Oğluma nəsihət

RÜBAILƏR

Ədalət yer üzündə zəfərlərin tacıdır

Ədalət yer üzündə zəfərlərin tacıdır,Zülm – dərd ağacıdır, yalnız şərin tacıdır.Səxavət… pərdəsilə hər cür eybi gizlədir,Xoş tale, bəxtəvərlik – hünərlərin tacıdır.

Dünyada ədalətlə zəfər tapmışlar

Dünyada ədalətlə zəfər tapmışlar,Zülm ilə bu dünyada zərər tapmışlar.Hər yerdə paxıllıq hünəri danmışdır,Mərdlər eyb örtüb də, hünər tapmışlar.

Gəncliyinə güvənmə, yel əsər, solub gedər

Gəncliyinə güvənmə, yel əsər, solub gedər,Ömrün bircə gecədə payimal olub gedər.Zülm eləmə, anla ki, bircə qarğış fəryadıSəni dünya bağından alaqtək yolub gedər.

Etmirsə vəfa, ömrə amansız rüzgar

Etmirsə vəfa, ömrə amansız rüzgar,Sən yaxşılıq ək, ta nə qədər ömrün var.Bir halda ki, heç kimsəyə qalmır dünya,Barı qoruyun, inciməsinlər dostlar.

XƏMSƏ

SIRLƏR XƏZINƏSI

Söz qoşmağın fəziləti haqqında

İlk dəfə tərpənəndə sözdən güc aldı qələm,Sözdən doğuldu ilk hərf… şahiddir bütün aləm.9Xəlvət pərdəsini ki qaldırdılar, atdılar,Öncə söz cüvələndi. Sözdən can yaratdılar.Sözdən bir səs, bir nəfəs gəlməmiş… inan mənə:Can girmədi palçıqdan xəlq olunmuş bədənə.O gündən ki, qələmlə kağız çatdı şərəfə,Cahan açdı gözünü, sözü gördü ilk dəfə.Söz olmasa… yerində dünya donardı, sözsüz,Nə qədər söz dedilər, yenə əskilmədi söz.

Söz – canımızdır. Eşqin lüğətinə baxsana!Biz sözük, gövdəmizsə yalnız xarabaxana!10Yalnız qələm gücünə düşüncələr saxlanır,Misra söz quşlarının qanadına bağlanır.Bu sonsuz aləmdə ki, həm təzədir, həm köhnə,Tükü qırx yerdən bölən sözdən kəskin nə var, nə?Düşüncənin əvvəli, rəqəmin, sayın sonu,Təkcə sözdür, təkcə söz, yadında saxla bunu.11Tacidarlar özü də tac söyləmişlər sözə,Vasiflər vəsf eyləmiş, durub sözlə göz-gözə.Gah sözün bayrağını çəkərlər eldən-elə,Gah qələmin yazdığı saçar dünyaya şölə.Bayrağını ən uzaq ellərə sancan da söz,Qələmilə ən yeni iqlimlər açan da söz.Bomboş fikrə, xəyala təslim olan kəslərə,İlham üz göstəribmi məgər barı bir kərə?12Biz ki gözlərimizi sözə dikmişik artıq,Ölsək, sözlə ölərik, qalsaq, sözlə qalarıq.13Damarları donanlar sözdə tapar atəş, köz,Bağrı yananlar14 üçün dirilik suyudur söz.Sözdür bərbad aləmin abad qalan guşəsi,Bu fələk süfrəsinin ən dadlı azuqəsi!Hər boyadan an söz, ömür-günsən, ömür-gün,Dillə vəsfini vermək, bəlkə də, qeyri-mümkün.Söz bayraq taxan yerdə hərf ilə dil müzəffər,Dilin, nitqin qüdrəti olur sözlə müyəssər.Söz tapa bilməsəydi candakı şah damarı,Can kələfin ucunu – aləmi tapardımı?15Sözlə kəşf eləyiblər hər qaydanı, hər yönü,Həm təbiət mülkünü, həm şəriət möhrünü.16Mədən söz və qızılı təklif edib sərrafa,Sərraf tərəzisində söz qızıldan çox baha!Təzə söz, köhnə altun… hansı hakim kəsilir?Söz hara, qızıl hara? Bunu sözdoğan bilir!Öz qüvvəsilə gedər söz qasidi17… tövşüməz,Söz qaldıran dağları qaldıra bilməz heç kəs.Söz gümüşü yanında qara torpaqdı dirhəm,Qızıl hansı itdir ki, onu sözə tay biləm?Heç kəs əyləşə bilməz sözdən yuxarı qatda,Dövlətimiz, mülkümüz yalnız sözdür həyatda.Sözdən xəbərsiz qalır könüldən xəbərsizlər,Sözün yozumu sözdən daha şux, daha dilbər.Nə qədər ki cahan var, sözün coşsun qoy səsi,Qoy sözlə tazələnsin Nizaminin nəfəsi.

Ölçülü sözün ölçüsüz sözdən üstünlüyü

Ölçülüb biçilməmiş dağınıq sözlər beləSözsə… zərgər yanında bənzər gövhərə, lələ.Ölçülüb-biçilərsə incə fikir, incə söz,Nə qədər gözəlləşər, olar ürəyincə söz.Kim ki sözə söz qoşub tapar haqqın səsini,Sözlə iki aləmin açar xəzinəsini.Bu xəzinəni yalnız açar tapanlar açar,Yalnız söz ərlərinin dilləridir bu açar.18Sözün tərəzisini quran ulu hökmdar,Sözün aşiqlərini19 sözlə etdi bəxtiyar.Ərşin bülbülləridir20 cahanda söz qoşanlar,Məgər özgələrinə tay tutularmı onlar?Düşüncə atəşilə pərişan olan zaman,Mələklərlə gəzərlər, mənzilləri asiman.21Sözdoğanlar – nur saçan peyğəmbərin kölgəsi,Ərzin işıq pərdəsi, haqqın yanar nəfəsi.Mətanət meydanında kimlər tutdu gör səfi,Əvvəlcə peyğəmbərlər, sonra şairlər səfi!Şair ilə peyğəmbər – bir nigarın məhrəmi,Peyğəmbərlə şair haqq, qalanlar haqq görkəmi.Şairin süfrəsində şirin xurmalar ki var,Xurma deyil, bəlkə də, ürək parçasıdırlar.Ürəyin dişlərilə qoparılmış söz, fikirTorpağın dimdiyilə cilalanmış incidir.Hikmət qaynağı şeiri hər gün alçaldıb bir az,Sudan da ucuz etdi beş-on nəfər şeirbaz.22Kimin söz pərdəsində ahəngi var, sehri var,Özü yerdə olsa da, ruhu göylərdə yaşar.23Dizi üstə söz yazıb, ölkələri tutan kəsDünyada heç bir kəsin qapısında baş əyməz!24Dizinə dirsəklənib fikrə dalan sənətkar,Sözlə iki cahanın dövlətini qazanar.25Əyilən məğrur başı ayağını salamlar,Dirsəklənər dizinə, kamanlaşar sənətkar.26Öz kaman halqasını qırmaq istəyən şair,Bükülüb açılınca, təb üstündə dikəlir!27Bükülmüş qamətilə sanki həlqə olanlar,Fələyin qulağına bəzən min həlqə taxar.28Bu hoqqabaz fələyin qarşısına sənətkar,Bircə hoqqa yerinə neçə daş-qaş çıxardar.29Söz köhləni qızarkən… sənətkarın ürəyi,Dodağını öpməkçün yırtar köksü, köynəyi.30Şairin ləl dodağı o zaman ki, açılar,Yeddi göyün, Günəşin yaxasını parçalar.Şairin ilham adlı cəsur bir atası var,Dünyaya oğul kimi ər misralar bağışlar.Şair qozbel fələyi qul eyləyər özünə,Qulluqdan azad olar, özü köçsə sözünə.Şairin xoş nəfəsi cana məhrəm, qəlbə yar,Dilsizlərə dil verər, susmazları susdurar.Hər gözələ can verən incə söz memarıdır,Sən şairə vurul ki, o, söz bəstəkarıdır.Müştəri ulduzumu söz ovsununda şair?Ya Harutun sehrini qırıb pozan Zöhrədir?Yəğmaladı bu kəndi qaçaq-quldur atlılar,Şer adlanan bu dağı alçaqlar alçaltdılar.Ağıl başımdan çıxır. Görün, sözbaz nə qədər…Sözü abırdan salır şeir, söz çeynəyənlər.Mən qanım bahasına yetirdim can meyvəsi,Neçin su qiymətinə satılsın könül səsi?Dad əlindən, ey fələk, söylə, haçaq, bəs haçaq,Beli kəmərli mərdlər31 zülmündən qurtulacaq?Başda gəzdirilməli sənət düşdü ayağa,Aç ayaqdan qandalı, döndər sözü bayrağa!Qızıl üçün, zər üçün sinov gedən həriflərSənətin sikkəsini, görün nəyə veriblər?!32Qızıl sözü qızıla dəyişənlər alçalır,Zülmətə işıq salan ləli33 verir, daş alır.Sənətini bilənlər ən uca dağdan uca…Bu işıqlı zirvəni kimlər alçaltdı bunca?Sultanın qızılından zərli əba geyənlər,Bir gün çörək yerinə dəmir çeynər, daş yeyər.34Fəqət, saf civə kimi zər qəmi çəkməyən kəs,Diri qalar, sultanın qılıncını gəmirməz.35Madam ki, baldır sözün, ucuz satma onu sən,Rəvamı söz şəhdini çibinlərə verəsən?Sənə vəfalı yoxsa, umma hətta vəfanı,Sormasalar, söyləmə hətta xoş bir duanı.36Şəriət elmi səni adlı-sanlı bilməsə,Girişmə şairliyə, uyma yırtıcı nəfsə.Şəriət elmindədir şairin şair gücü,Söz de ki, kəmərindən nur alsın Cövza bürcü.Şerin qaldırar səni, Sidrdə əyləşdirər,Sənə ən uca qatda şahlıq, sultanlıq verər.37Hökmdarlıq şərəfi qazandırar söz sana,“Söz hakimi” demişlər söz yaradan ozana.38Fələklərə ucalan bir söz yaratmayınca,Fələk kimi süst olub oturma bikar, bica.39İsmətli ol əriyib baş əyən şamlar sayaq,Gündüz təvazö əhli, gecələr ayıq-sayıq.40O zaman ki, ilhamın aşıb-daşar, qızışar,Çərxin köhlən atını ram edərsən… yumşalar.Hər şeri bəyənmə sən, yarat elə bir əfsun,Dünyanın şah əsəri sənin qismətin olsun.Lovğalanma, görsən də gövhəri əllərində,Ondan da əlasını ara öz içərində.Qızışma, sözü bir az ehtiyatla bəyən sən,Sən ki uca rütbəli söz yarada bilənsən.Söz yolunun başına bayrağını dikənlər,At çapar, Günəşi – top, Ayı – çövkən eləyər.41Sənətkar duymasa da nəfəsində od, şölə,Azaltmaz sürətini hətta bir nəfəs belə.Təfəkkür meydanında oddur şair ürəyi.Yazığı gəlsə belə, dalda qoyar fələyi.Cəbrayıl qanadını at edib çapar şair,İsrafilin telindən yelpazə yapar şair.Yol vermə ki, tarlanı tapdalasın hər yetən,İnci düzdüyün sapın ucunu göstərmə sən.42Əncirin qol-budağı bomboş qalardı yayda,Ənciryeyən olsaydı bütün quşlar dünyada.Bu şivənin, bu dilin mahir ovçusuyam mən,Dəyər məni görməyə, şairlər xasıyam mən.Hər hücrəyə köçürdüm şeri, şeriyyəti mən,Çıxartdım meyxanədən, ucaltdım sənəti mən.43Birdəfəlik tullayıb zünnar ilə xirqəni,Zahidlər, rahiblər də gəlib tapdılar məni.44İndi mən al-qırmızı bir qönçəyə bənzərəm,Quzey rüzgarlarını durub burda gözlərəm.Aşkarlasam, car çəksəm bakirə sözlərimi,Səs salaram cahana qiyamət suru kimi.Mən söz cadugəriyəm, tazə, köhnə hər nə var,Mənim məftunum olar, mənim heyranım olar!Bütün sehrbazları mat qoyur sehrim mənim!Mələkləri aldadan əfsundu şerim mənim.Gəncəm – Babilim mənim Harutu45 yandırmada,Ən uzaq ulduzu da Zöhrəm nurlandırmada.Zöhrəm söz dəyərini Mizan bürcündə ölçür,Dilim – ruh aləminin lisanıdır, gözüdür.46Duz-çörəyim bilirəm öz cadugər şerimi,Halal sehrim sındırır Harutun hər sehrini.47Ürəyinin şəklidir Nizaminin sözləri,Mənim halal sehrimlə daim canlı, dipdiri!

Ümidsiz padşahın bağışlanması dastanı

Adil şah yuxusunda zalım bir soltan gördü,Soruşdu: – Sənə Tanrı hansı cəzanı verdi?Gündüzlər qan tökmüsən, ev yıxıb, zülm etmisən,Gecə hansı əzabı çəkdin əvəzində sən?Zalım cavab verdi ki: – Ömrüm çatarkən sona,Göz gəzdirdim cahana, pənah gətirdim ona.Görüm düşkün çağımda yol göstərən kimim var?Tanrı mərhəmətinə kim məni ulaşdırar?Baxıb gördüm heç kəsin mənə bir şəfqəti yox,Hiddəti, nifrəti çox, lütfü, mərhəməti yox.Söyüd kimi titrədim, dözmədim bu rüzgara,Ürək yara, üz qara, indi gedim mən hara?Axar suya tulladım dörd ucunu kilimin,Təkcə Tanrı lütfünə bağladım öz könlümü.Dedim: “Ey ulu Tanrım, biz acizik, sən qadir,Bu miskin, aciz qulun səndən xəcalətlidir.Suçlarından peşiman zavallıya rəhm elə,Nifrinlər qazanmışam yolundan çıxmaq ilə.

Ya tulla cəhənnəmə – ən sərt cəza ver mənə,Ya da pisliklərimin əksini göstər mənə”.Gördü üzümdə tər var – xəcalət nişanəsi,Üz döndərmədi məndən, kimsəsizlər kimsəsi.Feyzilə qəbul etdi mənim yalvarışımı,Çiynimdən dağ götürdü, sığalladı başımı.Peşmanlıq, tövbə dolu bir nəfəs getməz hədər,Qiyamətdə Tanrının qəzəbini söndürər.Ey boşboğaz, aldığın hər boş nəfəs, fikir ver:Bir əzab tərəzisi, bir ziyan ölçüsüdür.Boş keçmiş hər gününü bir ziyan meyarı say,Neçə il öldürmüsən, neçə fəsil, neçə ay.Ömrünün tərəzisi incisizdir, ey sərxoş!Həyat qədəhin dolur, həyat sandıqçansa boş.Tərəziyə yerdəki daşları doldurma sən,Bu fani muncuqları48 qolbağına vurma sən.Nə qədər yığmısansa, bircə dirhəmə dəyməz,Ömrü verdiyin sövda bir nəfəsmiş, boş nəfəs.Hər nə almısansa, ver, cəm etməyə can atma!Əlindən gələn qədər payla, bölüş, uzatma!Belin məzlum əlindən, boynun kölə haqqından,Qurtulsa, qiyamətdə, bəlkə, taparsan aman.Onda sənin ətəyin yetimlərə tor olmaz,Dullar tutub yaxandan, səndən tələbkar olmaz.Köhnə, cındır döşəkli bu dünyadan sən əl çək,Kirli ətəyini yu, nəfsin gözünə mil çək.Ya sən qəriblər kimi ruzu yığ yol getməyə,Ya çəkil Nizamitək dünyadan bir guşəyə.

Adil Nuşirəvan ilə vəzirin hekayəti

Ayrılıb rəiyyətdən, səltənətdən, saraydan,Bir gün ov həvəsilə atlandı Nuşirəvan.Bu səfərdə munisi, dostu yalnız vəzirdi,Özgəsini xoşlamır, tək onunla gəzirdi.Ovlaq həndəvərində baxdı, birdən nə gördü:Düşmənin qəlbi kimi boş bir viranə gördü.Gördü ki, bir cüt bayquş civildəşir, uçurlar,Şahın hövsələsitək araları xeyli dar.Vəzirdən soruşdu şah: – Nə qonuşur bu quşlar?Nədir bu həyəcanlı qışqırışlar, təlaşlar?Vəzir cavab verdi ki: – Ey dövrün tacidarı!Öyüd xoşlamış olsan, anladaram əsrarı.Bir toyun sövdasıdır bu dartışma, bu söhbət,Bir kəbin üstündədir bu bazarlıq, məşvərət.Bu quş verib qızını, başlıq umur o quşdan,Gəlin başlığı istər bir az öncə, bu başdan.Deyir: “Bu viran kəndi cehiz verirsən mənə,Bir neçə xərabə də qoymalısan üstünə”.

O biri quş deyir ki: “Əbəs alver etməyək,Şahın zülmlərini görüb, qüssədən əl çək.Şah bu şahsa, gərdiş də bu cür gedərsə yenə,Yüz min belə xərabə cehiz verərəm sənə”.Yatmışdı, silkələdi bu cavab padşahı,Ciyərini yandırdı onun fəryadı, ahı.Baş-gözünə döydü şah, axıtdı göz yaşları,Göz yaşlarından savay nə olar zülmün barı?Barmağını dişlədi heyrət ilə, mükəddər49:“Zülmün gücünə bax ki, quşlar da tutmuş xəbər.Zülmü hansı zirvəyə çatdırıb ki, gör bəşər,Toyuqların bağrını çalağanlar didirlər.Ey dünyanın düşgünü; qafil mən, bixəbər mən!Başıma döyməliyəm hələ, gör nə qədər mən!Nə vaxtacan soydurub soyacağam elləri?Yaddanmı çıxarmışam qiyaməti, məhşəri?Nə vaxtacan edim mən bunca əliuzunluq?Öz başıma açdığım oyun qorxuludur çox!Bu mülkü verib mənə, bəxş eləyib ki, Tanrı,Qovum yaramazlığı, qoruyum yadigarı.Üstüm bəzək, içimsə təzək kimidir, heyhat,Üstüm qızıl, içim mis. Misəm, ey dadi-bidad!Gərək sənin könlündə kərəm olaydı, inan,Utanaydın özündən, ya da ulu Tanrıdan!Bu dünyada zülm oldu zövqüm, əyləncəm mənim,O dünyada başıma kül tökməzmi qəm mənim?Barsız, miskin ömrümün mükafatı – cəhənnəm,Mənim sümüyümü də yandıracaq bu sitəm.Nə vaxtacan töküm mən – yoxsa ömrün uzunu,Həm xalqımın qanını, həm üzümün suyunu?!Qiyamət – məhşər günü yapışaraq yaxandan,Cavab istəyəcəklər, ey soyğunçu, bunu qan!Peşimanlıq həyası boğsun məni, yanmasam,Qoy bağrım daşa dönsün, bu qüssəni qanmasam.Bu peşmanlıq, bu həya, bu iztirab, bu kədər,Yol yoldaşım olacaq məhşər gününə qədər!Çiynimdəki yük50 qədər deyin, kimin yükü var?Dünyada kim mənimtək bunca zavallı olar?

Bu qədər cəvahirdən, bu qədər cah-calaldan,Nə apara bildi Cam, nə götürdü Nəriman?Sonsuz vilayətimdə hər şey itaətimdə,Nə istəyirəm daha mən öz aqibətimdən?”O qədər dəyişdi ki, şahın halı, əhvalı,Naləsindən yumşaldı atının polad nalı.Ordugaha dönüncə təzələdi işləri,Vilayəti bürüdü həssas nəvazişləri.Əli qələmli, adil bir şah gördülər onu,Fərman verib ürəklə, kəsdi zülmün yolunu.Boğdu cövrü, cəfanı, car çəkdi ədaləti,Axır nəfəsinədək qorudu səadəti.Zəmanədə nə qədər devrim – inqilab oldu,Nuşirəvan ölsə də, onun haqq səsi qaldı.Onun adı yazılmış sikkənin üzərində,“Adil” sözü gördülər xoş günlərin birində.Bəli, ondan dünyada parlaq xatirə qaldı,Ədalətin zəngini kim ki çaldı, ucaldı.Könül yıxma, könül tik, can qoy xalqın uğrunda,Səndən mehrini onda əsirgəməz Tanrı da.Tap, sənə yar olsunlar Günəşə at çapanlar51,Dostun səfası üçün cəfa çəkən – bəxtiyar.Sən ucalmaq istəsən, dərdi al, dərmanı ver,Onda hamı deyəcək: – Qulunam, fərmanı ver!Məhəbbətində qızğın, nifrətində soyuq ol,Günəş kimi, Ay kimi payla nurunu bol-bol.Hər kəs yaxşılıq etsə, yatmış bəxti ayıldar,Bir gün həmən yaxşılıq öz üstünə qayıdar.Sən çərxin gərdişinə qiyas gözüylə baxsan,Yaxşı-yaman gündə də haqşünas olacaqsan!Bu hərlənən günbəzin dal seyrinə bir müddət,Hər şeydən üstün nədir? Tanrımıza itaət!Üz döndər suçlarından, yaxşılıq et, haqqı tap,Təki peşman oluban çəkməyəsən dərd, əzab.Üzrə, hiyləgərliyə əl atma, bəyənilməz,Gözəl işlər gözləyir dünyada səndən hər kəs.Sözlə başa gəlsəydi bu dünyanın nizamı,Fələklərin çiynində yer tutardı Nizami.

Süleyman peyğəmbərlə qoca əkinçinin hekayəti

Günlərin bir günündə qanad açdı diləyi,Bir çırağa yetişdi Süleymanın küləyi.Təntənəylə, calalla yön aldı çöl səmtinə,Qaldırdı öz təxtini göyün mina təxtinə.Çöldə bir cütçü gördü, təzələndi nəfəsi,Onda sevinc oyatdı əkinçinin həvəsi.Evindən gətirdiyi ovuc-ovuc məhsulu,Səxavət mədəninə saçmışdı zəhmət oğlu.Dən səpilən guşələr göyərmiş xırda-xırda,Əgər danədən bir neçə sünbül boy atmış orda.Danələrin sirrini əkinçi bir-bir açdı,Süleyman dilə gəldi, sanki quşlar danışdı:– Bir az mərdanə davran, gözü tox ol, ey qoca!Əkdiyini biçib ye, bəsdir, tər tökmə bunca.Quş deyilsən ki… dəni boş yerə çölə saçma,Gəl, mənimlə bu yerdə quş dililə danışma52.

Hanı əlində belin? Az cırmaqla səhranı,Nə suyun var, nə arxın. Zay eləmə arpanı.Düşün: sulu torpağa biz səpdik nə qədər dən,Zəhmətindən savayı nə gördük bu əkindən?Dəni külə döndərən bu təşnə çöllərdə sən,Yandırsan da canını, nə qazana bilərsən?Cavab verdi ixtiyar: – Gəl incimə sözümdən,Heç nə gözləmirəm mən yerin, suyun feyzindən.Mən bilmirəm, heç suyu varmı, yoxmu tarlanın?Əkmək mənim işimdir, yetişdirmək Tanrının.Bax, budur suyum mənim – alnımdan süzülən tər,Lingim, belim, külüngüm – bu dırnaqlar, bu əllər.Sənin təki səltənət, mülk dərdi çəkmirəm ki,Bütün ömrüm boyunca yetər mənə bu əkin.Məni muştuluqlayıb, xoş müjdələr verənim:Yeddi yüz dən olacaq bu torpaqda hər dənim.Bu taxılı şeytanla şərik əkməmişəm mən,Yəqin, birə yeddi yüz verəcək bu halal dən.Mənə hər şeydən öncə sağlam bir toxum gərək,Sünbüllərin düyünü qoy açılsın qönçətək.Götür-qoy etsələr də bu dünyada nə qədər,Hər bədənə yaraşan münasib don biçərlər.Hər eşşək çəkə bilməz İsa yükünü, qardaş!Dövlətin işlərini qavraya bilməz hər baş.Kərgədan fil boynunu parçalar, düşsə eşqə,Ölü bir çəyirtkəni zorla çəkər qarışqa.53Yüz nəhri nuş etsə də, səs çıxarmaz ümmanlar,Arx isə bircə seldən coşar, hay-haray salar.Heç kəs gizlənə bilməz, bu göy qübbə altında,Hər kəs öz mərdliyilə çatır şöhrətə, ada.Dövlətliyə yaraşır qeyrət, zəhmət, məşəqqət,Mərdanələr hər dərddən qılar məgər şikayət?Hər kəs Tanrı sirrini saxlamağa qadirmi?Ya naz çəkə bilirmi çınlayan bir saz kimi?54Naz etməkdən söz açma, yalnız xublar nazlanar,Nizaminin işidir naz çəkmək, ey tacidar!

Qarı ilə Sultan Səncərin hekayəti

Bəla çəkmiş bir qadın bağrı qan, gözü yaşlı,Bir gün Sultan Səncərin ətəyindən yapışdı.Dedi: – Ey sultan, səndən görməmişəm yaxşılıq,Fəqət neçə zülümə şahid olmuşam artıq.Kefli bir darğa gəlib alt-üst etdi yerimi,Şillə çəkdi üzümə, yoldu birçəklərimi.Suçum varmı ki, məni öz evimdən çıxartdı?Saçlarımdan yapışdı, sürüyüb çölə atdı.Onun zülümlərindən nəfəs çəkə bilmirəm,Dağlar basıb köksümə bu vəhşilik, bu sitəm.Yaxamdan yapışır ki, de qatilin adını?Filan gecə kim vurdu kənddə filan adamı?Qapımı sındırır ki, söylə, hardadır cani?Belə də zülm olarmı, ey bu yurdun sultanı?Sərxoş, qatil özüykən, qırır qol-qanadımı,Neçin döyüb, incidir ağbirçək bir qadını?O yanda təbil çalıb, xərac yığırlar onlar,Bir yanda bir qadının üstünə şər atanlar.Əl uzadır bu darğa, bir fikirləş, gör, kimə,Sənin ədalətinə, mənim də ismətimə.Mənim yaralı köksüm yanır dağdan, düyündən,Bezmişəm, əl çəkmişəm, inan, ömürdən, gündən.Şəhriyar! Yerdə qoysan bu zülmü, bu əzabı,Səndən sorulacaqdır qiyamətdə hesabı.Adillik eşqindəsən, bəs hanı ədalətin?Haçan sona yetəcək sitəmin, qəbahətin?Qaydadır ki, sultandan xalqa güc, qüvvət gələr,Bəs niyə səndən bizə daim həqarət gələr?Yetim malını yemək ədalətmidir məgər?Hələ də lənətlənir Abxazda qarətçilər55.Dulların əmlakını soyma, çapma, talama!Utan ağ saçlarımdan, dəymə olub-qalana.Sən qul olduğun halda şahlıq sövdasındasan,Canidən şah olarmı, ey haqqı dardan asan?Şah ölkədə hər işi sahmana salsın gərək,Xalqın səadətinə keşikçi olsun gərək.Adil olsa şah əgər, hamı ona baş əyər,Bəslər məhəbbətini bütün canlar, könüllər.Nə hünər göstərmisən taxt başına gələli?Alt-üst etdin, taladın, viran qoydun bu eli.Dağ kimi ucalmışdı bir zaman Türk dövləti,Sarmışdı məmləkəti ədaləti, şəfqəti.Sən yıxdın o şöhrəti, batıb getdi o ad-san,Demək, sən türk deyilsən, yağmaçı bir hindusan.Əllərinlə dağıldı şəhərlərin əsası,Biçinçinin xırmanı, əkinçinin tarlası.Yığ başına ağlını əcəl gəlib yetməmiş,Bir ədalət qəsri tik, əlindən gəlirsə iş.Ədlin çilçıraq kimi işıqlatsın gecəni,Bu gün, sabah, həmişə bəxtiyar etsin səni.Yadda saxla, nə söylər sənə ağbirçək qarı:Qanadlandır, şadlandır yetimləri, dulları.Qapazını geri çək yoxsulların başından,Yoxsa oxlanacaqsan məzlumlar qarğışından.Sən ki ox yağdırırsan hər guşəyə bu qədər,Girəcəyin guşədən bixəbərsən, bixəbər.Cahan qalalarını açan bir açardı şah,Qapılar bağlamağa gəlməmisən, ol agah!Səni şah dikdilər ki, azaldasan cəfanı,Bir könül yaralansa, sən olasan dərmanı.Zəiflərin adəti – nazla sığınmaq sənə,Sənin borcun – onların sığal çəkmək telinə.Qulağını geniş aç, bu möhtac, bu yalavac,Bu ac zavallıların komasına işıq saç.Xorasan ölkəsinin hökmdarı Səncərə,Kar etmədi bu sözlər, düşdü başı cəncələ.Bu dövrdə ədalət ərşə çəkilmiş, inan,Asılmışdır o yalnız Simurqun qanadından.56Daha bu torpaq üstə nəşədən bir əsər yox,Bu göy qübbə altında həyadan bir xəbər yox.Qalx, ey dərdli Nizami, bu dünyanı qucaqla,Ürəklər qana döndü, elə sən də qan ağla.

Kərpickəsən qocanın hekayəti

Şam şəhəri tərəfdə qoca bir kişi vardı,Uzaqlaşıb bəşərdən, mələk kimi yaşardı.Toxuyardı özünə otdan, əncərdən köynək,Dolanardı minnətsiz, hər gün kərpic kəsərək.İşdi, əldən düşsəydi əmirlərin sipəri,Deyərdi: – Sipər edin qəbrimə kərpicləri.57Onun kərpiclərindən tikdirsəydi kim məzar,Sanardı rahat yatar, olsa belə günahkar.Bir gün yenə o qoca tərini silə-silə,Əlləşərkən palçıqda, saman ilə, su ilə.Çıxdı böyürdən qəfil gözəl bir dəliqanlı,Xitab etdi qocaya, dili ahlı, amanlı:“Bu nə işdir, görürsən?.. Bu nə düşkünlük, qoca,Yalnız qullar, kölələr dözər zillətə bunca!

Qalx ayağa, torpağa qılınc58 vurma bu qədər,Bir qarınlıq çörəyi səndən kim əsirgəyər?!Bu qəlibi at oda, yandır, qoy külə dönsün,Bambaşqa bir qəliblə gün ağla sən özünçün.Axirət dünyasını qazanmağa çalış sən,Salma özünü həkdən, əl çək bu daş-kəsəkdən.Qocasan, qocalarla sən oturub-dur ancaq,Cavanların işini cavanlar görsün, burax!”Qoca dedi: “Ay oğul, dəliqanlılıq etmə!Öz işinlə şuğullan, mənə ağıl öyrətmə!Hər sənətin sahibi sənətilə yaşayar,Qocalar kərpic kəsər, kölələr yük daşıyar59.Əziyyətli olsa da, öyrəndim bu sənətiKi, boynumda qalmasın bir kimsənin minnəti.Xəzinə yığmıram ki, məsxərəyə qoyulum,Əlimin zəhmətilə dolanıram, ay oğlum!Çörək qazanıram mən, götürmə babalımı,Min harama dəyişməm birgünlük halalımı”.Alovlandı gözəl gənc qocanın sözlərindən,Gedəndə… gildir-gildir yaş axdı gözlərindən.Yetər, dünya qapısın çox döydün, ey Nizami!İndi din qapısın döy, çatıb daha məqamı.

Ovçu ilə itin və tülkünün hekayəti

Tez görən, uzaq görən, usta bir ovçu vardı,Gəzib biyabanları, ov yerini tapardı.Bəd bir iti vardı ki, çeviklikdə şir, aslan,Günəş şüalarını ceyran belində tutan.60Kərgədan tük salardı boynunun qüvvəsindən,Çöl eşşəyi dişindən, dağ kəli zərbəsindən.Yolçuluqda ovçunun dostu, arxadaşıydı,Çox işinə yaramış vəfalı yoldaşıydı.Gecə keşik çəkən it gündüz əmrə müntəzir,Görərdin ki, onunçün qida gəzir, yem gəzir.Bir gün aslan ovçunun yox oldu aslan iti,Ovçunun göz yaşları ciyərlərini diddi.Dedi: – Gör miyançısı qəza olan ovlağı!Şir başından üstündür burda itin ayağı.Bildi ki, dərd əlindən qanə dönsə də ürək,Ciyərini dişində tutub tab etmək gərək!Ovçu dözdü, səbrinin misqal boyda arpası61,Bəlkə, bir dirhəm62 qədər xeyir gətirdi azı.Ovçunun qarşısına bir tülkü çıxdı lapdan,Dedi: – Səbr etmək olmaz, sən ey səbrli insan!Eşitdim ki, o eşsiz qüdrət, hünər yolçusu,Dünyadan köçüb gedib… Nə qəm, başın sağ olsun!Bir anda yaxalardı yüz cüyürü, ceyranı,Oldu zirəkliyinin, cəldliyinin qurbanı.Bilirəm, sənin üçün bu dərd hər şeydən betər,Ovladığın qəm-kədər sənə iki ay yetər.Qalx, bu ovdan kabab çək, ver könül ziyafəti,Dərisi dərvişlərin, əti ovçu qisməti.Bilirəm, çox yemisən dadlı, ləzzətli xörək,Bir də yağlı tülkülər əlinə keçməyəcək.

Yağlıyıq63, yavanıqmı? Düşündürmür heç səni,Süfrəmizdən çəkmisən iştahının əlini.Nə yaxşı ki, uzağam daha sənin torundan,Nə yaxşı ki, azadam şikarından, darından.Sirdaşından ayrısan, bəs bu nə cür vəfadır?Qəm yemirsən… bəs nədən ciyərlərin yaradır?Ovçu dedi: – Doğacaq… hamilədir bu gecə,Qəmim bircə günlükdür, keçib gedər indicə.Bircə bundan şadam ki, bu ölümlü dünyada,Sevinc, kədər həmişə bir-birini qovmada.Bu boş, fani dünyada, bu dəyişən qəlibdə,Xidmət, sərvət, səltənət elə gedib-gəlib də.Hər şey keçib gedəcək: həm Ay, ulduz, həm fələk,Rahatlıq da, möhnət də bir gün sona yetəcək.Bir azca şadlanıram dərdim, qəmim olanda,Çünki sevinc müjdəsi gətirir qəm cahanda64.Bu qəmdən Yusif kimi mən bəlaya uğradım,Fəqət qurd deyiləm ki, dərddən dərimi yırtım.Ey tülkü, şad olma ki, mənə dağ çəkdi fələk,Hələ sənintək şikar əlimə çox düşəcək.Ovçu bunu deyərkən yollar toza büründü,Toz pərdəsi dalından cəsur köpək göründü.Gəldi, öncə dolandı arxasını, önünü,Lapdan dişinə çəkdi qasığını tülkünün:“Bir az gecikdim deyə sən məni pislədinmi?Geciksəm də, yetirdim özümü aslan kimi!Mənim ləkəsiz xaltam sənin dinintək təmiz…Tülkünün peysərini, yəqin, yeyəcəksiniz”.O kimsə ki, bəsləyir yəqinliyə sədaqət,Onun işinin sonu səadətdir, səadət.Yəqinlik yolunu tut daim bu kainatda,Yəqinlikdən mübarək mənzil yoxdur həyatda.Yəqin inam gücünə saf qızıla dönür daş,Ayaqda əyləşənlər başa keçirlər, qardaş.Yəqin bir inam ilə addım atsan qorxusuz,Oddan su çıxararsan, dəniz dalğasından toz.Yəqini təvəkkülə qarışdırıb yoğuranYazar kərəm əlilə: “Ruzu yalnız Tanrıdan”!65Yəqin əhli nuş edər daşdan yumşaq hər nə var,Nə quyruqda sülənər, nə çibintək qan sorar.Tanrı yoluyla getsən, nə qəm ye, nə qüssə çək,Evindən yavanlığın heç vaxt əskilməyəcək.Tanrı qapısında ol, o hər kəsdən uludur,Ruzunu ondan istə, ruzu verən də odur.Kim içəri girdisə Tanrının qapısından,Əliboş qayıtmadı səbəbsiz yerə, inan!Yəqin əhli misilsiz, kamil – onlar, naşı – biz,Biz onların ayağı, onlar bizim başımız!Səccadənin ucunu təmiz suya salarlar,Al-qırmızı şəraba bal dadı verər onlar.66Sənə bircə günlük də möhlət vermirkən ömür,On illik azuqəni israf nədən ötrüdür?O gün ki, xəlq olundu bizim surətlərimiz,Dərhal ayırd edildi dürlü qismətlərimiz.O Tanrı süfrəsindən pay göndərilmiş sənə,Onda veriləndi ki, indi çatır süfrənə.Gecə-gündüz çabalar dolanmaq üçün hər kəs,Öz qismətindən artıq, inan, heç nə yeyəməz!Əzəldə söz verdiyin din uğrunda, get, çalış,İşləməklə nə dövlət, nə də ruzu çoxalmış.İstəsən ki, olasan hamıdan əziz insan,Çalışmaq səndən gərək, başarmaqsa Tanrıdan!Çox əlləşdi Nizami, nə qazandı? Soyuq ah,Neylədisə, yol açdı isti nəfəsli Allah!