скачать книгу бесплатно
– Эҕэрдэ! – диэбитэ Генка, ааны аспыппар. – Оо дьэ, сирэй-харах бөҕөҕүн дии, Шарапов.
Мин сиэркилэҕэ көрүнүөхпүн баҕарбытым, онтон уон хонуктааҕыта Ольгаҕа илдьибиппин өйдөөбүтүм. Эбэтэр уон икки хонуктааҕыта дуу.
– Оо, биһиэхэ манна олус да ыһыллыбыттоҕуллубут! – диэбитэ кини хоско ааһан иһэн. – Эмтэнээччибит тыыннаах киһитээҕэр өлбүккэ маарынныыр. Оттон мин тоҕо ааны аспатый диибин ээ.
– Онно олор.
– Ээ суох, хамандыыр. Мин турбутум ордук. Ойоҕум бу джинсыны субу аҕай атыыласпыта.
– Ээ, киэр буол! – диэбитим мин, хаттаан муостаҕа олоро-олоро.
– Эн адьас иэдэйдиҥ дуо?
– Мээрилээмэ диибин. Көрбөккүн дуо – куһаҕаммын?
– Көрөбүн. Испитиҥ өр буолла дуо?
– Билбэппин. Икки нэдиэлэ. Бүгүн хаһыс чыыһыланый? Уонна эн, уопсайынан, тоҕо түүн кэллиҥ? Билигин өссө түүн буолбат дуо?
– Дьэ, эмиэ эттиҥ дии, хамандыыр! Киэһэ тоҕус чаас. Мин эйиэхэ, ити быыһыгар, иккис күммүн эрийэ сатыыбын. Төлөпүөнүҥ хайдах буолла?
Кини төлөпүөн холбонор розеткатыгар төҥкөйөн туура тардыллыбыт сунууру ылбыта.
– Өйдөнөр. Тас эйгэ сордоото дуо?
– Мээрилээмэ.
– Онтон бэҕэһээ ити ыалгар Светланаҕа эрийбитим.
– Ольгаҕа.
– Ээ, миэхэ син биир. Кини эн арыгылыы сытаргын эппитэ. Тоҥсуйа сатаабыта. Туһа суох диэбитэ.
– Мин истибэтэҕим.
– Дьэҥкэ буоллаҕа. Мин бэйэм сутуругум иһиэр диэри эттээтим. Быһатын, тур хомун. Мөссүөҥҥүн оҥоруохпут. Мин эйиэхэ хонуоҕум, онтон сарсын Пашкаҕа тиийиэхпит уонна Москваҕа барыахпыт. Кини массыыната алдьаммыт, эйигинэ суох миигин кытта биир джипкэ айанныа суоҕа. Кинини хайдаҕын бэйэҥ билэҕин дии.
Мин нэһиилэ төбөбүн көтөхпүтүм.
– Москваҕа тугу сии барабыт ол? Эһиги эйэлэһэр санааланныгыт дуо?
Кини миигин көрөн тура түспүтэ уонна чочумча тугу да саҥарбатаҕа.
– Оо дьэ, эттэҕиҥ ээ! Тугуй, эн өссө билбэккин дуо? Пашка эрийбэтэҕэ дуо? Төлөпүөҥҥүн хаһан араарбыккыный? Кини эрийбэтэҕэ дуу?
Мин өндөйөн, кини иннигэр муостаҕа олорбутум. Төбөм иһэ Пасха күнүнээҕи куолакал курдук лүҥкүнүүрэ.
– Ким эрэ эрийбитэ да, туруупканы ылбатаҕым. Төбөм ыалдьар этэ.
– Дьэ, сордоммут киһигин дии. Серега сүппүт, оттон эн буоллаҕына билбэккин. Сарсын кинини көрдүү барыахпыт. Эн арыгыҥ орто дуо?
Серега хаһыс да сүтүүтэ. Кини дембеллэммиппит кэннэ хайдах эрэ табыллыбатаҕа. Пашка курдук дуу, мин курдук дуу буолбатаҕа. Оттон Генка курдук хайдах да буолар кыаҕа суоҕа. Бастаан көмөлөһөн көрбүппүт. Үлэ булбуппут. Онтон атын үлэни. Тиһэҕэр Генка ол дьону кытары көрсөрүм ынырык кыбыстыылаах диэбитэ. Быһата – кинилэр итэҕэйбиттэр, онтон кини буоллаҕына Сереганы анньан биэрбит. Кинилэр Генкалыын элбэх харчылаах дьыалаҕа ылсыахтарын баҕарбыттар үһү. Ол иһин биһиги Серегаҕа көннөрү харчы эрэ биэрэр буолбуппут. Сороҕор мин, сороҕор Пашка. Генка эмиэ биэрэр этэ. Ол эрээри туһата суоҕа. Серегаҕа биир мөһөөх буоллун, икки сүүс бакса буоллун – тута бүтэрэ. Киниэнэ барыта хайдах эрэ этэ.
Бастаан кини син үчүгэй дьоннуун сылдьар курдуга. Олоро түһэн кыратык иһэр буоллуннар – туох буолуой? Онтон хаамаайылар көстүтэлээн барбыттара. Тоҕо диэтэххэ, кини дьиэлээх этэ. Уонна соҕотоҕун олороро. Саҥаһа бастаан киирсэ сатаабыта, ол эрээри сотору Калуга уобалаһыгар дьиэ атыыласпыта уонна киниэхэ эппитэ – бырастыы гын, кырдьар сааспар миэхэ маннык эрэй наадата суох. Оттон Серега үлэлиэн адьас баҕарбата. Ардыгар биири этэрэ, сороҕор атыны туойара. Салайааччым – сүөһү эбэтэр үлэм – дьаабы. Куруутун туга эрэ табыллыбата. Бүтэһигин биһиги Пашкалыын кинини адьас ханнык эрэ үөдэн айаҕыттан хостообуппут. Домодедовоҕа дьэлликтии сылдьара. Киһи уҥуоҕун билиитэлэрин уурар хосторугар утуйар эбит этэ.
Онон, туох да саҥа суоҕун кэриэтэ этэ. Ол эрээри Генка – Серега саҥаһа адьас дьиҥнээх аймалҕаны тарта диэбитэ. Киниэхэ үстэ эрийэ сылдьыбыт уонна наар ытыыр үһү. Кинилэр аймахтан ким эрэ Москваҕа кэлэ сылдьыбыт уонна киниэхэ Серега дьиэтигэр атын дьон олороллор диэбит. Ааны аспатахтар уонна Серега туһунан төрүт кэпсэтиэхтэрин баҕарбаттар үһү.
– Быһата, киниэхэ Сереганы өлөрбүттэр эрэ диэн санаа киирэр. Кырдьар сааһыгар өйө хамсаан эрэр быһыылаах. Кинилэргэ өрүү араас солуута суох санаалар дьэ киирэллэр. Эмээхсин оҕуруокка олус үлэлээбит быһыылаах. Көлөпүнэни үүннэрэн атыылыыра буолуо.
– Бастаан киниэхэ барбаппыт дуо? – диэбитим мин. – Кини хаһан бүтэһигин Сереганы көрсүбүт үһүнүй?
– Ээ чэ, балыыҥкалаама! Сарсын Москваҕа барабыт. Мин эйиэхэ – арыгы баар дуо диибин ээ? Халадыынньыкка туох да хаалбатах.
Фрязиноҕа уон биир саҕана тиийбиппит. Халлаан дьаабы этэ, ол иһин айаммыт бытаарбыта. Эмиэ да ардыыра, эмиэ да хаардыыра. Хаста да тохтуурга тиийбиппит.
* * *
Пашка дьиэтин таһыгар Генка миэхэ төлөпүөнүн үҥүлүппүтэ.
– Эт киниэхэ, эмэһэтин түргэнник хоҥнордун.
Биэс мүнүүтэнэн Пашка саҥата суох кэнники олбоххо олорбута, миигин санныга охсубута уонна тута таһырдьаны одууласпыта. Ити иннинэ хаһан да олбуорун иһин көрбөтөх киһиэхэ дылы. Адьас олоҕун тухары да көрбөтөх курдуга.
– Дьонуҥ хайдахтарый? – олбохпор эргиллибитим.
Кини саннын эрэ хамсаппыта.
Ити харчы туһуттан айдаан кинилэр икки ардыларыгар улахан тыҥааһыны үөскэппитэ. Кинилэр Генкалыын бэл биисинэстэрин үллэстэргэ быһаарбыттара. Адьас көрсүбэт буолбуттара. Арыгыны да атын-атын хампаанньаҕа иһэллэрэ. Ол гынан баран – бу Фрязиноттан иккиэн ханна барыахтарай? Хампаанньаларыгар да бары биир дьон этилэр. Ол иһин, эмискэ көрсө түспэт туһуттан, барытын эрдэ билиэхтэрин наада этэ. Онто суох ол тугунан түмүктэрин ким билиэ баарай. Пашка сөбүлээбэппин диир даҕаны, арыгыны олус элбэҕи иһиэн сөп. Икки бытыылканы баҕас иһэр. Сороҕор үһү даҕаны.
Итирэн баран миэхэ кэпсииллэриттэн өйдүүрбүнэн, ханнык эрэ биэс уон тыһыынча баксаттан сылтаан дьыала итинник эргийэн тахсыбыт. Биллэн турар, элбэх харчы, ол эрээри манныкка тиийэр сөп үһү дуо? Миэхэ тиийэн олоппоско иэҕэҥнии олорон биири мээрилииллэр: эн билэҕин дии, мин кинини хайдах да албынныыр кыаҕым суоҕун? Билэҕин буолбат дуо? Чэ, эт эрэ?
Миэхэ итинник кэпсэтиилэр наадалаахтар этэ! Тоҕо диэтэххэ, кинилэртэн хайалара да уоскуйан биэрбэт этэ. Миэхэ кэлэллэр уонна өссө мин арыгыбын иһэллэр. Уонна оттон, саамай сүрүнэ, мин хайалара харчыны ылбытын билбэппин эбээт. Кинилэр бастаан биирдии бэйэлэригэр кыраныысса таһыгар икки дьиэ атыылаһаары гыммыттар этэ. Тоҕо диэтэххэ, босхо кэлбит, халлаантан түспүт харчы этэ, ким даҕаны, уопсайынан, маннык буолуо диэбэтэх – биир дьыала наһаа табыллан хаалбыт. Онтон биэс уон тыһыынча икки дьиэҕэ тиийбэт, биир эрэ дьиэни атыылаһыахха сөп диэн билбиттэр. Ол иһин онуоха-маныаха диэри ууран эриэххэ дэспиттэр. Онтон ол харчы ханна да барбыта биллибэккэ симэлийэн хаалбыт. Иккиэн мин ылбатаҕым дииллэр. Пашка кэргэнэ Генкаҕа дьиэтигэр тиийэн тугу эрэ кэпсэппиттэр. Генка ол туһунан кэпсиэн баҕарбат этэ, оттон Пашка итирдэҕинэ хабырынар эрэ этэ. Кини оннук акаары кэмэлдьилээх.
Быһата – саах курдук дьыала. Мас төбөтүгэр умньаммыт саах кэриэтэ.
Ол иһин билигин Пашка төрөөбүт-үөскээбит Фрязинотын түннүгүнэн көрөр. Олус итэҕэтиилээхтик умсугуйан туран. Оттон Генка джибин массыына быраабын ыларга туттарсар курдук ыытан иһэр. Мин буоллаҕына кини аттыгар – массыына ыытарга үөрэтэр инструктор курдук олоробун. Ол гынан баран массынаны адьас сатаан ыыппаппын. Уонна түннүгүнэн элэҥниир Фрязино даҕаны миигин төрүт умсугуппат.
– Бу туоххунуй? – дии-дии, халлаан күөҕэ тастаах кинигэ оҕотун муостаттан ылабын.
– Биир өй аҥаардаах бэлэхтээбитэ, – диир Генка. – Америкаҕа олорор ханнык эрэ миссионер. Таҥараҕа үҥэр дьиэлэригэр биһиэхэ миэбэл сакаастаабыта.
«Биһиэхэ» дииригэр кини Пашка массыынаҕа олоруоҕуттан аан бастаан суолуттан хараҕын арааран, кэннин хайыһан ылбыта. Хайыһыа дуо, хайдах эрэ оннук хамсанан ылбыта.
Мин кинигэни ортотуттан арыйан харахпар туох түбэспитин аахпытым: «Искариот диэн ааттаммыт Иудаҕа сатана киирбитэ дии, уон икки апостолтан биирдэригэр».
– Манна бырах, – Генка бардачогу арыйбыта. – Кэргэммэр биэриэм баара. Кини кэнники кэмҥэ итинник туһата суоҕунан үлүһүйдэ.
– Тохтоо, – диибин мин. – Өссө көрө түһүүм.
* * *
Аҕам, хаһан эрэ, оҕо эрдэхпинэ эппитэ: «Элбэхтик ааҕыма, хараххын мөлтөтүөҥ». Оттон мин онто да суох элбэхтик аахпат этим. Аҕыйахтык даҕаны аахпатым. Кини кинигэ тута сылдьарбын көрөрүгэр, ону мин таах мээнэ илиибэр ылбытым. Ол ийэм кинигэтэ, хайдах баайарга үөрэнэр кинигэ этэ. Араас күрүчүөктэр, биэтилэлэр. Тоҕо ону арыйбыппын билбэппин. Арааһа, чуҥкуйдаҕым буолуо. Ол кэмҥэ аҕам кэлбитэ. Уонна – элбэҕи ааҕыма диэбитэ.
Бэлисипиэт туһунан эттэххэ, эмиэ итинник этэ. Мээчиги үрдэрэргэ үөрэтиигэ эмиэ ол хатыланара. Ол эбэтэр хайдах эрэ туох да суох курдук буолан тахсар. Мээчик даҕаны, бэлисипиэт даҕаны, аҕам түһэҕэ даҕаны. Мин эмиэ суохпун. Ол оннугар ыалларбыт оҕолоро бааллара. Аҕам наар кинилэр бэлисипиэттэрин тутар этэ. Кэннилэригэр турар уонна багажнигыттан тутар. Онтон миигиттэн: тутабын дуо диэн ыйытар. Мин куруутун суох диэччибин. Тоҕо диэтэххэ, соҕотоҕун буоларыҥ быдан ордук. Дьиэҕэр кэлэҕин уонна көҕөрбүт сиргин улахан ньуосканан аалаҕын. Оттон аҕаҥ хаһыаты хачыгыратар, эйигин көрөр уонна этэр: ити кэнниттэн ньуоскаҕын хайаан да сууйаар.
Ол иһин, Серега дьиэтигэр ааны ким да арыйбатаҕар Генка, арааһа, мин аҕабар бара сырыттахпытына сатаныыһы диэбитигэр, ол кирдээх подъезд от күөҕэ истиэнэтин таһыгар кинини утары көрөн туран, туох диэхпин билбэтэҕим.
– Тоҕо мэндээриччи көрдүҥ? – диэбитэ кини. – Тоҕо саҥарбаккын? Эн итирэн баран бэйэҥ эппитиҥ дии, кини Москва мээрийэтигэр үлэлиир диэн. Киниэхэ барыахха, кэпсэтиэххэ. Кини онно бу дьиэ атыыламмыт дуу, суох дуу диэн билиэҕэ. Ким, хаһан атыыласпытый. Дьиэтэ-уота суох хаамаайыларга сыһыаннаах туох эрэ сулууспалаахтара да буолуо. Регистрация… Уопсайынан, тугуй-ханныгый. Бардыбыт. Онто суох, бириэмэ ыгар.
– Мин кинини уон сыл көрбөтөҕүм.
– Онно тугуй? Дьэ көрүөҥ буоллаҕа. Сыыҥкын сиэн бүт! Биһиэхэ киниттэн атын ким даҕаны Серега дьиэтин туһунан эппиэти биэриэ суоҕа. Онтон ону билбэккэ эрэ, дьиэҕэ киирэ сатыыр төрүт сатаммат. Биһиги бу дьиэҕэ ким олорорун билиэхпитин наада. Итиэннэ, үөдэн баара, кинилэр манна хайдах киирдилэр. Чэ, чэ, аадырыһын эт.
Мин Пашка диэки көрбүтүм, ол эрээри кини ити кэмҥэ атын сир диэки хайыспыта.
* * *
– Эһиги кимиэхэ наадыйаҕыт? – диэбитэ ааны арыйбыт эдэр дьахтар.
Куттаммыта. Онто куолаһыттан биллибитэ. Биһиги үһүөн кини иннигэр бандьыыттар курдук турарбыт. Мин Генка кэннигэр саһа сатаабытым. Саатар сирэйбин кистээри.
– Ээ, бу эн, Костя! – диэбитэ аҕам, дьахтар кэнниттэн көрүдүөргэ көстө түһээт. – Киир. Киириҥ, уолаттар, бары.
Мин Генка кэнниттэн тахсан кэлбитим, онно аҕам миигин күүскэ бобо кууһан ылбыта.
– Дьэ кэллиҥ дии. Оттон мин эйигин күүппүтүм ыраатта.
* * *
Кини арыгыта ыарахан сыаналаах этэ. Импортнай этикеткэлээх уонна кыраһыабай бытыылкалаах. Ол эрээри аҕыйах. Уон биэс эрэ мүнүүтэҕэ тиийбитэ.
– Марина, биһиэхэ өссө буокката атыылас эрэ, – диэбитэ аҕам. – Онтон атын манна биһиги бары утатан иэдэйиэхпит.
– Эн сарсын мунньахтааххын, – диэбитэ дьахтар, мин диэки көрбөккө буола сатыы-сатыы.
– Ону өйдүүбүн. Бар, көмүһүөм, атыылас. Мин уолбун кытта дьэ кэмниэ-кэнэҕэс арыгы иһиэхпин наада. Тоҕо эн бачча өр кэлэ сылдьыбатаххыный? Ээ, Костя?
– Дьыала элбэх, – диэбитим мин.
– Оттон мин наар бырааттаах балтыгын көрдөрүөхпүн баҕарар этим. Эн кинилэр тустарынан билэҕин дуо? Кинилэр билигин оскуолаҕа сылдьаллар. Наташка бэһис кылаас, Славка пиэрибэйгэ киирдэ. Иккиэн иккис симиэнэлэр. Өйдүүгүн, көрүдьүөс дьон.
– Мин сэрэйэбин.
– Ээ, эн тугу да сэрэйбэккин. Кэпсээ, эн хайдаххыный?
Кини сирэйбин көрбүтэ, онуоха мин киниэхэ итинник көрөрө ыараханын билбитим.
– Бэйэҥ көрөҕүн.
– Ээ чэ, бүт! Олоххо араас буолар. Кылаабынайа, тыыннааххын.
Кини саҥата суох олоро түспүтэ, илиитигэр кураанах үрүүмкэтин эргичиҥнэппитэ.
– Оттон, уопсайынан, хайдаҕый? Ыарахан этэ?
– Чэпчэкитэ суох.
– Өйдөнөр. Оттон хайдах итинник буолбутай?
– БТР-ры «Тигээйинэн» саайбыттара.
– Оттон эйигин кытта уолаттар бааллара дуо?
Кини Генкалаах Пашканы көрбүтэ.
– Кинилэри эрдэ хостообуттара. Серега миигин өлбүт дии санаабыт этэ.
Аҕам чочумча саҥата суох олорбута, онтон дириҥник өрө тыынан баран, хараҕын кураанах үрүүмкэттэн араарбыта.
– Оттон эһиги Серегаҕыт туһугар, кырдьыгынан эттэххэ, мин хайдах көмөлөһүөхпүн билбэппин. Адьас атын отделга баарбын. Патриотическай иитиинэн дьарыктанабын.
– Оскуолаҕа НВП-ны үөрэтэҕин дуо? – диэбитэ Генка.
– Ол эрэ буолбатах.
– Өйдөнөр. «Зарница» диэ… Таах сибиэ.
– Ити туһата суох буолбатах, – диэбитэ аҕам уонна үрүүмкэтин остуолга уурбута. – Аармыйа аатын-суолун үрдэтиэххэ наада.
– Эн бэйэҥ туох чыыннааххыный?
– Подполковник.
– Сүрдээх эбит. Сэриилэспитиҥ дуо? Итии туочукаларга? Афганистаҥҥа?
Аҕам Генканы көрбүтэ, хараҕын арыый быһыччы туттубута.
– Суох, сэриилэспэтэҕим. Мин каадыр боппуруостарынан дьарыктанабын.
– Өйдөннө. Уонна ыйытыы суох.
– Бу баар эһиги арыгыгыт, – диэбитэ Марина, куукунаҕа киирэн иһэн. – Утаххытын ханнарыаххытын сөп.
– Оо суох, баһыыба, – диэбитэ Генка. – Биһиги барбыппыт ордук буолуо. Арыгы ханна баҕарар – буор курдук элбэх. Оттон биһиги сарсыарда эмиэ Москваҕа кэлиэхпитин наада. Син биир тиһэҕэр тиийэ көрдүөхпүт. Дьоллоохтук олоруҥ, табаарыс подполковник. Билигин Костя тоҕо эйиэхэ барыан баҕарбатаҕа өйдөнөр.
Көрүдүөргэ аан таһыгар тиийиибитигэр Марина эмискэ эппитэ:
– Эһиги сарсын Москваҕа кэлэбит диир буоллаххытына, баҕар, Костя биһиэхэ хоно хаалара ордук буолбатах дуо? Тоҕо эмиэ төттөрү-таары айаннаан? Биир иллэҥ хос баар ээ.
