Oğluma nəsihət

Firidun şahın ceyran ovu hekayəti

Bir neçə həmdəmilə Firidun səhər-səhər,Saraydan çıxdılar ki, bir az seyr eləsinlər.Bir çəmənə gətirdi onu ovçu duyğusu,Burda bir yavru gördü – gözəl ceyran yavrusu.Qulaqları, gərdəni o qədər zərif, hamar…Gözləri, qılçaları səndən mərhəmət umar.Şah baxdı heyran-heyran, lapdan sıçradı ceyran,Bircə göz qırpımında uzaqlaşdı ovçudan.Ovçunu ovladı ov. Şahın ürəyi uçdu,Bütün marağı, eşqi ovun ardınca qoşdu.Yanan ciyəri kimi Rəxşi od-alov aldı,Ahunun göbəyitək kaman neçin yumşaldı?67Nə at çatır tozuna, nə ox tutur ceyranı,Şimşək sürətli Rəxşin ox sürəti bəs hanı?Oxdan sorur: – Hanı bəs o kin dolu uçuşun?Atdan sorur: – Hanı bəs o ildırım qaçışın?Heç biri kara gəlmir, hər ikisi yorulmuş,Otyeyən bir heyvanın önündə məğlub olmuş.– Məgər elə indicə, ey şah, – dil açdı kaman, –Qarşında deyildimi dilsiz-ağızsız heyvan?Gəzirdi zirehinin himayəsində yazıq,Kimin həddi var ki, de, zirehinə sanca ox?68Böyüklərə xoş gəlməz, bəlkə, dəyər kefinə,Gəlib özgə əl vursa çalğıçının dəfinə.69Ucalan, dağları ara, ey şahım, müdam,Ta ki yüksək durarsan ucaların dağından.İnsanlıq sifətidir hər yaxşılıq, duysanız,Xidmətidir kişiyə şərəf gətirən yalnız.İlkin yaranışdakı əhdə sadiq olmaqdan,Ülvi nə var? Qoy desin hünərli, məğrur insan!Əhdin kəmərinə qoy vəfa əlini hər an,Ta ki verdiyin sözü heç vədə pozmayasan.Keşik çəkən ilanın xəzinədə gözü yox,Çünki başdan-ayağa xidmət kəməridir o.70Kainatın tacıdır xidmət edən kəhkəşan,Hər şey xidmət kəməri bağlamışdır binadan.Hünər riştəsi tutan dilavərlər, qoçaqlar,Belinə öz əlilə xidmət kəməri bağlar.İşıq qaynağıdır mum – bal şanının zinəti,Arıya xidmətilə qazanmış bu dövləti.Sən ki xidmət yolunda kəmərini bağladın,Qalx, ey Nizami, yüksəl, açıqdır qol-qanadın.

Meyvəsatanla tülkünün və cibkəsənin hekayəti

Yəməndə meyvə satan bir dükançı yaşardı,Dükanını qoruyan tülkü yavrusu vardı.Təlim-tərbiyə görmüş gözətçiydi bu yavru,Sahibinin malını diqqətlə qoruyurdu.Yüz cür oyun çıxartdı, fənd işlətdi cibkəsən,Əsərlənmədi əsla bala tülkü kələkdən.Fikirləşdi cibkəsən, yumdu gözünü dərhal,Çoxdan yatıbdır guya, yuxusu da şəkər, bal.Tülkü bu qoca qurdu yatmış görüb yumşaldı,Yerə qoydu başını, o da uyğuya daldı.Tülkünü yatmış görüb fürsət tapdı cibkəsən,Çaldı pul kisəsini. Getdi, itdi nəzərdən.Keşikdə duranların qorxuludur yatmağı,Ya başı əldən gedər, ya başından papağı.Uyuyacaq yer deyil dünya, oyan, Nizami!Hər şeyi etməyin çoxdan çatıb məqamı.

Tövbəsini pozan zahidin hekayəti

Məscid əhli bir sofu uydu bir gün şeytana,Məsciddən üz çevirdi, aldı onu meyxana.Mey dilinə dəyincə mey kimi nalə qıldı:– Zavallı canım! – dedi, – özgə nə çarə qaldı?Nəfs ilə həvəs quşu könlümdə axtardı dən,Heyhat, tələ qurdular təsbeh danələrindən.Kəbəm çıxdı əlimdən, Kəbə artıq mənə yad,Ev-eşiyim dəyişdi, dönüb oldu xərabat.71Qara taleyim məni, gör kimlərə tay etdi,Qələndərlik öyrətdi, imanımı zay etdi.Niqab örtdü, yaşındı əqlin gözləri məndən.Xərabatın özü də xarab oldu əlimdən.Bu dünya darlığından qurtula bilsəydim, ah!Ətəyimdən ləkəni bir silə bilsəydim, ah!Qəzadan deyilmi bu? Mən hara, bu “Lat” hara?Mübarək məscid hara, viran xərabat hara?Bir gənc pərdə dalından dinləyərək zahidi,Təmiz, pak nəfəsindən od saçaraq söylədi:– De, qəzadan sənə nə? Sənintək yüz min gəda,Qəzanın nəzərində dəyməz bir arpaya da.Tövbə qapısına gəl, təmizlə günahını,Başqa hədyan söyləmə, seç Tanrı dərgahını!Üzr istəyib, tövbə qıl, keçərlər günahından,Qolu bağlı gedərsən yoxsa ora bir zaman.Çöldə ot otladığın, yatdığın yetər artıq,Bir az da fələklərin yaşıl bağçasına çıx.Ayıltmasa göy səni çəkil, hicra guşəyə,Bir azca azuqə yığ o dünyaya köçməyə.72Qanlı yaşlar tökməyin axı nə mənası var?Çoxdan gəbərib gedib sağlığında yatanlar.Səni yuxu sərsəmi görən “Şəfəq sahibi”,Yayınacaq gözündən, endirəcək niqabı.Fələk köçü yüklədi, qalx, ey Nizami, oyan!Kimdir bu gecə yarı73 ayağını bağlayan?

İsa peyğəmbərin hekayəti

İsanın ayaqları yol açıb dünyalara,Gəlib çıxmışdı bir gün balaca bir bazara.Gördü bir çoban iti, canavar kimi nəhəng,Yol üstündə uzanmış cansız, nəfəssiz köpək.Dörd yanını bürümüş adamlar qatar-qatar,Leş yeyən quzğun kimi başına toplaşıblar.Biri dedi: “Çatladar beynimizi bu cəmdək,Yanan çıraq küləkdən uzaq gərək, gen gərək!”Biri dedi: “Rədd edin, görünməsin bu murdar,Gözümüzü kor eylər, könlümüzü dondurar”.Hərə bir hava çaldı: “Tfu!” – “Cəsəd!” – “Əlhəzər!”,Zavallı, miskin leşə min bir cəfa verdilər.Növbə çatdı İsaya, eyibdən vaz keçdi o,İtin üstünlüyünü fikirləşdi, seçdi o.“Naxışları, xalları, – dedi, – aləmdi, məncə,Parlaq, saf dişlərinə nə dürr çatar, nə inci”.74

Qorxu ilə, ümidlə dənizdən dürr tapan var,Sədəfini yandırıb tozuyla diş ağardar.Özgəsinin eybini, öz hüsnünü görmə tək,Öncə öz nöqsanını görə bilən göz gərək.Demirəm ki, aynanı al əlinə, ya alma,Öz eybini görə bil, özünə heyran olma!Niyə gərək özünü bahar kimi bəzəmək?Saqın! Soldurar səni zaman bahar gülütək.Eybini örtən geyim zərif toxunduğundan,Tanrı doqquz pərdə də göydən endirmiş əlan.75Bu göy yuvarlığının içində, ey gözü dar,Söylə, sənin boynuna həlqə76 olmayan nə var?İtsənmi ki, taxasan Sürəyya xaltasını?Eşşəksənmi, çəkəsən yük daşıyan İsanı?77Fələk nədir? Atılmış, tərk edilmiş dul qarı,Cahan nədir? Saralmış bağların solğun barı!Hər köhnəni, təzəni bircə-bircə sal yada,Bu dünyada nə varsa, dəyməz bir arpaya da.Yemə dünya qəmini, xacə, tərk et oyunu,Qüssə çəksən, qoy yerə Nizaminin payını.78

Nəzər sahibi bir möbidin dastanı

Ağsaçlı qoca möbid, yeri, yurdu Hindistan,Yol keçəndə nə gördü? Bir bostan, bir gülüstan.Ortasında naxışlı imarətlər, qəsrlər,Qucağında çiçəklər əsim-əsim əsərlər.Fələk kimi qan tökən qönçələr beli bağlı,Az ömürlü lalənin başından çıxıb ağlı.Fəvvarədir çəmənin tər süsəni, laləsi.İncə boylu qamışlar – qənd, şəkər piyaləsi.Öz oxuyla yaralı güllər qalxana bənzər,Canının qorxusundan əsir salxım söyüdlər.Bənövşənin saçları öz boynuna bağ olmuş,Nərgizin ətəkləri gümüş axçayla dolmuş.Güllə qucaq-qucağa, nəfəs-nəfəsə lalə,Biri yaqutla süslü, o biri incilərlə.Yazıq hardan bilsin ki, bircə günlük ömrü var,Sabahı düşünmədən bu gün olmuş bəxtiyar.O ağsaçlı ixtiyar seyrə daldı gülzarı,Bir aydan sonra yenə burdan düşdü güzarı.Hanı o güldən əsər, hanı bülbüldən əsər?Burda qarğa qarıldar, burda sağsağan gəzər.Cəhənnəm əvəz etmiş elə bil cənnət yeri,Yəhudi məbədinə köçmüş qəsrin qeysəri.Yaxşılıq elə bil ki, buxarlanıb yoxalmış,Gül qomları yerində tikan qomları qalmış.O xəzan bağçasında qoca ayaq saxladı,Hər şeyə güldüsə də, öz bəxtinə ağladı.– Bu dünyada heç nəyin vəfası yoxmuş, – dedi.– Dərdi çox, çəfası çox, səfası yoxmuş, – dedi.Hər nə ki, baş qaldırır bu torpaqdan, bu sudan,Axırda viran olur, köklü-köməcli viran!Xərabat diyarından yaxşı bir yerimiz yox,Xarab olmaqdan özgə üstün tədbirimiz yox.Rahib haqqın yoluna çevirincə üzünü,Həm Tanrını tanıdı, həm dərk etdi özünü.O sirr gövhərlərinin sərrafı oldu qoca,Gövhərşünas tərəfdə qaldı ömrü boyunca.Sən ey məcusilikdən, müsəlmanlıqdan qafil,Sən qurumuş bulaqsan, damcın da yox, bunu bil.Sən o hindli qocadan geri qalma, kəm olma,Tərk elə bu cahanı, bu heçliyə vurulma!Daim məstsən gül kimi… bu məstlikdən əl çək sən,Papağın, kəmərinlə çoxmu əylənəcəksən?Qalx, gülün kəmərini burax əlindən, burax!Güllər sənin qanınla kəmər bağlayıb ancaq.Papağınla kəmərin bəla kəsilib sənə,Sən onları girov ver eşqin meyxanəsinə.Papaq ucaldar səni, xacə qılar könülə,Kəmər səni qul eylər bu torpağa, bu gilə.Çalış, ağalıq, qulluq qəmindən qurtulasan,Nizamdan Nizamitək, bəlkə, azad olasan.

Çəkişən iki filosofun dastanı

Bir mülkə ortaq olan iki həkim çəkişdi,Aradan sözmü keçdi, odmu, alovmu keçdi?Öz nəfsini güdərək hər biri dedi aşkar:– Bir sarayın sahibi yalnız bir sultan olar.Əgər haqq ikiləşsə, onu dinləməz heç kəs,Bir bədənin üstündə iki baş ola bilməz.Bir məclisin başçısı iki Cəmşid olarmı?İki qılınc saxlayan bir qın dünyada varmı?Hər iki filosofun ləngər vurdu qəzəbi,Çalışdı, özü olsun imarətin sahibi.Nifrətə çevrilincə qızmış təəssübləri,Qərara gəldilər ki, boşaltsınlar evləri.Bacaları suvayıb, gecə yola düşdülər,Evi satmaq üstündə dilləşib, didişdilər.Bu işdən vaz keçdilər, seçdilər başqa bir fənd,Bir-birinə verməyə şərbət düzəldək, şərbət.Bacardıqca elmdə görək kim kimi ötür?Kimin şərbətindəki zəhər daha güclüdür?

Kimin ağlı üstünsə, bina qalsın qoy ona,İki bədəndəki ruh qovuşsun da bir cana.Birinci iddiaçı düşündü yaxşı-yaxşı,Bir ağu düzəltdi ki, dəysə yandırar daşı.Uzatdı rəqibinə: – Zəhər deyil, şərbətdir,Qəlbə qanadlar verən meydir, nazlı nemətdir.Aslan ürəkli mərdin titrəmədi əlləri,“Qənddir, baldır!” – deyərək aldı içdi zəhəri.Qorxmadı “Nuşiqiya”79, çünki içmişdi öncə,Zəhər dəyəcək yeri tiryəkləmişdi öncə.Pərvanə kimi yandı, yenidən qanadlandı,Gəldiyi məclis yenə onu öz şamı sandı.Yol üstdəki bağçadan bir qızılgül qopartdı,Dərhal əfsun oxuyub, düşməninə uzatdı.Gülü verdi ki, onu öldürsün asan, yüngül,Rəqibin zəhərindən daha kəsərliydi gül.Düşmən əfsunlu gülü elə ki ələ aldı,Qorxudan dizi əsdi, çökdü, bağrı yarıldı.Bəli, çarə taparaq o, qurtuldu ağudan,Busa bir gül iyləyib, dünyadan getdi əlan.Dünya bağında hər gül, demə, güllər xasıdır,Bir insan ürəyindən sızan qan damlasıdır.Zəmanə bağının da baharı, başı sənsən,Zəmanə bir qəm mülkü, onun naxışı sənsən.Fənər kimi asılı ərzi çal öz daşına,Külü qoy su səpilmiş ulduzların başına.Aləmin xəyal, uyğu büsatından uzaqlaş,Bərbadından uzaqlaş, abadından uzaqlaş.Gözün qalmasın çərxin şəfəq, işıq payında.Qaralt küsuf kimi sən Günəşi də, Ayı da.Dünya çadırı göydə Ay qulyabanı kimi,Azdırıb İbrahimi yolundan etmədimi?80Gəncliyinə dağ çəkib, fələk sürüklər hara?Nəşəli günlərini dərdli, qəmli çağlara!İşıqlandıra bilsən, inan, könlünü bir gün,Ağ günü, səadəti qaytarmaq yenə mümkün…81Ümid gülabı kimi təmiz göz yaşı tök ki,Təmizləyə biləsən bu qara, ağ lövhəni.82Ölçüb-biçsən işini bu dünyada sən əgər,Məhşər tərəzisində qazancın artıq gələr.83O din ki, qüvvət verir qoluna axşam-səhər,Sənin tərəzinin də əyarını düzəldər.Düşüncəli, hünərli, qəlbi azad olan kəs,Din qəmi çəkər ancaq, dünya qəmini çəkməz.İstəsən ki, bu aləm daim məskənin olsun,Dini Nizamiyə ver, dünya qoy sənin olsun.

Xain sofu ilə hacının dastanı

Bir Kəbə mübtəlası hazırlaşdı səfərə,Öyrənib bələd oldu qaydalara, dəblərə.Ehtiyacından artıq bir az qızılı vardı,Öz halal dinarını kisəsində saxlardı.Düşündü: filan sofu əl çəkibdir dünyadan,Tanrı bəndəsidir o, azdır bu cür düz adam.Ürəyimə damıb ki, dəyanət də ondadır,Qoy verim zəri, deyim: əmanət də ondadır.Bu niyyətlə sofuya o baş çəkdi bir gecə,Kisəsini əmanət verdi ona gizlicə.– Yaxşı saxla bu sirri, – tapşırdı dönə-dönə,– Qayıdaram, kisəni yenə verərsən mənə.Xacə səfərə çıxdı, düşdü yolun ağına,Şeyx də sərin qızılı basdı yanan bağrına.Titrəyirdi ürəyi neçə illərdən bəri,Bu qızılın sapsarı şöləsindən ötəri.– İşlərimi bununla düzəldərəm! – söylədi,– Yolunu gözlədiyim xəzinəm əlimdədi.

Tanrının mənə bir az gec verdiyi neməti,Gərək tez ötürüm ki, qaçırmayım fürsəti.Kisənin boğazından ilgəyi açdı səfil,Neçə gecə kef çəkib, şadlıqdan uçdu sofu.Yaxasına keçirdi qızıl dolu kisəni,– Göbəyimin üstündə görüm, – dedi, – qoy səni.Cingildətdi pulları, bu səsdən xumar oldu,Gözəllərin saçları boynunda zünnar oldu.Heyhat, parçalanınca şeyxin dərviş xirqəsi,Zövqün yerini tutdu günah, qəm düşüncəsi.Sofu elə yedi ki, əlinə düşən ovu,Çırağı da bir gilə yağın möhtacı oldu.84Bizim hacı elə ki, Kəbədən geri döndü,Öz hindlisi önündə bir Türk kimi göründü.85– Gətir, ey zahid! – dedi, – gətir görək bir onu.– Zahid soruşdu: – Nəyi? Hacı dedi: – Altunu!Sofu işarə qıldı: – Sus, lütf elə bir qədər,Xaraba kənddən axı kim xərac ala bilər?Sağlığına qızılı sərf elədim bazara,Mənimtək müflis hara, dinar kisəsi hara?Türk ki yəğma elədi, kim dayanar önündə?Evini hindli qula ismarlar hansı bəndə?Belimi qırdı mənim o rükni qızılların86,Dözə bilmədim, yedim, boynumdadır vəbalın.Min bir sevinc içində sofu malı yemişdi,Min bir göz yaşı töküb üzr istəyirdi indi.– Kərəm eylə, lütf qıl, yaman peşman olmuşam,Kafər idim, dönmüşəm, bir müsəlman olmuşamCahanın təbiəti min fəsada boyludur,Bir fəsad da yarandı, təkcə mənimmi qüsur?Hacıdakı mərhəmət qopartdı bir qiyamət:“Əfv et, önündə dərviş ayaq üstə durub pərt!”Demək, Tanrıya çatdı Tanrının verdikləri,Zəhməti zərgər çəkər, zəri qapar müştəri.Öyüd verdi özünə: – Azca təsəllimiz var,Dərvişin heç nəyi yox… Heçdən nə almaq olar?87Bir arpası da yox ki, tutub alam əlindən,Çarəm nədir? Taleyə boyun əyməliyəm mən.Sofünun boğazından keçən o maldan qalan,Başı halqalı “Mim”lə kufi “Əlif’dir, inan.88Əfv olunmaq istəsən, ey şeyx, qulaq as mənə:Haramın olanları halal edimmi sənə?Neştər batır nəfsinə, ey fələktək saxtakar,Ac gözlü, qısa yenli, uzun əlli tamahkar!Heç bir ürək nəfsdən, tamahdan ayrı deyil,Vəfalı, etibarlı kişi yoxdur, bunu bil!Din – əyarı qızıldır, vermə onu şeytana,Fəğfurun şərəfini layiq görmə səgbana.89Dini şeytana versən, cəzanı sən çəkərsən,Müflisə verilən mal geri dönməz yenidən.Dünya pislik yurdudur, axirət qazancıyıq,Tutub din ətəyindən bir guşə tap, ey yazıq!Bu yolların bəkçisi – yağmaçı quldurbaşı,Burda müflis zəngindən, yoxsul varlıdan yaxşı.Müflislərə toxunmur bu fələyin tilsimi,Yalnız möhtəşəmlərin qırır qafiləsini.Bu vəfasız dünyadan könlüm bir az halıdır,Arını məhv eyləyən öz şəhdi, öz balıdır.Tamah salan varmı heç acı aslan ətinə?Öləndə qurd-quş belə toxunmaz cəsədinə.Ayaq üstə duran şam xonçada, başda gəzər,Bədirlənmək istəyən Ay incələr, əksilər.Torpaqla qurd dostluğu90 eləyir daim külək,Özü yüngül, əli boş, heç nə itirməyəcək.Göl quşları bilir ki, balıqların bəlası,Gümüş pullarındadır, pullar ovun aynası.Sənin diləklərinin tərəzisi olan zər,Beş rükət namazının fatihəsinə bənzər.91Əgər Nizami kimi sən pak ola bilməsən,Bu arzu yollarında çətin kama yetəsən.

Zalım padşahla düz danışan kişinin dastanı

Ürəkləri sındıran zülmkar bir şah vardı,Dirəşməkdə, höcətdə Həccacı92 mat qoyardı.Gündüzdən gecəyədək hər pıçıltı, hər xəbər,Onun sarayındaca cəmləşərdi hər səhər.Aytək, güntək itigöz bir xəfiyyəsi vardı,Bağlı qalan işləri ustalıqla açardı.93Sübhtək ikiüzlü, Aytək gecə gəzəndi,Bir gün şahın onündə baş əydi, qüssələndi.

Dedi: – Gizli bir yerdə çox deyindi dalınca,Səni zalım, qaniçən adlandıran bir qoca.Casusun dediyindən öfkələndi hökmdar,Qocanı məhv etməyə fikrində verdi qərar.Qum tökdürüb üstünə palaz sərdirdi çölə,Divanə tacidardan qaçardı divlər belə.Yel sürətli bir cavan çapdı, qocanı tapdı:– Xain bilir şah səni, oyan! – dedi, – amandı.O şeytan huylu zalım çağırmamış, özün get,Yola gətir, inandır, öz dərdinə əlac et!Dəstəmaz aldı qoca, kəfən geydi əyninə,Salam verdi ədəblə, gəlib şahın önünə.Qızmış, qara niyyətli şah yumruğunu sıxdı,Arxasında dayanmış qocaya kinlə baxdı.– Eşitmişəm, – söylədi, – danışmısan dalımca,– Məni qəddar, yelbeyin adlandırmısan, qoca!Mən Süleyman mülkünün sahibiyəm, bilirsən,Hansı cürətlə mənə “zalım”, ya “div” deyirsən?Cavab verdi ixtiyar: – Mən ki ayığam, nə qəm,Sənin dediklərindən beş qat artıq demişəm.Qocalar da, gənclər də qan ağlayır əlindən,Kənd, şəhər – bütün ölkə dad çəkir əməlindən!Mən ki eyiblərini bircə-bircə sayanam,Yamanını, yaxşını göstərən bir aynayam.Düz, dəqiq göstərirsə ayna səni özünə,Özünü qır, aynanı qırmaq yaraşmır sənə.Sözlərimi araşdır, dinlə ağıl deyəni,Düz demirəmsə, əmr et, dara çəksinlər məni.Qoca ki öz fikrini mərdanə, şax söylədi,Düz sözü məğrur şaha bir az əsər eylədi.Yumşaltdı hökmdarı işin qarası, ağı,Özünün haqsızlığı, qocanın haqq olmağı.– Kəfənini çıxarın, xələt geydirin ona, –Hökm elədi hökmdar: – Ətir səpin başına.İstibdaddan, zülmdən o gündən əl çəkdi şah,Əziz tutdu xalqını, dərdindən oldu agah.Şahın dürüst işini heç kəs etmədi inkar,Doğruluğu danmağa axı kimin şövqü var?Düzlüklə qurtularsan hər acıdan, ağrıdan,Qoy düzlük səndən olsun, zəfərlərin Tanrıdan.Haqq söz halva da olsa, haqsız üçün acıdır,Haqq – acı, fəqət hamı həqiqət möhtacıdır.Sözü yerli-yerində, mətləbi düz söyləsin,Həqiqətin hamisi Tanrı tutar əlindən.Nizaminin ki düzdür xilqəti də, qəlbi də,Başa çatar, inşallah, hər işi, mətləbi də.

Gənc şahzadə və onun qoca düşmənlərinin hekayəti

Mən bir dastan eşitdim: uzaq Şərq ölkəsindəYaşarmış bir şahzadə, sərvlərtək azadə.Varlıların zülmündən iztirab çəkən diyar,Rüzgar kimi üsyankar, həyəcanlı, biqərar.Təzə şah təzə ruhlu, köhnələr ehkam güdən,Şah özü də qorxarmış oyanan fitnələrdən.Uyumuşdu bir gecə səksəkəli, nigaran,Röyasında bir qoca ona dedi: – Ey cavan!Sən ey tazə doğmuş Ay, köhnə bürcü dağıt, qır,Ey yeni açılan gül, köhnə budağı sındır.Köhnəni məhv elə ki, yeni əlində qalsın,Həyatın da özüntək işıqlı, gözəl olsun.Şahzadə oyanınca verdi bir yeni fərman,İki-üç müxalifi çıxartdırdı aradan.Qanad verdi yeniyə, qələm çəkdi köhnəyə,Təzə şah təzə bir ruh bəxş elədi ölkəyə.Bəli, fəsad əhlinin gərək kəsilsin başı,Andı pozan ordunu ləğv etmək daha yaxşı.Qartımış kötüklərin sən vurmasan boynunu,Sərvlər bəzəyərmi gülşənlərin qoynunu?Bağlamasan kökünə tazə bulağı, arxı,Tufanla güləşərmi çinarın qol-budağı?94Arıtmasan, açmasan gözlərini bulağın,Gözü gülə bilərmi bağrı yanan torpağın?!Özünü dərk edənin öz könül vaizi var,Ən gözəl öyüdləri qulağına pıçıldar.95Ağlını – qılıncını çıxar qınından bir an,Nə vaxtacan onu sən qında saxlayacaqsan?96Gənclik zəka qılıncı, pak, ülvi bir həmnəfəs,Köhnə mücrüdən deyil, o qında qala bilməz.Var-yoxunu bəxş elə, sovqat yolla, pay göndər,Ta ki sənə səxavət, kərəm əhli desinlər.Vardan murad götürmüş varlılar, dövlətlilərYalnız səxa gücünə var-dövlətə yetdilər.Yalnız səxa toxumu verir bəhrə, bərəkət,Qiyamətdə ruzudur kərəm, qüdrət, səxavət.Öz ehsan xəzinəndən, ya rəb, pay göndər mənə,Nizami ki qulundur, fərəc ver işlərinə.

Yaralı çocuğun dastanı

Hər şeydən azad olan, şən, qayğısız bir bala,Oynayırdı küçədə iki-üç yaşıdıyla.Ayağını atarkən yazıq bala sürüşdü,Yürüdüyü yoldaca üzüüstə yerə düşdü.Addımlaya bilmədi, özünü şikəst sandı,Sanki təkcə dizi yox, qəlbi də yaralandı.Təngnəfəs yürüdü çocuğun yoldaşları,Əsərlənib, pərt olub, çatılmışdı qaşları.Onu sevən bir dostu sözünü uda-uda,Pıçıldadı astaca: – Ataq, qalsın quyuda.Sirr aşkara çıxmasın Günəş yayılan sayaq,Atasının yanında xəcalətli qalmayaq.Bu yerdə uzaqgörən, sərt bir yavru da vardı,Yaralanmış çocuğa düşmənitək baxardı.Ciddiləşib, üz tutdu öz arxadaşlarına,– Örtmək olmaz bu işi! – dedi yoldaşlarına.Məndən görərlər. Məni düşmən bilirlər ona,Büdrəyənin suçunu yükləyərlər boynuma.

– Qoy gəlib çarə qılsın! – Yürüdü zirək oğlan,Uşağın atasına xəbər apardı əlan.Kimin ki xilqətində hikmət cövhəri vardır,Hər şeyə çarə tapır, həmişə üz ağardır.Göylər vuran düyünü, soruş, yerdə kim açar?Ayağını göylərə cəsarətlə basanlar.Mən çərxin artığından, əskiyindən çəkdim əl,Bununçün Nizamiyə fələk olmadı əngəl.

Sirr saxlayan ilə Cəmşidin dastanı

Cəmşidin çox güvənli, yaxın həmdəmi vardı,Gündən nur alan Aytək şahdan işıq alardı.Oğlan şaha mehriban, şah oğlanın məftunu,Bütün saray əhlindən üstün tuturdu onu.Öz xəlvət işlərini ona açardı bircə,Etibarda hamıdan sağlam olan o gəncə.Şaha çox yaxınsa, bir gün o dözməyərək,Uzaqlaşmaq istədi yayından çıxan oxtək.Dəliqanlı cavanın könlündə sirr qatbaqat,Bunları heç bir kəsə aça bilmirdi, heyhat.Gəldi, bir gün nə gördü qonşu, ağbirçək qarı:Sönən lalə yanaqlar onunkundan da sarı.Dedi: – Ey sərvim, sənə əl atdı hansı xəzan?Sən ki şah irmağından su içmiş bir fidansan.Sənin ki qismətindir, sarayda zövqü səfa,Hardandır bu sıxıntı, bu solğunluq, əcəba!Qocaların kədəri yaraşarmı cavana?Yanağının laləsi neçin dönüb reyhana?Sənsən cahan şahının gözdə olan gözdəsi,Gərək sənin üz-gözün şah təki şölə versin.Şahı görməklə gülər, şadlıq edər adamlar,Şaha məhrəm olanlar hamıdan şad, bəxtiyar.Dəliqanlı söylədi: – Xəbərin yox, ay nənə,Nələr yatır sinəmdə – sirlə dolu xəzinə.Od tutdum, külə döndüm səbrimin ucbatından!Səbrim saraltdı məni, səbrim yandırdı, inan!Cəlalıtək böyükdür şahın könül aləmi,Əmanət vermiş mənə sirrini göhvər kimi.Saxladığım sirlərdən alışıb yanır sinəm,Heç birini heç kəsə açıb deyə bilmərəm.Sirri açıb deməsəm, partlayacaq ürəyim,Dilimi dişlərimlə doğrayımmı, neyləyim?Bircə gülüşümü də sizdən qızırqanıram,Sirrin quşu ağzımdan uçub gedər, sanıram.Xilas ola bilməsəm bu sirlər caynağından,Qəlbim qana dönəcək, ömrüm zindana, inan!Hiss edirəm, dözməsəm, atsam sirrin daşını,Tale elə həmin gün yeyəcəkdir başımı.– Saqın! Heç kəsə açma, – dedi qarı, – bunları,Öz sirrinin sirdaşı tək özünsən, bil barı.Heç bir kəsə güvənmə, açıq deyim qoy sənə:Hətta öz kölgəni də yaxın bilmə özünə.Rəvamı qılınc ilə al-qırmızı olasan?Ondansa qızıl kimi kaş saralıb solasan.Eşitmişəm, hər gecə dilə çox yalvarır baş:– Saqın! Açma! Amandır, açma sirrimi, qardaş.Baş saxlamaq istəsən, boşboğazlıq eləmə,Sirrini gündüz kimi tökmə bütün aləmə.Dilini saxlayanlar nə dolaşır, nə çaşır,Hürmək yalnız qudurğan köpəklərə yaraşır.Tez kəsilər uzun dil, unutma bircə an da,Dil ağızda gözəldir, qılınc isə qınında.Rahatlığın rəhnidir bu öyüdün mənası,Dilin ucundan gəlir canın-başın bəlası.İstəsən, ah çəkməsin qanlı ləyəndə başın,Dilini dişinlə kəs, sirri açmaqdan daşın!Dilin şəkər də saçsa, dodaqlarını açma,Bil ki, divar dalında dinləyən var, danışma!Çölə bənövşə kimi yaymasan rayihəni,Kimsə başını kəsməz, yerdən qoparmaz səni.Eyibləri görürkən sən gərək lal olasan.Bir az ağır eşitmək, susmaq vaxtıdır, inan!Yazarkən qələmini qıs, cilovla bir qədər,Bil ki, hər kəlmən üçün hesab istəyəcəklər.Axar su kimi pak ol, nə eşitsən, yuyub keç.Gördüyünü aynatək göstərsən də, dinmə heç.Uzaqgörən kişilər heç vaxt həddini aşmaz,Gecə gördüklərini gündüz kimsəyə açmaz.Bu ulduzlu qübbənin heyranıyam, düzü, mən:Xəbərçilik edibmi heç gündüzə gecədən?Sən də bir az pərdəli qalmaq istəsən əgər,Gecə gördüklərini açıb demə gündüzlər.Gecənin ürəyində neçə xəzinələr var,Min-min işıqlı dürrü qaranlığında saxlar.İldırım kimi odlu ürəklə yaşayanlar,Gördüyünün yanından saymazyana sovuşar.Başını doqquz göydən dışarı çıxaranlar,Dəruni aləminin meydanında at çapar.97Yaxınsa da dillə göz, uzaq biləsən gərək,Necə ki, saç uzaqdır bədəndən çərək-çərək.Eşqin gizli qalması bir möcüzə sayılır,Elə ki üzə çıxdı, xərabatda bayılır.98Sirr düyünü vurarkən din ipliyi seçdilər,Həllacın da ipini bu pambıqdan eşdilər.99Nə qədər ki bağlıdır qönçə rahat, salamat,Dönür qan çanağına açılan kimi, heyhat.100Susmaq səadətinə ağız yetərsə əgər,Başından keçənləri qəlbin dililə söylər.Könlünün kasasından yesən, xoşdu bu nemət,Dilinə dəyən kimi atəş kəsilir fəqət.Ən gözəl natiqliyin adı sükutdur bu gün,Sükut ilə yürümək – sənin zəfər yürüşün.İşıq dolu könüllər sükut etməyi xoşlar,Ağız açmaz, bu haqqı özgəsinə bağışlar.Könüllər dünyasında könül lüğəti gizli,Bu lüğəti şərh edər yalnız ürəyin dili.Ey Nizami, layiqdir qənaət mülkü sənə,Çünki dilin xəsisdir, qəlbin – sonsuz xəzinə.

Harun ər-Rəşid ilə dəlləyin dastanı

Xəlifəlik təxtini alırkən ələ Harun,Ucalmışdı bayrağı Abbas101 oğullarının.Öz yataq otağından çıxdı bir gecəyarı,Bir az dincəlsin deyə gəldi hamama sarı.Saçını taraş edən saray bərbəri – usta,Çox dadlı bir xəyala qapılmışdı iş üstə.Dedi: – Ustadlığımdan agahsan, ey xəlifə!Qoy sənə damad olum, xoşbəxt olum bir dəfə.Toy-düyün xəbərini çəkək bu aləmə car,Qızını bu quluna nişanlasan, nə olar?!Bu təklifdən xəlifə öfkələndi bir qədər,Cilovladı qeyzini, susub, dözdü birtəhər.Dedi: “Bəlkə, çaşdırıb onu zəhmim, heybətim,Bəlkə, vurub başına hamamın hərarəti.Ağlını itirib ki, sayıqlayır gəvəzə,Yoxsa dayana bilməz o mənimlə göz-gözə.

Ertəsi gün bərbəri yenə bir az əylədi,O qəlp pul üstündəki damğa gördü eynidi.Bir də, bir də xəlifə o bərbəri sınadı,Gördü bədbəxt ustanın qırılmayıb inadı.– Vaxtdır, – dedi, – bu işi ayırd eləmək gərək,Vəzirilə qonuşdu: – Bir məsləhət ver görək.Adicə bir dəlləyin göz qoyun təlaşına,Nə cür alın yazısı yazmaq istər başıma.Mənə damad olmağı heç ona yaraşarmı?Görün, nə deyir mənə, üzündə həya varmı?Yəqin, bəla gətirir başıma qəza-qədər,Gövhərimə atılan daş deyilmi bu məgər?Öz ülgücü əlində, söz ülgücü ağzında,

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.