самимий ёлворишлпарига ўхшатишингиз мумкин. Мана, “ТУРКИСТОН” шеърим ўшандоқ ёлворишлардан биридир.
ТУРКИСТОН
Бойқол кўли яйловларидан узилиб келган жонлар-ла,
Балки минг йилдан бери айтилган достонлар-ла,
Хоқонлар-ла, хонлар-ла, комлар-ла, ўзанлар-ла
Яна Туркистонни ёдга олдим.
Ўз юртимни чормихга тортдилар қирқ еридан,
Унутмам минг йил кечса жароҳатим устларидан,
Отилган бир жайронга узилгандай жигаридан
Ўлик Туркистонни ёдга олдим.
Келди, қурилди кўнглимга Аҳмад Яссавий Пиримиз.
Тушундим барин бир-бир, турди Усмон Ботиримиз…
Мен ва Хуросон Эрлари сафга турдик баримиз…
Янгитдан Туркистонга инондим.
Шамолларда соврулароқ сассиз-садосиз
Ирмоқларда оқароқ,
Учиб кетган гўзалим қалдирғочларга боқароқ,
Туркистонни ҳур билдим.
Кўрсатмаган, кўрмагандим Тошкент қалай, ё Бухоро,
Урумчига отсиз-қуролсиз ҳам киритмаган қачондир.
Бир гал аранг боргандим ҳорғин, бир ўзим, танҳо
Ўшанда Туркистонда дўст кўнгиллар қозондим.
Бир кун деёлармиканман, ажабо, Тангрим:
“Вуслатнинг юзимга нақшлади нур-ла,
Жон қўшним боғига узангандай ҳузур-ла
Туркистоннинг тупроғига узандим.”
Даъватда “Ҳисор” журналининг идорачилари ҳам бор эди. Шеърни ўқиб бўлганимдан сўнг сўрадим:
–Шу “Туркистон” шеъримни “Ҳисор” журналининг феврал сонига
қўя оласизми, ажабо?
Юзма-юз ўтирганимиз Ойдин (шаҳар) сенатори Искандар Жаноб би-лан кўзларимиз тўқнашди. “Воллоҳи, билмайман”дея елкаларини кўтариб қўлларини ёнларига ёйиб жим бўлди.
Шеърни сиёсий деб топдими ёки ёқтирмадими, тушунолмадим.
Кўнйа сенатори шоир Файзи Холижи масани бир неча марта мушт-лаб ўз хулосасини баён қилди:
-Бу мамлакатда Вьетнам учун мотамлар уюштирилади! Биэфра учун, Чили учун, Конго учун кўзёшлар тўкилади. Энди бу қанақаси: Му- аллиф“Туркистон” шеъримни “Ҳисор” журналига қўя оласизми?” деб сўраб ўтирса-я! Мени энг олдин ўз миллтим, ўз ватаним, ўз тарихим қизиқтиради.“Туркистон” шеърини ҳам минг марта чиқара олишингиз мумкин. Агар “Ҳисор” журнали “Туркистон”ни нашр қилолмайдиган бўлса, мен уни “Чағри” журналининг олд муқовасига қўя оламан!
Илхон Гечер сўзга аралашди:
-Файзи тўғри айтаётир! Мен ҳам ўшандоқ фикрдаман. Шеър мендан ҳам “эълон қилинади” имзосини олади.
Карим Ойдин Эрдем қўлини кўтарди.
–Мен ҳам шу гапларни айтмоқчи эдим.“Туркистон” шеъри Туркияда чоп этилмайдиган бўлса, қаерда чоп этилади?
“Ҳисор” журналини ўттиз йил катта бир титизлик-ла яшнатган Меҳмет Чинорли қўлимдаги матнга кулимсираб қўлини узатди.
-Олдим, қабул қилдим. Шеърингни феврал сонида чиқфди деб ҳисоб-лайвер Аммо бу шеърни чиқарганимиз учун Москвалик коммунистлар идо-рахонамизга бомба ташлашмаса бўлгани…
“Туркистон” шеърим 1976 йилининг феврал ойида, биринчи марта
“Ҳисор” журналидан ўрин олди. “Ҳисор” журналининг ўттиз йиллик нашриётида “Туркистон” ила боғлиқ илк шеър, янглишмасам, менга оид
Яна “Ҳисор”журналида илк марта нашр этилган Озарбайжонга оид икки шеър ҳам менинг номим билан чиқди. Ошиқ юрак билан ёзганим бу шеърлар “Ҳисор”да чопэтиларкан бир кун у шеър ишқ даражасида севганим аждод тупроқларига боғланишини, у ерларда кўп азиз,жон дўстлар орттирадагини, тўғриси, ҳеч ўйлам агандим.
“Туркистон” ва “Озарбайжон” ўзимни ўзимга билдирган, менинг
оғир савдоли муҳаббатим белгиларидимр.
Озарбайжонни олдин онамни ёниқ қўшиқлар биларнақшланган эртаклар дунёси ичида севдим. “Шангул-Мангул-Куфлангул” эртагида
Озарбайжон қурноз-қурдун-қоптиғи “Шангул-Мангул” эди. Мен бир
тандир тубида ёппа-ёлғиз қолган Куфлангул эдим.
Туркистонни эса, отам то ўлгунича ҳеч эскимаган бир муҳаббат билан кузатгани, шовуллаётгандай жўшқин руҳли журналлар ва китобларнинг са-ҳифаларида таниб улғайдим.
Ва билмайман нима учундир “Туркистон” дейишим, “Озарбайжон” дейишим билан хаёлимга узоқларда, жуда узоқларда қолган болали жайрон келди. Катта-катта қора кўзларидан ёшлар сизаётган ярали.болали жайрон.
Озарбайжоннинг менинг шеърларимда, уфқларни қучоқлашни истаган бир ҳасрат туйғуси билан ўрин олиши сабабсиз эмас.
-–
Озарбайжон Дадам Қўрқут шафағи
Муборак тилимни сут каби соғар
Баъзан шамол бўлар иликларимда
Баъзан ёмғир кабиустимга ёғар.
-–
Озарбайжон юрагимда шоҳтомирдир
Мен Ёқуб кабиман узун йиллардир
Унда Юсуфимнинг қўқиси бордир
Ва ҳасрати, кўнглимдаБуюк Туркис тон қадардир.
Оятдир китобимда, байроғимда шамолдир
Озарбайжон юрагимда шоҳтомирдир.
Ва Туркистон, менинг шеърларимда, басмоли минг йиллик бир ҳасратнинг ҳузунли чечагидир.
Бир кун деёлармикинман,ажабо, Тангрим,
“Вуслатнинг юзимга нақшлагани нур-ла
Бир қўшним боғига узангандай ҳузур-ла
Туркистоннинг тупроғига узандим”.
1980 йилнинг май ойидаТангрим ўтинчими қабул қилди. Маданият Вазирлиги Мусташор Ёрдамчиси бўлиб Туркистонга ва Озарбайжонга бордим. Тошкентнинг, Самарқанднинг, Бухоронинг, Бокунинг муборак тупроғига, қондошларим боғига, ота ўчоғимга ётиб узандим. Сўнгра оҳиста ўгмрмлиб тупроқни ўпдим.Шукрим, севинчим, ҳузурим Туркистон ва Озарбайжон уфқларидан тошгандай буюк эди.Бу вуслатнинг, висолига етишишнинг юрагимга ва екўзларимга нақшлагани нур, мени ададиян
зиёли қилди.
Туркистон ва Озарбайжон саёҳатидан Анқарага қайтганимда отам ҳолсиз-мажолсиз ётарди. Шифо учун ётқизганимиз касалхонанинг докторлари “…ортиқ қилинажак илож қолмаганлигини” айтдилар. Отам
“Иттиҳод ва тараққий” фирқасининг оташин бир тарафдори бўлган отасим Жамол Афандини, Арпзирум жабҳасида русларга қаршишаҳир берган, бола ёшларида олти эркак акалари билан бирга етим қолганди.Сафарбарлик йилларининг у англатиб бўлмайдиганаламлари ва оловлари ичида қоври-лароқ улғайган, юракли бир одам эди. Тарихимизга ва адабиётимизга қат-тиқ қизиқишини умри бўйи мутолаа билан бойитишга ҳаракат қилганди.
Бугун Шимолий Озарбайжонда қолган Қорабоғ минтақасининг Ақдом қишлоғидан Императорлик Туркиясига уўчган қалпоқли, попоқли ота-бо-боларимизнинг бой хотиралари билан яшади. Озари маҳнилар (қўшиқлар) тинглаганда баъзан ўзини тутолмай қаттиқ ҳқяжонга чўмар, кўзшларини
бизга кўрсатмаслик учун, ёнимиздан туриб кетар, бошқа хонага қочарди. Бу жиҳатдан, катта саёҳатдан кейин, унинг ҳорғин юрагини яна ортиқча яраламаслик учун, ота юрти билан алоқадор саволларини мумкин қадар қисқа ва одатдаги жавоблар билан бирга ўтказиб юборишга уриндим. Аммо бу ҳол кўп давом этмади. Бир кун келиб чиқиши озари бўлган оила дўстларимиздан Азми Отилла, касалхонага отамни кўргани келди.
Хонага киришдан олдин эзилиб йиғлай бошласа бўладими?
Менга ўгирилиб:
-Эшитдим,-деди,-бизнинг элларрга борибсан. У ернинг тупроғини ўпибсан, қариндошларимизни қучоқлабсар. Гўзал хабарлар билан қай-тибсан. Келдимки, ҳам оғамизни зиёрат қилай, ҳамда сендан бироз янги-ликлар эшитай. Ё Оллоҳ, Оллоҳ ҳурмати! У ерларда нималар кўрдинг? Нималар эшитдинг? Яратганнинг ҳурмати, англат менга!!!
Отам ҳамкўп маҳзун бир юз билан ва умримда илк марта гувоҳ бўлганим ёлворган-ялинган кўзлар биланменга боқар, Туркистон ва Озарбайжон руҳидан бир нималар айтиб беришимни исрор билан истар эди. Қўлини кўтаролмайдиган даражада ҳолсиз эди.
-“Қани мени тепароққа ўтқазинг, орқамга бир ёстиқ қўйинг!”-деди.
Истагини ўрнига қўйдик. Юрагим ўйнай бошлади. Кўрганларимни, ҳис қилганларимни, у ерларда қандай яшаганларимни ичимда қандай бўлса шундай англата бошладим. Туркистон ва Озарбайжон ортиқ бутун гўзалликлари билан касалхона палатасининг ҳавосила эди. Ҳикоя қилганим сари отам йиғлар эди. Азми Отилла йиғлар эди. Менйиғлардим. Ёнимизда бўлган яқин дўстларимиз отамнинг яна керагидан ортиқ эзилмаслиги учун, яширин ишоратлар билан менга танбиҳ этар, жим бўлишимни исташар эди.
Соатлар жуда тез ўтди. Оқшом гўё жуда эрта тушаверди. Зиёратчалар бирин-кетин кетдилар.У куннинг кечяасини яна отамнинг ёнида ўтказдим.
