скачать книгу бесплатно
Сахип Миндрахманович м?сь?л?г? ки?р?к карашы бел?н кызыны? шиген, ш?б??сен таратырга булды:
– ?зе? к?реп торасы?, шул фамилия бел?н мин нинди у?ышларга ирештем. ??в?л н?сел фамилияг? хезм?т ит?. Со?ыннан фамилия барчасына югарыга ?рм?л?рг? булыша. Син университетны? и? престижный факультетын т?мамлап кил?се?. Укырга керг?нд?, бернич? балл ?итм?с? д?, фамилиябез артында торган кешел?рне? абруе м?сь?л?не у?ай якка х?л итте д? куйды.
Л?йл?не? ?г?р д? эне? олы т?р?л?рне? к?зен? чалынып, турылыклы хезм?те бел?н ?ск? к?т?рел? алмаса, сине ?з артыннан с?йр?п бармаса, ?аман да техникумда информатика укытып, вак-т?як с??д? бел?н ш?гыльл?неп к?не?не к?рер иде? дип ярып салырга теле кычытса да, кызыл рубинлы алка, «М?р?к?» ширк?тенн?н биз?н? ?йберл?ре алу ?чен акча сорыйсы исен? т?шк?ч, ?зг?р?к четерекле с?аль бир? бел?н чикл?нерг? булды:
– Ни ?чен ?нием ?з фамилиясенд? калмады? Тел?м?деме, ?лл? сине? т?ти фамилия?? кызыктымы?
Туры ?авап бир?се урынга, Сахип Миндрахман улы покосны ки?р?к алдырырга булды:
– ?ние? чиб?р, чая ханым. Миш?рл?рг? хас гад?тл?рне? к?бесен ?зен? се?дерг?н. Тоткан ?иренн?н ?змич? ?иб?рм?с. Мен? мине д? бик тиз загска алып китте, мин а?гы-ми?ге й?рг?н арада, апа?ны, сине табып, ?зен? гомерлекк? ?сирлекк? т?шерде. Тик ?зен? ?йт? к?рм?: ?ние? – чабаталы н?сел баласы. Аны? кыз фамилиясе Гыйздуллина иде. Хикм?т озынлыкта гына да т?гел. Аны? туры бабасы Гыйздулла исемле була. Я?а ясалган, тарихы кич? ген? башланган фамилияне? кай ?ирен? ябышып ятасы?? Борынгы фамилиял?рен саклап калу ?чен, бик к?п буын бабалары? зур к?ч куйганнар, к?р?шк?нн?р дип уйлыйм. Басып алучыларга н?сел ?ебен югалткан манкортларны буйсындырып тоту ?и?елр?к булгандыр.
Л?йл?г? д? фамилиял?ре борынгы, серле ??м к?п м?гън?ле тоела. Баш бирм?с б х?рефл?рене? ян?ш? кил?е, а ны? эчке рифма ясавы ?зе ни тора. Татар теле д?ресл?ренд? ?лфия апасы сингармонизм кануннарын тикм?г? ген? ?йр?тм?г?ндер. Тик бу гам?лне тормышка ашыруда урыстан и?с? д?, ?зебезнеке булып китк?н ну терк?гече тырпаеп, эчне пошырып тора. Бу хакта Морад бел?н ничек с?зне башларга? Ул – укыган кеше, б?лки, вакланып та тормас, ?зе?? кара дип, фикерен т?гаенл?п ?йтм?ве д? бар. Я??дил?рд? ген? бит ул н?сел башында аналар тора, дил?р. ? татар-т?ркил?рд? хатынны? ир фамилиясен? к?ч?е б?х?с тудырмый торган хакыйкать санала.
Кич? Л?йл? ки?ч? битенн?н, б?р??ге борыныннан, чем-кара к?зл?ренн?н, эре с?якле г??д?сенн?н кыпчак н?селе ик?нлеге к?ренеп торган Ф?рд?ния Газиз кызы Нигъм?туллинаны?, рус егетен? кия?г? чыгып, Иванова фамилиясен алуы турында з??г?р экраннан горурланып с?йл?вен ты?лап, милл?тт?ше ?чен оялып утырган иде. Б?с, шулай булгач, ни ?чен Л?йл? ирене? фамилиясен? к?чм?ск? тиеш? Д?рес, Морад ?з фамилиясен яратып бетерми. С?лимуллин, имеш. Тел т?ртелерлек авазы да юк. Арты? бел?н бозлавыктан шуып барган кебек кен?. Б?лки, булачак ирем ?зе безне? фамилияне алыр. Габбасовлар булып, кулга-кул тотынышып, Муса ??лил ??йк?ле яныннан узсак, ничек к??елле булыр иде. Юк, ошбу т?къдимне ?йтерг? кыюлыгым табылса да, Морад риза булмас. М?ск??д? яис? башка рус ш???ренд? кунакхан?г? урнашканда, фамилиямне д?рес яздыра алмыйча интекк?нем шактый булды дип к?л?-к?л? с?йл?г?не х?терд?. «Саломуллин» дип язалар й? икенче л ны санламыйча т?шереп калдыралар. Т?рки д?ньяда С?лим ки? таралган исем, т?рекл?рне? атаклы солтаны С?лим исемен й?ртк?н. Ул да, абза? шикелле ?к, алдынгы карашлы булган, яраткан хатынын мен? болай к?т?реп алып, бел?генд? ?ти-?ти иттереп й?ртк?н дип язганнар бер югалган китапта ди-ди т?мл?п телен? салынганы х?терд?. Морадны? Л?йл?не кулына к?т?реп алып, баскетболист шикелле ?к булдыра алмаса да, шактый ?йл?ндер?е к??елд?.
?тисене? ?авап к?тк?не кызны? келт итеп, чеметтереп исен? т?ште.
– ?ти, мин фамилиябезне сакларга тырышып карармын. Бу м?сь?л?г? Морадны? м?н?с?б?те ничек булыр бит ?ле. Н?сел тамгасын саклыйм дип, иремне югалтуга бармаячакмын.
Сахип Миндрахмановичны? к??елен бимазалап торган ачыклыйсы с?альл?ре бетм?г?н ик?н ?ле.
– ?ти-?нил?ре кем диик инде булачак киявебезне?? Кайларда яшил?р?
– Кайсыдыр район ?з?генд? к?н ит?л?р, икесе д? м?кт?п укытучылары, бел?емч?.
– Шкраблар дисе?ме? Совет чорында аларны шулай дип кен? й?рт?л?р иде. Школьные работники була инде. Укытучы минем ?чен – буш моралистны? синонимы. Ул ?зенн?н торган н?рс?л?рне булдыра, х?л ит? алган кешед?й к?п с?йли, сорамаса? да, ки??шен бир?. Кыскасы, буш куык…
Тырнаклары алсу т?ск? буялган кулын ?авапка ?зер укучы кебек ?ск? к?т?реп, Л?йл? ян?д?н атасын б?лдерерг? ??рь?т итте:
– Ипт?ш Габбасов, беренчед?н, ?зегез д? хезм?т юлыгызны м?кт?пт? булмаса да, укытучы буларак башладыгыз, икенчед?н, «и? ?д?пле, т?ртипле балалар укытучылар гаил?сенд? т?рбиял?н?л?р» дип с?йл?г?негез х?терд?.
Сахип ?ф?нде, кызыны? а?латмасын колак яныннан гына уздырып, ?з дугасын б?г?не д?вам итте:
– Сине? нинди н?селд? туып ?ск?н былбыл баласы, бик кадерле кыз ик?не?не бел?ме со? егете??
Л?йл?, тавышына мыскыллау т?смере чыгарып:
– Безне? кул ?итм?слек б?еклек, галилек, ила?илык, кызы?ны? кул тидерерг? ярамаслык д?р???д? асыл зат, ирк? булуы турында Морадны? ?зен? б?йн?-б?йн? с?йл?п бирерсе?. Бик бел?се? килс?, ярты елдан артык очрашкан арада н?рс? турында гына с?йл?шм?дек, тик сезне? кем булуыгыз, фатирларыгыз турында бер ген? тапкыр булса да, юри ген? д? кызыксынмады. Барысын да а?лау ?чен а?а безне? йортны к?р? д? ?итк?ндер. Ул сезне? банктагы акчаларыгызга ?йл?нерг? ?ыенмый. А?а мин ген? кир?к. Тал?пл?ре зур т?гел, тик ул горур, м?ст?кыйль егет.
Сахип Миндрахманович кызын б?тенл?й а?ламас булды. Каян и?г?н а?а шундый усаллык, б?тен изгелегебезне сызып ташлап, булачак ирен х?зер ?к безд?н ?стен куеп маташа т?гелме? Шулай да бик онытылып китм?сен, а?а тормыш асылын, кемне? кем ик?нен а?лата башларга вакыттыр.
– Кызым, ире? буйлы, чиб?р, укыган булса да, аны? матди х?ле, хезм?т урыны буенча синн?н т?б?нр?к д?р???д? торуы лазем (т?рекл?рг? кара май сатып баеп алган ?тисе шуларны? с?зл?рен кыстырып ?иб?рерг? ярата иде), шундый гаил?л?р ныграк була.
?тисене? ?зл?рен мактауда, н?селл?рен к?т?реп куюда чама хисен югалтуын яхшы белг?н Л?йл? «?йе, д?рес с?йлисе?» дип, башын селкеп, ?з уйларына чумып, оеп утыра бирде. Кызыны? ?зен игътибар бел?н ты?ламавын сизг?н Сахип ?ф?нде, с?з ?илене? борылышын ?зг?ртеп, Л?йл?не тормышчанрак сораулар бел?н китереп кысарга, й?зен?, б?тен г??д?сен? бик борчылучан кеше к?саф?тен чыгарып, кызыктыргыч ?им ташларга булды.
– Кызым, кил?ч?кт? м?ш??р рус язучысы исемен й?ртк?н урамдагы фатирыбызда пропискасыз гына яш?рсез. Син безд? язылган килеш калырсы?, ул – ?зенд?. Туй б?л?гемне? берсе, и? м??име, с?ях?тл?р оештыру ширк?те булыр. Ху?асы булып ?зем калам, син ?ит?кче-башкаручы, ире? урынбасары? вазифаларын ?т?р. Х?ерче аспирантка анысы да зур б?л?к инде, а?ласа.
Л?йл?, атасына т?ртм?ле караш ташлап, кабартма иренн?рен б?рештерде.
– Сине? в?гъд?л?ре?не, к??еле? булсын дип, игътибар бел?н ты?ладым. Минем тормыш ипт?шемн?н икенче ч?пр?к Габделбар ?рерг? ?ыенуы?ны а?ламыйм да, гафу ит? д? алмыйм. Минем Морад турында с?йл?г?нн?ремне ?итдиг? алмады? бугай. Ул – т?к?ббер т?гел, ?мма горур кеше. Ачка ?лс? д?, вокзалда яш?с? д?, беркайчан кемне?дер табанын яламаячак. Аны мыскыллап, таптап яш?? турындагы хыялы?ны корыт!
Кызы файдасына гел д?рес с?йл?вен? шикл?нм?г?н Миндрахман абзый улын Л?йл?не? ихластан очынып ?йтк?н с?зл?ре д?, й?зен каралткан кан?гатьсезлеге д? туктата алмады. Яшь ?ле, берни а?ламый, р?хм?тен со?рак, авызы пешк?ч ?йтер, ян?се.
– Фикерем? ачыклык кертк?ч, бу карарымны? д?реслеген а?ларсы?. С?з булачак киявебезне кимсет? турында бармый. Сез эшл?яч?к агентлык, нигезд?, Алжир, Швейцария, Канаданы? Квебек провинциясе кебек француз телле илл?р, Францияне? ?зе бел?н эш й?рт?. А?лавымча, аспиранты? Наполеон телен ни билмис. Без а?а бу карарыбызны бел?се?ме кайчан… – Нотыкчы х?йл?к?р итеп сул к?зен кысып алды. – Туйдан со? башы авырткан м?лд? ген? ?йтербез. «Француз теле курсларына й?реп алгач, сине исполнительный директор итеп куярбыз» дип шомартырбыз. В?гъд? бир? урман кис? т?гел.
?тисене? с?зл?ре бер колагыннан кереп, икенчесенн?н шарлавыктан аккан судай чыга торды. Ул Морадны? начальнигы булырга тиеш ди т?гелме. Кызык. Арысланга ху?а итеп безне? Томанны куйган шикелле. Л?йл?сен бу к?нн?рд? н?рс? борчыганны белс?, атасы сафсата базарында к?нбагыш сатып утырмас иде. Кызыны? ?анын агач корты кебек билгесезлек тырнап утыруын, ирен? и? зур б?л?ге, к?чт?н?че булырдай шифасын саклый алмаганын белс?, башкачарак сайрар, эч пошырып, ты?кышланып, баш катырып утырмас иде кадерле ?тисе.
Утыз яшен? тикле муенына камыт кидертм?г?н Морад к?пне к?рг?ндер, ятак тормышы серл?ренн?н д? х?б?рдардыр. ?г?ренки, ул ата к?нчел?р кебек тавыш чыгарып, берг? яш?м?с борын аерылышырга тел?с?, них?л ит?рсе?. ?тине? байлыгы, безг? бир?се иске фатиры гына коткарып кала алмас шул.
– ?д?бият «д?ньяны? барышы бел?н м?х?бб?т идар? ит?» дип раслый. Ишет?емч?, Иван Грозный Казанга ????м бел?н килг?нд?, т?рек солтаны татарларга ярд?мг? ?ыенгач, яраткан хатыны – хохлушка Оксана, аны ?гетл?п, сорап, ялынып, ярд?мг? ?иб?рм?г?н. М?х?бб?т син ?йтк?н кан кард?шлек теориясенн?н ?стен булып чыга т?гелме?
Миндрахман улын ышанычыннан чигер? торган к?ч юк иде бугай.
– ХХI гасыр, кызым, м?х?бб?т, бурыч, намус, ?хлак дип балавыз сыгып утыра торганга охшамый. Ис?п-хисап, х?р?мл??, алдау, шомарту, акча, байлык заманасы кил?. Я?а гасыр бер т?рле с?йл?п, икенче т?рле эшл??чел?р кулына к?чеп бара. М?х?бб?т диг?не?, инглиз галимн?ре раславынча, биш елдан дилбег?сен йомшарта, ирт?нге томан кебек эри. Кешел?рне бер-берсе бел?н б?йл?п тотардай н?рс? кала? Кланнарны, т?ркемн?рне тудыручы кан кард?шлеге т?п к?ч булып алга чыга. Х?зерге к?нд?, н?н?м, кия?г? чыгарга уйласа?, як-ягы?а каранып, т?рле ягын уйлап х?л ит?рг?, солдат портянкасы юып яш?? к?нен? калмаска тиешсе?.
?тисене? озынга китк?н нотыгыннан туя башлаган кызы, пырдымсызланып:
– Морадны к?зд? тотса?, ул х?рби т?гел, ? аспирант.
Фикерен артык берьяклы а?лау бел?н ризалашмавын сиздереп, Сахип Миндрахманович аскы иренен тешл?ре астына куеп алды. Шул алымын, эшенд? ярд?мчел?рен? шелт? белдер?се килг?нд?, у?ышлы куллана иде ул.
– Аспирантны? тишек оегы солдат портянкасыннан к?пк? аерылмый торгандыр дип уйлыйм.
Шунда ук, б?л?к ?л?шк?нд?й, й?зен? ясалма елмаю чыгарды. Бусы – аппарат уеннарына оста т?р?л?рне? яраткан алымы иде.
?тисен б?лдереп, чыгып кит? турындагы хыялын сизенг?нд?й, к?кт?н ялынып сораганны ?ирд?н бирг?нд?й, шул мизгелд? Л?йл?не? кес? телефоны шалтырый. Морад булуына бер к?рр? д? шикл?нм?г?н Л?йл?, к?рше б?лм?г? й?гереп чыгып, телефон т?йм?сен? басты. М?г?р шалтыратучы ка??р суккан мунча п?рие, телеграф баганасы баскетболист булып чыкты. К?тм?г?нд? эл?кк?н т?мле пирог бел?н сыйлануын д?вам иттер?се кил?не яшерми.
– С?екле Л?йл?м, бик сагындым ?зе?не. Зин?арлап сорыйм, со?гы тапкыр булса да очрашып алыйк инде. ??р к?нне сине т?шемд? к?р?м, уянып китс?м, Л?йл?м янымда юк.
Йа Ходам, ни ?чен мине шулай ?тк?нем эз?рлекли ик?н, заманында ?зен биерг? чакыргач, й?зен ч?еп, баш тарткан Артур диг?н кыланчыгы ?ич уйламаганда урамда очраткач, «карале, син ничек матураеп, тулыланып (элек шыр с?як иде? диюе булгандыр), чын мадонна булып китк?нсе?, ?йд? бер к?решик» дип б?йл?нде. Ш?рикт?шл?ре аны? ?йл?неп, х?зер хатыны бел?н аерылышып й?р?е турында ?иткерг?нн?р иде. Анысыннан «теге вакытта кочакланышып биег?небез ?ле д?, ?тк?н елгы яшенле я?гыр кебек х?терд?, с?екле? янына кайт» дип котылган кебек булган иде. Тик анысына гомуми с?зл?р бел?н л?чтит саткан арада телефон номерын бир?е со?рак ?ст?м? м?ш?кать тудырды. Мен? бу чучкасы тагын дип уфтануга, ?тисе ?йр?тк?н с?зл?р келт итеп исен? т?ште.
– Мине яраткан булса?, зин?ар, элеккеге м?х?бб?тебез хакына артык борчыма. Кия?г? чыгам дип, х?зерге рус теленд?, а?ларлык итеп ?йттем л?баса. Яшьлек ч?ч?гемне ?зеп, болай да онытыла алмаслык явызлык кылды? инде.
4
Сахип?аныны? кызы бел?н с?йл?ш?ен, яш?рг? ?йр?т?ен ачык ишект?н ты?лап торса да, мондый б?х?сл?рне м?гън?сез вакыт уздыруга, кир?ген тормыш ?зе ?йтеп тора дип санаган Халид? ханым Л?йл?не? кес? телефонын тотып башка б?лм?г? чыгуын к?р?г?, ?зене? кичектерм?слек санаган т?къдиме бел?н с?з алды:
– Карале, атасы, син яраткан бер кырые китек к?згене теге вакытта ?ске катка менгереп куярга кушкан идем. ?лл? т?з?терг? илтеп бирикме дип ки??шм?кче идем.
– Кызыбызны? кил?ч?ге ачыкланган, шул хакта кызып-кызып с?йл?шк?н вакытта китек к?зге? бел?н эч пошырып й?рисе?. Хатын-кыз м??им м?сь?л? бел?н вак-т?якне аера белми шул. Ф?лс?фи караш ?итешми. Кстати, к?згене ватып, зур хата эшл?г?нсез. Кайсыгызны? кулы кычыткандыр. Аны? пыяласы ифрат калын, аны ч?кеч й? балта бел?н ген? махсус ватып булырлык иде.
Кызыны? н?къ шул мизгелд? б?лм?г? очып килеп кер?ен к?рми калган Халид?:
– Л?йл? аны ялгыш ватып т?шерде, – диде.
Шунда ук Л?йл?не? биред? ик?нлеген ш?йл?п, с?зен борыбрак ?иб?рерг? тырышты. Ифрат ?айсыз килеп чыкты.
– Ул болай да чатнаган, кителеп т?ш?рг? ген? тора иде, – диг?н ачыкламышы, г?на? кылган кешене? урынсыз аклануы кебек кен? я?гырый. Китек к?зге турында с?з куерту ?зер камырга ч?пр? ?ст?г?н кебек була. ?йтерсе? л? Л?йл?не? ?стен? чил?ге бел?н салкын су койдылар, тигез, матур тешл?ре бер-берсен? б?релеп, б?тен т?нен бизг?к тоткандай калтырата башлады.
Тагын шул китек к?зге – аны? б?хетсезлегене? м??гелек юлдашы. К?згене ватуга алып килг?н вакыйга, яман т?ш шикелле, х?тер к?з?н?кл?рен уятып, болай да ??рдаим борчып тора. Л?йл?, ?з-?зен белештермич? диярлек:
– ?аман китек к?зге. Башка с?йл?шер н?рс?гез юкмы ?лл?? – дип, яшелле-з??г?рле тавышлар чыгарып кычкырды да, т?нен? ут капкандай, и? ышанычлы дусты Томан янына й?гереп чыгып китте.
?ти-?нисе бер-берсен? карашып, тораташтай катып калдылар. Халид?, белг?нен с?йл??не кир?к тапмыйча, аш-су б?лм?сен? юл алды. Шул чорда башыннан узган, яшьлеге бел?н к?пертеп б?ял?г?н вакыйга, кино кадрлары кебек, Л?йл?не? к?з алдына килеп басты.
Кем ?чендер ???миятсез к?ренг?н бу х?л Л?йл?не? ?зен? ??м кешел?р арасындагы м?н?с?б?тк? карашын ?зг?ртте д? куйды. Бу к?нн?н со? к?пме кызыклы, аянычлы, ма?аралы х?лл?р яшь кызны? башыннан узды. ? тегесе… Кил?ч?к тормышына к?р?з?лек итк?нд?й, ?аман зи?енен борчып тора. Урта м?кт?пне т?мамлауга багышланган чыгарылыш кич?сенд? булды бу б?тен хал?тен баштанаяк ?йл?ндереп куйган хурлыклы вакыйга. Барысы да олуг б?йр?мн?рен? и? затлы киемн?рен, к?бесе ?ти-?нил?ре ?ле ген? юн?тк?н я?аларын киеп, я?а чапкан печ?н исе килеп торган битл?рен? иннек-керш?нне кызганмыйча яккан, хушбуйны мул итеп сипк?н кызлар, гыйнвар кары кебек ак к?лм?кл?рен галстуклар бел?н биз?п куйган арысландай егетл?р очлы башлы туфлил?ре бел?н бик эре ген? ялтыравык паркетта сикер?-ч?г?ли биил?р. ?авада шатлык, ?мет, кил?ч?кк? ышаныч рухы – барысы берг? укмашкан. Б?йр?мне алып баручы хатын-кызлар вальсы игълан ит?г?, д?нья биз?кл?ре, башкалар минекен чакырырга ?лгерм?сен диг?нд?й, к?зл?ре т?шеп, бер ишесе якын итеп, яратышып й?рг?нн?ре бер почмактарак т?ркем булып, бер ишесе утырып, к?бесе басып торган егетл?р ягына ашыктылар. Ди?гез дулкыннары кебек бер к?т?релеп, бер т?шеп ?аваны ерып барган к?кр?кл?р арасында Л?йл? Габбасова да бар иде. К?пт?нн?н читт?н к?з атып, ошатып й?рг?н к?рше сыйныфта укучы Артурны биюг? чакырып, ?зен? м?н?с?б?тен ачыклау иде нияте. Кара костюм, ак к?лм?к киг?н, ?т?ч койрыгы кебек чуар галстук таккан озын буйлы, ?зен югары б?ял?ве, т?к?бберлеге алсу чыраена язылган егетне? каршына килеп басып, ?ыйнак г??д?сен алгарак иеп, Л?йл? ?зене? тел?ген белдерде. Теге ??нсез, банкир томшыгы, ?з каршысына килеп баскан г?з?л затны к?р?г? сикереп торып, чакыручыны? кулын алып, биючел?рг? кушылды дип уйласагыз, бик нык ялгышасыз. Кызга к?з кырые бел?н карап, сул аягы ?стен? атландырып куйган у?ын селкетмич? д?, «я вальс не танцую и не люблю» ??мл?сен ген? нечк? иренн?ре арасыннан кысып чыгарды. ??м в?сс?лам. Аны? уенча, егетне? бу кыланышы бик эффектлы килеп чыкты, Л?йл?не? гомер агышына утлы к?с?к бел?н тондыргандай сабак булды.
С?зл?рне? ?йтелеш р?вешенн?н, я?гырашыннан Л?йл? й?р?ге, т?н к?з?н?кл?ре бел?н «мин сине яратмыйм» диг?н м?гън? чыгарды. Беренче м?х?бб?те булырга тиешле егет аны боз базына ташлады, аны? хисл?рен аяк астына салып таптады. ?зен? сиздермич? ген?, артыннан к?з?теп, башкалар бел?н с?йл?шеп торганда, к?зл?ре талганчы карап, т?шл?ренд? саташып, с?йл?шеп, ?и?елч? ген? с?еп яш?г?н кешесе, идеалы аны ничек мыскыл итте. Хурлыгы, гарьлеге ни тора. Биюг? чакыруыны? ?ирлеге д? бар иде кебек. Бервакыт яныннан узып барганда, Артур а?а елмаеп карагандай тоелган иде. Шу?а нигезл?неп, ул ми?а битараф т?гел бугай, ачыклыйсы, а?лашасы булыр дип, Л?йл? беренче адымны ясарга ??рь?т итте. Артурны? иренн?рен к?лемсер?г?нд?й ??юе мыскыллау, нинди ике аяклы б???к буталып й?ри минем тир?мд? диюе булган ик?н. Ул ахмак шуны да а?ламаган.
Сыйныфташларыны? бер?рсе аны? м?сх?р?г? юлыгуын к?реп калган булса – эш харап, ?ир тишегенд? качып та котылып кала алмассы?. Ул, ?зенн?н ?ст?п, «Л?йл? Габбасова Артурга ялынып, ялварып биерг? чакырды», тегесе «мин сине яратмыйм, син минем з?выкта т?гел, артык мине борчымавы?ны сорыйм» дип, к?зен? карап мыскыллады диебр?к х?б?р таратып, с?йл?п й?рияч?к. «Бу серне си?а гына чиш?м, башка бер??г? д? ?йт? к?рм?» ??мл?се, Л?йл?не? ?зен? килеп ?итк?нче ?ст?леп, болганып, бер ишесен шатландырып, телд?н-телг? к?чеп й?рияч?к. Л?йл?г? м??гелек сабак бирг?н бу х?л ярый ?ле урта м?кт?пне т?мамлаучыларны? и? со?гы кич?сенд? булды. ?ти-?нисе мактаганга, туган апасы Регина «син г?з?л, бар ?ире? урынында, бал-майсыз кабып йотарлык» дип, авыз суларын корытып сайраганга ышанып, ?зен чиб?рл?р р?тен? кертеп, бик нык ялгышкан булып чыкты. Ул б?генг? чаклы тормыштан аерылган хыялый д?ньяда яш?г?н ик?н. ?лгерг?нлек аттестаты бирелг?н к?нд? и? т?г?л, д?рес б?ясен алды. ?зене? ямьсез, шыксыз ?рд?к баласы ик?нлеген, ни?аять, бер кеше а?латып бирде.
Башка бер кич?д? Артурны? бик н?зак?тле итеп вальс ?йл?н?ен к?рг?н Л?йл?, бер??г? д? к?т?релеп карамыйча, х?тта к?з?теп й?рг?н укытучылары бел?н д? саубуллашмыйча, залдан ??яд?н ычкынган ук кебек атылып чыгып китеп, ?йл?рен? ничек, н?рс? бел?н кайтып ?ит?ен д? х?терл?ми. «Я вальс не танцую» ??мл?се т?рле м?гън?ви эчт?лек, а??? бел?н ?ан канатларын к?йдереп, колагын зы?гылдатып торды. Йортта каршысына томырылып килеп чыккан Томанны? дусларча койрык болгавына да игътибар итмич?, ?йг? атылып кер?г?, киемн?р элгече янына кадаклап куелган к?зге каршында торган артлы урындыкка лып итеп утырып, ?з чагылышына кадалды. К?згед?н почык борынлы, кыска буйлы, к?нбагыш ч?ч?ге кебек сары ч?чле, сытык чырайлы, к?зл?ре ту?дырылган балыкныкы шикелле тонган бер ят кызчык Л?йл?не «шул кир?к си?а» дип ?рт?п тора. Челт?рле к?меш бо?ра бел?н каймалап алынган, каршысында с?гатьл?р буе утырып ыспайланырга, биз?нерг? яраткан пыяладан тиск?ре дулкын килеп торгандай тоелды ?зен ?зе к?ралмаган кызга. К?зге аны юри шулай томсыз итеп мыскыллап к?рс?т? т?гелме? ?зен ?зе х?терл?мич? диярлек, аягындагы нечк?, озын ?кч?ле туфлиен алып, бар к?чен, б?тен ?чен, гарьлеген салып, к?згене? ?ске ?лешен? китереп тондырды. Сугуны к?теп кен? торгандай, к?згене? у? як чите кителеп т?ште.
Пыяла тавышын ишетк?н ?нисе Халид? й?гереп килеп ?итте.
– Л?йл?м, н?рс? булды?
– К?згене? бер чите убылып т?ште. К?зге ватылу б?хетсезлекк?, дил?р бит.
– Анысына исе? китм?сен. ?тие? аны урнаштырганда ук аз гына чатнаган иде ул, – дип алдашты ?нисе, кызны? эчке сызлануын битенн?н укып.
?нисе килеп башыннан сыйпагач, Л?йл? елап ?иб?рде.
– ?ни, мин – шыксыз, б?хетсез кыз.
– Кем ?йтте аны, кызым? Син – бик ягымлы, м?лаем бала. Минем кызыма «син ямьсез» дип ?йтерг? бер??не? д? теле ?йл?нм?с.
– Мен? бер??не? теле бик ш?п ?йл?нде шул. Я?агыма китереп тондырган булса, ?и?елр?к кичерер идем. ? ул ничек мыскыл итте.
– Кем сине шулай р?н?етте?
– Барыбер т?гелмени? ?ти-?ниг? ?з баласыннан матур кеше юк. Керпе д? ?з баласын йомшагым дип ирк?ли диг?не?не онытты?мы ?лл?? ? ми?а ошатып й?рг?н, беренче м?х?бб?тем булырга тиешле кешем шуны ?здереп, б?б?гем? карап ?йтте.
– Кызларга «син ямьсез» дип ?йтерг? теле ?йл?нг?н егет кеше т?гел инде ул.
?нисе кызын р?н?етк?н ад?мне хурлык тактасына кадаклап куярлык усал с?з таба алмагач, кулын гына селкеде. С?зне башкага к?черерг? тел?п:
– Бу к?зге коттеджга к?чк?ч алган беренче ?и?азыбыз иде. Аны ?тие? ??р ирт?н шуннан сине? т?з, матур аяклары?ны к?р?сем кил? дип алды. Тарихи к?згебез ?р?м булган!
?нисене? ихлас с?зл?ре Л?йл?г? ?ит? калды:
– Си?а к?зге ж?л. ? минем – фа?ига. Беренче м?х?бб?тем ?з урыныма т?ртеп к?рс?тте. ?лгерг?нлек аттестатын алгач, эшк? керермен д? тагын да зуррак к?зге сатып алып бирермен. ?ти бел?н ик??л?п матур аяклары?ны карап утырырсыз.
– Син н?рс? с?йлисе?, Л?йл?? Бу х?тле явызлык каян килг?н си?а? Кемг? охшагансы? ик?н син?!
– Берегезг? д? охшамаганмын. Изге М?рьям баласы Гайс? кебек ?илд?н яралмаганмын. Т?з, озын аяклары?ны минн?н кызгангансы?. Сыйракларым, ч?чл?рем, т?н, бит т?сл?рем тач ?тинеке инде. К?зл?рем ген? ?бинеке.
– Теле? н?ст? туглаганны а?лыйсы?мы син, кызым? Син – м?х?бб?т ?имешебез. Х?зер сине? кебек ?ыйнак г??д?ле, аксыл ч?чле, м?лаем кызлар модада. Ялтыравык чиб?рл?рне б?хет ?йл?неп уза. Аларны каен ?ил?ге кебек ?зеп кен? кабалар, к?ндиг? д? ?ыеп тормыйлар. ?зе?? ти?е?не табуы?да ?ич шигем юк. Бу сине? ?ле м?х?бб?т т?гел, т?ти уенчыкка кызыгуы? гына. Сине р?н?етк?н Артур к?нл?шерлек итеп яш?рг? тиешсе?. Б?лки, ул егет, чыннан да, вальсны бии белми, яратмый торгандыр. Х?зерге яшьл?рне? к?бесе зыр-зыр ?йл?нерг? ирен?.
– Мин аны? вальс биег?нен к?рг?нем бар.
– Б?лки, ботинкасы аягын кыскандыр, галстугы ?айсыз б?йл?нг?ндер. Тормышта т?рлесе була. Син аны? с?зл?рен? ?лл? нинди м?гън?л?р салып, ?зе?не бимазалап й?рисе?, – дип, ана кызын тынычландырганчы с?йл?де. Ана бел?н кыз беренче тапкыр олыларча с?йл?ш?д?н арып, диванга утырып, икесе д? елап ?иб?рдел?р. Кыз ?нисене? тезл?рен? башын куйды. Халид? Л?йл?не? ч?чл?рен бармаклары бел?н сыйпый-сыйпый: «Бусы да ?лгереп ?итте, олы бала – олы проблема», – дип уйланып утырды.
– Кызым, «мин – ямьсез, китек к?зге – б?хетсезлек билгесе» дип кабатлап й?рс??, нурлы й?зе?? д? кара болыт т?се и??р, б?хет кошы? да кулы?нан очып чыгар. «Матур матур к?ренм?с, с?йг?н матур к?ренер» дип ?ырлый идел?р без яшь чакта. Мин, кызым, башка н?рс?д?н куркам.
– Ватык к?згед?н д? куркыныч н?рс? бармыни д?ньяда? – диде Л?йл?, ?зенд? шаяртуга к?ч табып.
– ?тие?не? начар гад?те си?а се?? к?рм?сен.
– Акчасын кысып калдырамы?
– Юк ла, – дип, кулын селт?де ?нисе.
– Сине? ?ст?н й?риме, с?ярк?се бармы?
– Анысына да т?зеп булыр иде. ?ич югында, р?х?тл?неп себеркесене? ч?ченн?н ?стер?п й?реп кайтыр иде?.
– Тилмертм?! ?йт! Яшь булсам да, ир-атны? ике и? зур кимчелеген таптым бугай, – диде кыз, й?зен? тантаналы, ?и??чел кыяф?т чыгарып.
Ян?д?н кызыны? тигез шома ма?гаена куна башлаган ?ыерчыкларны? тир?н?еп кит?ен? игътибар итте ана кеше.
– К?нчелек, – диде Халид? ханым, тавышын к?т?рмич? ген?. Сораулары?ны бирмич?, к?зл?ре?не тондырмыйча гына ты?ла. Алдан ук кис?т?м, с?з син уйлаган ?енси к?нчелек турында бармый. Буыннан-буынга к?ч? килг?н бу торыш ике яклы ?ткен пычак кебек. Бер ягы бик файдалы, б?р?к?тле, ?темле. Анысы тормышны алып барырга ярд?м ит?. Теге, – чак кына «син ваткан» дип ычкындырмады, кызыны? ?ле ?аман дымы кипм?г?н к?зл?рен кызганып, ?зен тыеп кала алды, – к?згене кунакка барган ?иребезд?н Р?ис абыйлары?да к?реп, Казанны? керм?г?н кибетен, айкамаган базарын калдырмыйча, н?къ алардагы кебекне? игез?ген эзл?п тапты. К?рше прокурорны? йортында су бассейны барын белг?ч, ?зебезд? ясатты. Р?сми д?р???г? омтылганда, бизнеста мин башкалардан калышмаска тиеш, мин талантлы дип, ?зен ышандырып, шактый у?ышка иреште. Иншалла, ?стебез б?тен, тамагыбыз тук.
– Бусы пычакны? файдалы ягы дис?к, ? икенче ягы…
– Анысы бел?н кулны кис?рг?, кешег? ??р?х?т ясарга м?мкин. Бусы – а?латуы да кыен к?нчелек. Аны? т?бенд? якыннарын артык ярату ята.
– Бу ?итешсезлек буламы инде, ?нием?
– Габбасовлар н?селенд? баланы изгел?штер? ерактан кил?, – дип с?зен д?вам итте ?нисе. – «Бал татлы, бала балдан да татлы» диг?н м?каль ?тие?не? т?п бер сыйфатын чагылдыра да куя. ?з д?вамын яратмаган ата-ана сир?к була. Габбасовлар ис? балаларын аерым бер ???тлек, комсызлык, вакыты бел?н аны? ш?хси тормышына зыян китерерлек д?р???д? яраталар. Апа?ны да шул сыйфаты аркасында иренн?н аертты. Исе?д? тот, ?г?р ире? ?з фикерле, укыган кеше булып, аны? с?зенн?н чыкса, ?зенч? яш?рг? омтылса, ?тие? аны кабул итм?яч?к. Ире?н?н сине к?нл?ш?ч?к. Кызларын ?зенн?н бер адым да читк? ?иб?рмич?, ?з янында гына тотар иде, мескенк?ем. Габбасовлар бала м?сь?л?сенд? чирле н?сел, ?тие?д? бу чир аеруча к?чле.
– Бу бит ?ти безне ихластан ярата диг?н с?з т?гелме?
– К?кр?к астында й?ртеп ?стерг?н балаларым ми?а да бик якын. Сезг? куркыныч янаса, тел?с? кемне? бугазын ч?йн?п ?з? алам. Тик ярату балага зарар китерерлек эгоизмга к?чм?сен иде, кызым. Барысы да ул тел?г?нч? яш?п, аны? кубызына гына биеп торсыннар. Син, кызым, безне? с?зне ты?ла, тик ?зе?ч? яш?. Минем кебек ир колы булып, аны? к?ен к?йл?п яш??, б?лки, д?рес ?к т?гелдер.
?нисене? со?гы ??мл?се бер вакыйганы исен? т?шереп, ирексезд?н Л?йл?не? иренн?рен ??еп ?иб?рде. Халид? ханым ?зе с?йл?г?нч? ?к ?ебег?н кеше т?гел. Д?рес, ул гаил?, тормыш т?бен? ?игелеп яш?? ?чен яратылган. Кеше алдында ул бервакытта да ирен б?лдерм?с, каршы ?йтм?с. «Сахип?ан син хаклы, д?рес с?йлисе?» дип т?крарлаудан туймыйча, ху?асыны? ирлек горурлыгына хилафлык китерм?с. ?зл?ре ген? калганда, ул ?зен башкачарак тота, ?йт?сен ?здереп ?йт?, тел?ген уздыра бел?. Х?тта, Л?йл? фикеренч?, арттырып ?иб?р?г? д? к?п алмый. Елмаеп алуына да бер вакыйганы исен? т?шер? с?б?пче булды. ?тисе озак вакытка М?ск??г? эш бел?н барырга, шунда калып, ял йортында ирк?л?неп алырга ?ыенгач, шул х?б?рне колагы аша уздыруга, Халид? ханым киг?вен тешл?г?нд?й, урыныннан сикереп тора да, авыр эшт?н курыкмый торган йодрыгын Сахип?аныны? борыны т?бен? китереп куеп, куркыныч х?р?к?тл?р ясый башлый. ?йтерсе? л?, т?р?з?д?н яшен ташы килеп кереп, Миндрахман абзый улыны? бите янында, ялт-йолт килеп, шомлы бию башкара.
– Мен? си?а, анда т?ртипле ген? й?рм?с??. Ял йортына с?йр?лчеге?не ияртеп кит?се?дер ?ле. Бер?р н?рс? сизс?м, кара аны, малай. Йодрыкны к?рс?теп кен? калмам.
Зур бер коллективны э? т? итмич? буйсындырып тоткан Сахип ?ф?нде югалып кала. А?ына килеп:
– Син н?рс?, Халид?к?ем, беркемг? алыштырмаслык м??гелек ярым син минем, – дип мыгырданып кына котыла.
Бу вакыйганы? ша?иты Л?йл? теге вакытта сыер дуласа аттан яман дип кен? уйласа, х?зер утсыз т?тен чыкмый, ?нине? чыгырыннан чыгуыны? с?б?бе булгандыр диг?н н?ти??г? кил?.
5
Берк?нне Морад Л?йл?г? телефоннан «кызым» дип энд?ш?. Ошбу табышы ?зен? д? ошады бугай, ?ае чыккан саен шул с?зне, т?рле м?гън? т?смерл?ре салып, ?ле назлы, ?ле корырак, ?ле тел?к уятырдай ирк?л?п кабатлавын бел?. К?р?се?, ир-ат халкыны? ата булыр вакыты ?итк?ч, ф?решт?се ?ирд?ге вазифасын исен? т?шереп, шул с?зне ?йт? ихтыя?ын уята торгандыр.
