Сочинения. Том 4

8.2.13. τὴν δὲ ἐξήγησιν οὐχ οὕτως ἔχει γεγονυῖαν ὡς εἰώθασιν οἱ τὰς ἐξηγήσεις γράφοντες ποιεῖσθαι καθ’ ἑκάστην λέξιν, ἀλλὰ τῶν συνεχόντων τὸ δόγµα µόνων ἅµα ταῖς οἰκείαις ἀπο-δείξεσιν ἃς εἴπερ ἐθέλεις µανθάνειν, ἐπ’ ἐκεῖνο µετάβηθι τὸ βιβλίον.

8.2.14. ἐγὼ δ’ οὐκ εἴωθα πολλάκις τὰ αὐτὰ γράφειν ἐν διαφόροις ὑποµνήµασιν ἀλλ’ ἐνταῦθα τὰς µόνου τοῦ Πλάτωνος παραγράψω ῥήσεις ἐν αἷς ἠκολούθησε τῷ ῾Ιπποκράτει τὰ σώµατα ἡµῶν ἐκ γῆς καὶ πυρὸς ἀέρος τε καὶ ὕδατος συγκεῖσθαι λέγων.

8.2.15. εἰρηµένου δ’ αὐτοῦ τούτου καὶ κατὰ τἆλλα βιβλία νῦν ἡµῖν ἀρκέσει τὴν ἐκ τοῦ Τιµαίου παραγράψαι ῥῆσιν ἔχουσαν ὧδε·

8.2.16. “τεττάρων γὰρ ὄντων γενῶν ἐξ ὧν συµπέπηγε τὸ σῶµα, γῆς, πυρός, ὕδατός τε καὶ ἀέρος, τούτων ἡ παρὰ φύσιν πλεονεξία καὶ ἔνδεια καὶ τῆς χώρας µετάστασις ἐξ οἰκείας ἐπ’ ἀλλοτρίαν γιγνοµένη, πυρός τ’ αὖ καὶ τῶν ἑτέρων, ἐπειδή γε πλέω ἑνὸς ὄντα τυγχάνει, τὸ µὴ προσῆκον ἕκαστον ἑαυτῷ προσλαµβάνει<ν> καὶ πάνθ’ ὅσα τοιαῦτα στάσεις καὶ νόσους παρέχει.”

8.2.17. ᾿Eν ταύτῃ τῇ ῥήσει σαφῶς ἐδήλωσεν ὁ Πλάτων οὐ µόνον ἐκ γῆς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος καὶ πυρὸς γεγονέναι τὰ σώµαθ’ ἡµῶν ἀλλὰ καὶ διότι διὰ ταῦτα µέτρῳ µὲν ἀλλήλοις κεκραµένα κατὰ φύσιν ἔχοµεν, ὅπερ ταὐτόν ἐστι τῷ ὑγιαίνοµεν, ἐλλείποντος δέ τινος ἢ πλεονάσαντος ἢ µεταστάντος εἰς ἀλλοτρίαν χώραν νοσοῦµεν.

8.2.18. ὅτι µὲν οὖν ἥ τε πλεονεξία καὶ ἡ ἔνδεια διαφθείρει τὴν εὐκρασίαν ἐν ᾗ τῶν πρώτων σωµάτων ἡ ὑγίεια, <πρόδηλον>· πρόδηλον δ’ ὅτι καὶ ἡ µετάστασις, ἐὰν ἐννοήσωµεν ὡς τοῖς κατὰ τὸν θώρακα καὶ τὰς τραχείας ἀρτηρίας ὀργάνοις αἵµατος ἤ τινος ἄλλου χυµοῦ παρεµπεσόντος συγχεῖσθαι τὴν ἄµεµπτον ὑγίειαν αὐτῶν ἔν τε τοῖς κατὰ γαστέρα καὶ ἔντερα καὶ φλέβας καὶ σάρκας ἀερώδους οὐσίας ἀθροισθείσης.

8.2.19. ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Πλάτων διὰ τῶν συνεχῶν τῇ προειρηµένῃ ῥήσει διδάξει σε τοῦτο λέγων ὡδί· “παρὰ φύσιν γὰρ ἑκάστου γιγνοµένου καὶ µεθισταµένου θερµαίνεται µὲν ὅσα ἂν πρότερον ψύχηται ξηρὰ δ’ ὄντα εἰς ὕστερον γίγνεται ὑγρότερα καὶ κοῦφα δὴ καὶ βαρέα καὶ πάσας πάντῃ µεταβολὰς δέχεται.

8.2.20. µόνως γὰρ δή φαµεν κατὰ ταὐτὸν ταὐτὸν ταὐτῷ καὶ ὡσαύτως <καὶ> ἀνάλογον προσγιγνόµενον καὶ ἀπογιγνόµενον ἐάσει ταὐτὸν ὂν αὑτῷ σῶον καὶ ὑγιὲς µένειν. ὃ δ’ ἂν πληµµελήσῃ τι τούτων ἐκτὸς ἀπιὸν ἢ προσιόν, ἀλλοιότητας παµποικίλας καὶ νόσους φθοράς τε ἀπείρους παρέξεται.”

8.2.21. ὅτι µὲν οὖν ἐκ γῆς καὶ πυρὸς ἀέρος τε καὶ ὕδατος ἡ τοῦ σώµατος ἡµῶν ἐστι σύστασις ὅτι τε διὰ τὴν τούτων ἔνδειαν ἢ πλεονεξίαν ἢ µετάστασιν αἱ νόσοι γίγνονται, σαφῶς ἐδήλωσε.

8.3.1. Δόξει δ’ ἐν τῷ µὴ καλεῖν αὐτὰ στοιχεῖα διαφέρεσθαι πρὸς ῾Ιπποκράτην· καίτοι γε οὐδ’ ἐκεῖνος ὠνόµασεν αὐτὰ στοιχεῖα, µόνον δ’ ὅτι τούτων συνιόντων καὶ κεραννυµένων τὰ φυσικὰ γίγνεται σώµατα.

8.3.2. καὶ τούτων προσωτέρω χωρεῖν ὁ µὲν ῾Ιπποκράτης οὐδεµίαν ἀνάγκην εἶναί φησι, πρακτικὴν οὐ θεωρητικὴν µετερχόµενος τέχνην· ὁ δὲ Πλάτων ὡς ἂν τὴν θεωρητικὴν φιλοσοφίαν ἡγούµενος εἶναι τιµιωτάτην οὐκ ἠρκέσθη µόναις ταῖς φαινοµέναις ἐν τοῖς στοιχείοις δυνάµεσιν ἀλλὰ καὶ τὴν αἰτίαν ἐπιζητεῖ τῆς γενέσεως αὐτῶν, ἄχρηστον ἰατρῷ σκέµµα.

8.3.3. διὰ τί γὰρ ὑγραίνει µὲν τὸ ὕδωρ, καίει δὲ τὸ πῦρ ἢ διὰ τί ῥεῖ µὲν τὸ ὕδωρ, ἄνω δὲ φέρεται τὸ πῦρ, ἑδραιοτάτη δὲ καὶ βαρυτάτη τῶν στοιχείων ἐστὶν ἡ γῆ, πρὸς τὰς τῶν νόσων ἰάσεις οὐδὲν συντελεῖ.

8.3.4. µόνον γὰρ ἀρκεῖ τῷ φυλάξοντι µὲν τὴν ὑγίειαν, ἰασοµένῳ δὲ τὰς νόσους ἐπίστασθαι διὰ µὲν τὴν εὐκρασίαν τοῦ θερµοῦ καὶ ψυχροῦ καὶ ξηροῦ καὶ ὑγροῦ τὴν ὑγίειαν ὑπάρχειν τοῖς ζῴοις, ἐπὶ δὲ ταῖς τούτων δυσκρασίαις τὰς νόσους γίγνεσθαι.

8.3.5. τὸ δ’ ἐκζητεῖν εἴτ’ ἐκ πυραµοειδῶν τῷ σχήµατι µορίων σύγκειται τὸ πῦρ εἴτ’ ἄλλη τίς ἐστιν αἰτία δι’ ἣν τέµνει τε καὶ διαιρεῖ τὰ πλησιάζοντα σώµατα, τῆς θεωρητικῆς φιλοσοφίας ἔργον ἐστίν, ἣν µεταχειριζόµενος ὁ Πλάτων τὰ µὲν τοῦ πυρὸς µόρια πυραµοειδῆ φησιν εἶναι, τὰ δὲ τῆς γῆς κυβοειδῆ, τὸ δὲ καλούµενον ὀκτάεδρον σχῆµα τοῦ ἀέρος ἴδιον εἶναι νοµίζει καθάπερ καὶ τὸ εἰκοσάεδρον ὕδατος.

8.3.6. Eἰ µὲν οὖν ὀρθῶς ἢ οὐκ ὀρθῶς ἐδόξαζε περὶ τούτων ὁ Πλάτων, οὐκ ἔστι τοῦ νῦν ἡµῖν προκειµένου λόγου. διὰ τί γὰρ οὐκ ὀνοµάζει στοιχεῖα γῆν καὶ ὕδωρ ἀέρα τε καὶ πῦρ ἐζητοῦµεν λόγον ἡµεῖς δοῦναι, ὡς εἴρηται, οὐκ εἰ ψευδῶς ἕκαστον ὧν εἶπε σχηµάτων αὐτοῖς ἀπονέµει[ν].

8.3.7. διαιρεῖ δὲ τῷ λόγῳ πάλιν αὐτὰ ταῦτα κατ’ ἐπίνοιαν εἴς τε τὴν ὕλην καὶ τὸ σχῆµα· κἀπειδὴ τὸ σχῆµα σύνθετόν ἐστι, τὸ µὲν τῆς πυραµίδος ἐκ τεττάρων ἰσοπλεύρων τριγώνων, τὸ δὲ ἑξάεδρον τοῦ κύβου τετραγώνων ἕξ, τὸ δὲ ὀκτάεδρον ὀκτὼ τριγώνων ἰσοπλεύρων ὥσπερ γε καὶ τὸ εἰκοσάεδρον εἴκοσι τριγώνων, πάλιν ἐπισκοπεῖται τῶν τὰ στερεὰ σχήµατα περιοριζόντων ἐπιπέδων τὴν τάξιν καί φησι τὸ µὲν ἰσόπλευρον τρίγωνον ἐκ τριγώνων ὀρθογωνίων δυοῖν γενέσθαι, τὸ δὲ τετράγωνον ἐκ τεττάρων.

8.3.8. ἐπεὶ δὲ µηκέτι ἀνωτέρω προελθεῖν εἶχεν, ὡς ἐν ἐλαχίστοις ἵσταται τούτοις, καὶ διὰ τοῦτ’ αὐτὸ προσαγορεύει στοιχεῖα, τὸ µὲν ἕτερον ἰσοπλεύρου τριγώνου, τὸ δ’ ἕτερον τετραγώνου.

8.3.9. παραγράψω δέ σοι καὶ τὰς ῥήσεις αὐτοῦ, πρώτην µὲν τὴν ἐπὶ τῆς πυραµίδος εἰρηµένην ἔχουσαν ὧδε κατὰ λέξιν· “ἄρξει δὴ τό τε πρῶτον [µὲν] εἶδος καὶ σµικρότατον συνιστάµενον, στοιχεῖον δ’ αὐτοῦ τὸ τὴν ὑποτείνουσαν τῆς ἐλάττονος πλευρᾶς διπλασίαν ἔχον µήκει”·

8.3.10. δευτέραν δὲ ἐπὶ τῇδε τὴν ἐπὶ τοῦ εἰκοσαέδρου καὶ αὐτὴν οὕτως ἔχουσαν αὐτοῖς ὀνόµασι· “τὸ δὲ τρίτον ἐκ δὶς ἑξήκοντα τῶν στοιχείων συµπαγέντων, στερεῶν δὲ γωνιῶν δώδεκα, ὑπὸ πέντε ἐπιπέδων τριγώνων ἰσοπλεύρων περιεχοµένης ἑκάστης εἴκοσι βάσεις ἔχον τριγώνους ἰσοπλεύρους γέγονε.”

8.3.11. νῦν µὲν οὖν τὰ συστατικὰ τρίγωνα τῶν ὁριζόντων ἐπιπέδων τὰ στερεὰ σχήµατα κέκληται στοιχεῖα· προ[σ]ελθὼν δὲ καὶ αὐτὰ τὰ περιοριζόµενα σώµατα πρὸς τῶν εἰρηµένων ἐπιπέδων ὀνοµάζει στοιχεῖα γράφων οὕτως· “ἔστω δὴ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον καὶ κατὰ τὸν εἰκότα τὸ µὲν τῆς πυραµίδος γεγονὸς στερεὸν εἶδος πυρὸς στοιχεῖόν τε καὶ σπέρµα.”

8.3.12. τὸ αἰσθητὸν τουτὶ πῦρ ἀθρόον ἄθροισµα νοµίζει[ν] µικρῶν εἶναι σωµάτων τὸ σχῆµα πάντων ἐχόντων πυραµίδος.

8.3.13. ἐκείνων οὖν ἕκαστον στοιχεῖον εἶναί φησι τοῦ πυρός, ὡς εἰ καὶ τοῦ τῶν πυρῶν σωροῦ στοιχεῖον ἔλεγεν εἶναί τις ἕκαστον τῶν πυρῶν, κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ τὰ µὲν τῆς φωνῆς στοιχεῖα γεννᾶν πρώτας µὲν τὰς συλλαβάς, εἶτ’ ἐξ αὐτῶν γεννᾶσθαι τό τ’ ὄνοµα καὶ τὸ ῥῆµα καὶ τὴν πρόθεσιν ἄρθρον τε καὶ σύνδεσµον ἃ πάλιν ὁ Χρύσιππος ὀνοµάζει τοῦ λόγου στοιχεῖα.

8.3.14. Tαυτὶ µὲν οὖν σοι, καίτοι γε οὐκ οὔσης ἀνάγκης, διῆλθον ὅπως µή τις ἐριστικὸς ἐπηρεάζῃ µου τῷ λόγῳ διαφέρεσθαι φάσκων ἐν τῷ περὶ τῶν στοιχείων δόγµατι τὸν Πλάτωνα τῷ ῾Ιπποκράτει.

8.3.15. τὴν ἀρχὴν µὲν γὰρ οὐδ’ ὠνόµασεν ῾Ιπποκράτης στοιχεῖα τὴν γῆν καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸν ἀέρα καὶ τὸ πῦρ ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν ἡµᾶς ἔφη συνεστάναι µηκέτι ζητῶν διὰ τίνα αἰτίαν ἕκαστον αὐτῶν ἔχει δύναµιν ἰδίαν ἣν ἐναργῶς ὁρῶµεν ἐν αὐτοῖς ὑπάρχουσαν· ὁ Πλάτων δὲ καὶ τοῦτ’ ἐζήτησε πρὸς τῷ συγχωρεῖν ἐκ τῶν τεττάρων ἅπαντα τὰ γεννητὰ καὶ φθαρτὰ σώµατα συµπεπηγέναι.

8.4.1. Καὶ µὴν καὶ τὸν τρόπον ὃν ἐκ τῶν στοιχείων τὰ σώµαθ’ ἡµῶν συνίσταται τὸν αὐτὸν ἀµφότεροι λέγουσι, οὐ δήπου τῆς γῆς ὕδατι φυραθείσης εἶτ’ ἐν ἡλίῳ θερµανθείσης γεννᾶσθαι τὰ ζῷα φάσκοντες, ἀλλὰ διὰ πλεόνων τῶν µεταξὺ µεταβολῶν.

8.4.2. ἐκ µὲν γὰρ τῶν τεττάρων στοιχείων ἥ τε τῶν φυτῶν ἐστι γένεσις οἵ τ’ ἐξ αὐτῶν καρποὶ καὶ τὰ σπέρµατα· τροφὴ δὲ ταῦτα πάντα προβάτοις τε καὶ ὑσὶν αἰξί τε καὶ βουσὶ καὶ τοῖς ἄλλοις ζῴοις ὁπόσα πόας ἢ καρποὺς δένδρων ἢ ἀκρεµόνας ἢ ῥίζας ἐσθίει.

8.4.3. τοῖς δ’ ἀνθρώποις αὐτά τε ταῦτα τροφαὶ <καὶ> τὰ ζῷα, καὶ γεννᾶται δ’ ἐν αὐτοῖς ἐκ τούτων αἷµα καὶ φλέγµα καὶ χολαὶ διτταί· πλεῖστον µὲν αἷµα (διὸ καὶ φαίνεται µόνον ἐν ταῖς φλεψίν), ὀλίγον δὲ τῶν ἄλλων ἑκάστου.

8.4.4. καὶ τοῦτο ἔστιν αὐτὸ τὸ αἷµα, τῆς γενέσεως ἡµῶν ὡς ὕλη, τὸ συγκείµενον µὲν ἐκ τῶν τεσσάρων χυµῶν κατ’ ἐπικράτειαν δ’ ὠνοµασµένον οὕτως.

8.4.5. γεννώµεθα γὰρ ἐξ αὐτοῦ κατὰ τὰς µήτρας κυούµενοι καὶ τήν τε πρώτην διάπλασιν ἐκ τούτου λαµβάνοµεν, ἐφεξῆς δὲ ταύτῃ τῶν διαπλασθέντων µορίων τήν τε διάρθρωσιν καὶ τὴν αὔξησιν καὶ τὴν τελείωσιν.

8.4.6. ἀποκυηθέντες δὲ πρῶτα µὲν τῷ γάλακτι τρεφόµεθα τὴν γένεσιν ἐξ αἵµατος ἔχοντι, µετὰ δὲ ταῦτα ταῖς αὐταῖς τελείοις τροφαῖς, ἐξ ὧν πάλιν αἷµα καὶ φλέγµα καὶ χολὴ ξανθὴ καὶ µέλαινα γεννῶνται· διαφερέτω δὲ µηδὲν εἰς τὰ παρόντα ξανθὴν ἢ ὠχρὰν ὀνοµάζειν χολήν.

8.4.7. ἀλλὰ ταῦτά γε πάντα ῾Ιπποκράτης ἁπάντων πρῶτος ὧν ἴσµεν ἰατρῶν τε καὶ φιλοσόφων ἀκριβῶς ὡρίσατο καὶ διὰ τοῦτο τὰ νοσή µατα τῶν πρώτων σωµάτων κατὰ δυσκρασίαν ἔφη γίγνεσθαι.

8.4.8. Tίνα δ’ ὀνοµάζω πρῶτα σώµατα δηλώσω πρότερον, ὅπως µηδὲν ἀσαφὲς ᾖ κατὰ τὸν λόγον.

8.4.9. αὐτὸς µὲν γὰρ ῾Ιπποκράτης οὐκ ὠνόµασε σῶµα πρῶτον ἢ δεύτερον, ὥσπερ ᾿Αριστοτέλης· ὁ δὲ Πλάτων δευτέραν µέν τινα σύστασιν εἶπεν εἶναι σωµάτων, πρώτην δ’ οὐδ’ αὐτὸς ὠνόµασεν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ δευτέραν τινὰ φάναι δῆλός ἐστι πρὸ[ς] αὐτῆς ἑτέραν τιθέµενος ἣν ὀνόµατι τῷ τῶν ὁµοιοµερῶν ὁ ᾿Αριστοτέλης οὕτως ὠνόµασεν, ὡς ἂν ἐπὶ πλέον περί τε τῶν ἐν τοῖς ζῴοις µορίων καὶ περὶ τῆς γενέσεως αὐτῶν διελθών· ὅσον γὰρ ἄν τις ἀκριβέστερόν τε καὶ λεπτοµερέστερον ἡντινοῦν φύσιν πραγµάτων ἐξεργάζηται, τοσούτῳ πλεόνων ὀνοµάτων αὐτῷ γίγνεται χρεία.

8.4.10. τὰ τοίνυν ἐν µιᾷ περιγραφῇ σώµατα πολλάκις µὲν ὁµοιοµερῆ καλεῖται τῷ πάντ’ αὐτῶν τὰ µόρια καὶ ἀλλήλοις ὑπάρχειν ὅµοια καὶ τῷ παντί, πολλάκις δ’ ἁπλᾶ καὶ πρῶτα· συντίθεται [καὶ] γὰρ ἐξ αὐτῶν τὰ σύνθετά τε καὶ ὀργανικὰ προσαγορευόµενα, δάκτυλοι καὶ καρπὸς ὅλος καὶ πῆχυς ὅλος καὶ βραχίων ὅλος· ἀνάλογον δ’ αὐτοῖς τὰ κατὰ τὰ σκέλη µόρια, δάκτυλοι καὶ ποὺς καὶ κνήµη καὶ µηρός· καὶ µὴν καὶ ὀφθαλµὸς καὶ γλῶττα καὶ καρδία καὶ πνεύµων ἅπαντά τε τὰ σπλάγχνα καὶ ἡ γαστὴρ καὶ τὰ ἔντερα τῶν ὀργανικῶν µορίων ἐστὶν ἐξ ὧν πάλιν ὅλον τὸ σῶµα συντίθεται.

8.4.11. πρώτη µὲν οὖν ἐστι γένεσις ἡµῖν αἵµατος ἐκ τῆς λαµβανοµένης τροφῆς εἴσω τοῦ σώµατος· [ἔτι δὲ καὶ σπέρµα·] αἷµα δ’ ὀνοµάζω τὸ κατ’ ἐπικράτειαν οὕτω καλούµενον ὃ καὶ περιεχόµενον ὁρᾶται κατὰ τὰς φλέβας.

8.4.12. ἐκ τούτου δὲ τὰ πρῶτα µόρια γεννᾶται, χόνδρος καὶ ὀστοῦν καὶ νεῦρον καὶ ὑµὴν καὶ σύνδεσµος [καὶ] ὅσα τ’ ἄλλα τοιαῦτα· κἄπειτ’ ἐκ τούτων ὀφθαλµὸς <καὶ> γλῶττα καὶ κεφαλὴ καὶ τὰ σπλάγχνα καὶ τὰ κῶλα καὶ πάλιν ἐκ τούτων ὅλον τὸ σῶµα.

8.4.13. καὶ διὰ τοῦθ’ ῾Ιπποκράτης ἐν τῷ Περὶ φύσιος ἀνθρώπου τὴν ἐκ τῶν στοιχείων ἕνωσιν ἁπάντων τῶν φυσικῶν σωµάτων κοινὴν εἰπὼν ὑπάρχειν ἑξῆς ἐπὶ τὴν τῶν ζῴων µετέβη καὶ τούτων οὐχ ἁπάντων ἀλλὰ τῶν ἐναίµων, ἐν οἷς ἐστι καὶ ὁ ἄνθρωπος, ἐφ’ ὃν ἑξῆς ὁ λόγος ἔσπευδεν αὐτῷ.

8.4.14. καὶ τοίνυν φησὶν ὧδέ πως ὑπὲρ αὐτοῦ· “τὸ δὲ σῶµα τοῦ ἀνθρώπου ἔχει ἐν ἑαυτῷ αἷµα καὶ φλέγµα καὶ χολὴν ξανθήν τε καὶ µέλαιναν καὶ ταῦτά ἐστιν αὐτῷ φύσις τοῦ σώµατος καὶ διὰ ταῦτ’ ἀλγέει καὶ ὑγιαίνει.

8.4.15. ὑγιαίνει µὲν οὖν µάλιστα ὅταν µετρίως ἔχῃ ταῦτα τῆς πρὸς ἄλληλα δυνάµεως καὶ τοῦ πλήθους καὶ µάλιστα ἢν µεµιγµένα ᾖ· ἀλγέει δ’ ὅταν τι τούτων ἔλαττον ἢ πλέον <ᾖ ἢ> χωρισθῇ <ἐν> τῷ σώµατι καὶ µὴ κεκρηµένον ᾖ τοῖσι πᾶσιν.

8.4.16. ἀνάγκη γάρ, ὅταν τι τούτων χωρισθῇ καὶ ἐφ’ ἑωυτοῦ στῇ, οὐ µόνον τὸ χωρίον ἔνθεν <ἐξέστη> ἐπίνοσον γενέσθαι, ἀλλὰ καὶ ἔνθα ἂν στῇ καὶ ἐπισχεθῇ ὑπερεµπιπλάµενον, ὀδύνην τε καὶ πόνον παρέχειν.

8.4.17. καὶ γὰρ ὅταν τι τούτων ἔξω τοῦ σώµατος ἐκρυῇ πλέον τοῦ ἐπιπολάζοντος, ὀδύνην παρέχει ἡ κένωσις· ἤν τ’ αὖθις ἔσω ποιήσηται τὴν κένωσιν καὶ τὴν µετάστασιν καὶ τὴν ἀπόκρισιν ἀπὸ τῶν ἄλλων, πολλή γ’ αὐτῷ ἀνάγκη διπλῆν τὴν ὀδύνην παρέχειν κατὰ τὰ εἰρηµένα, ἔνθεν τε ἐξέστη καὶ ἔνθα ὑπερέβαλλεν.”

8.4.18. Aὕτη µὲν ἡ τοῦ ῾Ιπποκράτους ῥῆσις ᾗ µοι δοκεῖ βουλόµενος ἀκολουθεῖν ὁ Πλάτων εἰπεῖν ἐκεῖνα τὰ µικρὸν ἀνωτέρω γεγραµµένα περί τε τῶν τεσσάρων στοιχείων τῆς γενέσεως ἡµῶν καὶ περὶ τοῦ καθόλου τρόπου τῶν νοσηµάτων· ἀρχὴ δὲ τῆς ῥήσεώς ἐστιν ἥδε· “τεττάρων γὰρ ὄντων τῶν γενῶν ἐξ ὧν συµπέπηγε τὸ σῶµα, γῆς, πυρός, ὕδατός τε καὶ ἀέρος.”

8.4.19. ἀκριβέστερον <δὲ> φαίνεται καὶ µέντοι καὶ χρησιµώτερον ἰατρῷ περὶ αὐτῶν ὁ ῾Ιπποκράτης γεγραφώς.

8.4.20. ἐκ µὲν γὰρ τῶν τεσσάρων στοιχείων φησὶ γεγονέναι τὸ σῶµα καλῶν τοὐπίπαν ἀπὸ τῶν δραστικῶν ποιοτήτων αὐτά, τὸ µὲν ξηρόν, τὸ δ’ ὑγρὸν καὶ τὸ µὲν θερµόν, τὸ δὲ ψυχρόν· οὐ µὴν κατ’ ἐκεῖνά γε τὸν περὶ τῶν νοσηµάτων λόγον ἐποιήσατο.

8.4.21. δυνάµει µὲν γάρ ἐστιν ἐν τοῖς σώµασιν, ἐνεργείᾳ δὲ οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ τὰ ἐξ αὐτῶν γεγονότα διὰ µέσων τῶν τροφῶν, αἷµα καὶ φλέγµα καὶ ἡ ξανθὴ καὶ µέλαινα χολή· πυρὶ µὲν ἀνάλογον ἡ ξανθὴ χολή, ἡ δὲ µέλαινα τῇ γῇ, τὸ δὲ φλέγµα τῷ ὕδατι καὶ διὰ τοῦτο θερµὴ µὲν καὶ ξηρὰ τὴν δύναµίν ἐστιν ἡ ξανθὴ χολή, καθάπερ τὸ πῦρ, ψυχρὰ δὲ ἡ µέλαινα καὶ ξηρὰ παραπλησίως τῇ γῇ, τὸ δὲ φλέγµα ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν ὥσπερ τὸ ὕδωρ.

8.4.22. µόνον δὲ τὸ ἀερῶδες στοιχεῖον ἐν τοῖς τῶν ζῴων σώµασιν ὁρᾶται πλησίον τῆς ἑαυτοῦ φύσεως ἔν τε ταῖς ἀναπνοαῖς καὶ κατὰ τοὺς σφυγµούς, ἤδη δὲ κἀν τοῖς παλµώδεσι πάθεσιν ἐµφυσήµασί τε καὶ οἰδήµασιν [ἐστὶν] ἔν τε ταῖς καλουµέναις πνευµατώσεσιν.

8.4.23. ἡ δ’ ἐξ ἁπάντων τῶν τεττάρων στοιχείων σύµµετρος κρᾶσις ἐγέννησε τὸ ἀκριβὲς αἷµα.

8.4.24. Kαὶ βέλτιόν ἐστιν ἐπὶ τῶν χυµῶν λέγειν ἅπερ ὁ Πλάτων ἐπὶ τῶν στοιχείων ἔγραψεν. ἀλλ’ ὁ ῾Ιπποκράτης προειπὼν “τὸ δὲ σῶµα τοῦ ἀνθρώπου ἔχει ἐν ἑαυτῷ αἷµα καὶ φλέγµα καὶ χολὴν ξανθήν τε καὶ µέλαιναν,” ἐφεξῆς φησι, “καὶ διὰ ταῦτα ἀλγέει καὶ ὑγιαίνει.”

8.4.25. τὸ µὲν ἀλγέει, κατ’ ἐξοχὴν µεγάλου νοσήµατος, ἐπὶ πάντων τῶν παρὰ φύσιν τάσσεται, τὸ δὲ ὑγιαίνει κατὰ τὴν πρὸς τὰ παρὰ φύσιν ἀντίθεσιν πάντα.

8.4.26. κἄπειτα πάλιν ἐφεξῆς ὅπως µὲν ὑγιαίνει διδάσκων φησίν· “ὑγιαίνει µὲν οὖν µάλιστα ὅταν µετρίως ἔχῃ ταῦτα πρὸς ἄλληλα δυνάµεως καὶ τοῦ πλήθεος καὶ µάλιστα µεµιγµένα ᾖ.”

8.4.27. τίνα ταῦτα; οὐ τὰ στοιχεῖα δήπουθεν ἀλλὰ [καὶ] τὰ προσεχῶς γεννητικὰ τῶν τοῦ σώµατος µορίων, αἷµα καὶ φλέγµα καὶ δύο χολαί.

8.4.28. “ἀλγέει δέ” φησιν “ὅταν τι τούτων ἔλαττον ἢ πλέον ᾖ ἢ χωρισθῇ ἐν τῷ σώµατι καὶ µὴ κεκρηµένον ᾖ τοῖσι πᾶσιν,” ὅπερ ὁ Πλάτων παραφράζων ἔφη “καὶ τῆς χώρας µετάστασιν ἐξ οἰκείας ἐπ’ ἀλλοτρίαν γιγνοµένην.”

8.4.29. ἀλλ’ οὗτος µὲν ὡς ἔφην ἁµαρτάνει προσθεὶς “πυρός τε καὶ τῶν ἑτέρων, ἐπειδὴ γένη πλέονα ἑνὸς ὄντα τυγχάνει.”

8.4.30. ταῦτα γὰρ οὐκ ἔστι τὰ µεθιστάµενα καὶ χώραν ἀµείβοντα κατὰ τὰ τῶν ζῴων σώµατα, φλέγµα δὲ καὶ χολαὶ καὶ αὐτὸ τὸ αἷµα· καὶ γὰρ καὶ τοῦτο πολλάκις εἰς ἀλλοτρίαν ἀφικόµενον ἕδραν αἴτιον ὀλεθρίων νοσηµάτων γίγνεται.

8.4.31. ἄχρι µὲν οὖν τοῦ πλέονος ἢ ἐλάσσονος ἑκάστου τῶν συντιθέντων ἡµᾶς γιγνοµένου αἱ νόσοι καθίστανται, κοινὸς ὁ λόγος ἐστὶν ἐπί τε τῶν χυµῶν καὶ τῶν στοιχείων· ἐπὶ δὲ τοῦ καθ’ ἑαυτό που στάντος ἔν τινι τόπῳ τοῦ σώµατος οὐκέθ’ ὁµοίως ἐπ’ ἀµφοῖν ὁ λόγος ἀληθής.

8.4.32. οἱ µὲν γὰρ χυµοὶ σαφῶς ὁρῶνται καθ’ ὅπερ ἂν ἐν τῷ σώµατι µόριον στῶσι νόσους ἐργαζόµενοι, τὰ ἐρυσιπέλατα καὶ τοὺς ἕρπητας ἡ ξανθὴ χολή, τοὺς καρκίνους δὲ ἡ µέλαινα, τὰ δ’ οἰδήµατα τὸ φλέγµα, τὸ δ’ αἷµα κατά τε τὸν πνεύµονα καὶ µεταξὺ θώρακός τε καὶ πνεύµονος, ὅταν ἐκχυθὲν τῶν οἰκείων ὀργάνων στῇ σηπόµενον, ἐν τῷ χρόνῳ φθορὰς ἐργάζεται καὶ κατὰ γαστέρα, καὶ κατὰ τὰ µεγάλα τῶν τραυµάτων θροµβούµενον ἐσχάτους κινδύνους ἐπιφέρει.

8.4.33. γῆν δ’ οὐδαµοῦ καθ’ ἑαυτὴν ἰδεῖν ἐστι µόνην ἐν τῷ σώµατι ἀθροισθεῖσαν, ὥσπερ οὐδὲ πῦρ αὐτὸ καθ’ ἑαυτὸ µόνον οὐδ’ ὕδωρ στοιχεῖον, ἀλλ’ ἰχῶράς τινας ἐπιµιχθέντων ἀλλήλοις τοῦ θ’ ὑδατώδους στοιχείου καὶ τοῦ πυρώδους, οὐ µόνων οὐδ’ εἰλικρινῶν, ἀλλὰ καὶ πάχους ἰλυώδους προσλαβόντων.

8.4.34. οὕτω δὲ καὶ τὸ φυσῶδες πνεῦµα γεννᾶται κατὰ τὰ ζῷα προσλαβούσης γε τῆς ἀερώδους οὐσίας ὑγρὰν ἰκµάδα.

8.4.35. καλῶς µὲν οὖν ῾Ιπποκράτης ἐπὶ τῶν χυµῶν ἔγραψε τὸ χωριζοµένους τε τῶν ἄλλων καὶ καθ’ ἓν ὁτιοῦν ἱσταµένους µόριον αἰτίους γίγνεσθαι νοσηµάτων· οὐκ ὀρθῶς δ’ ὁ Πλάτων ἐπὶ τῶν στοιχείων εἶπεν αὐτό.

8.5.1. Περὶ µὲν δὴ τῆς ἐκ στοιχείων γενέσεως ὑγιείας τε καὶ νόσου τῶν ὁµοιοµερῶν καὶ πρώτων σωµάτων ἱκανὰ καὶ ταῦτα· µεταβῶµεν δ’ ἐπὶ τὴν ἑξῆς ῥῆσιν ἐν τῷ Τιµαίῳ γεγραµµένην ἣν φθάνοµεν ἐξηγεῖσθαι, κατὰ λέξιν οὕτως ἔχουσαν·

8.5.2. “δευτέρων δὴ συστάσεων αὖ κατὰ φύσιν συνεστηκυιῶν δευτέρα κατανόησις νοσηµάτων τῷ βουλοµένῳ συννοῆσαι γίνεται.

8.5.3. µυελοῦ γὰρ ἐξ ἐκείνων ὀστοῦ τε καὶ σαρκὸς καὶ νεύρου συµπαγέντος ἔτι τε αἵµατος ἄλλον µὲν τρόπον ἐκ δὲ τῶν αὐτῶν γεγονότος, τῶν µὲν ἄλλων τὰ πλεῖστα ᾗπερ τὰ πρόσθεν, τὰ δὲ µέγιστα τῶν νοσηµάτων τῇδε χαλεπὰ συµπέπτωκε.”

8.5.4. <ἐν> τούτοις πάλιν ὁ Πλάτων ὀρθῶς µὲν ἔφη δευτέραν ἁπάντων στοιχείων εἶναι σύστασιν µυελοῦ καὶ ὀστοῦ καὶ σαρκὸς καὶ νεύρου· ταῦτα γὰρ ἐκ τῶν χυµῶν γίγνεται τὴν πρώτην ἐχόντων γένεσιν· οὐκ ὀρθῶς δὲ αὐτοῖς συγκατέλεξε τὸ αἷµα πρώτην ἔχον οὐ δευτέραν σύστασιν.

8.5.5. εἰς ἔννοιαν οὖν µοι δοκεῖ καὶ αὐτὸς ἀφικόµενος τῆς ἀνοµοιότητος τοῦ αἵµατος πρὸς ταῦτα µὴ ἁπλῶς εἰπεῖν “µυελοῦ γὰρ ἐξ ἐκείνων ὀστοῦ τε καὶ σαρκὸς καὶ νεύρου συµπαγέντος ἔτι τε αἵµατος,” ἀλλὰ προσθεῖναι τῷ λόγῳ τὸ “ἄλλον µὲν τρόπον, ἐκ δὲ τῶν αὐτῶν γεγονότος.”

8.5.6. ὁµολογεῖ γὰρ ἐν τούτοις οὐ κατὰ τὴν αὐτὴν σύστασιν ἐκ τῶν τεττάρων στοιχείων ὀστῷ καὶ µυελῷ καὶ σαρκὶ καὶ νεύρῳ γεγονέναι τὸ αἷµα.

8.5.7. πρότερον γὰρ αὐτῶν ἐστι κοινὴν τοῖς ἄλλοις χυµοῖς ἔχον τὴν γένεσιν, ἐξ ὧν συνίσταται τὰ πρῶτα σώµατα, µυελὸς καὶ σὰρξ καὶ νεῦρον καὶ ὀστοῦν ἕτερά τε πολλά· βιβλίον γὰρ ὅλον ἐµοὶ γέγραπται Περὶ τῆς τῶν ὁµοιοµερῶν σωµάτων διαφορᾶς.

8.5.8. Eἰ δέ τις ἠρώτησε τὸν Πλάτωνα, τίς ἕτερος τρόπος ἐστὶ τῆς τοῦ αἵµατος γενέσεως, ὃν αἰνίττῃ, θαυµάζοιµ’ ἂν εἰ ἄλλον τινὰ παρὰ τὸν ὑφ’ ῾Ιπποκράτους εἰρηµένον ἔσχεν εἰπεῖν.

8.5.9. ἐπὶ πλεῖστον γὰρ ὁ ἀνὴρ οὗτος ἐξείργασται τά τε περὶ γενέσεως τῶν χυµῶν καὶ διαφορᾶς καὶ δυνάµεως ὅστις τε καθ’ ἥντινα χώραν ἢ ὥραν ἢ ἡλικίαν ἢ σώµατος ἕξιν ἐπικρατεῖ.

8.5.10. οὐ µὴν ἀναγκαῖον ἦν Πλάτωνι ταῦθ’ ὁµοίως ῾Ιπποκράτει διέρχεσθαι πάντα καθάπερ οὐδ’ ῾Ιπποκράτει ζητεῖν διὰ τί λευκὸς µὲν ὁ τοῦ φλέγµατος χυµός, ἐρυθρὸς δ’ ὁ τοῦ αἵµατος ἢ ξανθὸς ὁ τῆς πικρᾶς χολῆς ἢ µέλας ὁ τῆς ὀξείας.

8.5.11. ἀφορµὰς µὲν γὰρ αὐτὸς ἔδωκε τῆς τούτων εὑρέσεως, ὥσπερ ὅταν ἐκ τῶν τῆς γλώττης χρωµάτων διαγιγνώσκῃ τὰς ἐν τῷ σώµατι διαθέσεις µελαίνας λέγων αὐτὰς ἀπὸ ἐγκαύσεως λιγνυώδους γίγνεσθαι.

8.5.12. καθάπερ γὰρ ἐκτὸς ἡ λιγνὺς κατά τε τοὺς λύχνους καὶ τὰς δᾷδας καὶ ἄλλα πολλὰ τῶν λιπαρῶν γεννᾶσθαι πέφυκεν, οὕτω καὶ κατὰ τὰ σώµατα τῶν ζῴων πολλάκις ὑπεροπτωµένων τῶν χυµῶν καὶ µάλιστα τῶν λιπαρῶν γεννᾶταί τι παραπλήσιον λιγνύϊ.

8.5.13. τὸ µὲν δὴ λευκὸν φαίνεσθαι τὸ φλέγµα, διότι κατὰ τὴν γένεσιν αὐτοῦ µικραὶ πολλαὶ ποµφόλυγες ἐναπολαµβάνονται, λέγειν ῾Ιπποκράτης οὐκ ἐτόλµησεν, ὡς µείζονος ἤδη φυσιολογίας ἢ κατὰ τέχνην ἰατρικήν, ἀλλ’ ὅ γε Πλάτων καὶ τοῦτ’ εἶπε καὶ περὶ τῆς τοῦ αἵµατος χρόας ἐν ταὐτῷ βιβλίῳ διῆλθεν, ἃ νῦν ἐµοὶ γράφειν οὐκ ἀναγκαῖον· ἄµεινον γὰρ ὡς ἀξιοῦσιν ἔνιοι τῶν φίλων ἐξηγήσεις ἑτέρωθι ποιήσασθαί µε τῶν ἰατρικῶς ἐν τῷ Τιµαίῳ γεγραµµένων.

8.5.14. εἰς µὲν γὰρ τἆλλα πολλοῖς ὑποµνήµατα γέγραπται καί τισί γ’ αὐτῶν µακρότερον τοῦ προσήκοντος, εἰς ταῦτα δ’ ὀλίγοι τε καὶ οὐδ’ οὗτοι καλῶς ἔγραψαν.

8.5.15. ἀρκεῖ τοιγαροῦν ἔν γε τῷ παρόντι τό γε τοσοῦτον εἰπεῖν, ὡς τοὺς τέτταρας χυµοὺς ὁ Πλάτων αἰτιᾶται τῶν πλείστων νοσηµάτων ὡσαύτως ῾Ιπποκράτει καὶ καθ’ ἕκαστόν γ’ αὐτῶν ἔγραψεν ἐπὶ τῇ τελευτῇ τοῦ βιβλίου.

8.5.16. παραθήσοµαι δέ σοι τὰς ἀρχὰς τῶν ῥήσεων ἀναµνήσεως ἕνεκα.

8.5.17. Περὶ µὲν οὖν τῆς ἐν ταῖς [σ]χολαῖς διαφορᾶς ἀρκέσει παραγράψαι ταῦτα· “ὅσον µὲν οὖν ἂν παλαιότατον ὂν τῆς σαρκὸς τακῇ, δύσπεπτον γιγνόµενον µελαίνει µὲν ὑπὸ παλαιᾶς συγκαύσεως, διὰ δὲ τὸ πάντῃ διαβε βρῶσθαι πικρὸν ὂν παντὶ χαλεπὸν προσπίπτει τοῦ σώµατος ὅσον ἂν µήπω διεφθαρµένον ᾖ.

8.5.18. καὶ τοτὲ µὲν ἀντὶ τῆς πικρότητος ὀξύτητα ἔσχε τὸ µέλαν σῶµα ἀπολεπτυνθέντος µᾶλλον τοῦ πικροῦ, τοτὲ δ’ ἡ πικρότης αὖ βαφεῖσα αἵµατι χρῶµα ἔσχεν ἐρυθρότερον, τοῦ δὲ µέλανος τούτῳ συγκεραννυµένου χλοῶδες· ἔτι δὲ συµµίγνυται ξανθὸν χρῶµα µετὰ τῆς πικρότητος, ὅταν νέα συντακῇ σὰρξ ὑπὸ τοῦ περὶ τὴν φλόγα πυρός.

8.5.19. καὶ τὸ µὲν κοινὸν ὄνοµα πᾶσι τούτοις ἤ τινες ἰατρῶν που χολὴν ἐπωνόµασαν ἢ καί τις ὢν δυνατὸς εἰς πολλὰ καὶ ἀνόµοια βλέπειν, ὁρᾶν δ’ ἐν αὐτοῖς ἓν γένος ἐνὸν ἄξιον ἐπωνυµίας πᾶσι· τὰ δ’ ἄλλα ὅσα χολῆς εἴδη λέγεται κατὰ τὴν χρόαν λόγον ἔσχεν αὐτῶν ἕκαστον ἴδιον.”

8.5.20. ταῦτα µὲν οὖν τῷ Πλάτωνι γέγραπται περὶ τῆς τῶν χολῶν διαφορᾶς, πάσας αὐτὰς γίγνεσθαι βουλοµένῳ, καθάπερ ὁ ῾Ιπποκράτης εἶπε, διὰ θερµασίας ὑπερβολήν.

8.5.21. περὶ δὲ τῶν νοσηµάτων ὅσα διὰ χολὴν γίγνεται, τὸν λόγον ποιούµενος ὁ Πλάτων ὧδέ πως ἄρχεται· “ὅσα δὲ φλεγµαίνειν λέγεται τοῦ σώµατος ἀπὸ τοῦ καίεσθαί τε καὶ φλέγεσθαι, διὰ χολὴν γέγονε πάντα.”

8.5.22. καὶ µὴν καὶ περὶ φλέγµατος ὧδέ πως ἤρξατο· “φλέγµα δ’ ὀξὺ καὶ ἁλµυρὸν πηγὴ πάντων νοσηµάτων ὅσα γίγνεται καταρ<ρ>οϊκά”.

8.5.23. καὶ περὶ µελαίνης χολῆς ἄλλα τέ τινα λέγει καὶ ταῦτα· “ἰχὼρ δ’ ὁ µὲν αἵµατος ὀρὸς πρᾷος, ὁ δὲ µελαίνης χολῆς ὀξείας τε ἄγριος.”

8.5.24. Oὐ µόνος δὲ Πλάτων, ἀλλὰ καὶ ᾿Αριστοτέλης καὶ Θεόφραστος οἵ τε ἄλλοι µαθηταὶ Πλάτωνός τε καὶ ᾿Αριστοτέλους [οἳ] τὸν περὶ τῶν χυµῶν λόγον ἐζήλωσαν ῾Ιπποκράτους, ὥσπερ γε καὶ τῶν παλαιῶν ἰατρῶν οἱ δοκιµώτατοι, Διοκλῆς, Πλειστόνικος, Μνησίθεος, Πραξαγόρας, Φυλότιµος, ῾Ηρόφιλος.

8.5.25. ᾿Ερασίστρατος δὲ δῆλός ἐστι πρὸς τοὺς ἀπὸ Κῶ φιλοτιµούµενος, ὡς ἐν ἑτέροις ἐδείξαµεν, οὐκ ἀλήθειαν τιµῶν, καὶ διὰ τοῦτο δεδιὼς φθέγξασθαι θερµὸν ἢ ψυχρὸν ἢ ὑγρὸν ἢ ξηρόν τινα τῶν χυµῶν.

8.5.26. ὁ δ’ ῾Ιπποκράτης ἔν γε τῷ περὶ φύσεως ἀνθρώπου βιβλίῳ τά τ’ ἄλλα καὶ τὴν τάξιν τῆς διδασκαλίας ἄµεινον ἐποιήσατο Πλάτωνος.

8.5.27. ὅτι τε γὰρ οἱ τέσσαρες χυµοὶ κατὰ φύσιν εἰσὶν ἀπέδειξεν, οὐδ’ ἐπιχειρήσαντος τοῦτο πρᾶξαι τοῦ Πλάτωνος, ὅτι τε κατὰ τὰς ὥρας τοῦ ἔτους ἄλλος ἐν ἄλλῃ πλεονάζει.

8.5.28. παραθήσοµαι δέ σοι καὶ περὶ τούτων ὀλίγα τῶν ῥήσεων αὐτοῦ· “εἶπον δὲ ἃ ἂν φήσω τὸν ἄνθρωπον εἶναι, ἀποφανεῖν αἰεὶ ταὐτὰ ἐόντα καὶ κατὰ νόµον καὶ κατὰ φύσιν. φηµὶ δ’ εἶναι αἷµα καὶ φλέγµα καὶ χολὴν ξανθήν τε καὶ µέλαιναν.

8.5.29. τουτέων πρῶτον µὲν κατὰ τὸν νόµον τὰ ὀνόµατα διωρίσθαι φηµὶ καὶ οὐδενὶ αὐτέων τωὐτὸ ὄνοµα, ἔπειτα κατὰ φύσιν τὰς ἰδέας κεχωρίσθαι καὶ οὔτε τὸ φλέγµα οὐδὲν ἐοικέναι τῷ αἵµατι οὔτε τὸ αἷµα τῇ χολῇ οὔτε τὴν χολὴν τῷ φλέγµατι.

8.5.30. πῶς γὰρ ἂν ἐοικότα εἴη ταῦτ’ ἀλλήλοισιν, ὧν οὔτε τὰ χρώµατα ὅµοια φαίνεται προσορώµενα οὔτε τῇ χειρὶ ψαύοντι ὅµοια δοκέει εἶναι; οὔτε γὰρ θερµὰ ὁµοίως ἐστὶν οὔτε ψυχρὰ οὔτε ξηρὰ οὔτε ὑγρά.

8.5.31. ἀνάγκη τοίνυν ὅτε τοσοῦτον διήλλακται ἀλλήλων τὴν ἰδέην τε καὶ τὴν δύναµιν, µὴ ἓν αὐτὰ εἶναι, εἴπερ µὴ πῦρ τε καὶ ὕδωρ ταὐτόν ἐστι.

8.5.32. Γνοίης δ’ ἂν τοῖσδε, ὅτι οὐχ ἓν ταῦτα πάντα ἐστίν, ἀλλ’ ἕκαστον αὐτέων ἔχει δύναµίν τε καὶ φύσιν τὴν ἑωυτοῦ· εἰ γάρ τινι δίδως ἀνθρώπῳ φάρµακον ὅ τι φλέγµα ἄγει, ἐµεῖταί σοι φλέγµα, καὶ ἢν διδοῖς φάρµακον ὅ τι χολὴν ἄγει, ἐµεῖταί σοι χολήν.

8.5.33. κατὰ ταὐτὰ δὲ καὶ χολὴν µέλαιναν καθαίρει ἢν διδοῖς φάρµακον ὅ τι χολὴν µέλαιναν ἄγει· καὶ ἢν τρώσῃς αὐτῷ τοῦ σώµατος µέρος τι, ὥστε ἕλκος γενέσθαι, ῥυήσεται αὐτῷ αἷµα. καὶ ταῦτα ποιήσει <σοι> πάντα πᾶσαν ἡµέραν καὶ νύκτα καὶ χειµῶνος καὶ θέρεος, µέχρις ἂν δυνατὸς ᾖ τὸ πνεῦµα ἕλκειν εἰς ἑωυτὸν καὶ πάλιν µεθιέναι, καὶ δυνατὸς ἔσται ἔστ’ ἄν τινος τούτων στερηθῇ τῶν συγγεγονότων.

8.5.34. συγγέγονε δὲ ταῦτα τὰ εἰρηµένα· πῶς γὰρ οὐ συγγέγονε; πρῶτον µὲν φανερῶς ἐστιν ἄνθρωπος ἔχων ἐν ἑωυτῷ πάντα ταῦτα αἰεὶ ἕως ἂν ζῇ, ἔπειτα δὲ γέγονεν ἐξ ἀνθρώπου πάντα ταῦτα ἔχοντος, ἔπειτα τέθραπται ἐν ἀνθρώπῳ πάντα ταῦτα ἔχοντι ἃ ἐγώ τέ φηµι καὶ ἀποδείκνυµι.”

8.5.35. διὰ τούτων ὁ ῾Ιπποκράτης ἀπέδειξε τοὺς τέτταρας χυµοὺς κατὰ φύσιν ἐν ἡµῖν εἶναι καὶ οὐχ ὥσπερ ἔνιοι νοµίζουσι τὸ αἷµα µόνον, ἐκ περιουσίας τε πάλιν ἐλέγχων διὰ τῶν ἑξῆς τοὺς ἓν ὁτιοῦν τούτων εἰπόντας εἶναι τὸν ἄνθρωπον, ὡς καὶ διὰ τῶν ἔµπροσθεν ἤλεγξε τοὺς ἓν εἰπόντας εἶναι τὸ στοιχεῖον τῶν ἐν γενέσει καὶ φθορᾷ σωµάτων, ὑπὲρ ὧν τῆς ἀποδείξεως ὡς ἔφην γέγραπταί µοι κατ’ ἐκεῖνο τὸ βιβλίον ὃ Περὶ τῶν καθ’ ῾Ιπποκράτην στοιχείων ἐπιγέγραπται.

8.5.36. καὶ τοῦτον οὖν τὸν λόγον ὁ Πλάτων ἅπαντα παρέλιπεν, ὁ δ’ ῾Ιπποκράτης ὡς ἔφην διῆλθε διὰ τῶν ἐφεξῆς τῇ προγεγραµµένῃ ῥήσει. µόνη<ν> δ’ ἀρκέσει µοι τὴν ἀρχὴν αὐτῆς παραγράψαι κατὰ λέξιν οὕτως ἔχουσαν·

8.5.37. “οἱ δὲ λέγοντες ὡς ἕν ἐστιν ὁ ἄνθρωπος δοκέουσί µοι ταύτῃ τῇ γνώµῃ χρῆσθαι· ὁρῶντες τοὺς πίνοντας ἀνθρώπους τὰ φάρµακα ἀπολλυµένους ἐν τῇσι καθάρσεσι, τοὺς µὲν χολὴν ἐµέοντας, τοὺς δέ τινας φλέγµα, τοῦθ’ ἕκαστον αὐτῶν ἐνόµισαν εἶναι τὸν ἄνθρωπον ὅ τι καθαιρόµενον εἶδον ἀποθανόντα·

8.5.38. καὶ οἱ τὸ αἷµα φάντες εἶναι τὸν ἄνθρωπον τῇ αὐτῇ γνώµῃ χρῶνται· ὁρῶντες ἀποσφαζοµένους τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὸ αἷµα καταρρέον ἐκ τοῦ σώµατος, τοῦτο νοµίζουσιν εἶναι τὴν ψυχὴν τῶν ἀνθρώπων καὶ µαρτυρίοισι τούτοισι χρῶνται ἐν τοῖσι λόγοισι.”

8.5.39. ταῦτα προειπὼν ὁ ῾Ιπποκράτης ἐφεξῆς ἐλέγχει τὴν δόξαν τῶν οὕτως ὑπολαµβανόντων, ἅπερ εἴ τις µέλλει πάντα ἀναγιγνώσκειν, ἐκ τοῦ Περὶ φύσιος ἀνθρώπου βιβλίου πάρεστιν αὐτῷ· τὸ γὰρ σύγγραµµα παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐστί.

8.6.1. ᾿Εγὼ δὲ µήκους φειδόµενος ἐπὶ τὰ συνεχῆ τοῦ λόγου τρέψοµαι. µετὰ γὰρ τὸ κατασκευάσαι τοὺς τέτταρας χυµοὺς ἡµῖν εἶναι κατὰ φύσιν, ὑπερβάλλοντας δὲ ποσότητι καὶ ἀλλοιουµένους κατὰ ποιότητα νόσων αἰτίους γίγνεσθαι, µετὰ ταῦτα δείκνυσιν ἐν µὲν τῷ χειµῶνι πλεονάζον τὸ φλέγµα, τοῦ δ’ ἦρος τὸ αἷµα καὶ τοῦ θέρους τὴν ξανθὴν χολὴν καὶ τοῦ φθινοπώρου τὴν µέλαιναν.

8.6.2. ἄµεινον δ’ ἐστὶν αὐτὴν τὴν ῥῆσιν ὅλην αὐτοῦ παραγράψαι κατὰ λέξιν οὕτως ἔχουσαν· “αὔξεται δ’ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τὸ φλέγµα τοῦ χειµῶνος· τοῦτο γὰρ τῷ χειµῶνι κατὰ φύσιν µάλιστα τῶν ἐν τῷ σώµατι ἐνεόντων ψυχρότατόν ἐστι.

8.6.3. τεκµήρια δὲ τούτων ὅτι τὸ φλέγµα ψυχρότατον· εἰ θέλοις ψαῦσαι φλέγµατος καὶ χολῆς καὶ αἵµατος, τὸ φλέγµα εὑρήσει ψυχρότατον ἐόν· καίτοι γλισχρότατόν ἐστι καὶ βίῃ µάλιστα ἄγεται µετά γε χολὴν µέλαιναν· ὅσα δὲ βίῃ ἔρχεται, θερµότερα γίνεται ἀναγκαζόµενα ὑπὸ τῆς βίης· ἀλλ’ ὅµως καὶ πρὸς ταῦτα πάντα ψυχρότατον ἐὸν τὸ φλέγµα φαίνεται ὑπὸ τῆς φύσεως τῆς ἑωυτοῦ.