İlon Mask: Tesla, SpaceX və möhtəşəm gələcəyin izi ilə

İki şirkət öz korporativ ənənələrini də birləşdirmək istədilər, ancaq buna nail ola bilmədilər. X.com çalışanları kompüterlərinin monitorlarını kabellərlə təkərli stullara bağlayıb birlikdə çalışmaq üçün küçəylə Confinity-nin ofisinə qədər sürürdülər. Lakin onlar vahid bir komanda olmadılar. Mask X.com brendini müdafiə edir, çox adam isə PayPal deyirdi. Əsas mübahisə şirkətin texnoloji infrastrukturu ətrafında baş verirdi. Levçin və onun Confinity komandası Linux kimi inkişaf etməkdə olan kodlu proqramlar tərəfdarı idilər. Mask isə daha effektiv saydığı Microsoft proqram təminatını müdafiə edirdi. Kənardan baxanlar üçün bu fikir ayrılığı çox da önəmli kimi görünməyə bilər, amma Microsoft-u “Şeytan imperiyası’’, Linux-u isə modern proqram təminatı sayan proqramçılar üçün bu mübahisə dinlərarası müharibəyə bənzər bir qarşıdurma idi. Birləşmədən iki ay sonra Thiel istefa verdi, Levçin isə texnoloji ikitirəlik səbəbi ilə işdən ayrılacaq deyə təhdid etməyə başladı. Mask belə bir parçalanmış şirkəti idarə etməli idi.

X.com-un texniki məsələlərlə bağlı qarşılaşdığı problemlər dərinləşir, hesablama sistemləri müştəri bazasının böyüməsi ilə ayaqlaşa bilmirdi. Həftədə bir dəfə şirkətin veb-saytı çökürdü. Mühəndislərə yeni sistem yaratmaq əmri verildi. Bu isə əsas texniki kadrları işdən ayırır, X.com haker hücumları üçün asan hədəfə çevrilirdi. Stoppelman vəziyyət haqda “Qazandığımız pulu sürətlə itirirdik’’ deyirdi.

X.com populyarlaşdıqca işlər çoxalır, bu isə problemlərin artmasına gətirib çıxarırdı. Fırıldaqçılıq halları artmağa başladı. Bank və kredit təşkilatlarının hesabına gedən rüsumlar artırdı. Yeni yaranan startaplarla rəqabət çətinləşirdi. İtkiləri kompensasiya etmək və pullardan daha səmərəli istifadə üçün X.com-un onlara uyğun bir biznes-modelə ehtiyacı vardı. Şirkətin maliyyə müdiri, sonralar isə Sequoia-nın məşhur sərmayədarı olacaq Ralf Bota Maskın X.com-un həqiqi problemini gizlətdiyini düşünürdü. Şirkət daxilində Maskın kritik anlarda doğru qərar verdiyinə inananların sayı azalırdı.

Bunun sonu çevrilişlə nəticələndi. Bu çevriliş Silikon Vadisinin şanlı tarixindəki ən iyrənc çevriliş idi. X.com-un işçilərindən ibarət kiçik qrup bir axşam Palo-Altodakı Fanny&Alexander barında yığışaraq Maskın işdən uzaqlaşdırılması planını müzakirə etdi[14]. Belə qərara gəldilər ki, Peter Thielin CEO olaraq geri gətirilməsini İdarə Heyətindən tələb etsinlər. Levçin və tərəfdarları çevrilişi Maskın arxasında, gizlicə həyata keçirməyə hazırlaşırdılar.

Mask və Castin 2000-ci ilin yanvarında evləndilər, ancaq bal ayına gedə bilmədilər. Doqquz ay sonra – sentyabrda onlar iş ilə tətili birləşdirib Sidneyə uçmağa qərar verdilər. Onlar səyahətə həm yeni investisiyalar cəlb etmək, həm də bal ayı tətili üçün çıxırdılar. Ən son da Sidney Olimpiadasına baxıb geri dönməyi planlaşdırdılar. Axşam saatlarında təyyarəyə mindikləri əsnada X.com-un digər rəhbərliyi şirkətin İdarə Heyətinə Maska inamsızlıq məktubu göndərdi. Maska sadiq bəzi adamlar nəsə pis şeylər hiss etməyə başladılar, amma artıq gec idi. Ankenbrandt o axşamı belə xatırlayır: “Axşam gec saatlarda ofisə gəldim. On birin yarısı idi, hər kəs ofisdə idi. Olanlara inana bilmirdim. Dəli kimi İlonla əlaqə qurmağa çalışırdım, ancaq o, təyyarədə idi’’. Təyyarə yerə enəndə Thiel Maskın yerinə təyin olunmuşdu.

Nəhayət, Mask baş verənlərdən xəbərdar oldu və o, ilk təyyarə ilə təcili Palo-Altoya geri qayıtdı. Castin belə deyir: “Bu bir şok idi, amma Maskın haqqını vermək lazımdı – ləyaqətlə durmuşdu’’. Mask bir müddət müqavimət göstərdi. İdarə Heyətinin qərarının dəyişməsində təkid etdi. Amma işin bitdiyini anlayıb geri çəkildi. Mask olanları belə ifadə edir: “Mən Moritz və digərləri ilə danışdım. Artıq CEO kimi qalmaqda təkid etmirdim. Narahatlığım onların işin öhdəsindən mənsiz gələ bilməyəcəkləri ilə bağlı idi. Levçin və Thiellə söhbətdən sonra onların müvəffəq olacağına sanki inandım. Yəni nəticə etibarilə dünyanın sonu deyildi’’.

X.com-un qurulduğu gündən Maskın yanında olanlar yaşananlardan məmnun deyildilər. Stoppelman ozamankı vəziyyətini belə təsvir edir: “Mən yıxılmışdım, gərgin və əsəbiydim. İlon mənim gözümdə rok ulduzu kimi bir şeydi. Açıq şəkildə bir anlaşılmazlıq olduğunu hayqırırdım. Ancaq şirkətin vəziyyətinin də yaxşı olduğunu görürdüm. Batırılmaz bir gəmi idi və mən də onu tərk etmək istəmirdim’’. 23 yaşlı Stoppelman iclas otağına girib Thiel və Levçinə hücum etmişdi. Stoppelman “Onlar mənə ürəyimi boşaltmağa izin verdilər, bu da mənim şirkətdə qalmağıma yardım etdi’’ deyir. Mühəndis Branden Spayke isə fərqli düşünürdü: “Arxadan alçaqcasına vurulmuş bir zərbə idi. Əgər qərarı İlonun iştirakı ilə qəbul etsəydilər, mən, bəlkə də, razılaşardım’’.

2001-ci ilin ortalarına doğru Maskın şirkətdəki mövqeləri hissolunacaq dərəcədə zəiflədi. İyunda Thiel rebrendiq edərək X.com adını PayPal-la əvəzlədi. Mask nadir hallarda ona qarşı göstərilən hörmətsizliyi cavabsız buraxırdı. Ancaq bu dəfə inanılmaz səbir nümayiş etdirdi. Şirkətdə məsləhətçi kimi çalışır və investisiya qoymağa davam edirdi. Bu da onu PayPal-ın ən böyük səhmdarına çevirirdi. Bota bu haqda belə deyirdi: “İlonun yerində bir başqası olsa, qəzəblənib intiqam almaq üçün fürsət axtarardı. Amma o, başqa yol tutdu: bir əsilzadə kimi hərəkət edərək Peter Thieli dəstəklədi’’.

Sonrakı bir neçə ay Maskın gələcəyi baxımından çox həlledici olacaqdı. “Dotcom’’ avantürası sona yaxınlaşırdı, insanlar nəyin bahasına olursa olsun pullarını nağdlaşdırmaq istəyirdilər. PayPal-ı almaq üçün eBay-dan təklif gələndə çalışanların çoxu “şirkəti satmaq, hətta mümkün qədər tez satmaq” dedilər. Ancaq Mask və Moritz İdarə Heyətini təklifi qəbul etməməyə, bir az gözləyib daha baha qiymətə satmağa çağırdılar. PayPal-ın gəliri ildə 240 milyon dollar idi, özünü elə aparırdı ki, sanki təkbaşına davam gətirə biləcək. Mask və Moritzin müqaviməti bəhrəsini verdi. 2002-ci ilin iyulunda eBay PayPal-ı satın almaq üçün 1,5 milyard pul təklif etdi. İdarə Heyəti və Mask bu sövdələşməyə razı oldular. Mask bu satışdan 250 milyon dollar qazandı, vergilər ödəndikdən sonra onun əlinə 180 milyon dollar keçdi – bu pul ən iddialı layihələri həyata keçirmək üçün kifayət idi.

PayPal macərasının Mask üçün müsbət və mənfi tərəfləri oldu. Bir lider kimi etibarı zədələndi, hətta mətbuat ilk dəfə onun üstünə düşdü. Confinity-nin ilk işçilərindən Erik Cekson 2004-cü ildə yazdığı “PayPal savaşları: eBay, mətbuat, mafiya və bütün dünya ilə döyüşlər’’ adlı kitabında şirkətin gurultulu və hadisələrlə zəngin həyatını bütün təfsilatı ilə verib. Mask kitabda səhv qərarlar verən, eqoist və inadkar kimi göstərilir. Thiel və Levçin isə dahi qəhrəmanlar kimi təqdim olunublar. Valleywag adlı Silikon Vadisinin dedi-qodu saytı Maska qarşı qaralama kampaniyasını özünün ən sevimli mövzusuna çevirmişdi. Tənqidlər elə bir həddə çatmışdı ki, oxucular Maskın PayPal-ın həmtəsisçisi olduğuna belə şübhələnir, onu “Thielin pulsuz əlavəsi’’ adlandırırdılar. Kitabın dili və bloqlardakı paylaşımlar Maskı baş verənlər barədə öz variantını yazmağa məcbur etmiş, sayta 2200 kəlməlik bir cavab məktubu göndərmişdi.

Bu elektron məktubda Mask ədəbi istedadı ilə dalaşqan xüsusiyyətini birlədirib hadisələrə öz baxışını ortaya qoydu. O, Erik Ceksonu “yaltaq keçi’’ adlandıraraq stajorluqdan o tərəfə keçə bilməyən və şirkətin yuxarı eşelonlarında baş verənlərdən bixəbər biri olaraq göstərdi. Mask belə yazırdı: “Erik nəşriyyat tapa bilmirdi, kitabı Peter Thielin ona verdiyi pulla nəşr etdirdi. Erik Peterə sitayiş etdiyi üçün nəticə təbiidir: Peter “Cəsur ürək’’dəki Mel Gibson kimi təqdim edilib. Məni isə bir heç, uğursuz adam kimi göstərib”. Daha sonra Mask PayPal-ın həmtəsisçisi olduğunu göstərən bəzi faktları sadalayır – ən böyük səhmdar olmasını, işə qiymətli mütəxəssisləri cəlb etməsinı, uğurlu biznes-ideyalar irəli sürməsinı və s.

PayPal-ın o günləri haqda kimlə danışdımsa, hamı Mask haqqında formalaşmış ümumi fikirlə razıdır. Onlar Ceksonun sözlərinin xəyal aləminin məhsulu olduğunu qeyd edirlər. Ceksonun belə yanaşmasında Confinity-nin X.com üzərində qələbəsinin də rolu olub. Bota PayPal-da çox adamın yaddaşla bağlı problemi olduğunu deyirdi.

Ancaq eyni adamlar Maskın brendinqin idarə edilməsindəki səhvlərini və fırıldaqçılıqla bağlı texnoloji məsələləri yaxşı idarə etmədiyini də qeyd edirdilər. Bota bunlar haqda belə deyirdi: “Əgər Mask CEO vəzifəsində bir az da qalsaydı, şirkət iflas edəcəkdi. İlonun o dövrdəki səhvləri biznesin risklərini artırırdı’’.

Maskın PayPal-ın guya həqiqi təsisçisi olmadığı haqda danışılanlar reallığı əks etdirmir. Thiel, Levçin və şirkətin başqa rəhbərləri də eyni şeyləri dilə gətirirdilər. Söz-söhbətlərə cavab olaraq Mask əks-hücuma keçdi, bu da ona həqiqəti söyləmək və tarixi ədaləti müdafiə etmək üçün fürsət verdi. PayPal-ın keçmiş PR müdiri Vins Sollito Maskın ictimaiyyətlə əlaqələr məsələsinə baxışı haqda belə deyir: “Onun PR haqda anlayışı bundan ibarətdir ki, buraxılan səhvləri düzəltmək lazımdır. Əks təqdirdə səhvlər təkrarlanaraq presedent olacaq. Sonra o səhvlərin hər biri üçün vuruşaraq həqiqəti ortaya çıxartmağa məcbur qalacaqsan. Mask hər məsələni şəxsi olaraq qəbul edir və qarşıdurmadan çəkinmirdi’’.

O günlərdə Maskı ağına-bozuna baxmadan qabağa getmək həvəsinə görə tənqid edirdilər. Onun konfrontasiyaya meyli, çoxbilmişlik ədası və eqoizmi rəhbərlik etdiyi şirkətlərdə dərin çatlar yaradırdı. Nə qədər özünü ağır aparmağa çalışsa da, bu, investorları və təcrübəli menecerləri öz tərəfinə çəkmək üçün kifayət etmirdi. Zip2-də olduğu kimi PayPal-da da bu qənatə gəldilər ki, Mask CEO vəzifəsinə yaramır. Onun “satılmış işbaz”, texnologiyaları ona-buna peşkəş verən olduğunu söyləmək yalan olardı. Maskın ən azğın qarayaxanları bu ifadələri şəxsi söhbətlərlə yanaşı, camaat qarşısında da dilə gətirirdilər. Onlardan bəziləri Maskın xarakteri və hərəkətləri haqda getdikcə daha ağır kəlmələrdən istifadə edir, Maskı iş həyatında qeyri-etik, ünsiyyətdə isə vəhşi kimi qələmə verirdilər. Mənimlə söhbətlərində kitabda adlarının çəkilməsinə razı olmadılar. Bu adamlar Maskın onları məhkəmədə süründürəcəyi və bizneslərini batıracağından ehtiyat edirdilər.

Bunları qiymətləndirmək üçün tənqidləri Maskın nailiyyətləri ilə müqayisə etmək lazımdır. Onun insanları anlama və şəbəkədəki istifadəçilərin yaratdığı texnoloji trendləri görən anadangəlmə bir fəhmi vardı. Çoxları internetin nə olduğunu anlamağa çalışarkən Mask artıq onun məqsədyönlü inkişaf mexanizmlərini hazırlayırdı. O, kahin kimi bir çox texnoloji yenilikləri – kataloqlar, xəritələr, tematik saytlar və s.-ni öncədən görmüşdü. Bu yeniliklər indi internetin ayrılmaz parçalarıdır. İnsanlar Amazon.com və eBay-dan alış-veriş etməyə alışdıqdan sonra Mask tam təşəkküllü internet bankçılığına doğru böyük sıçrayış etdi. O, standart maliyyə mexanizmlərini onlayn edəcək, daha sonra isə yeni konseptlərlə bu sahəni modernləşdirəcəkdi. İnsan təbiətinin dərin bilicisi olduğunu göstərərək qurduğu şirkətlərə marketinq, texnologiyalar və maliyyə sahələrində müstəsna uğurlar qazandırdı. Mask sahibkarlıqla yüksək səviyyədə məşğul oldu; investorlar və mətbuatla çox az adam onun kimi çalışa bilirdi. Bunları edərkən insanlarla çoxmu sərt davranırdı? Şübhəsiz ki, sərtdi, amma necə möhtəşəm nəticələr qazanırdı.

Bütün “.com’’ şirkətləri sabun köpüyü kimi partlayıb yox olanda PayPal məhz Maskın idarəçiliyi sayəsində batmadı və 11 sentyabr terror aktından sonra birjaya girən ilk şirkət oldu. Sonra isə yüksək texnologiyalar sektorunun dərin böhran keçirdiyi bir vaxtda astronomik qiymətə eBay-a satıldı. O qarışıq dövrdə nəinki zəfər qazanmaq, heç ayaqda qalmaq belə imkansızdı.

PayPal Silikon Vadisi tarixində biznes və mühəndis istedadlarını birləşdirmiş ilk şirkət idi. Mask və Thiel ağıllı gəncləri tapıb şirkətə cəlb etməkdə usta idilər. Youtube, Linkedin və Yelp kimi startapların qurucuları PayPal məktəbini keçmişdilər. Bu məktəbin yetirmələri olan Reyd Hoffman, Peter Thiel, Ralf Bota kimi adamlar isə texnologiyalara böyük investisiyalar qoyan insanlar kimi ortaya çıxdılar. PayPal-ın əməkdaşları onlayn-dələduzluqla mübarizə metodlarının əsasını qoydular. Yaradılan proqram təminatından CIA və FBI terrorla mübarizədə, dünyanın böyük bankları isə fırıldaqçılığa qarşı istifadə etdilər. Bu super ağıllı gənclər “PayPal mafiyası’’ kimi tanınmağa başladılar. Onlar Silikon Vadisinin hakim sinfi sayılırdılar. Mask da bu sinfin ən məşhur və uğurlu üzvü idi.

Dönüb keçmişə baxanda Zip2 və PayPal rəhbərlərinin ehtiyatlı praqmatizminin qarşısında Maskın əngin xəyal gücü və enerjisi görünür. Əgər Zip2 müştərilərini Maskın istədiyi kimi cəlb etsəydi, şirkətin xəritəçilik və naviqasiyada tayı-bərabəri olmayacaqdı. PayPal-a gəlincə isə investorlar Maskı dinləməyib şirkəti erkən satdılar. Onu dinləsəydilər, PayPal daha uzun müddət müstəqil olaraq fəaliyyət göstərəcəkdi. 2014-cü il üçün PayPal-ın 153 milyon istifadəçisi vardı və onun bazar qiyməti 32 milyard dollar idi. Bundan əlavə, X.com-un ilkin məqsədini həyata keçirməyi hədəfləyən 3S adlı Square, Stripe və Simple kimi ödəmə və bank startapları da sürətlə inkişafda idi.

Əgər X.com İdarə Heyəti bir az da səbir etsəydi, Mask “Ümumi onlayn bank’’ sistemini qurmağa nail olacaqdı. Zaman göstərdi ki, Mask nəinki öz absurd ideyalarına inanır, o həm də onları həyata keçirir. Ankenbrandt deyir: “İlon dünyanı hamı kimi görmür. O, sadəcə olaraq bizə bənzəmir’’.

Zip2 və PayPal həngamələrinin içində Mask şəxsi həyatına da vaxt tapırdı. İllər boyu Castin Uilsonla uzaqdan flirt edir, həftəsonları onun yanına uçurdu. Sürəkli məşğul olması isə Maska düzgün münasibət qurmağa mane olurdu. Ancaq Zip2-nin satılmasından sonra öz evini aldı, Castinə daha çox diqqət ayırmağa başladı. Hamıda olduğu kimi onların da münasibətlərində get-gəllər yaşanırdı, lakin gənc aşiqlərin ehtirası sönmədi. Castin o dövrü belə xatırlayır: “Tez-tez küsüşürdük, amma dalaşmayanda aramızda dərin sevgi vardı – bu, sıx bağlılıq hissi idi’’. Bir dəfə Castinin keçmiş dostunun tez-tez ona zəng etməsinə görə sevgililər iki gün dalbadal dalaşdılar. İlona bu zənglər xoş gəlmirdi və X.com-un ofislərinin qarşısında ciddi münaqişə baş verdi. Castin o anda söylədiklərini belə ifadə edir: “Düşündüm ki, hər şey çox dramatik hal almağa başlayır və buna ancaq evlənməklə son qoymaq olar. İlona “mənə evlənmək təklifi et” dedim. Bir anlığa donub-qaldı, özünə gəlib evlənmək təklifi etdi”. Üstündən bir-iki gün sonra cəngavər ruhlu Mask Castini dalaşdıqları yerə gətirdi, dizi üstə çöküb ona nişan üzüyü hədiyyə etdi.

Castin Maskın çətin uşaqlığı olduğunu, onun göstərə biləcəyi reaksiya və emosiyaları yaxşı bilirdi. Bütün bunlar onu qorxutmur, romantik duyğularının o qorxuları üstələyəcəyinə inanırdı. Mask Makedoniyalı İsgəndərə heyrandı, tez-tez ondan danışırdı. Castin Maskı onu fəth edən fateh kimi görürdü. Sevgilisi haqda Castin belə deyir: “O, məsuliyyətdən qorxmurdu. Çətinliklərdən isə qaçmırdı. Evlənmək və uşaq sahibi olmaq istəyirdi’’. Mask elə bir inam və ehtiras saçırdı ki, Castin inanırdı ki, ona qarşı münasibəti həmişə yaxşı olacaq: “Pul Mask üçün əsas deyildi. O bilirdi ki, pulu həmişə qazana bilər’’.

Toydan sonra Castin qəlbini fəth edən qəhrəmanının başqa tərəfi ilə qarşılaşdı. Rəqs zamanı Mask onu özünə çəkib “Bizim münasibətlərimizdə əsas mənəm’’ dedi. İki ay sonra Castin evlilik müqaviləsi imzaladı – bu da onu narahat edən fikirləri oyandırdı və mübarizə yenidən başladı. O bu vəziyyəti bir neçə il sonra “Marie Claire’’ jurnalına verdiyi müsahibədə belə təsvir etmişdi: “Maska sürəkli nəsə çatışmırdı. Hər dəfə ona “Sənin arvadınam, işçin deyiləm’’ deyirdim. Mask isə mənə belə cavab verirdi: “Əgər mənim işçim olsan, səni işdən qovardım’’.

X.com-da baş verənlər təzəbəylə gəlinin münasibətini gərginləşdirdi. Əvvəlcə bal ayını təxirə saldılar, şirkətdəki üsyan isə sonrakı planlarını da pozdu. 2000-ci ilin dekabr ayında nisbətən sakitlik yarandı və Mask illər sonra ilk dəfə məzuniyyət götürdü. O, ikihəftəlik səyahət planlaşdırdı: birinci həftəni Braziliyada, ikincisini isə Cənubi Afrikada, Mozambiklə sərhəddəki ovçu qoruğunda keçirəcəkdilər. Mask Afrikada malyariyanın ən ölümcül növünə – tropik malyariyaya (falciparum malaria) yoluxdu. Bundan çox az insan sağ qurtulmuşdu.

Mask Kaliforniyaya yanvar ayında döndü, xəstəlik ən qızğın çağındaydı. Yatağa düşəndən bir neçə gün sonra Castin onu zorla həkimə apardı. Həkim onu təcili olaraq Redvuddakı Sequoia Hospital xəstəxanasına yerləşdirdi. Bir müddət sonra Mask Stanford xəstəxanasına müraciət edərək həkimlərə malyariya zonasında olduğunu söylədi. Ancaq onun analizlərində malyariya virusuna rast gəlinmədi. Həkimlər onurğa iliyinin punksiyasını edib Maska viruslu meningit diaqnozu qoydular. Müalicə başlayınca Mask nisbətən yaxşılaşdı. Onu evə buraxıb simptomların təkrarlana biləcəyi haqda xəbərdarlıq etdilər. İlon sonrasını belə xatırlayır: “Qısa müddət sonra vəziyyətim yenidən xarab olmağa başladı, halım get-gedə daha da pisləşirdi. Çox keçmədən ayaqlarım tutuldu. Birinci dəfəkindən daha ağır vəziyyətə düşmüşdüm’’. Castin Maskı bu dəfə başqa həkimə apardı, onun otağında İlon yerə yıxıldı. Bədəni elə susuzlaşmışdı ki, həkim Maskın ciyərlərini dinləyə bilmədi. Təcili yardım çağırıb onu əlində damcılıq, sistem altında yenidən Sequoia Hospital-a yerləşdirdilər. Orada Maska yenə yanlış diaqnoz qoydular – bu dəfə də malyariyanın növünü düz tapmadılar. Müalicə yanlış getdiyi üçün kənar effektlər çıxdı ortaya – ürək döyüntüsü artdı, bir çox orqanın funksional çatışmazlığı başladı.

Maskın müalicəsi düzgün getmirdi, vəziyyəti daha da ağırlaşdı. Başqa bir xəstəxananın malyariya üzrə daha təcrübəli həkimi təsadüfən Maskın analizlərini gördü və dərhal ona doksitsilin antibiotikinin ən maksimal dozasını yazdı. Bir gün də geciksə, Mask öləcəkdi.

İntensiv terapiya şöbəsində Mask əzab içində on dəhşətli gün keçirdi. Castin şok keçirmişdi: “Mask tank kimi sağlamdı. Olduqca dözümlüdür, kimsədə olmayan bir stress dayanıqlığı var onda. Onu bu dərəcədə aciz görmək başqa dünyaya səyahətə bənzəyirdi’’. Sağalması altı ay sürdü. 20 kilo arıqladı, şkafdakı bütün geyimləri ona gen gəldi. Mask başına gələnləri iki cümlə ilə belə izah etdi: “Mən ölümə çox yaxınlaşdım. Və bundan bir dərs çıxartdım – mənə məzuniyyətə çıxmaq düşmür. Tətil məni öldürür’’.

6. Kosmosdaki siçanlar

2001-ci ilin iyun ayında İlon Maskın 30 yaşı tamam oldu və ad günü ona ciddi bir zərbə oldu. Ciddi bir tonla Castinə belə dedi: “Mən artıq vunderkind deyiləm’’. Həmin ay X.com adı rəsmi olaraq PayPal-a dəyişdi. Bu da Maska şirkətin ondan alınaraq başqasına keçdiyini xatırladacaq pis bir xatirə olaraq qaldı. O, startap rejimində yaşamağı “Qeyri-müəyyənliyə boylanaraq əzab çəkmək’’ adlandırırdı. Belə həyat və Silikon Vadisi onu bezdirməyə başlamışdı. Maska elə gəlirdi ki, o hamının yüksək texnologiyalar sferasında çalışdığı, gecə-gündüz ancaq investisiya cəlb etmək, aksiyaların ilkin yerləşdirilməsi və böyük gəlirlər haqda danışılan bir dünyada yaşayır. Ətrafdakılar uzun iş günləri ilə lovğalanırdılar. Castin isə onlara gülürdü, çünki Maskın həyat tərzi daha ekstremaldı. O bəzi rəfiqələrinin ərlərinin evə saat yeddi-səkkizdə gəlməsindən şikayət etdiklərini deyirdi.

İlon isə evə axşam saat on birdə gəlir, hələ bir az da evində çalışırdı. Onun əldə etdiklərini qazanmaq üçün hansı qurbanlar verildiyini hər kəs anlamırdı. “Siçan yarışı’’ndan[15] qaçmaq fikri getdikcə daha cəzbedici olmağa başlayırdı. Mask bütün həyatı boyunca hədəflərini böyük tutmağa çalışdı. Bu baxımdan Palo-Alto onun üçün daha çox bir pilləkən idi, nəinki varılacaq məntəqə. Castin və Mask ailə qurmaq, həyatlarında yeni səhifə açmaq üçün cənuba – Los-Ancelesə köçməyə qərar verdilər. “Maskın Los-Anceles kimi bir yerin stilinə, canlılığına, rənglərinə rəğbəti vardı. İlon hadisələrin mərkəzində olmağı sevirdi’’, – Castin belə demişdi. Maskın bənzər duyğuları hiss edən kiçik bir dost qrupu da bir neçə illiyinə Los-Ancelesə köçdü. Sonrakı bir neçə il çılğınca keçmişdi.

Maskı özünə çəkən Los-Ancelesin lüksü və ehtişamı deyildi. Onu özünə həm də kosmos çəkirdi. PayPal-dan uzaqlaşdırılınca Mask kosmik gəmilər və kosmik uçuşlar haqdakı uşaqlıq xəyallarına qayıtdı və internet xidmətləri yaratmaqdan daha vacib işləri düşünməyə başladı. Çox keçmədən dostları onun davranış və düşüncələrində dəyişikliklər sezməyə başladılar. Eyni şeyi biznesdəki uğurlarını bayram etmək üçün Las-Veqasa yığışmış PayPal top-menecerləri də müşahidə etdilər. PayPal-ın ilk investorlarından olan Kevin Hartz “Hard Rock Cafe-nin çardağında söhbətləşirdik. İlon isə kənarda raket sənayesi haqda kiflənmiş, sanki eBay-dan alınmış köhnə sovet kitabı oxuyurdu. Kosmik uçuşlar və dünyanı dəyişmək haqda fikir yürüdürdü’’ demişdi.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Примечания

1

Alfa erkəyi – özünəarxayın, xarizmatik və lider tipli kişi – İ.N.

2

Hovard Robard Hyuz (ing. Howard Robard Hughes, 1905–1976) – amerikalı iş adamı, mühəndis, aviasiya pioneri, aktyor, rejissor, prodüser; “Hughes Aircraft”, “AirWest”, “Hughes Helicopters”, “TWA” kimi şirkətlərin sahibi; yığılan şassi, radionaviqasiya, avtopilot və b. mühəndis yeniliklərinin yaradıcısı – İ.N.

3

Silikon Vadisi – “Intel”, “Cisco”, “HP”, “Softway”, “Apple”, “Microsoft”, “Facebook”, “Twitter”, “Yahoo”, “Google” kimi şirkətlərin yerləşdikləri Şimali Kaliforniyadakı San-Hose vadisinə verilən addır – İ.N.

4

“Bloomberg Billionaires Endeks”ə görə Maskın sərvəti 2017-ci ilin sonunda 21,3 milyard dollar idi – İ.N.

5

Ivy League – Sarmaşıq Birliyi, Amerikanın şimal-şərqindəki 8 universitetin daxil olduğu birlik. Bu birliyə daxil olan ali məktəblər mükəmməllik və elit olmaq özəlliyi ilə fərqlənir – İ.N.

6

Orphan Annie (Yetim Enni) – məşhur amerikalı şair Ceyms Raylinin (James Whitcomb Riley, 1849–1916) şeirinin bir qəhrəmanı – İ.N.

7

Mask qardaşları bu mərhələdə özlərini pulgir iş adamları kimi aparmadılar. İnvestor Steve Jurvetson belə demişdi: ‘’Şirkətlərinin 25 faizi üçün cəmi 10 min dollar istədilər. Bu çox kiçik bir rəqəm idi. 3 milyonluq yatırımı eşidəndə ‘’Mohr Davidow’’un onların iş planını həqiqətən də oxuduğunu şübhə altına aldım. Amma iki qardaş bu pulu almağa nail olmuşdu’’.

8

Mask yeni ofislərini anası Mey və Castinə də göstərmişdi. Mey bəzən toplantılarda iştirak edir, ortaya maraqlı fikirlər atırdı. Zip2 xəritələrindəki gedilən yerdən geri qayıtmağı asanlaşdıran populyar özəllik bu gün bütün naviqasiya proqramlarında var. Amma o vaxt ‘’Evə dönüş trayektoriyası’’ adlı düyməni ilk dəfə məhz Mey təklif etmişdi.

9

Avuar (fr. avoir – sahib olmaq) – sahibinin öhdəliklərini ödəmək imkanı verən müxtəlif aktivlər (pul vəsaitləri, çeklər, veksellər, akkreditivlər); hər hansı bir ölkəyə məxsus olan həmin vəsaitlərin toplusu – İ.N.

10

Ralf Loren (ing. Ralph Lauren Lifshitz, 1931) – yəhudi əsilli amerikalı moda dizayneri, xeyriyyəçi, iş adamı, milyarder, Ralph Lauren brendinin sahibi, nadir avtomobillərdən ibarət kolleksiyası ilə tanınır – İ.N.)

11

Rods təqaüdçüsü (Rhodes) – Oksford universitetində oxumaq üçün verilən təqaüd, De Beers korporasiyasının qurucusu Cecilil Rhodes (1853–1902) tərəfindən təsis edilib – İ.N.

12

Sonralar Friker CEO olması fikrinin ondan deyil, bəzi çalışanlardan çıxdığını deyəcəkdi. Bir zamanlar çox yaxın dost olan Friker və Mask indi də küsülüdürlər. Friker bu haqda ‘’İlonun özünəxas əxlaqi və şərəf kriteriyaları var, oyunu sərt bir şəkildə oynayır. Biznes onun üçün bir savaşdır’’ demişdi. Maska görə isə ‘’Friker çox ağıllıdır, ancaq ürəyinin təmiz olduğunu düşünmürəm. Sükanı əlinə almaq üçün çox böyük arzusu vardı, əgər bacarsa, şirkəti başqa yerlərə istiqamətləndirəcəkdi’’. Friker maliyyə xidməti göstərən kanadalı GMP adlı şirkətin CEO-su oldu və çox uğurlu bir karyera qurdu. Payne isə Torontoda özəl bir hüquq şirkətinin rəhbəridir.

13

Şirkətin investorları Maskı CEO vəzifəsindən çıxartdılar. Onlar şirkəti birjaya açacaq daha təcrübəli bir rəhbər istəyirdilər. 1999-un dekabr ayında Intuit şirkətinin keçmiş baş direktoru Bill Harris X.com-a CEO təyin edildi. Birləşmədən sonra çalışanların çoxu Harrisdən üz döndərdilər, o da istefa verməyə məcbur oldu. Mask yenidən CEO vəzifəsinə geri döndü.