скачать книгу бесплатно
– Кызым, ми?а ышанмыйчарак й?рде?, нич? тапкыр Морад си?а хыян?т ит? дип кис?ттем. Исе? д? китм?де. Х?зер а?а боргаланырга урын калмады. ?зене? бухгалтеры, син белг?н Мария бел?н бутала ик?н. Алма кебек кызымны кемг? алыштырган бит. Явочный фатирлары да м?гъл?м.
Бу х?б?рне Л?йл? бик авыр кабул итте. Й?зе ??в?л агарынды, со?ыннан ?лгерг?н помидор кебек кызыл т?ск? керде. Битл?рен матур куллары бел?н каплап, сорарга к?ч тапты.
– Сине? Морадны яратмаганы?ны бел?м. Аны пычратырлык д?лилл?ре? бармы?
– Бар, ?ит?рлек. Мен? шул Мария диг?н с?йр?лчеге к?нн?р буена ире?не? машинасында й?ри. Мин Морадны? кемг?дер ?з машинасын бирг?нен х?терл?мим. Ул аны синн?н б?т?нр?к яратып, беркемне якын китерми торганые, – дип, Сахип ?и??че кыяф?тен сиздерм?ск? тырышып, кызын с?з бел?н д?мб?сл?вен д?вам итте.
– Кем к?рг?н аларны берг?, ша?иты? бармы? – дип кен? сорый алды Л?йл?.
– Габделбар очраклы р?вешт? тоткан ?зл?рен. «Узып барам, таныш джип, – ди. – Тавыш биреп туктатмакчы идем, руль артында башка кеше. Им?неп киттем. К?з?теп барып, кереп китк?н ?йл?ре янында у?айсызланып озак басып тордым», – ди. ?зе кая ик?н со? ?ле?
– Халид?, Габделбар б?лм?л?ренд?ме ик?н, чакыр ?ле.
??рвакыт ?й эшл?ре й? оныгы бел?н м?шгуль Халид?, кер?-керешк? юеш кулларын алъяпкычына с?рт?-с?рт? зарланды:
– Х?зер чакырам, аны ?ске катка син яраткан китек к?згене тагын бер кат ябыштырып кара ?ле дип менгереп ?иб?рг?н идем. Аптырап беттем инде. Беркая да т?з?терг? алмыйлар. Нинди у?ган Габделбар да «т?рле-т?рле ?илем бел?н ябыштырып карыйм, ябышкан т?сле була да ян?д?н кителеп т?ш?» ди.
Л?йл?, елаудан арып туктаган бала кебек, ?лл? нинди ин?л?ле, ?кенечле тавыш бел?н кычкырып ?иб?рде:
– Тагын шул ватык к?зге. Минем б?хетсезлегем тамгасы. К?тм?г?нд? к?кт?н и?г?н б?хет, кадерен белм?с??, башкалар бел?н б?лешс??, к?зге кебек уала да т?ш? ик?н. Син, ?ти, сорамаганны эшл?п, минем гаил? тормышыма тыкшынып, максаты?а иреште?. Котлыйм!
К??елен? ?рл?г?н икел?н?ен, шиген ?и?еп, с?екле ?тисе к?тк?н с?зне й?р?генн?н кысып чыгарды.
– Мин д? Морадны тормышымнан киселг?н икм?к кебек кире ябышмаслык итеп чыгарып ташлыйм. – Болай ук кабул ит?не к?тм?г?н атасы ягына борылып, чалшайган авызы, яшьле к?зл?ре бел?н ?мер бирг?нд?й, каты итеп: – Син бар н?рс?не булдырасы?. Дуслары? ашамы, акча? ярд?менд?ме, тиз ген? аерылышуны оештыр, – диде Л?йл?, ??лак?т юлына со?гы адымын ясаганын а?ышып та бетмич?. Шуны ?йтте д?, олы яшьт?ге апалар кебек авыр атлап, б?лм?д?н чыгып китте.
?зен якын итеп кабул итм?вен, гади й?рт?че булып кызы янында гына буталып й?рисе килмич?, ширк?т ху?асы д?р???сен? к?т?рел?ен хупламавын сизенс? д?, Морад бабасыны? м?кер юлына басуын к?тм?г?н иде. Баласы тугач, аны ?стерерг? булышучылар кир?к диг?н сылтау бел?н, Л?йл? ?зе д? ?ти-?нисе ягын каера башлады. Командировкадан кайтканда, Айзиз?к?емне сагындым диг?н булып, ??в?л аларда туктый, бернич? к?нн?н со? гына ш???р ?з?генд? затлы фатир сатып алган ире янына кил?. Морад, болай гаил? саклап булмый, син ??в?л т?п йорты?а, минем янга т?шеп, аннан со? тел?с?? – ик??, мине ияртерг? кир?к тапмаса?, ?зе? ген? ?тил?ре?не? х?лен белерг? барырсы?, дип ?гетл?п, ?зе кир?к санаганча а?латырга тырышты, кат-кат ?гетл?п карады. Файдасы тим?де, Айзиз?г? анда к?бр?к ошый, монда кайтасы килми диг?н сылтау бел?н, ?зе м?гъкуль к?рг?нч? яш?вен д?вам итте. К?р?се?, атасыны? а?латулары, в?гъд?се, ?гет-н?сыйх?те ?темлер?к булгандыр. Берк?нне Морад ямьсез т?ш к?реп, куркып уянып китте. Имеш, ул Л?йл?не очраткан аэропортны? к?т? залыннан каядыр очып кит?рг? ?ыенып й?ри. Билетларны к?рс?теп, тиешле тамгаларны салдыргач, чыгу ишеген? якынлашканда, т?б? ишелеп т?шм?сенме, Морад, кулындагы т?г?рм?чле чемоданын ташлап, читк? сикерерг? ?лгер?. Кин?т уянып китк?ч, н?рс?г? ым булды инде мондый куркыныч т?ш, кызыбыз гына сау-с?лам?т булсын дип, озак уйланып ята. Т?шне? м?гън?се тиз б?ртеп чыкты. Л?йл? араларын ?з? юн?лешенд? ?итди карар кабул итк?н ик?н.
Яраткан хатыныны? аерылышуга гариза бир?е турында ?т?леш к?газе килеп т?шк?ч, берни а?ламыйча, ?йл?ндереп-тугландырып кат-кат укыды. А?лагач, ?йтерсе? л? ?анына кара кис?? тыктылар. ?авасы да, аны? хал?тен а?лагандай, чыраен сыта. Эчпошыргыч, вак я?гыр ява. Канны м?л?ер?т?, йокыны китер? торган тымызык я?гыр. ? тегесене? кешел?р фа?игасенд? кайгысы юк, т?б? калаенда табигать к?ен башкара да, т?р?з? пыялаларыннан, ?ылый-?ылый, кечтеки елгачыклар булып агып т?ш?.
Морадны? башында уйлар тилер?, ?анын кая куярга белми. Шулай тилел?рч? яратышып башланган тормыш кемне?дер тел?ге бел?н ?имерелерг? тиешме? Аны? рухын кемдер сындырырга тели, яш?ешен? аяк чала.
Аерылышуны оештыручы кешене? кем ик?нен сизенс? д?, Л?йл?не? шулай бик тиз коткыга бирел?ен? ышанасы килм?де. Хатынын телефоннан эзл?п табып, а?латуны ?тен?г? «хыян?тне гафу ит? алмыйм, ялган бел?н м?х?бб?тне саклап булмый» диг?н ?авап кына алды. Тавышы салкын тимерг? кагылгандай т?эсир калдырды Морадта.
«Айзиз?не? кил?ч?ге ?чен булса да гаил?безне саклап калыйк» дип ?гетл??г? д? каршы якта тел?кт?шлек тапмагач, Морад та эчт?н сыкранып, уфтанып, арты бел?н суга чумган аптыраган ?рд?к кебек, м?хк?м?не? беренче утырышын инкяр итс? д?, икенчесен? килеп, ризалыгын бирерг? булды. Д?ньяны ?ил бозар, ад?мне с?з бозар дип, юкка гына ?йтмил?р ик?н. М?х?бб?т ?имеше – я?а яшь гаил? шулай тиктомалдан яш??д?н туктый. М?хк?м? залына керер алдыннан гына, ишек т?бенд? Морад Л?йл?г? бернич? сорау бирерг? ?лгер?.
– Л?йл?, яратуы? шулай тиз уздымыни? Беренче сынауны да ?т? алмадык. Аерылышу, кызыбызны ятим ит? турындагы карары? ?зе?некеме, чын-чынлап уйлады?мы?
– Мин хыян?тне к?т?р? алмыйм дип ?йттем бит инде, – кыска ?авабына «мин олырагын да кичердем» дип ?ст?м?кче булган иде д?, ?зе кылган ?кенм?с, тел?с?? ни кылан диг?н м?гън?д? кулын гына селкеде. ?лб?тт?, Морадны? фатирын, машинасын, ширк?тенн?н башка б?тен м?лк?тен урталай б?л?рг? диг?н карар чыгарып, суд гаил?не таркатуга ризалык бирде. Р?ст?м Айтуганов калдырган кибетл?рне б?л? алмадылар. Х?йл?к?р б?др? ч?ч бер урында «вакытлыча» диг?н с?зне кыстырган. Шул байлыгын коткарып калды.
Шул р?вешле, Сахип ?ф?нде тел?ген? иреште: кабул итм?г?н киявен хур итеп, кызы бел?н оныгын ?з янына кайтарды. ?и??ене? ?ченче к?ненд? ?к й?р?к пар?л?рен Францияне? атаклы курорты Вишарага ялга алып китте. Б??але, затлы шифахан?, ди?гез суы Л?йл?не д? бераз суытты. Гаил? к?йм?л?рене? комга тер?л?ен «т?къдирд? шулай язылгандыр, китек к?зге шул хакта к?пт?нн?н иск?ртте, илд? яш??че хатын-кызны? яртысы балаларын ялгыз ?стер?, минем бит ?ле ?земне, оныкларын м???сил?рч? яраткан ?ти-?нием бар» дип, ?зен юатырга тырышса да, тынычлык килм?де. Морадка битараф т?геллеген, аны? ифрат зыялы, итагатьле кеше булуын, очрашулар, яратышулар ?тк?нд? калгач кына, б?тен барлыгы – ?аны-т?не бел?н а?лады. Вакытлыча юатырга хатыннар янына ашыгучы ирл?ре табылыр анысы. Кыланчык Артурны? да очрашасы кил?, баскетболист та ?аман яратуы турында такылдый. Шулай да ирсез хатын – й?г?нсез ат д?р???сен? т?ш?се килми Л?йл?не?.
Ялдан кайтканнан со?, эчке чакыруына, ?ан тартуына буйсыныпмы, машинасын берк?нне Морад ширк?те ягына борды. Н?риман урамы тарафында бер йомышы да юк иде. Автомобильл?р кую ?чен махсус эшл?нг?н м?йданчыкта ян?ш? диярлек ?к куелган ике з??г?рсу джипны к?рг?ч, к?зл?рен? ышанмыйча, тагын да якынрак килеп, тормозга басты, кукраеп утырган машиналарны игътибар бел?н карагач, т?сл?ре, маркалары, зурлыклары арасында шактый аерма булуын ачыклады. И? га??бе – икесене? д? артында бер?к 438 саны эленеп тора. Тик х?рефл?ре ген? ?зг?. Берсе – В, икенчесе М бел?н башланганны к?рг?ч, ахмак Габделбарны? ??лак?тк? алып килг?н хатасын а?лады. Машиналарны? маркасын танымаган, сериял?рене? т?рле булуын ис?пк? алмаган. Шуны а?лагач, к?зен кара болыт каплагандай, й?р?ге урыныннан к?т?релеп, бугазын томалагандай, утлы ?кенеч б?тен т?нен яндырып алгандай булды.
Уеннан уймак чыгу буламы бу, ?лл? язмыш шаяртуымы? Габделбарга ышанган ?тисен? р?н?? й?р?генд? т?ер булып укмашты.
Иренн?н аерылгач, апасыны? ни ?чен коттедждагы о?мах тормышны ташлап кит?ене? серен Л?йл? а?лый башлады кебек. ?тил?рене? кызларын ш?хси милек кебегр?к б?ял?венд? аларны? м?ст?кыйль тормышларына урын каралмаган ик?н.
Кем гаепле со? аны? фа?игасенд?? ?лб?тт?, ?зе. Морад бел?н очрашып, к?зг?-к?з карашып а?лашу, ?ич югында, ?нисе кебек борын т?бенд? йодрык уйнату урынына дуамалланып, ?тисе м?хк?м? язып бирг?н гаризага кул куеп, нинди т?з?теп булмаслык хата эшл?г?нен Л?йл? х?зер ген? б?тен тир?нлеге бел?н а?лады. ?зене? хал?тенд?ге ?зг?решк? д? игътибар итте. Кир?кс?-кир?км?с? д? тозлы тамчыларын агызырга ?зер к?зл?ренн?н яшь чыкмый, ? к??еле ?ылый да ?ылый.
Л?йл?не? машинадан т?шеп, Морад янына й?гереп кереп, с?ешеп й?рг?н чактагы кебек, кешел?рг? д? игътибар итмич?, муенына ташланасы, ахмаклыгы ?чен гафу ?тен?се килде. М?г?р ул м?кер аркасында гына, а?а ышанмыйча, гаил? таркатуын, олы м?х?бб?тл?рен аяк астына салып таптавын, Морадны? гафу итм?яч?ген бел?. Кызын ташламас, ?мма Л?йл? ягына ?йл?неп карамас.
Барасы юлыннан кире ?йл?неп кайтып, ?йл?ренд? ч?й эчеп утырган ?тисен? ике берт?сле машиналарны бутау, аермаларын ачыклый белм?? аркасында гына гаил?не? таркалуы, гомерг? т?з?телм?слек хата ясалуы турында кызыны? кызып-кызып б?ян ит?ен Сахип Миндрахман улы, ч?йле кас?сен ?ст?лг? куеп, тыныч кына ты?лаганнан со?, ике н?ти?? ясады.
– Кызым, х?зер д?ресен ?йтим инде. Ире? си?а лаек т?гел иде. Кадере?не белеп, б?ял?п яш?м?де. Бу х?л булмаса, башкасы килеп чыгар иде. Шыпырт кына безне? ширк?тт? эшл?п й?рисе урынга, ?зене? ху?а буласы килде. ?леге очракта дивана Габделбар гаепле. А?а ?з башы?ны биреп торып булмый ич.
Л?йл?, ?тисен? гомерд? булмаганча усал итеп, ?т?ли с?зеп караганнан со?:
– Хезм?тче?не? ?йт?ен? караганда, сине? кушуы? буенча Габделбар к?пт?нн?н шымчылык итеп й?рг?н ик?н. Т?п гаеп синд?. «Морад ми?а лаек т?гел» дисе?. Минем кебек асылзатка, хур кызына ти? торырдай кеше? бармы со?? Д??л?т сере булмаса, ул кайсы илне? принцы, ?ич югында, миллиардер баласы, генерал улыдыр инде. Аны? бел?н кайчан таныштырасы?, юкса яшьлегем заяга узып бара. Х?ер, апаны? гаил?сен алданрак таратты?, ??в?л а?а кия? тап, аннан со? минем турында кайгыртырсы?, – дип, ?тисене? ябылыргамы, ачылыргамы белмич? чепил?неп торган к?зл?рен? карап, бар ?ыелган ачуын чыгарды да, ?авап к?теп тормыйча, ?з б?лм?сен? кереп китте.
Сахип ?ф?нде башбирм?с киявен т?п башына утырту бел?н кан?гать булса да, кызыны? аерылышуны шулчаклы авыр кичер?ен к?з алдына да китер? алмый иде. Габделбар фатир турында с?з каткач, ху?аны? талканы коры булды, бар гаепне а?а сылап калдырды.
– Нинди фатир турында с?з булырга м?мкин? Сине? дивана шымчылыгы? аркасында кызымны? гаил?се таркалды. Эшт? д?, башкасын эзл?п тапканчы, вакытлыча гына калдырып торам. Мие? черег?н к?зле б?к?н.
Кызын тынычландыру, ата-ана м?х?бб?тене? бар н?рс?д?н ?стенлеген, аны? арка тер?ге нык булуны а?лату нияте бел?н кызыны? б?лм?сен? сугылса, б?тен ?йберне? асты ?ск? китерелг?н тамашага тап булды. Л?йл?не? ??рвакыт т?ртипт? тотылган, ??рн?рс?не? ?з урыны булган б?лм?се карт буйдак фатирына охшап калган иде. Кызы, ашыга-ашыга, ничек эл?кте шулай Айзиз?не? уенчыкларын, ?зене? киемн?рен к?пч?кле зур чемоданга тутырып ята иде.
– Л?йл?, моны ничек а?ларга? Кая барырга ?ыенасы??
Хатын, ш?гылен калдырып, акрын гына к?т?релеп, ?стен? ?елг?н й?кне ?стенн?н алып ташлагандай, аркасын турайтып:
– Си?а н?рс? булганны а?латып торыргамыни? Балага мондый м?х?бб?т буламыни? Мине яраткан иремн?н аерды?, гаил?мне изеп-таптап ташлады?. ?йд? тантана ит, син – ?и??че. Кызымны да шундый язмыш к?тм?сен дип, сезд?н аерым яш?рг?, ?зем мен? х?зер ген? а?лаганча т?рбиял?рг? булдым. Апам янына к?ч?м. Б?лки, со?рак Морад та гафу ит?р. Сезне? янда калсам, ул минем якка ?йл?неп т? карамаячак. Ул бит безне? фа?игане? кем караламасы буенча эшл?нг?нен бик яхшы бел?. Морад – бик акыллы, сизгер кеше, – диде.
Л?йл?, й?гереп чыккан ?нисене? а?-ва?ына, ч?б?л?н?ен?, ?тисене? балтасын суга т?шерг?н кешед?й югалып, ?нсез калуына игътибар итмич?, бер кулына кызын, икенчесен? т?г?рм?чле чемоданын тотып, алдан чакыртып куйган таксига чыгып утырды. К?пт?н т?гел г?рл?п, тир?-юньг? шатлык б?ркеп торган кызыл кирпечт?н салынган ?й машина артыннан мо?аеп, йокымсырап карап калды. ?лем тынычлыгын ?анландырырга ?ыенгандай, к?зге я?гыр сиб?ли башлады. Яраткан апасыны? ?зен ташлап кит?ен а?лапмы, туган йортына килг?н фа?игане к??еле бел?н сизепме, кара капканы эчт?н тырный-тырный, Томан шы?шырга кереште.
Сахип Миндрахманович ?зен бик тиз кулга алып, ??в?л Томанга кычкыргач, тантаналы ?ыелышны япканда кулланылган тавыш бел?н:
– Син артык борчылма, карчык. Кызыбыз нервларын тынычландыруга, мунча кереп, бассейнда коенасы кил?г? ?йл?неп кайтыр. Габбасовлар т?рбиясен алган кеше ич ул, – диде.
2010
Итле п?р?м?ч
– К?зге я?гырлар башланганчы с?ф?р чыгып, авыл ?авасы сулап, дус-ишне? х?лен белеп, ?зебезне к?рс?теп, бер ?илл?неп кайтыйк ?ле, – дип, Н?кыйп дусты Талипны? те?к?сен? тиде, ?елеген? т?ште. Ад?м баласы ?зен? кир?кк?нд? мо?лы да, шаян да була ала ик?н. – М?гъл?м ?ырда ?йтелг?нч?, «ялгызымны ?иб?рм?ссе? бу катлаулы тормыш юлыннан», – дип, ул ялвару катыш сынаулы карашын Талип ягына т?б?де.
Икенде ш??л?сед?й озын буйлы, кыска итеп кистерг?н ч?чен? ак б?с кунган икътисад ф?нн?ре кандидаты Талипны н?фес корты «каршы килеп маташма, ризалаш, фани д?ньясында бер тапкыр яшибез, форсатны ычкындырма» дип котыртып торса да, ?зе д? ышанмаган д?лилл?рен китереп, карышкандай итте.
– Кайсы тарафларда безне шулай зар-интизар булып к?т?л?р инде? Бер ?рсезене? баласы ми?а имтихан бир? алмагандыр ?ле?
– Юк ла, – диде Н?кыйп, кулын фикерен? ярд?м итк?нд?й болгап, – Н?р?ст? районы хакимияте башлыгы Ф??им Юзлик?ев к?пт?нн?н чакырып интектер?. Аны? к??еле ?зе туып ?ск?н кыпчак далалары шикелле ки? дил?р, кунакчыллыгы турында риваятьл?р й?ри. Аннан килеп, без аны? бел?н Саратов партия м?кт?бенд? берг? укыдык. Минем дусларча ярд?мем а?а к?п тиде.
– Фикере?не ачыкла, – диг?н булды Талип, с?з ялгау ?чен ген?.
– К?п имтиханнарын минем конспектлардан файдаланып тапшырды. Кстати, ул ?зе д? ф?н кешесе, доктор. Тик кайсы ф?нн?рнеке ик?нен т?гаен белмим. Мин а?а «якын дустым, икътисад белгече, университет укытучысы бел?н кил?м, р?х?тл?неп аралашырсыз» дидем.
– Конспектка ышанып кына ерак юлга чыгу д?рес булырмы ик?н? Булган, бетк?н. Аннан бит ??рн?рс?не т?рлеч? б?ял?п була. Бер ирл?р м??лесенд? сине? сабакташы? «Н?кыйп Мухаметов минем д?фт?рл?рд?н к?череп отличникта й?рде, д?рт ел буе ?зен баржа тарткан бурлактай ?стер?п бардым» диебр?к ычкындырган, – дип шаяртып, ??г?м?д?шене? нечк? кылларына кагылып, ирештереп алды. Талип, Н?кыйпне? хыял уены бел?н д?реслек арасындагы чикне ш?йл?п бетер? алмавыннан файдаланып, шундый арзанлы ?рт??л?рд?н л?зз?т таба иде. Юмор хисе тумыштан кил? ??м аны? ??р кешед? д? булу-булмавы к?кл?рд? х?л ител? ик?н. Партшколада алган белемен?, ишетк?нн?рен?, укыганнарына чын к??елд?н ышанып яш?г?н Н?кыйп ?чен ул чор изге, шул биеклекк? шик белдер? Талиптан башка бер??г? д? р?хс?т ителми иде.
Аларны? дуслык ?епл?ре бик нык, ?лег? аны ?з?рлек к?ч уйлап табылмаган. Ш?гыльл?ре т?рле, холык-мен?зл?ре ?зг? булган бу ике ир-егетне? ?с?к бел?н Кес?к яки хохол м?з?кчел?ре Штепсель бел?н Тарапунькадай ахирил?р булып, ни ?йтешс?л?р д? ?пк?л??г?, р?н??г? кад?р барып ?итм??л?рен аларны? танышу, якынаю тарихыннан бих?б?р кешел?р а?ламыйлар да, башларына да барып ?итми, бу х?л алар ?чен ад?м баласыны? килеп чыгышы кебек ?к м??гелек сер булып кала бир?. Фикерл?? р?вешл?ре, табынган идеаллары т?рле булу – бер х?л. Тышкы охшашлыклары да ике аяклы, ике куллы, бер борынлы, бер авызлы ата-ана балалары булуларыннан ары китми.
К?нбагыш сабагы мисле, кояшка тартыла-тартыла, артыгын ?сеп китк?н Талипны? и?ен? д? ?ит?р-?итм?с буйлы, ко?гырт к?зл?ре ки? ма?гае эчен? кереп оялаган, куе ч?чен? ак буяуны? заты да эл?км?г?н Н?кыйпне кечкен? дип булмый. Ч?нки ул гел ?ирг? тартылып, буйга т?гел, ки?лекк? китк?н, ?йтерсе? л?, кемдер, н?рс?дер башыннан басып торып, а?а ?ск? таба ?с?рг? ирек бирм?г?н. Ашыкканда тук ?рд?к кебек як-якка чайкалып й?р?ен? карап, Н?кыйп турында «абзый ??р адымыны? кадерен белеп атлый» диг?нр?к т?эсир калырга м?мкин иде. Тамакларын туйдырган ??н?рл?ре арасында да уртаклык юк диг?н идек. Н?кыйп район д?р???сенд?ге б?лек м?дире, ягъни урта калыптагы чиновник булса, Талип – ф?н ??еле, укытучы, педагог. ?йтелг?нч?, бу аерма дуслыкларына хилафлык китерми. Атна-ун к?н очрашмый торсалар, берсен-берсе ирл?рч? сагына, ихластан юксына башлыйлар. К?решк?нд? ис?, авызларын авызга куеп, ирл?ренн?н зарланудан т?м тапкан хатыннар кебек, с?гатьл?р буе с?йл?шеп утыра алалар. Ошбу милл?т балаларын якынлаштырган м??зугъ озак еллар д?вамында ?авапсыз табышмак булып кала бирде. М?г?р ике кеше белг?н сер сер булудан туктый ик?н. Кемдер н?рс?дер ишет?, к?р?, ?зенн?н ?ст?п, аны пышылдап кына к?ршесене? колагына ирештер?, ? тегесе «бер??г? д? ычкындырма, якын к?реп, си?а гына ?йт?м» дип, йомгакны? очын ?ченче кешег? тоттыра, ни?аять, бу дуслыкны? тамыры М?дин? исемле д?нья биз?ген? барып тоташканы ачыклана. Урам сел?г?йл?рене? гайб?тен? ышанса?, берсене? д?ньяда яш?ве турында икенчесе х?б?рдар булмаган югары уку йорты студентлары Н?кыйп бел?н Талип, бер ?к кызга бер ?к вакытта гашыйк булып, с?ю-с?гад?т нурларында коеналар. Алар фикеренч?, мондый чиб?р, ??ряктан камил кыз ?и?анда бер?? ген?, яшьлек д?рте калку к?кр?ген?, нечк? билен?, т?з аякларына сыеша алмыйча, уймактай ?ыйнак авызында, кайнар коймакны х?терл?тк?н иренн?рд? д?вамын тапкан. ??мм?се берг? яшь-?илкенч?кл?рне? башын ?йл?ндер?, д?ньяларын оныттыра.
Магнит кыры кебек ?зен? тартып торган кызны? тышы куян кебек йомшак булса да, эче елан кебек з???р, хисе аек акылга, ис?п-хисапка корылган булуын с?юд?н к?зл?ре тонган м?хлуклар башларына да китер? алмыйлар. М??н?нн?р бел?н аерым-аерым очрашып й?ри д?, кыз икесене? д? к?п балалы гаил?д?н, стипендияд?н башка керемн?ре юклыкны, кыймм?тле б?л?клек, ресторанлык х?лл?ре булмауны, бар м?мкинлекл?ре бармак шомартып утыру, тезг? ?рел? нияте бел?н кинога арткы р?тк? билет алуга кайтып калуны а?лауга, икесенн?н берьюлы котылырга ниятли. ?зе шундый м?керле фикерг? килеп ?итк?нме, бер?рсе ки??шен кызганмаганмы, кыз гашыйклардан бер мизгелд? арыну ?м?лен таба: егетл?рне? икесен д? бер ?к вакытка, бер ?к урынга очрашуга чакыра. Берсе кулына арзанлы кыр ч?ч?ге, икенчесе лимонад тотып, со?лабрак, ?з б?ясен белеп килг?н кызны к?т?л?р. Бер ?к чиб?рне яратып й?р?л?рен башларына да китермич?, талгын ?ил бел?н и?г?н хушбуй т?ме борыннарын ?чет?г?, м?гъшукалары янына й?гер?л?р.
Тезд?н югары ч?ч?кле к?лм?к киг?н, ?итен ч?чле, аяз к?кт?й з??г?р к?зле, к?переп торган с?т ?стен х?терл?тк?н ап-ак т?нле, бер к?р?д? ирл?рне? кыргый д?ртен уята алырдай кыз б?ген аеруча матур, очрашуга зур ?метл?р бел?н килг?н ике дивананы? к?зл?рен камаштырырлык, акылларын ?уйдырырлык ким?лд? иде. Кыз ерактан к?рен?г?, берсе ч?ч?к б?йл?мен, икенчесе, татлы сулы шеш?сен тотып, с?нм?с-с?релм?с м?х?бб?тл?рен из?ар ит? тел?ге бел?н с?еклел?ре янына ашыгалар. «Нишл?п й?ри ?ле монда бу колга аяк астында буталып, н?рс? калган бу б?т?к?г? минем кыз янында?» дип, егетл?р бер-берсен? усал караш ташлыйлар да, м?рх?м?т к?теп, чиб?рк?йл?рене? к?зл?рен? ымсынып, н??мизл?неп катып калалар. М?дин? ис? иренене? бер читен? т?к?ббер в? битараф елмаю кысып чыгарып, тере сын шикелле басып тора. «А» да юк, «б» да чыкмый авызыннан. Ч?ч?кне д? алмый, суга да ?релми.
Дуамал к?чл?ре ташып торган яшь юл?р егетл?р, гаеплене? кем ик?нен ачыклап тормастан, тар басмада бер-берсен? юл бирерг? тел?м?г?н т?к?л?р кебек акаешып карашып торалар да, Н?кыйп «кем ис?н кала, кыз шу?ар була» дип, ?ан авазы чыгарып кычкыруга, хисл?рен йодрыкларына т?йн?п, аякларын, ма?гайларын эшк? ?игеп, борыннарыннан шарлап кан китеп, шешенеп бетк?нче сугышалар. Н?кыйп к?нд?шене? ияк астына ?рел?, бот арасына тиб?рг? тырыша, Талип ?з югарылыгыннан «б?т?к?»не? башын, и?н?рен т?я. К?нд?шл?р т?мам х?лд?н таеп, ?ирд? авыр сулап ятканда, тилел?р орышын елмаеп багып торган сценарий авторы с?йг?н егете алып бирг?н француз туфлил?ре ?кч?сенд? зырылдап ?йл?н? д? «кстати, тамаша кызык булды, р?хм?т сезг?, тик мине ?ти-?ни х?ерчел?р ?чен ?стерм?г?н, мин башканы яратам, мине артык борчымавыгызны ?тен?м, чао» дип китеп т? бара. Аякка к?т?релерлек т? к?чл?ре калмаган, язмышларына ярык тагарак кына насыйп ик?нлекне гарьл?неп, ?рс?л?неп а?лаган, шул ук вакытта ?сл?ренн?н ниндидер й?кне? т?ш?ен сизенг?н, кызны? ?ылы т?не урынына яралар, кара тимгелл?р алып, бит сыйпап калган к?нд?шл?р борыннарыннан килг?н х?л?л каннарын с?ртеп, тормышны? ?ле д? д?вам ит?ен, кыз ташлап кына ахырзаманны? ?итм?вен калебл?ре бел?н сиземл?п, яткан ?ирл?ренн?н бер-берсен? карашып к?леп ?иб?р?л?р.
Беренче булып Талип телг? кил?:
– Минем ?ти, ике ч??к? сугышканда, кара карга тук була, ди торганые. Х?зер ген? бу м?кальне? м?гън?сен а?ладым. Без ?л?кс? ?чен сугышкан ч??к?л?р булабыз, ? с?еклебез кара карга кочагына чумды, шул кир?к без м?хлукларга.
Н?кыйп, ?рм?л?п диярлек Талип янына килеп, кил?ч?к дуслыклары намен? кулын бир?:
– ?йд?, каныбыз тамган, м?х?бб?тебезне к?мг?н ?ирд? гомерлек дус булырга ант итешик. Бер д? борчылма, безг? насыйп кызлар ?с? торсын! Тулай торагыбызга кереп, юынып алыйк та, ?зебезне т?ртипк? китереп, Маяковский клубына тансыга юл тотыйк.
Килеш? ян?д?н каты итеп кул кысышу бел?н раслангач, бер-берен? карашалар да «карале, ничек кызык итте безне бу кызый», «бик х?йл?к?р н?м?ст?к?й булып чыкты шайтан», «мичт?н ?ле ген? алынган итле п?р?м?ч безг? т?тем?де шул, р?х?тен башкалар к?р?ч?к» кебек с?зл?рне кабатлый-кабатлый, сагышлары, к?ен?-?кенечл?ре, эчке мо?нары чыгып бетк?нче, туктала алмыйча к?леш?л?р. Очраклы узып баручы туктап, боларга карап, бармагын чиг?сен? тидереп тора башлагач кына, а?нарына килеп, капылт борылып, тулай тораклары ягына китеп баралар.
Бертуганнар арасында да сир?к очрый торган к?нл?штерерлек, гыйбр?тле дуслык мен? шундый мо?лы шартларда туа.
Тормыш юллары т?рле юн?лешл?рд? д?вам итс? д?, Н?кыйп бел?н Талип бер-берсен югалтмыйлар, х?лл?рен белешеп, туйларында биешеп, б?б?йл?ре ?чен шатланышып яшил?р. Заманалар ?зг?р? н?ти??сенд? д?ньяга карашлары т?рлеч?р?к булу да дуслыкларына кара тап т?шерми. КПСС бетеп, СССР таркалып, ?тк?нне с?г?, тоташ кире кагу алдынгы к?ренеш саналган чорда да Н?кыйп коммунистлыгыннан й?з ч?ерми, ?зе укыган партшколага яман с?з ?йттертми. Киресенч?, форсат чыкканда, ?зене? «коммунистик школа» да староста булуы, гел «бишле» г? укуы, Карл Марксны? «Капитал» ын, Ленинны? ф?л?н томнарын язып-сызып ?йр?н?ен, Берлин Рейхстагына кызыл ?л?м кадаган батыр кебек, к?кр?к киереп иск? т?шер?д?н тайчанып тормый. Затлы пиджакка ябышкан ч?пне алып ташлаган кебек большевиклар с?яс?тенн?н ?и?ел ген? арынган Талип ?чен Н?кыйпне? ?зен фаш итк?н идеалларга табынуы к?лке тоела, к?еф сипл?? чыганагына ?верел?.
– Н?кыйп туган, сакаллы я??де?не? «Россияне? татарларны яулап алуы ?т? у?ай к?ренеш» диг?н реакцион фикере си?а м?гъл?мдер дип уйлыйм. Бу бит талау, басып алу сугышларын аклау диг?н с?з. Чынында ул син м?кибб?н китк?н коммунистларны? башбаштаклыгына, буйсынган халыкларны из?ен?… ничек дил?р ?ле, н?зари нигез ?зерл?п калдырган.
?з фикерен яклауда Н?кыйп т? чег?н арбасыннан т?шеп калганнардан т?гел, н?къ м?че т?сле, ?зен сыртка салырга бирми. Коммунизм хыялларыннан баш тартмаса да, Ходай Т?гал? аны? к?кр?ген? м?х?бб?т хисен тоярлык й?р?к, ?зен саклый, идеалларын б?яли алырлык акыл салган.
– Марксны? бу с?зл?рен очратканым булмады. Ул – начар с?яс?тче, ?мма к?чле икътисадчы. Ленинны? «татарлар укуга, гыйлемг? бик ??в?с халык» диг?н югары б?ясен мин бел?м.
Икътисад ф?нене? нигезенд? ??р «ш?йне шик астына ал», «чагыштыр», «сына» кебек т?шенч?л?р ята, дил?р. Шул юн?лешне? докторы булу турында хыялланып й?рг?н зат буларак, Талип ян?д?н булачак с?ях?тл?рене? бер х?вефле ягын ачыклау нияте бел?н я?а сорау тартып чыгара:
– Безл?рне кунакка чакырган ад?м «берг? укылган, эш бетк?н, узган эшк? салават» дим?сме ик?н? Дим?к, ??мл? ахырына нокта куелган. Аны? «берг? студент булып й?рг?н еллар якты ист?лек булып томан артында калды, Сарытау чабатасы искерде» дип ?йт?е м?мкин т?гелме? Аннан килеп, ш???р исемен д?гъвалап й?рг?н алдынгы районга килеп-китеп й?р?чел?рд?н юл ?зелми ик?н. Депутатлар да, халык м?нф?гатьл?ре турында кайгыртып, борчылып, ул т?б?кт? еш булалар дип ишетк?н идем.
Буе т?б?н?к булса да, башы зур, ко?гырт к?зл?ре елгыр Н?кыйпне т?в?кк?лл?г?н фикеренн?н, ми ш?рифл?рен бораулаган уеннан кире кайтаруы ифрат кыен, х?тта гайре табигый ш?гыль иде. Со?гы тиенсез калыр, ?мма ???тлеген ит?р.
– Ф??им Сабирович яхшылыкны оныта торган кеше т?гел. Бернич? к?н элек кен? ?зен бер зур ?ыелышта очраттым. Эн… та чакыруын тагын кабатлады. Бармасак, просто яхшы т?гел, кешене ?пк?л?тербез.
Талип, матурлыгын мактаган саен к??еле йомшара барган кыз кебек, ?зенд? д? юлга чыгу уе ?стенлек ала баруны тойды. Сарытау партшколасында ян? бер кат психология ф?нен укыган Н?кыйп ис? дустыны? к?зл?ренд?, гольфстрим агымы килеп керг?нд?й, ?ылылыкны? артуын, басым ясауны? файдасын сиземл?п, саклабрак тоткан д?лилен, уен тузын чыгарып сала.
– Без ул яклардан ?йл?неп, болганып кайтудан берни югалтмыйбыз. Берд?н, со?гы вакытта ?зебез д? сир?к к?реш?без, д?нья м?ш?катьл?ре басты, с?йл?ш?се с?зл?р, ки??ш-табыш ит?се ?йберл?р ?ыелды. Машинаны? арткы утыргычында иркенл?п аралашып барырбыз. Икенчед?н, шашлык, б?леш, тутырма, кызыл балык, авыл тавыгы ашап, мунча кереп, кешеч? сыйланып кайтырбыз.
?зе санап ?тк?н ризыкларны? берсен алдавыч ?им итеп сайлап, Талипны? колагына ?релеп, Н?кыйп с?зен? ?т? бер серлелек т?смере бирерг? тырышты.
– Син, Талип, ничектер, мин ?зем шашлыкны? ?зенн?н бигр?к исен ?леп яратам. Аны? шаян ?ил алып килг?н хуш исе сихри к?чк? ия, к??елл?рне ил?сл?ндереп, яшисе кил?не? м?гън?сен ки??йт?. Ашый башлагач, серлелек югала. Мин ?земне? б?лект? болынга, шашлыкка чыгып кер?без диг?ч, к?бесе т?керекл?рен? буылып, к?нл?шеп калдылар. Юзлик?ев шашлыкны сарыкны? кабыргасыннан, с?яге бел?н зур итеп ясата ик?н. Гад?ти кеше ген? т?гел шул минем сабакташ, – дип с?зен т?мамлады Н?кыйп, к??елен ил?сл?ндерг?н горурлык хисен яшер?не кир?к тапмыйча.
Талип хыялый с?рхуш дустын ?ирг? т?шер? вакыты ?итк?нне сизде.
– Сине? хыяллары?, абзый, бик зурдан. ?мете? боз тавына килеп с?ртенг?н кораб кебек уалса, акланмаса нишл?рсе?? Куаныч куыгы? буш булып чыкса? Шашлыкны? исен д? исни алмыйча калсак? Японнар, гомерл?рен озайту чарасы итеп, ??в?л ризыкны? исе бел?н ген? кан?гать булып, ярты с?гать утырсалар да, со?ыннан аны бик т?мл?п ашап куялар, ди. Шунысын да уйлап куйдым ?ле. Ягулыкка т?кк?н акчага «Буш тавыгы» аякларын сатып алып, шашлыкны ?зебез ясап, син аны? серле исен туйганчы исн?п, мин мескене? итен кимереп б?йр?м итс?к, арзанракка да т?ш?р, ышанычлырак та булыр кебек.
– Ничек инде арзанракка т?ш?р. А?а к?пме т?мл?ткеч, ?зерл?рг? вакыт, утын кир?к. ? юл романтикасын, я?а кешел?р бел?н аралашу шатлыгын кая куясы?? Си?а ?ирд?н шуышып барырга гына булсын. Романтиканы а?ламыйсы?! Хакимият башлыгы итеп тел?с? кемне куймыйлар, аны? бел?н аралашу ?зе ни тора! Аны? ??р ?лк?д?н продвинутый кеше булуы турында легендалар й?ри. Д?рес, ?зе башлап ?иб?рс?, бер??г? д? с?з бирми, ди. Кунакта анысына гына т?з?се? инде.
Н?кыйпне? ?зенн?н югарырак м?нб?р бил?г?н кешел?рг? нисб?т?н с?вит чорыннан ук ябышып калган гад?те бар иде. Ул аларны изгел?штереп кен? калмый, язмыш ?зе сайлап к?т?рг?н кашка т?к?г? ти?ли. Андый кешел?рне?, бигр?к т? с?яси юлбашчыларны?, ?итешсезлеген танымый, к?зен? т?рттереп ?йтс?л?р д?, аклау юлын эзли. ?ит?кче ??елл?р бел?н аралашуга, берг? р?семг? т?ш?г?, автограф алуга м?кибб?н кит?ен берни бел?н д? а?латып булмый. М?ск??д? булырга туры килг?нд?, олы т?р?л?р к?мелг?н зиратка бармый калмый. Бер баруында Н?кыйп элеккеге СССР башлыгы Горбачёвны хатыны Раиса т?рб?се янында туры китереп, аралашып та алган. Шул вакыйга турында б?ян итк?нд?, Н?кыйп кояш нурларына тарган язгы боздай эри, с?йл?г?нд?, дулкынланудан тотлыга, кабалана, к?зл?рен ?ле ача, ?ле яба, аякларына тынгы бирмич?, биеп-биеп алгандай була. Бу очрашудан и? зур ?кенеч, янында фотоаппараты булып та, элеккеге генсек бел?н карточкага т?ш? алмый калу ик?н.
Бер-ике к?нн?н юлга чыгарга т?в?кк?лл?п, кул бирешеп саубуллашкач та, Н?кыйп ?зен якында гына к?теп торган машинасы янына ашыкмый. Т?п м?сь?л? х?л ителг?ч т? ?ле, чалбар балагына ябышкан кырмавыктай кечер?к м?сь?л?л?р калган булып чыга. Н?кыйпне? ян? бер ?зенч?лекле сыйфатын ?йтмич? булмый. Ул – д?р???сен т?шер? торган вак саранлык. Сугыштан со?гы елларда к?п балалы гаил?д? черек б?р??ге коймагы, алабута шулпасы ашап, ?тисез ?с? гал?м?теме, башка бер?р с?б?бе бармы, ?здереп ?йт?е кыен. Талип: «Ни ?йтс?? д?, Н?кыйп егет кеше инде, вакланып тормый», – дип уйлап та ?лгерми, тегесе мичк? балга бер кашык дегетне тамыза да куя: ?леге д? баягы вакчыл саранлыгы калкып чыга. Талип дустыны? машинасына утырып кит?рг? ашыкмавын ?ст?м? бурыч куймакчы буладыр дип фаразлады. Бу юлы да элеккеге к?нд?ше аны? «ышаныч» ын аклады. Н?кыйп б?д?ненн?н кыскарак аякларында таптанып алды да:
– Машина олы юлга чыгарга ажгырып тора. ?р-я?а двигатель куйдык. Ягулык ягы гына кыенрак. Минфин безне бик нык кысты, к?нен? нибары 10 литрга калдырды. Ярты юлга ?ит?рлек запасыбыз бар бугай. Н?р?ст?г? барып ?ит?р ?чен кименд? бак ярым ягулык кир?к. Нишл?рбез ик?н? – дип, ко?гырт к?зл?рен?, ки? ма?гаена, борыны читенд?ге ми?ен? чарасызлык тудырган сипкелле мо?сулык й?гертеп, Талип ягына борылды.
Казан университеты доценты, ян?се, б?гъзене? икътисади х?лен? кереп, аны а?ларга, ки??ш бирерг?, ярд?м кулын сузарга тиеш. Гад?тт?, «минем йомыш бел?н й?рибез, чит машина ялласа?, кыймм?тк?р?к т?ш?р иде, бензин минн?н булыр» дип, дустын «кома» дан чыгаргалаган Талип бу трит Н?кыйпне? сораулы-ялварулы карашын соры к?зл?рене? корычтай катылыгы бел?н каршылады.
– Минем акча ягы такыррак шул, малай. Булганда кысылып тормаганымны бел?се?. Хатын йокы б?лм?сен? кыймм?тле австрийский гарнитур алып кайткан, – дип, бик т?мл?п зарланып алгач, – со?, бензин м?сь?л?се бик авыр булгач, эч пошырып, кычытмаган ?ирне кашып, к?пч?к ??м туфлил?р туздырып й?рмик! Ул тарафларда безне зар-интизар булып к?теп торучы кызлар да юк бугай. «Башкорт б?хете» нд? Исхакый «к?кр?кл?ре мул булса да, миш?р кызлары бик усал, телл?рен? шайтан т?керг?н» дип язган т?гелме со?? – диде.
Н?кыйп, бокс уенында дошманнан саклану алымына охшатып, ике кулын аркылыга куйды. Район хакимияте башлыгы бел?н к?реш?г? ка??р суккан бензин аркасында гына бармый калып буламы со?, тузга язмаганны?!
– Юк-юк, бер килешк?ч, юлга чыгабыз булгач чыгабыз. Шундый олы кеше ?зе (бу с?зг? басым ясады) чакырып торганда бармый калу ?ич кен? д? д?рес булмас. – Ак дымлы тешл?рен ялтыратып кеткелд?п алганнан со? ?ст?п куйды: – Ягулыкны эзл?п карармын. Бер?р дусны кысармын. ?йтк?немч?, кара сарык кабыргасыннан ясалган шашлык иск? т?шк?ч, авыздан сулар кил?, эссе мунчасы к?з алдына килеп баскач, аркалар кычыта башлый. Ф??им Сабировичка хас кунакчыллык га??еп дил?р. Безне д? ашатып-эчертеп, т?мам х?лд?н тайдырмыйча ?иб?рм?с ул.
Инде икенче тапкыр саубуллашкач та, Н?кыйп Талип яныннан кит?рг? ашыкмады. Аны н?рс?дер бимазалый, агач корты кебек ?анын, миен эчт?н кимер?. Борчылуыны? с?б?бен ачыклый алмый интекк?нн?н со?, зи?ен капкачы ачылып китк?нд?й булды. Ул ?зен ни, н?рс? бораулаганны а?лады. Б?тен авырлык аны? ?стен? т?ш? т?гелме со?? Глава бел?н ул с?йл?ште, машина аныкы, ягулыкны да ул табарга тиеш. ? Талиптан н?рс?: газ биреп торган машинага кия? егете кебек колга г??д?сен ташлый да шуны? бел?н в?сс?ламме? Дус диг?ч т?, алай ук салынырга ярамый.
Акча юк дип шомарткан була, х?чтер?ш. Дуслык ул б?лл?р савыт кебек, аны саклый белерг? акыл кир?к. Кысмырлыгы олыгайган саен к?ч?я баруы сизел?. Башына шул мизгелд? к?кт?н и?г?нд?й я?а фикер килде.
– Карале, Талип, без юлга чыгасы к?нне бик ирт? кузгалабыз: ашарга да, эч?рг? д? ?лгермибез. Безне? юл ?стенд?, чамалавымча, кафе-мазар юк, нишл?рбез ик?н? – дип, дустыны? т?къдимен кабул ит?рг? ?зерл?нг?нд?й, тавышына ин?л? катыш кызгандыру т?смере чыгарырга тырышты. М?г?р икътисад белгечене? кырынганда бит уртасында п?кег? эл?кми калган йоны да селкенм?де.
– Ну и что! Ачка ?лм?без ?ле. Ашказаныбыз ял ит?р. Табыныбыз хуш килм?де бугай дип, ху?аларны? к?ефен бозмас ?чен, кунакка ашамыйчарак бару лязим (монысы – узган ел Т?ркияд? ял ит? ?имеше) дил?р.
– Сине? хатын итле п?р?м?чне т?мле итеп пешер?, безг? юлга ?зерл?п ?иб?рм?сме ик?н дип кен? ?йтм?кче булган идем.
Н?кыйпне? фикерл?? т?рт?сене? борылыш кыйбласын (машина – минн?н, бензин – минн?н, синн?н хет п?р?м?ч булсын) алдан ук сиземл?г?н Талип бу юлы да арканы бирм?ск? булды. Укытучы буларак, ?йтеп торучыларны ?ене с?йми иде.
– «Юл газабы – г?р газабы» диг?нн?р борынгылар. Итле п?р?м?ч бик ш?п булыр иде д?, хатын бер-ике к?нг? Чистайга ?нил?рен? китк?н иде. Кайтып ?ит?рме-юкмы – ?йт? алмыйм, хатын-кыз акылын ?зенн?н калдырмый. Юкса чын милли п?р?м?ч бел?н главаны да сыйлаган булыр идек, – дип, Н?кыйпне? ачуын китереп, саруын кайнату ?чен ?ст?де укытучы.
Бу «биеклекне» д? алмагач, Н?кыйпк?, кулын селт?п, машинасына титаклаудан башка чара калмады. Талипка сиздерм?с? д?, Н?р?ст?г? баруларыны? н?ти??се ?чен Н?кыйп бик борчыла иде. С?б?бе шул: Авыл ху?алыгы министрлыгында эшл??че бер танышы урамда очраклы гына к?решк?ч, аны? к??елен? акрын гына, ?мма гел кимереп торырлык корт, шул ук вакытта начар камыр кебек кабара торган ш?б?? салды.
– Ф??им Сабирович хозурына барырга ?ыенасызмы? Хуш, хуш. Ифрат ки? к??елле, шул ук вакытта кырыс, усаллана торган ш?хес. Аны? ниндир?к вакытына туры кил?сез бит ?ле.
– Анысы н?рс? була инде? Без – сабакташлар, партшколада берг? укыган идек, – дип мыгырданды югалып калган Н?кыйп.
Чиновник, ?итди сер белг?н кешед?й, в?карьлек бел?н ген? борын очына т?шк?н к?злеген ?ск?р?к к?т?реп куйгач, фикерен? ачыклык кертте:
– ?зенн?н-?зе килеп чыгамы, ?лл? вакытын шулай ш?рехл?п куямы, ул атнаны? ??р к?нен аерым проблемага багышлый, дил?р. С?з килг?н кунакларны? к??елен к?р? турында бара.
Берни а?ламаган Н?кыйп:
– Кызык, – дип куйды. К?з алдыннан бер-бер артлы т?рлед?н-т?рле к??елле ??м ш?б??ле манзаралар узды.
– ?йтик, атнаны? бер к?ненд? ул читт?н килг?н кешел?рне атлары янына алып бара, ??р тулпары турында озак итеп с?йли, малкайларына шик?р, ч?кч?к ашата. Икенче к?нен бодайны? я?а сортларына, арыш бел?н кушылган т?рен?, солыга, борчакка багышлый. ?лб?тт? инде, кунаклары аны? бел?н к?не буена кырда й?ри. ?ченче бирмеш к?н Германияд?н, Украинадан кайткан комбайннарга, аларны чагыштырып б?ял??г? корылган булырга м?мкин. П?н?еш?мбе тарихка багышланып, татар халкыны? фа?игале язмышы ?чен сагышлану к?не булырга м?мкин. Аннан со? бит ?ле б?еклек ?ян?ге башын калкыткан вакыты да, х?мерг? с?лам биреп алган к?нн?ре д? булгалый ик?н. Б?хетегезг? ниндие туры кил? инде. Кайсы йолдызлык астында тугансыз бит, – дип, кычкырып к?леп, Н?кыйпне кантарлы уйлары бел?н ялгызын калдырып, ?з юлы бел?н китеп т? барды.
Юлга чыгасы к?нн?рене? ямьле, матур булуына ?метл?н?л?ре д?, гозерл?ре д? ф?решт?не? «амин!» диг?н вакытына туры килм?де. Ирт? шыксыз, нурсыз иде. Кояш, чыгаргамы-юкмы дип, икел?неп, к?к читенд?, болыт астына яшеренеп, ирк?л?неп ята. ?бил?р чуагы керфекл?рен ?ирг? и?дерерг? ашыкмый.
«Волга» машинасы, ерак с?ф?рг? чыгуына шатлангандай, гайр?т бел?н к?чк? табылган ягулыкны яндырып (Н?кыйпне к?ендереп), тыныч, т?зек, калай т?б?ле татар авыллары, ?имерек, бер ишесе х?раб? х?лен? килг?н урыс салалары яныннан элдерт?ен бел?. ?зл?ре яш?г?н каладан Н?р?ст?г? 300 чакрым юлны ?тк?нне, с?йл?ш?-аралаша, берсен берсе чеметк?ли барып сизми д? калдылар дуслар. Уннарга килеп ?итс?к, бик ш?п булыр иде дип фараз кылулары хакка чыкты. Уйланылган вакытта кара ??м саргылт туфлил?р Н?р?ст? асфальтын б?хетле иттел?р. Ш???р исемен алуга д?гъва ит?че район ?з?ге ишл?ренн?н бер ягы бел?н д? аерылып тормый дис?? д?, зур хата булмастыр. К?зне ирк?л?рд?й ?зенч?лекл?р бер тир?г?, ?з?к м?йданга сыешкан. У? якта, утыртылган ч?ч?кл?рг? к?мелеп, гавамга кайсы якка юл тотканда б?хетле буласыларын кулы бел?н к?рс?теп, Ленин бабалары басып тора. Акыллы кеше булгандыр, ахмакны монда тотмаслар иде. Юлбашчы сыныны? сул ягында матур соры т?ск? буялган элекке райком, х?зер хакимият урнашкан ике катлы бина к?пр?еп утыра. И? зир?к фикерл?р район халкына шуннан и?дерел?. Ильич ??йк?лене? у? ягына, юлны аркылыга б?леп, М?д?ният сарае утыртылган. Хакимиятне? акыллы боерыкларын ?т?г?нн?н со?, халык шунда ял ит?рг?, к??ел ачарга агыла имди. Н?кыйпне? аларда кайгысы юк. Ш?риф Камалны? ?зен озатырга вокзалга т?ш?ч?к халык алдында тотачак нотыгын кат-кат кабатлаган Дума депутаты кебек, хакимият башлыгына ?йт?ч?к с?зл?рен Н?кыйп киченн?н уйлап, ш?рехл?п, к??ел, й?р?к д?фт?рен? язып куйган иде. Юк-бар с?йл?п абруй т?шер? вакыты т?гел. Очрашу мизгелл?рен к?з алдына китер?е кыен булмады а?а. З??г?р к?зле, аксыл ч?чле, билл?ре т?клетураныкы кебек эчк? тартылып торган, озын аяклы с?ркатип кыз кунаклар килеп т?ш? х?б?рен ху?асына ирештер?г?, шул мизгелд? ?к, махсус к?теп торгандай, олпат г??д?сен туры тотып, ч?че агара башлаган м??аб?т ир атылып килеп чыгар да, заманында кылган изгелекл?ре ?чен, р?хм?т с?зл?рен догадай колагына пышылдый-пышылдый, Н?кыйпне кочагына алыр, аркасыннан сыпырыр, б?лки, я?акларын битен? тидереп алыр, шуннан со? гына, монда тагын бер б?нд? бар ик?н ?ле диг?нд?й, авызын ябарга онытып торган Талипка зур кулын сузар. Кабинетка кер?-керешк?, Н?кыйп «к?пт?н килерг? ?зерл?неп й?рс?к т?, тиз ген? чыгып китеп булмады, ни?аять, сине (б?лки, кеше алдында «сезне» кир?к булыр) к?р? б?хетен? ирештек. Яш?реп, матурланып китк?нсе?, Д??л?т Советы оештырган ?ыелышта арыганрак к?ренг?н иде?» кебек, к??ел т?ренн?н ургылып чыккан м?катд?с уйларын ч?й ?ст?ле янында яис? ресторанда д?вам ит?р. Анда абзагыз Юзлик?евк? кабатланмыйча гына н?рс? ?йт?сен белер: партшколада укыткан профессорларны ?рт?п, ирештереп, бер ишесен мактап иск? алыр, т?не буена к?рт уйнап й? х?мер ч?мереп утырганнан со?, зачёт-имтиханнарны у?ышлы гына аударып кайтуларын ?йтеп к?лдерер. К?з т?ш?г?, ир-атны? д?ртен утка тарыган дарыдай кабыза, каны кайнап, иренн?ре наз б?ркеп торган тулы к?кр?кле ?ыештыручы мар?ага ?ылы м?н?с?б?тл?ре турында ?йт? урынлы булырмы ик?н, д?рес а?лармы? Син арага керде? дип, шул хатын ?чен ду тузып, минн?н к?нл?шеп т? й?рде бугай. ? бит майлы кал?а икесен? д? т?тем?де: б?тенл?й ?ченче кешег? – бер чанта кара уылдык, бер ?р?? коньяк т?яп килг?н калмык мужигына эл?кте. Без кылтаеп, мар?аны к?з бел?н ашап й?р?д?н уза алмадык. Бу хакта, б?лки, Рим сенаторлары кебек, аякны суга тыгып, ?ылы мунчада сыра ч?мереп утырганда елмаеп иск? алырмын. Талип бел?н мондый тормыш нечк?лекл?ре турында ки??ш-табыш итеп булмый шул, а?а ни, арба ватылса – утын, ?гез ?лс? – ит, хатыныннан итле п?р?м?ч т? пешерт? алмады, «?йд? юк» дип алдый булыр, бич?се к?нбагыш ашап, минералка эчеп, телевизордан сериал карап утыра торгандыр ?ле. Чын тормыш д?ресл?рен партшколада гына алып була иде шул, демократия диг?н н?м?ст?к?йл?ре шундый м?д?ни-с?яси ?з?кл?рне бетереп начар эшл?де. Х?зер ?н? Р?с?й Президенты «?зерлекле кадрлар ?итешми» дип зарлана. ?зен? к?р? ген? т?гел, «коммунистлар м?кт?бенд? чарланган кешел?р кушканны сукырларча ?т??че роботлар, ?сл?рен? бурыч алып, и?ади эшли белмил?р» диг?н була ?ле, салам торхан. Бу бит Талипны? ?з ми казанында туган фикер т?гел, к?нче ташбакалар тараткан гайб?тне, кеше с?зен кабатлый. Бу уйлар Н?кыйпне? башында туктаусыз чуалып, килеп ?итк?ч кен? т?г?лл?нг?н н?ти?? т?сен алдылар.
Мосафирлар ?з?к м?йданны к?пне к?рг?н т??риб?ле к?з карашы бел?н и?л?дел?р д? бая ?йтк?н ике катлы бина эчен? кереп б?ялдел?р. Кабул ит? б?лм?се ишеген ?теп, ?ст?л артында утырган ?аваплы ханымга к?з салуга, Н?кыйп югалып калды. У? ягына ак, кара, кызыл телефоннар тезелг?н шома ?сле ?ст?л янында хыялында й?ртк?н чиб?р, м?лаем, н?зек билле кыз урынында к?н тышлы к?н?фид? яшен яш?г?н, киселг?н урмандай сир?к ч?чл?рен к?л т?сен? буяткан, сусыл к?зле ханым утыруы Н?кыйпне? к??еле с?рел?г?, к?ефе кителеп т?ш?г? беренче с?б?п булды. Аны? партшкола югарылыгындагы н?зберекле з?выгы ханымны кабул итм?де. Чакырылмаган кунаклар ягыннан и?г?н кара дулкын с?ркатипк? барып ?иттеме, ?лл? инде ул мондый япанчылардан гарык булганмы, шакы-шокы каты басып керг?н озын в? кыска ирл?рг? с?зеп кен? карады да, урыныннан кымшанмыйча гына:
– Сезг? кем кир?к? – диг?н ??мл?не кысып чыгарды.
