скачать книгу бесплатно
Мин мо?арчы, й?р?гемд? ку?тле бер д?рт хис кылсам да, хатын-кыз д?ньясыннан б?тенл?й читт? яши, ?зем? кан кард?ше булганнарымнан башкалар бел?н ?ичбер т?рле м?н?с?б?тт? булганым юк иде. Боларны? гал?ме ми?а б?тенл?й ят ??м д? башка бер ?ирд? булмаган сер, л?таф?т в? ила?ият[28 - Ила?ият – Аллага, к?кл?рг? б?йле.] бел?н тулы тоела. Шулар бел?н б?раб?р мин, й?р?гемд? ку?тле бер ялкын хис кылсам да, аны? бер ?иренд? аерым бер бушлык бар кебек сиз?, л?кин ничек тутырырга белми идем.
X. бел?н очрашу минем х?ятымны берьюлы баетып ?иб?реп, анда я?а л?таф?т, я?а матурлык арттырды. Г?я теге бушлык берьюлы тулып китте.
Мин аларны? ?енд? тора башлаган к?нн?н, тагы арттырыйм, аны? бел?н очрашкан с?гатьт?н, аны беренче м?рт?б? к?рг?н минутымнан алып й?р?гемне? т?бенн?н ку?тле бер дулкынны? акрын гына югары к?т?рел? башлавын, к??елемд? мо?арчы булмаган бер ашкыну керг?нен ачык хис кылдым. Кыскасы, к?земне? а?а беренче т?ш?е минем й?р?гем? ?зен? башка бер ялкын кер?е булды.
Ипт?шл?рем аны: «Ямьсез д? т?гел, л?кин, син ?йтк?нч?, хур кызына биргесез д? т?гел, гади бер кыз!» – дил?р. Берсе минн?н к?л?, ?зенч?, минем тилелегемне т?эвил[29 - Т?эвил – а?лату.] ?чен:
– Матур матур к?ренм?с, с?йг?н матур к?ренер! – ди.
Л?кин мин боларны? тупаслыгына, аяз к?нд? кояшны к?р? алмауга охшаш сукырлыкларына х?йран калам. Мин б?тен рухым бел?н ышана идем ки, б?тен д?нья- да аннан гали, аннан югары ?анлы м?х?бб?т булган кыз булырга т?гел, аны? м?р- т?б?сен? якынлашырга да м?мкин т?гел. Б?тен ад?мн?рне?, минем кебек, аны? гол?вияте[30 - Гол?вият – б?еклек.] каршында с??д? итм?ве мине чыннан га??пл?ндер?.
Минемч?, ул – ила?и; ул – табигатьне? аерым бер с?нгате; ул – хозур язны? б?тен к?ркен, б?тен л?таф?тен ?ыйнаган берд?нбер асыл ч?ч?к.
Мин, аны? бел?н танышкан к?немн?н алып, ?земне б?тенл?й я?а бер хал?тт? хис кыла башладым. Х?ятым ?лл? нич? д?р???д? матурайды, баеды, язмыш тагы р?химл?нде.
Рухым ?зен? я?а бер ку?т, я?а бер д?рт алып, ??мм? н?рс?не? т?се матурга таба ?зг?рде; кулларым да, б?тен тормышым да ?и?ел?еп, эшк? гайр?тем т?мам башкаланды.
Ул ми?а б?тен шатлыкны? чишм?се, х?ятымны? м?рк?зе булды. Шул д?р???д? ки, д?ньяны туфан басып та, ул с?лам?т калса, мин ?ичбер кайгы к?рм?яч?кмен. Аны бер к?р?, нурлы й?зен? тагы бер аерым к?рек арттырып, сак кына бер елмаюы, матур бер с?зе, х?тта, икенче б?лм?д?н торып, аны? ми?а ишетелг?н тавышы, х?тта, ерактан к?ренг?нд?, бер киеме, й?реш в? кузгалышы, кыскасы, ??рбер н?рс?се ила?и бер ямь ала.
Була шундый вакытлар: ул, ?зене? га??п тавышы бел?н шы?гырдатып, кем бел?ндер к?л?-к?л? с?йл?ш? башлый. Мин б?тен рухым бел?н аны? тавышына йотылып, ??рбер аерым авазын й?р?гемне? т?бен?, к??елемне? и? эчен? алып, моннан башка бер х?лд? д? булмаган ила?и бер с?гад?т хис кылам. Шуннан тамырларымача бер хозур й?гер?, т?нем? аерым бер л?таф?т кит?.
Сиз?мен ки: мин бу туташны с?ям.
4
К?ндез тагы бер х?л. ?мма т?н килеп, ?йд? утлар яндырылса, й?р?кне? ашкынуына чыдап булмый.
Бу вакыт аны? гад?тт? д? ти?д?шсез матур к?зл?ренд?ге ялкыны в? шигърияте ?лл? нич? кат артык балкып, я?акларында алсу ут яна, й?зенд? га??п ила?и бер нур уйный башлый.
А?… ?л?мен… ?л?м… шул чакларда…
Кичке с?гать сигезд? ч?й була. Без, ?лб?тт?, кара-каршы утырабыз. Мин ?земне к?члек бел?н тотам. Б?гъз?н[31 - Б?гъз?н – кайвакыт.] карашып куябыз. Бер Ходаем, бу вакытта ?зе? ген? т?землек бир. Аны? к?зенд?ге ялкыны рухыма ?т? китеп, б?тенл?й югалам.
?йд? бер карчык бар. Ф?лс?ф? сатарга бик ярата. Бу бабта мин д? буш т?гел. Кайбер вакыт шул карчыкны борып ?иб?р?м д?, ул т?н буена, ч?й ?ст?ленн?н кузгалмыйча, д?ньяны? хикм?тен тикшер?, м?сь?л?не тагы зурайткан булып, кузгалмый утырабыз. М?л?к[32 - М?л?к – ф?решт?.] т? берг?. Карчык лыгырдый. Мин кузгатам. М?л?к ис?, ?зене? нурына, ялкынына к?мелеп, тик кен? утыра. Ул мондый кич?л?рд? бик аз с?зле була, тик бик сир?к кен? ми?а бик гали в? бик тир?н м?гън?ле булып к?ренг?н бер?р с?з ген? ?йтеп куя.
Ике, ?ч, кайбер вакыт д?рт?р-биш?р с?гать т? шул р?вешле ?теп кит?. X. ?аман китми, нуры бел?н балкып, матур гына утыра. Аны ятарга чакыралар, л?кин ул бик коры гына итеп кире ?авап бир?.
?зе ?аман утыра. Мин мо?а бик шатланам. ?земне аны? янында, а?а карап яки ?зе?не аны? ку?тле карашы астында итеп хис кылу ни?аясе[33 - Ни?ая – чик.] булмаган бер с?гад?т була.
Ул я?а ун?иденчед?. Шулай да бер ад?мг? билгел?нг?н. Л?кин ул аны яратмый, ??рвакыт, бигр?к т? минем алдымда, аны яманлап, ?ир?нг?нд?й кылып с?йли.
Бу да минем ?чен бик зур ?мет ??м шатлык була.
Була т?нн?р: ?нисе д?, хадим?[34 - Хадим? – асрау, йомышчы хатын-кыз.] д?, теге ф?лс?ф?че карчык та, балалар да йоклыйлар. Мин ?з б?лм?мд? рухымны тутырган л?зз?тле хиссият эченд? утырам. Ул ми?а ян?ш? залда ялгызы гына нидер эшли. ?й тын, б?тен заводларны? вакыт-вакыт м?гън?сез акыруыннан башка ?ичбер тавыш-тын юк. Мин алдыма китап ачып куйган булсам да, якында гына аны? ялгыз утыруын хис кылу ми?а укырга юл бирми, к??елем ?земне а?а алып кит?. Башымда ул гына, аныкында да мин ген?дермен кебек тоям. Л?кин ?ичбер с?з энд?шерг?, бер?р н?рс? кылырга ку?тем ?итми. Телим, л?кин булдыра алмыйм. Ул да шулайдыр дим.
Ул, ахрысы, минн?н батыррак. Утырып й?д?г?ч булса кир?к, ?зене? нуры, ялкыны бел?н балкып, минем б?лм?м? кер? д?, ?итди, рухани бер елмаю бел?н к?зл?рем? туры карап, матур тавышы бел?н:
– Сез мичегезне? душнигын ачып куегыз, ?ылы булса, йокларга р?х?т була ул!?– ди ??м ?зе килеп ача.
Мин, атылып урынымнан торып, юл бир?м д?:
– М?ш?катьл?нм?ск? иде, р?хм?т… – дим. Артык бер с?з ?йтерг? в? ?ичбер х?р?к?тк? ку?тем бармый.
Ул чыга. Артыннан б?лм?м га??п бер хуш иск? тула. Т?мле, р?х?т. Эчемд? ?лл? нинди бер дулкын башлана, б?лм?мд? аннан калган ?гъла[35 - ?гъла – т?мле.] хуш ис акрын гына дулкынланып, тойгыларымны р?х?тл?ндер?.
5
Л?кин берк?н к??елемне? ашкынуын ?и?? алмадым.
С?гать т?нге ?ч иде. ?йд?ге ??мм? кеше йоклап бетк?н. Тик мин д? ул гына. Мин ?з б?лм?мд?, ул залында; минн?н алган бер романны укып утырды.
Гад?тенч?, мичне? душнигын ачу м?сь?л?се бел?н б?лм?м? керде.
Йа Ходай, ф?решт?ме кер?… яхут б?лм?м? к?кт?н ила?и нур капусымы ачыла… Тезл?рем калтырый, аны? каршысында с??д? кыласым кил?…
Ахырдан й?р?кне? ашкынуына чыдый алмадым. ?земне ?зем белештермич?, урынымнан торып, аны? «Изге кич!» дип матур елмаюына каршы, ихтыярымны югалтып, барып кулын ?б? башлаганмын.
Ачык х?терл?мим, аяк астындагы ?ирне? каядыр авышып, караватка таба ауганыбызны гына бел?м. Б?тен д?ньяны? асты ?ск? ?йл?неп, ?земне ут эчен?, ихтыярсызлыкка аткан табигый ку?т т?эсире чагымда аны? ?лл? кайдан, ерактан, й?р?кне? и? т?бенн?н, л?кин бик акрын в? бик сузып, «Ку-у-у-уй, ?и-б?-р!» диг?н х?лсез тавышы ?ле д? колагымда.
Ул минд? калды. Тик т?н ?теп, ?йд?гел?р торыр вакыт якынайгач кына китте.
Без мо?арчы бер-беребезне а?лашмый й?р?ебезг? – ?з с?гад?тебезд?н ?зебез качуыбызга аптырый калдык. Бу кич?, бу минутлар минем гомеремне? и? м?сгудиятле в? и? гали с?гатьл?ренн?н булды.
Гомер ?т?. Еллар кич?. К?р?к кебек кара сакалга чал кер?. Ку?т азая. Баштан кичк?н х?лл?р бер?м-бер?м мазыйны?[36 - Мазый – ?тк?н.] кара?гы п?рд?се артына кереп югала, онытыла баралар, ??рн?рс? бет?, югала… ?мма… ?мма бу кич?не оныту, бу с?гатьл?рне минем х?теремн?н чыгару – бу ике м?хальне?[37 - М?халь – булмый торган, м?мкин булмаган.] берседер. Й?р?к тиб?д?н, кан й?р?д?н туктамый торып, боларны? минем х?теремн?н чыгуы асла, асла м?мкин булачак эш т?гелдер.
6
Шул кичт?н со? без, аны? бел?н кочаклашып, берлект?, ни?аясе булмаган с?гад?т ди?гезен? чумабыз. Ул, ?з х?рриятене? ху?асы, мин д? шулай ук. Мин аларда торам, теге карчык минем «ышанычлы ад?м» булуыма т?мам ышанган. X. не? икенче ад?мг? билгел?нг?н булуы карчык каршында безне? арада ?ичбер «андый-мондый» н?рс? булмавын т?эмин ит?. Шунлыктан безг? агалы-се?елле дусларга караган кебек карыйлар. Шикл?нмил?р – й?рт?л?р.
Д?рес, без алар шикл?нс?, й?ртм?ск? уйласа да тукталмас идек. Л?кин ул т?къдирд? бераз к?р?шк?, ?ич булмаса, аны? тарафыннан ?зене? ?бисен?: «Мин ?зем? ?зем ху?а, ??рбер эшемн?н ?зем м?сь?лмен[38 - М?сь?л – ?аваплы.]. Ми?а юк-бар кануннар куймагыз!» – дип ?йтерг? м??б?р булыныр иде.
Язмыш безг? артык р?химле, имеш ки, безг? гали с?гад?тне? ишекл?ре т?мам ачык иде. Без аны? бел?н бу ишект?н кереп, ?зебезне? рухларыбыз тел?г?н ??рбер эшл?р бел?н х?ятыбызны ила?и бер р?вешк? сала идек.
Бу д?верд? ??рбере матур, ??рбере аерым с?гад?тле булган ?лл? ничаклы с?гатьл?р, минутлар бар. Алар ??мм?се кадерле, ??мм?се сагындыра. Л?кин… л?кин… бер кич? в? бер кич?не? бернич? с?гате минем х?теремд? шундый урын тота ки, мин аны ихтыярсыз х?ят к?гемне? кояшы, гомеремне? язы дип атыйм.
7
Май аены? со? к?нн?ре иде.
Язны? ахыр чакларында гына була торган ?ылы, йомшак, л?тыйф кич? бик акрын гына якынаеп кил?е хис ителм?кт?. К?к й?зе аяз, ачык; ?ава саф; б?тен д?нья тын.
Без аны? бел?н ш???рне? ??рт?рле ч?ч?кл?р бел?н биз?нг?н ?гъла бакчасы эченд?, шат, матур в? ачык ад?мн?р арасында музыканы? бер куаныч в? бер мо?лы к?йл?рен ты?лап й?ри идек. Ш?б??сез, икебезг? д? р?х?т, икебез д? м?сгуд идек. Л?кин без ?зебезг? ген? калып ирек ачарга, к??елебезд?ге ялкынны? тышка чыгуына ирек бирм?г?н бу ад?мн?рд?н еракка, читк? кит?рг? тел?дек. К??ел ашкына, рухыбыз, читлект?ге кош кебек, ялгызлыкка, азатлыкка омтыла. Каршы торган ?ичбер н?рс? д? юк. Ул минем беренче с?земд? ?к бу халыктан, бу кырмыска оясыннан котылырга риза булды.
Без й?рг?н бакча зур суны? яр башына эшл?нг?н. Аны? т?б?ненд? елга, анда к?йм?л?р бар. Шунда т?штек т?, у?ай бер к?йм?г? ик?? ген? утырып, кояш баешына таба карап, акрын гына киттек; моны ул ?зе тел?де:
– Мин кояш баткандагы к?ренешне яратам. Шу?а таба баруда аерым бер л?зз?т бар, – ди.
Бераздан ш???р турысыннан узып, ??рьяктан табигать уртасында гына калдык. Елганы? бер ягы – зур ??м карт урманлы биек таулар, икенчесе – яшел ?л?нн?р, аллы-г?лле ч?ч?кл?р бел?н т?ш?лг?н зур, ки? тугай; бара торган суыбыз яхшы ук ки? ген?; аны? ?сте тымызык, тигез, шома. Кояш батып бара, шуны? т?эсиренн?н к?зге кебек ялтыраган су ?сте, саргылт алтынга ?йл?неп, к??елне ?лл? кая, к?кк?, м?х?бб?т гал?мен? ашыра, ?анга аерым бер р?х?тлек, л?тыйф бер т?эсир кил?.
Кояш бата. ?ирд?н тын гына, сизелми ген? кара?гылык к?т?рел? – т?н кил?. Аны? бел?н берг? тынлык кил?, сиррият[39 - Сиррият – серлелек.] кил?.
Сизелм?ст?н ген? артып барган кара?гылык бераздан куера, б?тен н?рс?не чолгап, к?зне? к?р? алачак ?ирл?рен тарайта, кыса кил?, ни?аять, т?мам куерып, кара т?нг? ?йл?н?. Монда матурлык юк, л?кин серрият бар, ?анга ?зен? башка бер т?эсир бар.
X., бераз куркына т?шеп, минем янымарак кил?, куеныма кер?. Без, биш атна к?реш? алмый, бу к?н кавышкан идек. Шу?а к?р? беренче кич? кад?рле ?к ялкын эченд?без.
Иренн?р, беренче м?рт?б? буларак, озын, ?т? т?мле, ни?аясез татлы булган ?беш?г? бирел?. Бераздан со? теге калын урманлы, зур ку?тле м?т?к?ббир[40 - М?т?к?ббир – эре, зур.] тау артыннан тулган ай к?т?рел? башлый. Д?нья в? табигатьк? я?а к?рек, я?а матурлык арта. Айны? бу нуры ??рн?рс?г? хыялый, м??ссир, л?кин бик м?лаем, г?з?л, шигъри ??м серри т?с бир?.
Без ?аман барабыз, л?кин бик акрын, бик ?ай гына.
Бераздан суны? т?ньяк ярындагы ?р?м?д?н бик сузып, бик ?зеп, ?зене? б?тен с?нгатен сарыф итеп, сандугачны? ни?аясез гали булган с?ю ??м мо? бел?н тулган музыкасы – сайравы ишетел?.
Аны? тавышында мо?, матурлык, м??ссирлек кен? т?гел, болар ?стен? тир?н бер шатлык та, с?гад?т т?, т?брик т? бар т?сле тоела. Г?я ул безне, безне? к??елд?ге ялкынны бел? д?, ад?м гомеренд? бер ген? килеп кич? торган м?с?лсез[41 - М?с?лсез – чагыштырмаслык.] б?хет бел?н безне т?брик кыла, шуны б?тен д?ньяга ч?ч? кебек хис кылына.
Табигать тагы бер кат тына. Тир?-яктагы барлык н?рс?л?р, Т??рене? б?хетле колы – сандугачны? музыкасы т?эсирен? чумып, ?лем тынлыгына бата ??м тыннарын эчт?н алалар.
Бел?мсе?, ни ди былбыл?
«Безне? к??елд?ге хиссиятне табигатьк? шатлык бел?н х?б?р ит?… аны д?ньяга фаш кыла… Безне гали б?хет бел?н т?брик ит?…», – диеш? безне? ?аннарыбыз, л?кин тел с?йл?рг? мокт?дир[42 - Мокт?дир – с?л?тле, ку?тле.] т?гел.
Ай ?зене? саф, тонык нурын безне? ?чен коя. Ул безне ирк?ли, Т??ред?н бер чаткы булган к??ел ялкынын арттырасы, с?гад?тебезне тагын гол?л?ндер?се[43 - Гол?л?ндер? – арттыру.] кил?.
Без ?аман ик?? ген?. К?йм?без, тын, шома, тигез ??м д? ай яктысы бел?н бик зур, л?кин ?ичбер тапсыз к?згег? ?йл?нг?н суны ярып, акрын гына бара. С?йл?шерг? икътидар[44 - Икътидар – к?ч, х?л.] юк. К?йм?не б?тенл?й су агымы ихтыярына тапшырып, бер-беребезне? муенына сарылышкан х?лд?, т?нне? тынлыгын бозарга, рухыбызны тутырган с?гад?тне тибр?терг? тел?м?г?н кебек, к?п с?йл?шмич?, эчке ялкын бел?н кызган, сусаган иренн?ребезне аермыйча, кич?не? мо?ына, табигатьне? матурлыгына, эчебезд?ге иге-чиге булмаган, д?р???сен ?йтерг? ад?м теле ?итешм?г?н, ни?аясез м?х?бб?тк? чумып, ?ай гына агабыз.
– ?нме?
– Т?шме?
– ??нн?тме?
– ?чесе д?!
Шулвакыт ерактан, тауны? суга т?шк?н к?л?г?се эченн?н, бер ш??л? за?ир була[45 - За?ир булу – п?йда булу.]. Бераздан со? аны? егетл?р т?ялг?н бер к?йм? ик?нлеге белен?, ??м шул арада ук, тын в? саф ?аваны, р?х?т в? серри кич?не ярып, бик ?зеп, бик елап уйнаган музыка – ?з музыкабыз ишетел?.
Ул елый, ул мо?лана. Л?кин аны? бу елавы, бу мо?ы кайгыдан, ?рн?д?н т?гел, б?хет в? с?гад?тене? ни?аясез югары ашуыннан, к??елне? ?з с?гад?тен к?т?р? алмый ашкынуыннандыр кебек тоела. Моны к?т?рерг? ку?тем ?итми. Ни диярг?, ни эшл?рг? белмич?, б?хет Т??ресене? каршысына барып, бу с?гад?те ?чен с??д? ит?се, ?лл? нил?р кыласы кил?…
Янымдагы туташым, минем к?кр?гем? башын куеп, йомшак, кечкен? кулларын муеныма ?рде д?:
– Ух… Риза… Риза… ?л?м… ?л?м… с?гад?темне, б?хетемне к?т?р? алмаудан, к??елемне? ашкынуыннан ?л?м, – ди.
8
Артыгын уйларга ку?тем ?итми.
Хыялым шул ноктага кил? бел?н, к?зем? яшь тулып, бугазыма нидер килеп тыгыла.
К?р?сез, к?пт?н кичк?н эшл?рне х?терлибез. Ул к?нн?н бирле ми?а бик к?п алмашынулар килде. К?р?к кебек сакал чыгып, инде а?ар чал да кер? башлады. Рухым ?лл? нинди д?верл?р кичереп, мин кайбер заманнарда ?земне? бу кич?л?рем? л?гън?т т? укыдым, шуларны ?земне? х?ятыма кара тап итеп уйлап ?кенг?н чакларым да булды. Болар б?гъзан ваклык та, т?б?нлек т? тоелдылар. ?зем ?чен чын с?гад?т итеп, тагы башка ?лл? ничаклы н?рс?л?рг? табындым. Л?кин боларны? ??мм?се бетте, ??мм?се килде д? кичте. Инде алар, мазыйны?[46 - Мазый – ?тк?н заман.] кара?гы п?рд?се артына кереп, м??гег? югалдылар. Кайбер вакыт, к?чл?неп, шуларны иск? алырга тырышам, л?кин булдырып булмый. Алар рухка берт?рле ген? азык булганнар, й?р?кне? т?бен?, ?з?кк? китм?г?нн?р. Шу?а к?р? хатир?д?н к?ренешл?ре ?к югалган, тик исемн?ре бел?н к?л?г?л?ре ген? калган.
Мин инде картаям.
Табигатьне? шагыйрь в? сентименталист итеп яраткан минем кебек кызганыч б?нд?л?ре х?ятны? ??рн?рс?сенн?н артык м?т??ссир булалар. Боларны? рухлары м??ге матурлык ??м т??ссер эзли. Х?зерге тормышында тапмаса, ?тк?нн?рен уйлап юана.
Табигый, мин д? шулаймын. Ми?а да д?нья в? табигатьне? матур в? м??ссир булучылыгы ??рн?рс?д?н алда ??м якын к?рен?.
?н? кояш бата. ?н? шул кояш нуры бел?н сары алтын т?сен? ?йл?нг?н зур к?л ялтырый. ?н? ат менг?н бер егет к?л буйлап бик акрын гына к?йл?п бара. ??мм?се матур, ??мм?се мо?, ??мм?се м??ссир.
Л?кин боларны? матурлыгы, боларны? т?эсире теге кич?л?рд?ге матурлыкка башка. Боларны? матурлыгын бел?се?, а?лыйсы?; ?мма ул вакытларда, ул ?з ялкыны?а ?зе? янып й?рг?н чакларда, ??рн?рс?не? к?рке, матурлыгы рухны? ?лл? кай ?ирл?ре бел?н сизел? – ул заманда ??рн?рс? й?р?кне? туры ?зен?, рухны? т?бен? кит? иде.
Шу?а к?р? рухым х?зерге тормыш бел?н кан?гатьл?нмич?, башымны кая куярга, ?земне ни бел?н юатырга аптыраган чакларымда, мин ирексез ?тк?н гомерне уйлыйм. Анда л?зз?т т?, р?х?т т?, ямь д? бар. Анда яшьлек бар. Анда яшьлегемд?ге беренче м?х?бб?тем бар. Анда минем урта, л?кин зифа буйлы, алсу я?аклы, ялкын в? шигърият балкып торган, га??п к?зле ф?решт?м бар. ?тк?нд?гел?рд?н к?п н?рс? ?зене? б?тенлеген, х?ятын ?уйган. Андагы х?лл?рне? кайберсен уйлау бел?н х?зер рухыма салкынлык й?гер?. ?мма… ?мма бу д?вер, бу минем беренче м?х?бб?т д?верем, бу кич?л?ребез, минем ул ф?решт?м… А?, болар ??мм?се минем рухымда шун- дый урын алганнар ки, мин ?ичбер вакытта аларны онытырга, ?зем тел?с?м д?, мокт?дир булмаячакмын. Кайчан гына ?тк?н гомерг?, артка борылып карамыйм – болар минем гомер к?гемд? ачык кояш кебек ялтырап ята. А?а бер ген? м?рт?б? карау да минем рухымны х?зерге карт, т??риб?ле тормышны? тупаслыгыннан, каралыгыннан коткарып, пакь, якты, м?кадд?с ??м м?сгудиятле булган икенче гал?мг? алып кит?.
Ни диярг?, аларны уйлаудан килг?н т?эсирне ничек а?латырга белмим. Карт к??ел ашкынырга уйлый. Тагы шу?а охшаш бер с?гад?т эзли. Л?кин ни ген? кылма – ?ичбер эш аны бир? алмаячак. Мин картаям. Еллар мазыйны к?м?, югалта бара. ?мма ул кич?л?рне ?ичн?рс? минем хатир? д?ньямнан югалта алмый.
К?земд? яшь. Хыялымда шул кич? ?зене? б?тен матурлыгы бел?н балкып тора.
Ул кич?, ул кич?д? таулар, болыннар уртасыннан аккан ки? суны? тулган ай бел?н к?меш т?сен?, тапсыз зур к?згег? ?йл?нг?н хал?те, шул суны тын гына, акрын гына ярып барган к?йм? мен? х?зер д? к?з алдымда. Су т?б?нен? сак кына агып барган шул к?йм?д?, тир?-якта булган ??мм? н?рс?не? с?зсез, тавышсыз телл?ре бел?н т?н в? табигатьне? тир?н серл?ре хакында эчт?н зикер ?йт?л?рен[47 - Зикер ?йт? – кабатлау.] хис кылган х?лд?, безне? аны? бел?н ик?? ген?, икебезне? рухлар берг? кайнаган, й?р?гебезд?н кайнап чыккан ялкынлы м?х?бб?т утыны иренн?ребез аркылы туктаусыз юлыктырган хал?тт?, д?ньяны онытып, эчебезне в? тир?-ягыбызны тутырган с?гад?тк? чумган минутларыбыз, ?ле я?а гына булып кичк?н кебек, ?т? татлы бер хис бир?л?р. Шулвакыт, шул тир?н тынлыкны ярып, б?тен табигатьне ?зене? мо?ына, с?нгатен? х?йран итеп, бер мо?аеп, бер елап, бер ни?аясез югарыга ашкынып килм?кт? булган музыка ?ле д? рухыма ?т?, мин аны ?ле д? ишет?м, ул ?ле д? елый, ?ле д? каядыр ашкына кебек тоела.
Бик б?хетле ад?мне? б?тен гомеренд? тик бер ген? м?рт?б? килеп кич?е м?мкин булган шул кич? в? шул кич?д?ге ни?аясез с?гад?тне? ялкыны бел?н к?т?релеп, ул минем ??маль[48 - ??маль – матурлык, к?рк?млек.] в? гол?вияте каршында ме? м?рт?б? в? м??ге с??д? итм?кт? булган ул ф?решт?м в? ул т??ремне?, эчке ялкынына т?з? алмыйча, муеныма сарылып, «А?… Риза… Риза… ?л?м… ?л?м… б?хет в? с?гад?темне к?т?р? алмаудан, к??елемне? ни?аясез ку?т бел?н ашкынуыннан ?л?м…» диг?н с?зе, Т??рене? ила?и тавышы бел?н рухыма беректерелг?н кебек, ?ле д? колагыма ишетел?, ?ле д? с?гад?т бир?.
Га?измен, телем кыска, с?зем аз. Ул д?вер, ул кич?л?рне? бирг?н с?гад?тен ?йтерг? ку?т ?итми, телем? ирексез бер с?з кил?:
– А?, ул к?нн?р!
Башка ни диим… ни ген? дис?м д? аз.
– А?, Т??ре, тел бирм?г?нсе?, ку?т бирм?г?нсе?… М?мкин булып та, шул к?нн?рне? с?гад?тен, аны? б?тен х?ятымда тоткан урынын, м?гън?сен а?лата алсам, ?земне м?сгуд санар идем.
Га?измен, телем кыска, с?з таба алмыйм. Б?тен рухымнан, кайнап, й?р?гем? килг?н хиссият телемн?н «С?юд? ген? чын с?гад?т!» р?вешенд? ясалып чыга.
Л?кин бу с?зл?р в? аларны? бирг?н м?гън?л?ре минем рухым хис кылганнан бик аз в? ?лл? кая т?б?н. Моны? т?б?нлеген, моны? корылыгын ?зем ?к тоям, л?кин га?измен, с?з таба алмыйм, ад?м теле аны? хиссиятенн?н бик к?п тар в? ярлы. Башка т?гъбир булмагач, хисем ташып, телем? ирексез шул кил?:
– С?юд? ген? чын с?гад?т!
Ди?гезд?
(Хик?я)
1
Кояш т?б?н?я, к?к й?зе ачык, ?ава саф, б?тен д?ньяны кичк? каршы гына була торган бер р?х?т тынлык чолгый.
?илк?нн?рен зур кош канатлары кебек югары к?т?реп каерган к?йм?без, к?гел?ем шома ди?гез ?стенн?н к?н батышы ягына таба карап, акрын гына кузгала.
Киттек.
Сау булыгыз! Сау бул, тыныч, куркынычсыз яр!
Без алга китк?н саен, артыбыздагы ш???р, лиман, андагы кораблар, манаралар, ерактан ?илберд?п торган аклы-кызыллы байраклар ?ирг? бата баралар; аларны? ?стен? чыккан кара-к?к томан, без ди?гезне? эчен?р?к китк?н саен, калыная, ярны, андагы карачкылыкларны ?зен? йота бара.
?н? алар инде б?тенл?й югалдылар.
